TEDxEast
Sarah Kay: How many lives can you live?
Filmed:
Readability: 3.5
1,362,376 views
Spoken-word poet Sarah Kay was stunned to find she couldn’t be a princess, ballerina and astronaut all in one lifetime. In this talk, she delivers two powerful poems that show us how we can live other lives.
(Filmed at TEDxEast.)
Sarah Kay - Poet
A performing poet since she was 14 years old, Sarah Kay is the founder of Project VOICE, an organization that uses spoken word poetry as a literacy and empowerment tool. Full bio
A performing poet since she was 14 years old, Sarah Kay is the founder of Project VOICE, an organization that uses spoken word poetry as a literacy and empowerment tool. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
(Singing) I see the moon.
The moon sees me.
The moon sees me.
0
609
4688
(Hát) Tôi thấy trăng. Trăng thấy tôi.
00:21
The moon sees somebody that I don't see.
1
6296
5268
Trăng nhìn thấy người tôi không thấy.
00:27
God bless the moon, and God bless me.
2
12708
5643
Chúa chúc lành cho mặt trăng
và Chúa chúc lành cho tôi.
và Chúa chúc lành cho tôi.
00:34
And God bless the somebody
that I don't see.
that I don't see.
3
19243
5412
Và Chúa chúc lành cho những người mà tôi
không nhìn thấy
không nhìn thấy
00:40
If I get to heaven, before you do,
4
25673
5658
Nếu tôi lên thiên đàng, trước cả bạn,
00:46
I'll make a hole and pull you through.
5
31987
5783
Tôi sẽ đào một cái lỗ và kéo bạn qua.
00:52
And I'll write your name on every star,
6
38083
5469
Và tôi sẽ viết tên bạn trên từng vì sao,
00:58
and that way the world
7
44062
2642
và đó là cách mà thế giới
01:02
won't seem so far.
8
47356
3282
có vẻ không giống thế nữa.
01:05
The astronaut will not be at work today.
9
51079
3691
Phi hành gia sẽ không làm việc
ngày hôm nay.
ngày hôm nay.
01:10
He has called in sick.
10
55111
1656
Anh ta đang bệnh.
01:11
He has turned off his cell phone,
his laptop, his pager, his alarm clock.
his laptop, his pager, his alarm clock.
11
56791
5128
Anh ta tắt điện thoại di động,
laptop, sách vở, đồng hồ báo thức.
laptop, sách vở, đồng hồ báo thức.
01:16
There is a fat yellow cat
asleep on his couch,
asleep on his couch,
12
61943
3149
Có con mèo mập ú đang ngủ trên
sofa của anh ấy,
sofa của anh ấy,
01:20
raindrops against the window
13
65116
1744
mưa va vào cửa sổ
01:21
and not even the hint
of coffee in the kitchen air.
of coffee in the kitchen air.
14
66884
3715
và không có dấu hiệu nào của cà phê
trong không gian bếp.
trong không gian bếp.
01:25
Everybody is in a tizzy.
15
70623
1249
Mọi người đang bối rối.
01:26
The engineers on the 15th floor have
stopped working on their particle machine.
stopped working on their particle machine.
16
71896
3946
Các kỹ sư ở tầng 15 đã dừng làm việc với
máy móc hạt phân tử.
máy móc hạt phân tử.
01:30
The anti-gravity room is leaking,
17
75866
1778
Căn phòng phản trọng lực đang rò rỉ,
01:32
and even the freckled kid with glasses,
18
77668
1880
và kể cả đứa bé đầy
tàn nhang đeo kính,
tàn nhang đeo kính,
01:34
whose only job is to take
out the trash, is nervous,
out the trash, is nervous,
19
79572
2674
công việc của nó là đi đổ rác,
nó cũng đang lo lắng,
nó cũng đang lo lắng,
01:37
fumbles the bag, spills
a banana peel and a paper cup.
a banana peel and a paper cup.
20
82270
2709
lục tung cái túi, làm rơi
vỏ chuối và cái cốc giấy.
vỏ chuối và cái cốc giấy.
01:39
Nobody notices.
21
85003
1422
Không ai để ý cả.
01:41
They are too busy recalculating
what this all mean for lost time.
what this all mean for lost time.
