TED2010
Bill Gates: Innovating to zero!
Bill Gates në energji: Inovimi deri në zero !
Filmed:
Readability: 3.8
5,598,307 views
Në TED2010, Bill Gates shpalosë vizjonin e tij në të ardhmen e energjis botrore, duke sqaruar nevojen për "mrekulli" për ta mbrojtur katastrofen parlamentare dhe sqarimin përse ai nuk po e përkrah disa llojë reaktorve nuklearë. Qëllimi i nevoishem? Lirimi i zero karbonit deri në 2050.
Bill Gates - Philanthropist
A passionate techie and a shrewd businessman, Bill Gates changed the world while leading Microsoft to dizzying success. Now he's doing it again with his own style of philanthropy and passion for innovation. Full bio
A passionate techie and a shrewd businessman, Bill Gates changed the world while leading Microsoft to dizzying success. Now he's doing it again with his own style of philanthropy and passion for innovation. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
I'm going to talk today about energy and climate.
0
1000
4000
Sot do të flas për energjinë dhe karboninë.
00:20
And that might seem a bit surprising because
1
5000
2000
Qfar mund t'ju duket paksa e quditëshme është sepse
00:22
my full-time work at the Foundation is mostly about vaccines and seeds,
2
7000
5000
puna ime e plotë tek fondacjoni ëshë shumicen rreth vakcinave dhe sëmundjeve,
00:27
about the things that we need to invent and deliver
3
12000
3000
rreth gjërave që na duhet ti zbulojmë dhe ti shprendajmë
00:30
to help the poorest two billion live better lives.
4
15000
5000
t'ju ndihmojmë dy miljardë të varfërve të jetojnë më mirë.
00:35
But energy and climate are extremely important to these people --
5
20000
5000
Mirpo energjia dhe klima janë dy gjëra shumë të rendësishme për këta njerëz --
00:40
in fact, more important than to anyone else on the planet.
6
25000
5000
në faktë, me të rendësishme sesa për secilin njeri tjetër në planet.
00:45
The climate getting worse means that many years, their crops won't grow:
7
30000
5000
përkeqsimet klimaterike në vitet e ardhëshme do të rriten:
00:50
There will be too much rain, not enough rain,
8
35000
3000
Do të jetë shumë shi, jo edhe aqë shi,
00:53
things will change in ways
9
38000
2000
gjërat do të ndryshojnë në menyrë
00:55
that their fragile environment simply can't support.
10
40000
4000
që ambienti i brishtë nuk mund ti përkrah ato.
00:59
And that leads to starvation, it leads to uncertainty, it leads to unrest.
11
44000
5000
Dhe kjo lejonë sabotimin, pasigurinë dhe paqartësin.
01:04
So, the climate changes will be terrible for them.
12
49000
4000
Pra ndryshimet klimaterike do të jenë të tmerrueshme për ta.
01:08
Also, the price of energy is very important to them.
13
53000
3000
Gjithashtu edhe qmimi i energjis ëshë shumë i rendësishem për ata.
01:11
In fact, if you could pick just one thing to lower the price of,
14
56000
3000
Në fakt nese mund të zgjedhesh vetem një gjë për ta ulur qmimin
01:14
to reduce poverty, by far you would pick energy.
15
59000
4000
ose reduktuar varfërin, me shpejt do ta zgjidhshit energjinë.
01:18
Now, the price of energy has come down over time.
16
63000
4000
Tani, qmimi i energjis është zvogluar me kohen.
01:22
Really advanced civilization is based on advances in energy.
17
67000
6000
Zhvillimi i civilizimit është i bazuar në zhvillimi i energjisë.
01:28
The coal revolution fueled the Industrial Revolution,
18
73000
4000
Revulucjoni i thengjillit e mbushi revulucjonin industrialë,
01:32
and, even in the 1900s we've seen a very rapid decline in the price of electricity,
19
77000
6000
madje edhe në vitet e 1900'a kemi parë zvoglime të dukshme të qmimit të energjisë,
01:38
and that's why we have refrigerators, air-conditioning,
20
83000
3000
dhe mu për këtë kemi frigoriferë, ajër të kondicjonuarë,
01:41
we can make modern materials and do so many things.
21
86000
4000
mund ti ndërtojmë materialet moderne dhe shumë gjëra tjera.
01:45
And so, we're in a wonderful situation with electricity in the rich world.
22
90000
7000
Pra jemni në një pozit shumë të mir me energjinë në botën e pasurë.
01:52
But, as we make it cheaper -- and let's go for making it twice as cheap --
23
97000
7000
Mirpo, sa më të lirë qe e bejmë atë --pra le ta bejmë dy herë më të lirë --
01:59
we need to meet a new constraint,
24
104000
2000
na duhet ta takojmë një konstante të re,
02:01
and that constraint has to do with CO2.
25
106000
4000
dhe konstantja ka të bejë me CO2-in.
02:05
CO2 is warming the planet,
26
110000
3000
CO2 po e ngrohë planetinë,
02:08
and the equation on CO2 is actually a very straightforward one.
27
113000
6000
dhe ekuacjoni i CO3-it është shum i drejtpërdrejtë.
02:14
If you sum up the CO2 that gets emitted,
28
119000
4000
Nese e mbledhë CO2-in që emitohet,
02:18
that leads to a temperature increase,
29
123000
3000
ajo na sjellë tek një rritje e temperaturave,
02:21
and that temperature increase leads to some very negative effects:
30
126000
4000
dhe ngritja e temperaturave na qonë tek një efektë shumë negativë:
02:25
the effects on the weather; perhaps worse, the indirect effects,
31
130000
3000
efekti është në motë; ndoshta edhe më keqë, një efekt indirektë,
02:28
in that the natural ecosystems can't adjust to these rapid changes,
32
133000
5000
në atë ecosistemi natyral nuk mund të përshtatet me ato ndryshime,
02:33
and so you get ecosystem collapses.
33
138000
3000
pra kështu kemi një kolapsë të ekosistemit.
02:36
Now, the exact amount of how you map
34
141000
3000
Tani, sasia e nxierruar në si e hartojmë
02:39
from a certain increase of CO2 to what temperature will be
35
144000
4000
nga disa rritje të CO2-it deri te temperaturat që do të jenë
02:43
and where the positive feedbacks are,
36
148000
2000
dhe deri tek vlerësimet pozitive,
02:45
there's some uncertainty there, but not very much.
37
150000
3000
janë disa pasiguri atje, mirpo jo edhe aq.
02:48
And there's certainly uncertainty about how bad those effects will be,
38
153000
3000
Dhe sigurisht që ka shumë pasiguri se si këto efekte jo të mira do të jenë,
02:51
but they will be extremely bad.
39
156000
3000
mirpo do të jenë vërtet të këqija.
02:54
I asked the top scientists on this several times:
40
159000
2000
I kam pyetur shkenctarët më me emerë disa herë:
02:56
Do we really have to get down to near zero?
41
161000
3000
A vërtet duhet të mbrrijmë afër zeros?
02:59
Can't we just cut it in half or a quarter?
42
164000
3000
S'mundemi vetem ta përgjysmojmë ose tregjysmojmë?
03:02
And the answer is that until we get near to zero,
43
167000
4000
Dhe përgjigjëja është derisa të mbrrimë tek pika zero,
03:06
the temperature will continue to rise.
44
171000
2000
temperatura do të vazhdoj të rritet.
03:08
And so that's a big challenge.
45
173000
2000
Pra kjo është një sfid e madhe.
03:10
It's very different than saying "We're a twelve-foot-high truck trying to get under a ten-foot bridge,
46
175000
5000
Është shumë më ndryshe sesa të thuash " ne jemi një kamion dymbëdhjet metra e gjatë duke u munduar të futet në një urë dhjetë metra të gjatë,
03:15
and we can just sort of squeeze under."
47
180000
3000
dhe ne mund ta zvoglojmë disi."
03:18
This is something that has to get to zero.
48
183000
4000
Kjo është diqka që ka për tu ulur në zero.
03:22
Now, we put out a lot of carbon dioxide every year,
49
187000
4000
Tani ne nxierrim jashtë shumë dioksid karboni gjdo vitë,
03:26
over 26 billion tons.
50
191000
2000
mbi 26 miljardë tonë.
03:28
For each American, it's about 20 tons;
51
193000
4000
Për secilin Amerikanë është rreth 20 tonë;
03:32
for people in poor countries, it's less than one ton.
52
197000
3000
për njerëzit në vende të varfëra, është më pakë se një tonë.
03:35
It's an average of about five tons for everyone on the planet.
53
200000
4000
Mesatarisht është rreth pesë tonë për secilin njeri në planet.
03:39
And, somehow, we have to make changes
54
204000
2000
Dhe disi ne duhet ta ndryshojmë.
03:41
that will bring that down to zero.
55
206000
3000
Atë që të mbrrij tek pika zero.
03:44
It's been constantly going up.
56
209000
2000
Vazhdimisht ishte duke u rritur.
03:46
It's only various economic changes that have even flattened it at all,
57
211000
5000
Është vetem disa ndryshime ekonomike që e kanë ulur paksa,
03:51
so we have to go from rapidly rising
58
216000
3000
pra duhet të shkojmë nga ngritja e shpejt
03:54
to falling, and falling all the way to zero.
59
219000
3000
tek një zbritje e madhe deri tek pika zero.
03:57
This equation has four factors,
60
222000
2000
Ky ekuacjon ka katër faktorë,
03:59
a little bit of multiplication:
61
224000
2000
disa shumzime:
04:01
So, you've got a thing on the left, CO2, that you want to get to zero,
62
226000
3000
Pra keni një gjë në të majtë, CO2-in të cilin dëshironi ta zvogloni në zero,
04:04
and that's going to be based on the number of people,
63
229000
4000
dhe kjo do të jet e bazuar në numrin e njerëzve,
04:08
the services each person's using on average,
64
233000
3000
shërbimet për seciln përson mesatarisht,
04:11
the energy on average for each service,
65
236000
3000
energjia mesatare për secilin shërbim,
04:14
and the CO2 being put out per unit of energy.
66
239000
4000
dhe CO2-i i dalur jashtë për secilin njësi të energjisë.
04:18
So, let's look at each one of these
67
243000
2000
Pra le ti shiqojmë secilin prej tyre
04:20
and see how we can get this down to zero.
68
245000
4000
dhe të shohim se si mund ta arrsim në zero.
04:24
Probably, one of these numbers is going to have to get pretty near to zero.
69
249000
4000
Ndoshta njëri nga këta numra duhet të mbrrijë afër zeros.
04:28
Now that's back from high school algebra,
70
253000
3000
Tani duhet të kthehemi tek algjebra e shkollës fillore,
04:31
but let's take a look.
71
256000
2000
mirpo le ti japim një sy.
04:33
First, we've got population.
72
258000
2000
Së pari kemi popullsinë.
04:35
The world today has 6.8 billion people.
73
260000
3000
Bota sot ka 6.8 miljardë njerëz.
04:38
That's headed up to about nine billion.
74
263000
2000
Që është pothuajse duke u bër 9 miljardë.
04:40
Now, if we do a really great job on new vaccines,
75
265000
4000
Tani nëse do bejmë një punë të mir në vakcinat e reja,
04:44
health care, reproductive health services,
76
269000
2000
kujdesi shëndetsor, shëndeti riproduktiv i shërbimeve,
04:46
we could lower that by, perhaps, 10 or 15 percent,
77
271000
4000
ne mund ta ulim atë ndoshta 10 ose 15 përqind,
04:50
but there we see an increase of about 1.3.
78
275000
4000
mirpo ne do të shohim një rritje rreth 1.3.
04:54
The second factor is the services we use.
79
279000
3000
Faktori i dytë është shërbimet qe ne përdorim.
04:57
This encompasses everything:
80
282000
2000
Kjo përfshin gjdogjë:
04:59
the food we eat, clothing, TV, heating.
81
284000
4000
ushqimin që hamë, veshmbathjen,TV, nxemjen.
05:03
These are very good things:
82
288000
3000
Këto janë gjëra shumë të mira:
05:06
getting rid of poverty means providing these services
83
291000
3000
heqja qafe e varfëris do të thotë sjllja në jetë e këtyra shërbimeve
05:09
to almost everyone on the planet.
84
294000
2000
për secilin njëri në planet.
05:11
And it's a great thing for this number to go up.
85
296000
4000
Dhe është gjë shumë e mirë për këtë numer të rritet.
05:15
In the rich world, perhaps the top one billion,
86
300000
2000
Në botën e pasur, ndoshta top 1 miljardi,
05:17
we probably could cut back and use less,
87
302000
2000
ndoshta ne duhet ta zvoglojmë dhe të përdorim më pakë,
05:19
but every year, this number, on average, is going to go up,
88
304000
4000
mirpo gjdo vitë ky numër mesatarishtë është duke u rritur,
05:23
and so, over all, that will more than double
89
308000
4000
dhe mbi të gjitha do të dyfishohen
05:27
the services delivered per person.
90
312000
3000
shërbimet për një përson.
05:30
Here we have a very basic service:
91
315000
2000
Këtu kemi një shërbim bazikë:
05:32
Do you have lighting in your house to be able to read your homework?
92
317000
3000
A keni drita në shtëpin tuaj që te keni mundësi të lexoni detyrat e shtëpis?
05:35
And, in fact, these kids don't, so they're going out
93
320000
2000
dhe faktikisht, këta fëmij nuk kanë, pra ata duhet të dalin jashtë
05:37
and reading their school work under the street lamps.
94
322000
4000
dhe ata lexojnë detyrat e shkollës përfundi llapave të qytetit.
05:42
Now, efficiency, E, the energy for each service,
95
327000
4000
Tani eficienti E, energjia për secilin shërbim,
05:46
here finally we have some good news.
96
331000
2000
më në fund kemi disa lajme të mira.
05:48
We have something that's not going up.
97
333000
2000
Kemi diqka që po rritet.
05:50
Through various inventions and new ways of doing lighting,
98
335000
3000
Me disa intervenime dhe me disa menyra për të berë ndriqimin,
05:53
through different types of cars, different ways of building buildings --
99
338000
5000
me disa lloje te ndryshme të makinave, menyra të ndryshme të ndertesave --
05:58
there are a lot of services where you can bring
100
343000
3000
janë shumë shërbime ku mund ta kthesh
06:01
the energy for that service down quite substantially.
101
346000
4000
energjin për atë shërbim në nivelin minimalë.
06:05
Some individual services even bring it down by 90 percent.
102
350000
3000
Pra shërbimet individuale e zvoglojnë deri në 90 përqind.
06:08
There are other services like how we make fertilizer,
103
353000
3000
Janë edhe disa shërbime tjera se si i bejmë plehurat,
06:11
or how we do air transport,
104
356000
2000
ose si e bejmë transportin ajrorë,
06:13
where the rooms for improvement are far, far less.
105
358000
4000
ku përmisimet janë shumë të vogla.
06:17
And so, overall here, if we're optimistic,
106
362000
2000
Pra mbi të gjitha këtu, nëse jemi optimistë,
06:19
we may get a reduction of a factor of three to even, perhaps, a factor of six.
107
364000
7000
ne mund te kemi një zvoglim të faktorit tre ose ndoshta edhe gjashtë.
06:26
But for these first three factors now,
108
371000
3000
Mirpo për këta tre faktori tani,
06:29
we've gone from 26 billion to, at best, maybe 13 billion tons,
109
374000
5000
kemi kaluar prej 26 miljardve në më të mirën ndoshta 13 miljard tonë,
06:34
and that just won't cut it.
110
379000
2000
dhe kjo nuk do ta zvoglojë.
06:36
So let's look at this fourth factor --
111
381000
2000
Pra le ta shikojmë faktorin e katërt --
06:38
this is going to be a key one --
112
383000
2000
ky do të jetë kryesori --
06:40
and this is the amount of CO2 put out per each unit of energy.
113
385000
6000
dhe kjo është shumë e CO2-it e hequr për secilën njësi të energjisë.
06:46
And so the question is: Can you actually get that to zero?
114
391000
4000
Dhe këtu ekuacjoni është: A mundemi ta zvoglojmë në zero?
06:50
If you burn coal, no.
115
395000
2000
Nese djeg thëngjill, jo.
06:52
If you burn natural gas, no.
116
397000
2000
Nese djeg gas natyrorë prap jo.
06:54
Almost every way we make electricity today,
117
399000
3000
Pothuajse në gjdo menyr që e prodhojmë energjinë sot,
06:57
except for the emerging renewables and nuclear, puts out CO2.
118
402000
6000
përveq energjis së rinovueshme dhe asaj nukleare, nxierrin jasht CO2.
07:03
And so, what we're going to have to do at a global scale,
119
408000
3000
Pra qfar do te mund te bejmë në termin globalë,
07:06
is create a new system.
120
411000
3000
është të krijojmë një sistem të ri.
07:09
And so, we need energy miracles.
121
414000
2000
Pra na duhen një mrekulli në energji.
07:11
Now, when I use the term "miracle," I don't mean something that's impossible.
122
416000
4000
Tani kur e përdori termin " mrekulli," nuk mendoj për diqka që është e pamundur.
07:15
The microprocessor is a miracle. The personal computer is a miracle.
123
420000
5000
Mikroprocesori është një mrekulli. Kompjuteri përsonal gjithashtu.
07:20
The Internet and its services are a miracle.
124
425000
3000
Interneti dhe shërbimet e tij janë mrekulli.
07:23
So, the people here have participated in the creation of many miracles.
125
428000
5000
Pra njerëzit këtu që kan participuar në krijimin e gjithë ketyre mrekullive.
07:28
Usually, we don't have a deadline,
126
433000
2000
Zakonisht nuk kemi ndonje afat kohorë,
07:30
where you have to get the miracle by a certain date.
127
435000
2000
ku duhet ta përfundosh mrekullin me një datë të caktuar.
07:32
Usually, you just kind of stand by, and some come along, some don't.
128
437000
4000
Zakonisht ju qendroni pas, disa prej tyre vinë disa tjera jo.
07:36
This is a case where we actually have to drive at full speed
129
441000
4000
Ky është momenti ku duhet të vozisim me shpejtësin maksimale
07:40
and get a miracle in a pretty tight timeline.
130
445000
5000
dhe ta nxierrim mrekullin sa më shpejtë e mundur.
07:45
Now, I thought, "How could I really capture this?
131
450000
3000
Tani mendova, " Si me të vërtet mund ta nxierrim këtë?
07:48
Is there some kind of natural illustration,
132
453000
2000
A ka ndonje ilustrim natyral,
07:50
some demonstration that would grab people's imagination here?"
133
455000
5000
ndonje demostrim që do ta nxiste imagjinaten e njerëzit këtu?"
07:55
I thought back to a year ago when I brought mosquitos,
134
460000
4000
Mendova para një viti më parë kur unë sjella miskonjat,
07:59
and somehow people enjoyed that.
135
464000
2000
dhe disa njerëz e pëlqyen atë.
08:01
(Laughter)
136
466000
2000
(Qeshen)
08:03
It really got them involved in the idea of,
137
468000
3000
Me të vërtet u involvuen në iden e
08:06
you know, there are people who live with mosquitos.
138
471000
3000
e kupton, ka njerëz që jetojnë me miskonja.
08:09
So, with energy, all I could come up with is this.
139
474000
5000
Pra, me energji, e gjith ajo me qfar mund të vija është.
08:14
I decided that releasing fireflies
140
479000
3000
Vendosa lëshimin e xixillonjave
08:17
would be my contribution to the environment here this year.
141
482000
4000
do të ishte kontributi im për ambientin këtë vitë.
08:21
So here we have some natural fireflies.
142
486000
3000
Pra këtu kemi disa xixillonja natyrale.
08:24
I'm told they don't bite; in fact, they might not even leave that jar.
143
489000
3000
Më është thën, të mos i rrafi, faktikisht ato ndoshta edhe mund të mos e lëshojnë poqë.
08:27
(Laughter)
144
492000
3000
(Qeshen)
08:30
Now, there's all sorts of gimmicky solutions like that one,
145
495000
5000
Pra ka me mijera zgjidhje të vogla sikurse ajo,
08:35
but they don't really add up to much.
146
500000
2000
mirpo nuk vlen edhe aq shumë.
08:37
We need solutions -- either one or several --
147
502000
4000
Na duhet zgjithëje -- ndoshta një ose disa --
08:41
that have unbelievable scale
148
506000
4000
të cilat kanë një përfshirje të madhe
08:45
and unbelievable reliability,
149
510000
2000
dhe besueshmëri poashtu,
08:47
and, although there's many directions people are seeking,
150
512000
3000
edhe pse janë disa drejtime njerëzit janë duke kërkuar,
08:50
I really only see five that can achieve the big numbers.
151
515000
4000
Me të vërtet unë i shof presë që mund të arrsin numra të mëdhenjë.
08:54
I've left out tide, geothermal, fusion, biofuels.
152
519000
5000
E kam anashkaluar ngusht, gjeotermalen, fuzjonin, biodizelin.
08:59
Those may make some contribution,
153
524000
2000
Këto mund të bejnë ca kontributë,
09:01
and if they can do better than I expect, so much the better,
154
526000
2000
dhe nëse bejnë më mirë sesa unë presë, shumë më shumë,
09:03
but my key point here
155
528000
2000
mirpo pika kyqe e imja këtu është
09:05
is that we're going to have to work on each of these five,
156
530000
4000
që ne duhet të punojmë në secilen prej tyre pesëve,
09:09
and we can't give up any of them because they look daunting,
157
534000
4000
dhe smun ta lë anash njëren prej tyre sepse duke e frikshme,
09:13
because they all have significant challenges.
158
538000
4000
sepse të gjitha kanë një sfid të madhe.
09:17
Let's look first at the burning fossil fuels,
159
542000
2000
Le ti shikojmë së pari djegjen e fosileve,
09:19
either burning coal or burning natural gas.
160
544000
4000
ose djegjen e thëngjillit ose gazit natyrorë.
09:23
What you need to do there, seems like it might be simple, but it's not,
161
548000
3000
Qfar duhet te bejmë atje, duke të jetë e thjesht, mirpo nuk është,
09:26
and that's to take all the CO2, after you've burned it, going out the flue,
162
551000
6000
dhe ta nxierrim të gjithë CO2-in, pasi kemi djegur atë,
09:32
pressurize it, create a liquid, put it somewhere,
163
557000
3000
ta presojmë atë, krijojmë një lëng edhe vendim diku,
09:35
and hope it stays there.
164
560000
2000
dhe shpresojmë të qëndroj atje.
09:37
Now we have some pilot things that do this at the 60 to 80 percent level,
165
562000
4000
Tani duhet ti vëndosim disa gjëra pilota që e bejnë atë tek niveli 60 deri 80 përqind,
09:41
but getting up to that full percentage, that will be very tricky,
166
566000
4000
mirpo ta rrisim deri në atë përqindje të plotë, ajo do të jetë shumë e vështirë,
09:45
and agreeing on where these CO2 quantities should be put will be hard,
167
570000
6000
dhe pajtimi në këto sasit e CO2-it që duhet të jenë jasht duhet të jetë e vështirë,
09:51
but the toughest one here is this long-term issue.
168
576000
3000
mirpo më e vështira është qështja në termin afatgjatë.
09:54
Who's going to be sure?
169
579000
2000
Kush do të jetë i sigurtë?
09:56
Who's going to guarantee something that is literally billions of times larger
170
581000
4000
Kush do të garantoj diqka që miljarda herë e madhe
10:00
than any type of waste you think of in terms of nuclear or other things?
171
585000
4000
sesa gjdo gjë tjetër që humbet ju mendoni diqka nukleare apo diqka tjetër?
10:04
This is a lot of volume.
172
589000
3000
Ky është një volum i madhë.
10:07
So that's a tough one.
173
592000
2000
Një vërtet e vështirë.
10:09
Next would be nuclear.
174
594000
2000
Tjetra do të jetë nuklearë.
10:11
It also has three big problems:
175
596000
3000
Janë tri probleme të mëdhaja:
10:14
Cost, particularly in highly regulated countries, is high;
176
599000
4000
Shpenzimet, në veqanti në shtetet e rregulluara, shumë e shtrenjët;
10:18
the issue of the safety, really feeling good about nothing could go wrong,
177
603000
4000
qështja e sigurisë, të menduarit mire se asnjë gjë nuk do të shkoi keq,
10:22
that, even though you have these human operators,
178
607000
3000
madje edhe pse keni këtu operacjone njerëzore,
10:25
that the fuel doesn't get used for weapons.
179
610000
3000
që karburanti nuk përdoret për armatimë.
10:28
And then what do you do with the waste?
180
613000
2000
Dhe atëher qfar beni më mbetjetë?
10:30
And, although it's not very large, there are a lot of concerns about that.
181
615000
3000
Madje edhe pse nuk është shumë e madhe, ka goxa biseda rreth sajë.
10:33
People need to feel good about it.
182
618000
2000
Njerëzit duhet të ndihen mirë rreth tijë.
10:35
So three very tough problems that might be solvable,
183
620000
5000
Pra tri prej problemeve më të vështira që mund të zgjidhen,
10:40
and so, should be worked on.
184
625000
2000
dhe kështu, duhet të punojmë në to.
10:42
The last three of the five, I've grouped together.
185
627000
3000
Tri të fundit prej pesëve, i kam grupuar së bashku.
10:45
These are what people often refer to as the renewable sources.
186
630000
4000
Këto janë ato që njerëzit shumicën e kohës i referohen si të burime të ripërtrishme.
10:49
And they actually -- although it's great they don't require fuel --
187
634000
4000
Dha faktikisht -- edhe pse janë të mira nuk kan nevoi për karburantë --
10:53
they have some disadvantages.
188
638000
2000
pra kanë disa mangësi
10:55
One is that the density of energy gathered in these technologies
189
640000
6000
Njëra prej tyre është densia e energjis së mbledhur në këto teknologji
11:01
is dramatically less than a power plant.
190
646000
2000
është shum më pak sesa në një termo-centralë.
11:03
This is energy farming, so you're talking about many square miles,
191
648000
4000
Pra ky është një famacjon i energjis, pra po flasim për shumë metra katrorë,
11:07
thousands of time more area than you think of as a normal energy plant.
192
652000
5000
mijera metra më shumë sesa një termo-central normal i energjisë.
11:12
Also, these are intermittent sources.
193
657000
3000
Gjithashtu ka burime të pazbuluara.
11:15
The sun doesn't shine all day, it doesn't shine every day,
194
660000
3000
Djelli nuk shëndrris gjatë gjithë dites, nuk shëndrris gjdo ditë,
11:18
and, likewise, the wind doesn't blow all the time.
195
663000
3000
sikurse, era nuk fryen gjatë gjithë kohës.
11:21
And so, if you depend on these sources,
196
666000
2000
Pra nëse vareni plotësisht në njëren prej këtyre burimeve,
11:23
you have to have some way of getting the energy
197
668000
3000
ather ju keni disa menyra për të përfituar energji
11:26
during those time periods that it's not available.
198
671000
3000
gjat ketyre peridhave kohore kjo nuk është e mundshme.
11:29
So, we've got big cost challenges here,
199
674000
3000
Pra, kemi një sfid të madhe të shpenzimeve këtu,
11:32
we have transmission challenges:
200
677000
2000
kemi sfida të transmisoneve:
11:34
for example, say this energy source is outside your country;
201
679000
3000
për shembull, le te themi burimi i energjis është jashtë shtetit tuaj;
11:37
you not only need the technology,
202
682000
2000
juve nuk ju duhet vetem teknologjia,
11:39
but you have to deal with the risk of the energy coming from elsewhere.
203
684000
5000
mirpo ju duhet te mvarni edhe nga rrëziku i energjis që vjen nga diku tjetër.
11:44
And, finally, this storage problem.
204
689000
2000
Dhe përfundimisht, problemi i grumbullimit.
11:46
And, to dimensionalize this, I went through and looked at
205
691000
3000
Dhe për të demostruar këtë, shkova dhe shiqova
11:49
all the types of batteries that get made --
206
694000
3000
të gjitha llojet e baterive të cilat prodhohen --
11:52
for cars, for computers, for phones, for flashlights, for everything --
207
697000
4000
për makinat, për kompjuterit, për telefonet, per bateriat, për gjdogjë --
11:56
and compared that to the amount of electrical energy the world uses,
208
701000
5000
dhe ta krahasojmë atë me shumën e energjis që e gjithë bota përdorë,
12:01
and what I found is that all the batteries we make now
209
706000
4000
dhe qfar kam gjetu është se të gjitha bateariat qe ne i prodhojmë tani
12:05
could store less than 10 minutes of all the energy.
210
710000
4000
mund të ruajnë më pak se 10 minuta e të gjithë energjisë.
12:09
And so, in fact, we need a big breakthrough here,
211
714000
3000
Faktikisht na duhet një vemendje shumë e madhe këtu,
12:12
something that's going to be a factor of 100 better
212
717000
4000
diqka që duhet të jetë faktor i 100-të më mirë
12:16
than the approaches we have now.
213
721000
2000
me atë që e krahasojmë tani.
12:18
It's not impossible, but it's not a very easy thing.
214
723000
4000
Nuk është e pamundur, mirpo është një gjë jo shumë e lehtë..
12:22
Now, this shows up when you try to get the intermittent source
215
727000
4000
Tani, kjo shfaqet kur ne provojmë ta përmisojmë burimin
12:26
to be above, say, 20 to 30 percent of what you're using.
216
731000
4000
të jemi sipër , le të themi 20 deri 30 përqind e asaj që ne e përdorim.
12:30
If you're counting on it for 100 percent,
217
735000
2000
Nëse mendoni në të për 100 përqind,
12:32
you need an incredible miracle battery.
218
737000
5000
ju duhet një bateri e mrekullueshme ( e pamundshme deri me tani).
12:38
Now, how we're going to go forward on this -- what's the right approach?
219
743000
3000
Tani si do të shkojmë përpara në këtë aspekt -- qfar menyra do të provojmë?
12:41
Is it a Manhattan Project? What's the thing that can get us there?
220
746000
4000
A është projekti i Manhatenit? Cila është ajo gjë që na dergon neve atje?
12:45
Well, we need lots of companies working on this, hundreds.
221
750000
5000
Mirë, na duhen shumë kompani të punojnë në të, mijra.
12:50
In each of these five paths, we need at least a hundred people.
222
755000
3000
Në secilin prej këtyra pesë nyjeve, na duhet më së paku qindra njerëz.
12:53
And a lot of them, you'll look at and say, "They're crazy." That's good.
223
758000
4000
Dhe shumë prej tyre, ju i shikoni dhe thoni, " janë të qmendur."
12:57
And, I think, here in the TED group,
224
762000
3000
Dhe mendoni këtu në grupin e TED-it,
13:00
we have many people who are already pursuing this.
225
765000
4000
kemi shumë njerëz të cilet janë duke punuar në të.
13:04
Bill Gross has several companies, including one called eSolar
226
769000
4000
Bill Gross ka disa kompani, përfshirë njëren të quajtur eSolar
13:08
that has some great solar thermal technologies.
227
773000
2000
e cila ka disa teknologji solare të mrekullueshme.
13:10
Vinod Khosla's investing in dozens of companies
228
775000
4000
Vinhd Khosla duke invesuar në disa prej kompanive
13:14
that are doing great things and have interesting possibilities,
229
779000
4000
të cilat janë duke berë gjëra të mira dhe kanë mundësi interesante,
13:18
and I'm trying to help back that.
230
783000
2000
dhe unë jam duke u munduar t'ju ndihmoj atyre.
13:20
Nathan Myhrvold and I actually are backing a company
231
785000
4000
Nathan Myhrvold dhe unë faktikisht jemi duke e këthyer një kompani
13:24
that, perhaps surprisingly, is actually taking the nuclear approach.
232
789000
4000
që ndoshta suprizisht, përfshin edhe mundësin nukleare.
13:28
There are some innovations in nuclear: modular, liquid.
233
793000
4000
Janë disa inovime në nuklear: modular të lëngshem.
13:32
And innovation really stopped in this industry quite some ago,
234
797000
4000
Dhe inovimi në të është ndalur para disa viteve,
13:36
so the idea that there's some good ideas laying around is not all that surprising.
235
801000
5000
Pra idej është se rreth saj ka shumë idej të cilat nuk janë të përshtatshme.
13:41
The idea of TerraPower is that, instead of burning a part of uranium --
236
806000
6000
Idea e TerraPower është që, në vend se ta djegim një pjes të uraniumit --
13:47
the one percent, which is the U235 --
237
812000
3000
një përqind, i cili është U235 --
13:50
we decided, "Let's burn the 99 percent, the U238."
238
815000
5000
kemi vendosur, Le ta djegim 99 pëqind, e U238."
13:55
It is kind of a crazy idea.
239
820000
2000
Ështa paksa ide e qmendur.
13:57
In fact, people had talked about it for a long time,
240
822000
3000
Njerëzit kal folur për të shumë më herët,
14:00
but they could never simulate properly whether it would work or not,
241
825000
4000
mirpo kurr nuk kan mundur ta simulojnë se a do punon apo jo,
14:04
and so it's through the advent of modern supercomputers
242
829000
3000
pra ëshë me përparsit e moderimit të superkompjuterave
14:07
that now you can simulate and see that, yes,
243
832000
2000
që tani mund ta simuloni dhe të shihni që, po mund te behet,
14:09
with the right material's approach, this looks like it would work.
244
834000
6000
me materialin e duhur, kjo duket se do funksionoi.
14:15
And, because you're burning that 99 percent,
245
840000
3000
Dhe sepse ju jeni duke e djegur 99 përqindshinë,
14:18
you have greatly improved cost profile.
246
843000
4000
ju keni përmisuar për të mirë profilin e shpenzimeve
14:22
You actually burn up the waste, and you can actually use as fuel
247
847000
4000
Ju faktikisht keni djegur mbetjet, dhe keni përdorur ato si karburant
14:26
all the leftover waste from today's reactors.
248
851000
3000
të gjitha ato mbetjet nga reaktorët e sotem.
14:29
So, instead of worrying about them, you just take that. It's a great thing.
249
854000
5000
Pra në vend se të brengosimi rreth tyre, ju vetem përdorni atë. Pra është një gjë e mirë.
14:34
It breathes this uranium as it goes along, so it's kind of like a candle.
250
859000
4000
E thithë këtë uranium duke shkuar posht, është një lloje qiri.
14:38
You can see it's a log there, often referred to as a traveling wave reactor.
251
863000
4000
Ju mund ta shihni është e kyqur atje, shpeshë herë referohet ti udhëtuesi reaktorë.
14:42
In terms of fuel, this really solves the problem.
252
867000
4000
Në krahasim më karburantin, ky vërtet e zgjidh problemin.
14:46
I've got a picture here of a place in Kentucky.
253
871000
3000
Kam një fotografi këtuë të një vendi në Kentucky.
14:49
This is the leftover, the 99 percent,
254
874000
2000
Ky është krahu i majtë, 99 përqindshi,
14:51
where they've taken out the part they burn now,
255
876000
2000
ku e kan hequr pjesen të cilen e djegin tani,
14:53
so it's called depleted uranium.
256
878000
2000
pra quhet uranjumi i varfëruar.
14:55
That would power the U.S. for hundreds of years.
257
880000
3000
I cili do ta furnizonte Shtetet e Bashkuara për njëqindë vite.
14:58
And, simply by filtering seawater in an inexpensive process,
258
883000
3000
Dhe thjesht duke e filtruar ujinë e detit me një procesë të lirë,
15:01
you'd have enough fuel for the entire lifetime of the rest of the planet.
259
886000
5000
ju keni karburant të mjaftueshem për të gjith peridhen kohore të planetit.
15:06
So, you know, it's got lots of challenges ahead,
260
891000
4000
Pra e kuptoni, ka shumë sfida përpara,
15:10
but it is an example of the many hundreds and hundreds of ideas
261
895000
5000
mirpo është një shembull prej qindra dhe mijera ideja
15:15
that we need to move forward.
262
900000
3000
që na duhen për të ecur përpara.
15:18
So let's think: How should we measure ourselves?
263
903000
3000
Pra le të mendojmë: Si mund të masim vetveten ?
15:21
What should our report card look like?
264
906000
3000
Si duhet të duket karta e raportit?
15:24
Well, let's go out to where we really need to get,
265
909000
3000
Mirë, le të dalim dhe të shiqojmë se qfar na duhet te bejmë,
15:27
and then look at the intermediate.
266
912000
2000
dhe pastaj të analizojmë mesinë.
15:29
For 2050, you've heard many people talk about this 80 percent reduction.
267
914000
5000
Deri 2050, ju keni dëgjuar shumë njerëz të flasin për zvoglimin deri në 80 përqind
15:34
That really is very important, that we get there.
268
919000
4000
Ajo është shumë me rëndesi të arrijm deri atje.
15:38
And that 20 percent will be used up by things going on in poor countries,
269
923000
4000
Dhe ky 20 përqindsh do të përodret për gjërat që prodhohen në shtetet e varfëra,
15:42
still some agriculture,
270
927000
2000
akoma disa agrikultura,
15:44
hopefully we will have cleaned up forestry, cement.
271
929000
4000
fatmirësisht te kemi pastruar pyjet.
15:48
So, to get to that 80 percent,
272
933000
3000
Pra të arrijmë tek ai 80 përqindsh,
15:51
the developed countries, including countries like China,
273
936000
4000
për shtetet e zhvilluar, duke përfshir shtetet si Kina,
15:55
will have had to switch their electricity generation altogether.
274
940000
5000
ne duhet ti ndalim furnizimet me energji elektrike së bashku.
16:00
So, the other grade is: Are we deploying this zero-emission technology,
275
945000
6000
Pra notimi tjetër është: A jemi duke e zhvilluar teknologjin e emitimit të gazrave zero,
16:06
have we deployed it in all the developed countries
276
951000
2000
e kemi zhvilluarë atë në shtetet e zhvilluara
16:08
and we're in the process of getting it elsewhere?
277
953000
3000
dhe a jemi në proces të zhvillimit diku tjetër?
16:11
That's super important.
278
956000
2000
Kjo është supër e rëndësishme.
16:13
That's a key element of making that report card.
279
958000
4000
Ky është elementi kyqë në krijimin e kartes se raportit.
16:17
So, backing up from there, what should the 2020 report card look like?
280
962000
5000
Pra të kthehemi pas nga atje, si do duhet të duket raporti në vitin 2020?
16:22
Well, again, it should have the two elements.
281
967000
2000
Mirë , prap duhet ti ketë dy elemente.
16:24
We should go through these efficiency measures to start getting reductions:
282
969000
4000
Ne duhet të kalojmë nepër këta matës eficient nese dojmë të reduktojmë emitimet
16:28
The less we emit, the less that sum will be of CO2,
283
973000
3000
Sa më pak që emitojmë, aq më e vogël do të jetë shuma e CO2-it
16:31
and, therefore, the less the temperature.
284
976000
2000
dhe kushtu, më pak temperatura.
16:33
But in some ways, the grade we get there,
285
978000
3000
Mirpo në disa menyra, notimi që ne marrim atje,
16:36
doing things that don't get us all the way to the big reductions,
286
981000
4000
duke berë gjëra të cilat nuk na dergojnë neve direkt tek reduktimi i madhë,
16:40
is only equally, or maybe even slightly less, important than the other,
287
985000
4000
është vetem barazi, ose ndoshta pak më pak, e rendësishme sesa tjerat.
16:44
which is the piece of innovation on these breakthroughs.
288
989000
4000
Të cilat mund të jenë pjes të inovacjonin në këto fusha.
16:48
These breakthroughs, we need to move those at full speed,
289
993000
3000
Këto superfuqi që ne duhet ti lëvizim me shpejtësin maksimale,
16:51
and we can measure that in terms of companies,
290
996000
3000
dhe ne mund ti matim ato në ato kompanië,
16:54
pilot projects, regulatory things that have been changed.
291
999000
3000
projektet pilote, gjërat e rregullativit të cilat kanë ndryshuar.
16:57
There's a lot of great books that have been written about this.
292
1002000
3000
Ka shumë libra të mira që janë shkruar për këtë gjë.
17:00
The Al Gore book, "Our Choice"
293
1005000
3000
Libri i Al Gore-së "Zgjidhja jonë"
17:03
and the David McKay book, "Sustainable Energy Without the Hot Air."
294
1008000
3000
dhe Libri i David McKay, " Energjia e qëndrushme pa ajër të nxehet."
17:06
They really go through it and create a framework
295
1011000
3000
Ata me të vërtet kaluan rrethë saj dhe krijuan një kornizë
17:09
that this can be discussed broadly,
296
1014000
2000
që kjo të diskutohet në përgjethsi,
17:11
because we need broad backing for this.
297
1016000
3000
sepse na duhet përkrahje e gjerë për këtë.
17:14
There's a lot that has to come together.
298
1019000
2000
Ka shumë gjëra që duhet të vinë së bashku.
17:16
So this is a wish.
299
1021000
2000
Pra kjo është një dëshirë.
17:18
It's a very concrete wish that we invent this technology.
300
1023000
4000
Është me të vërtet dëshir konkreta që ta zbulojmë këtë teknologji.
17:22
If you gave me only one wish for the next 50 years --
301
1027000
3000
Nese më jepni vetem një dëshir për 50 vitet e ardhëshme --
17:25
I could pick who's president,
302
1030000
2000
Do të zgjidhja kush është president,
17:27
I could pick a vaccine, which is something I love,
303
1032000
3000
Do të zgjidhja një vakcië, diqka që e dua,
17:30
or I could pick that this thing
304
1035000
2000
ose do zgjidhëja këtë gjë
17:32
that's half the cost with no CO2 gets invented --
305
1037000
4000
që gjysma e shpenzimeve me CO2 të zbulohet --
17:36
this is the wish I would pick.
306
1041000
2000
kjo do të ishte dëshira që do zgjidhja.
17:38
This is the one with the greatest impact.
307
1043000
2000
Kjo do të ishte njëra me rëndësin më të madhe.
17:40
If we don't get this wish,
308
1045000
2000
Nese nuk e pranojmë këtë dëshirë,
17:42
the division between the people who think short term and long term will be terrible,
309
1047000
4000
divizjoni në mes të njerëzve që mendojnë në afate të shkurta dhe atyre në të gjatë do të jetë e brishtë
17:46
between the U.S. and China, between poor countries and rich,
310
1051000
3000
në mes të SHBA-ve dhe Kinës, në mes të shteteve të varfëra dhe atyre të pasura,
17:49
and most of all the lives of those two billion will be far worse.
311
1054000
5000
dhe shumica e ketyra jetesave të dy miljardve do të jetë shumë më keqë.
17:54
So, what do we have to do?
312
1059000
2000
Pra, qfar duhet të bejmë?
17:56
What am I appealing to you to step forward and drive?
313
1061000
5000
Qfar po u them juve është të beni një hapë përpara dhe të vozisni?
18:01
We need to go for more research funding.
314
1066000
3000
Ne duhet të japin shumë më teper fonde për kërkime.
18:04
When countries get together in places like Copenhagen,
315
1069000
2000
Kur shtetet mbildhen së bashku në vende si Kopenhagu,
18:06
they shouldn't just discuss the CO2.
316
1071000
3000
ata duhet të diskutojnë për CO2-in.
18:09
They should discuss this innovation agenda,
317
1074000
2000
Ata duhet të diskutojnë agjenden e inovimit,
18:11
and you'd be stunned at the ridiculously low levels of spending
318
1076000
5000
dhe duhet të qëndrojnë në nivelinë më të vogël të shpenzimeve
18:16
on these innovative approaches.
319
1081000
2000
ne këto vendime inovative.
18:18
We do need the market incentives -- CO2 tax, cap and trade --
320
1083000
4000
Na duhet ta funksionalizojmë tregun -- taksat e CO2-it, tragtinë --
18:22
something that gets that price signal out there.
321
1087000
3000
diqka që e dërgon sinjalin e qmimit atje.
18:25
We need to get the message out.
322
1090000
2000
Ne duhet ta dergojmë mesazhin.
18:27
We need to have this dialogue be a more rational, more understandable dialogue,
323
1092000
3000
Ne duhet që ky dialog të jetë më racionalë, dialog më i kuptushem,
18:30
including the steps that the government takes.
324
1095000
3000
përfshir edhe hapat që qeveria merrë.
18:33
This is an important wish, but it is one I think we can achieve.
325
1098000
4000
Kjo është një dëshirë e rëndësishme, mirp unë mendoj se mund ta arrisim.
18:37
Thank you.
326
1102000
2000
Faliminderit.
18:39
(Applause)
327
1104000
11000
(Duartrokitje)
18:50
Thank you.
328
1115000
2000
Faliminderit.
18:52
Chris Anderson: Thank you. Thank you.
329
1117000
2000
Chris Anderson: Faliminderit. Faliminderit.
18:54
(Applause)
330
1119000
5000
(Duartrokitje)
18:59
Thank you. So to understand more about TerraPower, right --
331
1124000
6000
Faliminderit. Pra për të kuptuar më teper rreth TerraPower, mirë --
19:05
I mean, first of all, can you give a sense of what scale of investment this is?
332
1130000
5000
Mendoj, së pari, ju me jepni një sensë se qfar madhësia investimi do të jetë?
19:10
Bil Gates: To actually do the software, buy the supercomputer,
333
1135000
4000
Bill Gates: Faktikisht të ndërtosh programin, blesh supër kompjuterët,
19:14
hire all the great scientists, which we've done,
334
1139000
2000
të punsosh shkenctarët më të mirë, të cilen e kemi berë,
19:16
that's only tens of millions,
335
1141000
3000
kjo është vetem dhjetra miljona,
19:19
and even once we test our materials out in a Russian reactor
336
1144000
3000
dhe madje pasi të testojmë materialet tona jashtë në ndonje reaktor Rusë
19:22
to make sure that our materials work properly,
337
1147000
4000
të jemi të sigurt që materialet do funksionojnë mirë,
19:26
then you'll only be up in the hundreds of millions.
338
1151000
2000
pastaj ju do të keni një ngritje prej disa milonesh.
19:28
The tough thing is building the pilot reactor;
339
1153000
3000
Gjëja e ligjeruar është ndërtimi i reaktorve pilotë;
19:31
finding the several billion, finding the regulator, the location
340
1156000
5000
gjetja e disa miljardave, gjetja e rregullatorëve, vendet
19:36
that will actually build the first one of these.
341
1161000
2000
të cilat do të ndërtohen të parët e ketyre.
19:38
Once you get the first one built, if it works as advertised,
342
1163000
4000
Posa të keni ndërtuar të parët, nëse do funksionon siq është reklamuar,
19:42
then it's just clear as day, because the economics, the energy density,
343
1167000
4000
pastaj do të jetë e kuptushme, sepse ekonomia, densiteti energjetikë,
19:46
are so different than nuclear as we know it.
344
1171000
2000
janë aqë të ndryshme sesa nukleari siq ne e njohim.
19:48
CA: And so, to understand it right, this involves building deep into the ground
345
1173000
4000
CA: dhe gjithashtu për ta kuptuar atë mirë, kjo përfshin ndërtimi i tyre thellë nën tokë
19:52
almost like a vertical kind of column of nuclear fuel,
346
1177000
4000
pothuajse si një kolonë vërtikel e një karburanti nuklearë,
19:56
of this sort of spent uranium,
347
1181000
2000
një loje uranjumi i shpenzuarë,
19:58
and then the process starts at the top and kind of works down?
348
1183000
3000
dhe procesi fillonë në krye dhe pastaj funksionon poshtë.
20:01
BG: That's right. Today, you're always refueling the reactor,
349
1186000
3000
BG: Mirë. Sot, ju gjithmonë po i ri-furnizoni reaktorët,
20:04
so you have lots of people and lots of controls that can go wrong:
350
1189000
3000
pra ju keni shumë njerëz dhe shumë kontrollime të cilat mund të ecin gabim:
20:07
that thing where you're opening it up and moving things in and out,
351
1192000
3000
atë gjën atje që po e hapni atje duke lëvizur gjërat posht e lartë,
20:10
that's not good.
352
1195000
2000
ajo nuk është gjë e mirë.
20:12
So, if you have very cheap fuel that you can put 60 years in --
353
1197000
5000
Pra, nese keni një karburant shumë të lirë që mund ta vendsni për 60 vite --
20:17
just think of it as a log --
354
1202000
2000
vetem mendo për të sa gjatë --
20:19
put it down and not have those same complexities.
355
1204000
3000
vendose posht dhe mos ke këto lloje kompleksitetesh.
20:22
And it just sits there and burns for the 60 years, and then it's done.
356
1207000
5000
do të jetë aty dhe do të digjet për 60 vite,dhe pastaj është i mbaruar.
20:27
CA: It's a nuclear power plant that is its own waste disposal solution.
357
1212000
4000
CA: Është termocentrali nuklearë i cili posedon mbetjet e shfaquar.
20:31
BG: Yeah. Well, what happens with the waste,
358
1216000
2000
BG: Po, qfar ndodh me mbetjetë,
20:33
you can let it sit there -- there's a lot less waste under this approach --
359
1218000
5000
ju mund ti lini aty -- ka shumë më pak humbje me këtë proces --
20:38
then you can actually take that,
360
1223000
2000
dhe pastaj mund ta merresh atë,
20:40
and put it into another one and burn that.
361
1225000
3000
dhe ta vëndosesh në një tjetër dhe ta digjësh pastaj.
20:43
And we start off actually by taking the waste that exists today,
362
1228000
4000
Dhe faktikisht ne filluam duke e marruar humbjet qe kemi tani,
20:47
that's sitting in these cooling pools or dry casking by reactors --
363
1232000
4000
të ulemi në këta ftohësa --
20:51
that's our fuel to begin with.
364
1236000
2000
ai është karburanti për të filluar.
20:53
So, the thing that's been a problem from those reactors
365
1238000
3000
Pra gjëja që ka qen një problem me këta reaktorë
20:56
is actually what gets fed into ours,
366
1241000
2000
ëshë faktikisht ajo që ushqehemi ne,
20:58
and you're reducing the volume of the waste quite dramatically
367
1243000
3000
dhe ju jeni duke e reduktuar volumin e humbjeve dramatikisht
21:01
as you're going through this process.
368
1246000
2000
duke shkuar nepër këtë procesë.
21:03
CA: I mean, you're talking to different people around the world
369
1248000
2000
CA: Mendojë, ju po i flisni njerëzve të ndryshem rreth botës
21:05
about the possibilities here.
370
1250000
2000
rreth mundësive këtu.
21:07
Where is there most interest in actually doing something with this?
371
1252000
3000
Ku është atje më shum i interesuar të bejnë gjëra të tilla me këtë?
21:10
BG: Well, we haven't picked a particular place,
372
1255000
3000
BG: mirë, nuk kemi zgjedhur ndonje vend të veqantë,
21:13
and there's all these interesting disclosure rules about anything that's called "nuclear,"
373
1258000
8000
dhe është një gjë interesante rreth gjdogjëje që tuajtur "nuklearë,"
21:21
so we've got a lot of interest,
374
1266000
2000
pra kemi shumë interesë,
21:23
that people from the company have been in Russia, India, China --
375
1268000
4000
që njerëzit prej kompanive që kanë qenë në Rusi, Indi, Kinë -
21:27
I've been back seeing the secretary of energy here,
376
1272000
2000
Atje e kam parë sekretarin e energjisë,
21:29
talking about how this fits into the energy agenda.
377
1274000
4000
kemi folur se si mund ta përshtatemi në agjenden e energjisë.
21:33
So I'm optimistic. You know, the French and Japanese have done some work.
378
1278000
3000
Pra jam optimist, e kuptoni, Francezët dhe Japonezët kanë berë ca punë.
21:36
This is a variant on something that has been done.
379
1281000
4000
Ky është një variant në diqka që është berë.
21:40
It's an important advance, but it's like a fast reactor,
380
1285000
4000
Është një përparim i avancuar, mirpo është si një lloje reaktori i shpejtë,
21:44
and a lot of countries have built them,
381
1289000
2000
dhe shumë shtete i kanë ndërtuar ato,
21:46
so anybody who's done a fast reactor is a candidate to be where the first one gets built.
382
1291000
5000
pra gjdokush që ka ndërtuar një reaktorë të shpejtë është një kandidat për ta marrur dhe ndërtuar atë.
21:51
CA: So, in your mind, timescale and likelihood
383
1296000
5000
CA: Pra afati kohorë dhe mundësia
21:56
of actually taking something like this live?
384
1301000
3000
e berjes diqka sikurse kjo live?
21:59
BG: Well, we need -- for one of these high-scale, electro-generation things
385
1304000
5000
BG: Mirë, na duhen -- për njëren prej tyre të lartave, një gjë generual elektrikishtë
22:04
that's very cheap,
386
1309000
2000
që është e lirë,
22:06
we have 20 years to invent and then 20 years to deploy.
387
1311000
4000
ne kemi 20 vite për ti zbuluar dhe 20 vite për ti shpalosurë.
22:10
That's sort of the deadline that the environmental models
388
1315000
5000
Është një lloje afati i modeleve të ambientit
22:15
have shown us that we have to meet.
389
1320000
2000
na ka treguar neve se ne duhet ta përcaktojmë.
22:17
And, you know, TerraPower, if things go well -- which is wishing for a lot --
390
1322000
5000
Dhe e dini, TerraPower, nëse gjërat shkojnë mirë -- për të cilen shpresojmë shumë --
22:22
could easily meet that.
391
1327000
2000
plotësisht mund të arrijë atë.
22:24
And there are, fortunately now, dozens of companies --
392
1329000
3000
Dhe tani fatmirësisht janë goxa shumë kompani --
22:27
we need it to be hundreds --
393
1332000
2000
mirpo na duhen të jenë me mijera --
22:29
who, likewise, if their science goes well,
394
1334000
2000
kush tjetër, nese shkencëtaret ecin mirë,
22:31
if the funding for their pilot plants goes well,
395
1336000
3000
nese fondet për planin e pilotit shkojnë mirë,
22:34
that they can compete for this.
396
1339000
2000
që ata të mund ta krahasojnë me këtë.
22:36
And it's best if multiple succeed,
397
1341000
2000
Dhë ky do të jetë suksesi më i mirë i shumëzuar,
22:38
because then you could use a mix of these things.
398
1343000
3000
sepse ateher do të përoreshin një mori gjërash të përziera.
22:41
We certainly need one to succeed.
399
1346000
2000
Ne me të vërtet na duhet që një të ket suksesë.
22:43
CA: In terms of big-scale possible game changes,
400
1348000
3000
CA: Në krahasimi me mundësin e sfidës së madhe,
22:46
is this the biggest that you're aware of out there?
401
1351000
3000
ëshë më e madhja që kemi dëshuar të jetë ndërtuar.
22:49
BG: An energy breakthrough is the most important thing.
402
1354000
4000
BG: Një energji i përtrishme do të ishte gjëja më e rëndësishme.
22:53
It would have been, even without the environmental constraint,
403
1358000
2000
Do ti ishte , madje edhe pa pëlqimin e ambientit,
22:55
but the environmental constraint just makes it so much greater.
404
1360000
5000
mirpo detyrimet tona ndaj ambientit janë shumë të mdha.
23:00
In the nuclear space, there are other innovators.
405
1365000
3000
Në hapsira nukleare, nuk ka shumë inovatorë.
23:03
You know, we don't know their work as well as we know this one,
406
1368000
3000
E kuptoni, ne nuk e dim punen e tyre si e dimë tonën,
23:06
but the modular people, that's a different approach.
407
1371000
3000
mirpo njerëzit modular, ata janë qasje të ndryshme.
23:09
There's a liquid-type reactor, which seems a little hard,
408
1374000
4000
Është një lloje i lëngshem i rekatorve, i cili duket të jetë më i vështirë,
23:13
but maybe they say that about us.
409
1378000
2000
mirpo ndoshta edhe ata thonë për neve.
23:15
And so, there are different ones,
410
1380000
3000
Dhe kështu ka lloje të ndryshme,
23:18
but the beauty of this is a molecule of uranium
411
1383000
3000
mirpo bukuria e kësaj është se janë uranjume molekulare
23:21
has a million times as much energy as a molecule of, say, coal,
412
1386000
4000
ka një miljonë herë më shumë energji sesa ato le të themi, thëngjilli,
23:25
and so -- if you can deal with the negatives,
413
1390000
3000
e kështu, nese mund të mirresh me negativët,
23:28
which are essentially the radiation --
414
1393000
3000
të cilat esencjalisht janë radioaktive --
23:31
the footprint and cost, the potential,
415
1396000
3000
lëvizjet dhe shpenzimet potencjale,
23:34
in terms of effect on land and various things,
416
1399000
2000
në krahasim me efektin në tokë dhe gjëra të ngjashme,
23:36
is almost in a class of its own.
417
1401000
4000
është pothuajse një lloje i veqantë.
23:40
CA: If this doesn't work, then what?
418
1405000
4000
CA: Nëse kjo nuk funksionon, atëher qfar?
23:44
Do we have to start taking emergency measures
419
1409000
4000
A duhet të fillojm të marrim masa emergjente
23:48
to try and keep the temperature of the earth stable?
420
1413000
3000
për të provuar të mbajme temperaturat stabile në tokë?
23:51
BG: If you get into that situation,
421
1416000
2000
BG: Nese ju hyni në atë situatë,
23:53
it's like if you've been over-eating, and you're about to have a heart attack:
422
1418000
5000
është sikurse kur ke ngrën teper, dhe ju jeni duke pasur një atak në zemër:
23:58
Then where do you go? You may need heart surgery or something.
423
1423000
4000
Atëher ku shkoni? ju ndosht ju duhet një operues zemrash apo diqka e ngjashme.
24:02
There is a line of research on what's called geoengineering,
424
1427000
4000
Është një linjë e kërkimit në të quajturen gjeoingjinjeria,m
24:06
which are various techniques that would delay the heating
425
1431000
3000
të cilat janë disa llojë teknikash që kanë të bejnë me nxehtësin
24:09
to buy us 20 or 30 years to get our act together.
426
1434000
3000
për të na blerë neve 20 oaw 3o vite deri të arrijm atje.
24:12
Now, that's just an insurance policy.
427
1437000
2000
Tani, kjo është vetem një politik sigurie.
24:14
You hope you don't need to do that.
428
1439000
2000
Shpresojm të mos ju nevoitet ta beni atë.
24:16
Some people say you shouldn't even work on the insurance policy
429
1441000
2000
Disa njerëz thonë se juve madje ju duhet të punoni në politika të sigurisë
24:18
because it might make you lazy,
430
1443000
2000
sepse mund t'ju bejë përtac,
24:20
that you'll keep eating because you know heart surgery will be there to save you.
431
1445000
4000
ajo do t'ju mbaj juve duke ngrën sepse ju e dini që operacioni i zemrës do të jetë atje për t'ju shpetuar juve.
24:24
I'm not sure that's wise, given the importance of the problem,
432
1449000
3000
Unë nuk jam shumë i sigurt se kjo është e menqur duke dhën rëndësin e problemit,
24:27
but there's now the geoengineering discussion
433
1452000
4000
mirpo tani është edhe biseda rreth gjeoingjinjerisë
24:31
about -- should that be in the back pocket in case things happen faster,
434
1456000
4000
se a duhet të jetë ajo si masë mbrojtëse në rast se gjërat ndodhin shpejtë,
24:35
or this innovation goes a lot slower than we expect?
435
1460000
3000
apo ky inovacjonë shkon shumë më ngadal sesa që ne presim?
24:40
CA: Climate skeptics: If you had a sentence or two to say to them,
436
1465000
5000
CA: Skeptiket klimaterik: Nëse ke një fjali apo dy për tua then atyre,
24:45
how might you persuade them that they're wrong?
437
1470000
4000
si mund ti bindësh ata se e kanë gabim?
24:50
BG: Well, unfortunately, the skeptics come in different camps.
438
1475000
4000
BG: Mirë, fatkeqësishtë, skeptikët vin në forma të ndryshme.
24:54
The ones who make scientific arguments are very few.
439
1479000
4000
Ata që japin argumente shkencore janë të pakët.
24:58
Are they saying that there's negative feedback effects
440
1483000
3000
A janë duke then se ka një vlerësim të efektit negative
25:01
that have to do with clouds that offset things?
441
1486000
2000
që kanë të bejnë me retë që i ndalin gjërat?
25:03
There are very, very few things that they can even say
442
1488000
3000
Janë shumë,shumë, pakë gjëra të cilat ata mund të thonë
25:06
there's a chance in a million of those things.
443
1491000
3000
ka një shancë në një miljonë të ketyre gjërave.
25:09
The main problem we have here, it's kind of like AIDS.
444
1494000
3000
Problemi kryesorë që kemi këtu është sikurse HIVI.
25:12
You make the mistake now, and you pay for it a lot later.
445
1497000
4000
Ju beni gabimin tani, ndërsa e paguani shumë më vonë.
25:16
And so, when you have all sorts of urgent problems,
446
1501000
4000
Dhe kështu, kur keni të gjitha llojet e problemeve urgjente,
25:20
the idea of taking pain now that has to do with a gain later,
447
1505000
3000
ideja e të marrit dhimbje tani për gjërat që do ti përjetojmë më vonë,
25:23
and a somewhat uncertain pain thing --
448
1508000
3000
dhe disi një dhimbje e pasigurtë --
25:26
in fact, the IPCC report, that's not necessarily the worst case,
449
1511000
6000
faktikisht, raporti i IPCC-së që nuk është rasti më i keqë,
25:32
and there are people in the rich world who look at IPCC
450
1517000
2000
dhe ka njerëz në botën e pasurë që i shiqojnë raportet e IPCC-së
25:34
and say, "OK, that isn't that big of a deal."
451
1519000
4000
dhe thonë, "Në rregullë a është ndonje problem i madhë."
25:38
The fact is it's that uncertain part that should move us towards this.
452
1523000
4000
Fakti është se disa pjes të saj janë ato që duhet të na dergojnë neve përpara në këtë.
25:42
But my dream here is that, if you can make it economic,
453
1527000
3000
Mirpo ëndrra ime këtu është, nëse ju mund ta beni ekonomike,
25:45
and meet the CO2 constraints,
454
1530000
2000
dhe ta takosh pikën e CO2-it,
25:47
then the skeptics say, "OK,
455
1532000
2000
atëher skeptikët thonë, "Në rregull,
25:49
I don't care that it doesn't put out CO2,
456
1534000
2000
Nuk brengosem se nuk dëperton kurfar CO2-i,
25:51
I kind of wish it did put out CO2,
457
1536000
2000
Do kisha dëshiruar të kishte pak CO2, jashtë
25:53
but I guess I'll accept it because it's cheaper than what's come before."
458
1538000
4000
mirpo do ta pranojë sepse është më lirë sesa vinte më përpara."
25:57
(Applause)
459
1542000
4000
(Duartrokitje)
26:01
CA: And so, that would be your response to the Bjorn Lomborg argument,
460
1546000
4000
CA: Dhe kështu, ajo do të ishte përgjigjëja ime për argumentin Born Lomborg,
26:05
that basically if you spend all this energy trying to solve the CO2 problem,
461
1550000
4000
thjeshtë nëse ju shpenzoni të gjithë këtë energji për ta zgjidhur problemin e CO2-IT,
26:09
it's going to take away all your other goals
462
1554000
2000
do t'ju a heq të gjitha synimet tjera
26:11
of trying to rid the world of poverty and malaria and so forth,
463
1556000
3000
duke provuar së hequri varfërin botrore dhe malarjen e kështu më radhë,
26:14
it's a stupid waste of the Earth's resources to put money towards that
464
1559000
4000
është gjë e marrëzishme të hargjosh burime të mdha parash në atë drejtim
26:18
when there are better things we can do.
465
1563000
2000
ku ka gjëra më të mira për të berë.
26:20
BG: Well, the actual spending on the R&D piece --
466
1565000
3000
BG: Mirë, Çësht e vërteta të shpenzosh në Resurse dhe Zhvillim --
26:23
say the U.S. should spend 10 billion a year more than it is right now --
467
1568000
4000
le të themi SHBA duhet të shpenzojë 10 miljardë për një vit sesa është tani --
26:27
it's not that dramatic.
468
1572000
2000
nuk është dramatike.
26:29
It shouldn't take away from other things.
469
1574000
2000
Duhet të heq qafesh gjërat tjera.
26:31
The thing you get into big money on, and this, reasonable people can disagree,
470
1576000
3000
Gjërat që përfiton në para të mëdha, në këtë, njerëzit e arsyeshem mund të mospajtohen,
26:34
is when you have something that's non-economic and you're trying to fund that --
471
1579000
3000
është kur ka diqka që është jo-ekonomike dhe ju jeni duke provuar ta përkrahni atë --
26:37
that, to me, mostly is a waste.
472
1582000
3000
për mua është humbje e kotë.
26:40
Unless you're very close and you're just funding the learning curve
473
1585000
3000
Derisa jeni shumë afër ju jeni duke e sponzoruar diagramin e mësimit
26:43
and it's going to get very cheap,
474
1588000
2000
dhe do t'ju behet shumë e lirë,
26:45
I believe we should try more things that have a potential
475
1590000
4000
Unë besoj se ne duhet të provojmë më shumë gjëra të cilat kan një potencjal
26:49
to be far less expensive.
476
1594000
2000
të jenë shumë më pak të shtrenjëta.
26:51
If the trade-off you get into is, "Let's make energy super expensive,"
477
1596000
5000
Nëse shkëmbimi që bën është " Le ta bejmë energjin supër të shtrenjët,"
26:56
then the rich can afford that.
478
1601000
2000
më pas të pasurit mund ta përballojnë atë.
26:58
I mean, all of us here could pay five times as much for our energy
479
1603000
3000
Mendoj, shumica prej nesh mund të paguajn edhe pesë herë më shumë energji sesa që paguajmë tani.
27:01
and not change our lifestyle.
480
1606000
2000
dhe të mos ndryshojmë stilin e jetës sonë.
27:03
The disaster is for that two billion.
481
1608000
2000
Fatkeqësia është për ata dy miljardë.
27:05
And even Lomborg has changed.
482
1610000
2000
Dhe madje Lomborg ka ndryshuar atë.
27:07
His shtick now is, "Why isn't the R&D getting more discussed?"
483
1612000
5000
Arësyje e tij tani është, " Përse zhvillimi nuk diskutohet?"
27:12
He's still, because of his earlier stuff,
484
1617000
2000
Ai është akom, për gjërat që ka berë më herët,
27:14
still associated with the skeptic camp,
485
1619000
2000
aI akoma ësthë skeptik per kampin,
27:16
but he's realized that's a pretty lonely camp,
486
1621000
3000
mirpo ai e zbuloi se ëshë me të vërtet i vetmuar,
27:19
and so, he's making the R&D point.
487
1624000
3000
dhe kështu është duke berë R
27:22
And so there is a thread of something that I think is appropriate.
488
1627000
5000
ka diqka që nuk ecen
27:27
The R&D piece, it's crazy how little it's funded.
489
1632000
3000
Pjesa e RD-së, është qmenduarisht sa pak e fondacuarë.
27:30
CA: Well Bill, I suspect I speak on the behalf of most people here
490
1635000
3000
CA: Mirë Bill, Mendoj se po flas në emër të gjithë njerëzve këtu
27:33
to say I really hope your wish comes true. Thank you so much.
491
1638000
3000
për të thën që dëshirat e tua të behen realitet. Faliminderit shumë.
27:36
BG: Thank you.
492
1641000
2000
Bg: Faliminderit.
27:38
(Applause)
493
1643000
3000
(Duartrokitje)
ABOUT THE SPEAKER
Bill Gates - PhilanthropistA passionate techie and a shrewd businessman, Bill Gates changed the world while leading Microsoft to dizzying success. Now he's doing it again with his own style of philanthropy and passion for innovation.
Why you should listen
Bill Gates is the founder and former CEO of Microsoft. A geek icon, tech visionary and business trailblazer, Gates' leadership -- fueled by his long-held dream that millions might realize their potential through great software -- made Microsoft a personal computing powerhouse and a trendsetter in the Internet dawn. Whether you're a suit, chef, quant, artist, media maven, nurse or gamer, you've probably used a Microsoft product today.
In summer of 2008, Gates left his day-to-day role with Microsoft to focus on philanthropy. Holding that all lives have equal value (no matter where they're being lived), the Bill and Melinda Gates Foundation has now donated staggering sums to HIV/AIDS programs, libraries, agriculture research and disaster relief -- and offered vital guidance and creative funding to programs in global health and education. Gates believes his tech-centric strategy for giving will prove the killer app of planet Earth's next big upgrade.
Read a collection of Bill and Melinda Gates' annual letters, where they take stock of the Gates Foundation and the world. And follow his ongoing thinking on his personal website, The Gates Notes. His new paper, "The Next Epidemic," is published by the New England Journal of Medicine.
Bill Gates | Speaker | TED.com