22
86449
3425
Họ quá bận rộn tính toán lại
ý nghĩa của thời gian đã qua.
ý nghĩa của thời gian đã qua.
01:44
How many galaxies
are we losing per second?
are we losing per second?
23
89898
2032
Có bao nhiêu ngân hà
ta mất đi mỗi giây?
ta mất đi mỗi giây?
01:46
How long before next rocket
can be launched?
can be launched?
24
91954
2050
Bao lâu nữa tên lửa tiếp theo
sẽ được phóng?
sẽ được phóng?
01:48
Somewhere an electron
flies off its energy cloud.
flies off its energy cloud.
25
94028
2871
Ở đâu đó một electron bay khỏi
đám mây năng lượng của nó.
đám mây năng lượng của nó.
01:51
A black hole has erupted.
26
96923
1966
Một lỗ đen được tạo ra.
01:53
A mother finishes setting
the table for dinner.
the table for dinner.
27
98913
2301
Người mẹ đã dọn bàn ăn tối xong.
01:56
A Law & Order marathon is starting.
28
101238
2061
Cuộc marathon luật và trật tự
đang bắt đầu.
đang bắt đầu.
01:58
The astronaut is asleep.
29
103323
2221
Phi hành gia đang ngủ.
02:00
He has forgotten to turn off his watch,
30
105568
1903
Ông ta đã quên tắt đồng hồ,
02:02
which ticks, like a metal
pulse against his wrist.
pulse against his wrist.
31
107495
2751
đồng hồ tíc tóc, như một luồng
kim loại chống lại cổ tay.
kim loại chống lại cổ tay.
02:05
He does not hear it.
32
110270
1575
Ông ta không nghe thấy.
02:06
He dreams of coral reefs and plankton.
33
111869
3049
Ông ta mơ đến san hô đá ngầm và
sinh vật phù du.
sinh vật phù du.
02:09
His fingers find
the pillowcase's sailing masts.
the pillowcase's sailing masts.
34
114942
3139
Các ngón tay ông ta
tìm cột buồm của cái bao gối.
tìm cột buồm của cái bao gối.
02:13
He turns on his side,
opens his eyes at once.
opens his eyes at once.
35
118105
3068
Ông ta trở mình, mở mắt ra cùng lúc.
02:16
He thinks that scuba divers must have
the most wonderful job in the world.
the most wonderful job in the world.
36
121197
4730
Ông ta nghĩ rằng làm thợ lặn
là việc tuyệt vời nhất trên đời.
là việc tuyệt vời nhất trên đời.
02:20
So much water to glide through!
37
125951
2843
Có nhiều nước để lướt qua!
02:25
(Applause)
38
131070
5228
(Vỗ tay)
02:31
Thank you.
39
136322
1781
Cám ơn quý vị.
02:33
When I was little, I could
not understand the concept
not understand the concept
40
138127
4101
Khi tôi còn bé,
tôi không hiểu được khái niệm
tôi không hiểu được khái niệm
02:37
that you could only live one life.
41
142996
2045
rằng ta chỉ có thể sống một cuộc sống.
02:40
I don't mean this metaphorically.
42
145560
1580
Không phải một cách ẩn dụ.
02:42
I mean, I literally thought
that I was going to get to do
that I was going to get to do
43
147164
2951
Ý tôi là, tôi nghĩ đến
cái tôi cần phải làm
cái tôi cần phải làm
02:45
everything there was to do
44
150433
2046
mọi thứ cần phải làm
02:47
and be everything there was to be.
45
152503
2596
và là những gì mà nó phải trở thành.
02:50
It was only a matter of time.
46
155123
1404
Vấn đề chỉ là thời gian.
02:51
And there was no limitation
based on age or gender
based on age or gender
47
156899
3024
Và không có giới hạn nào
cho tuổi tác hay giới tính.
cho tuổi tác hay giới tính.
02:54
or race or even appropriate time period.
48
159947
3087
hoặc chủng tộc hay kể cả
khoảng thời gian phù hợp.
khoảng thời gian phù hợp.
02:57
I was sure that I was going
to actually experience
to actually experience
49
163058
3451
Tôi chắc rằng
tôi đang thực sự trải qua
tôi đang thực sự trải qua
03:01
what it felt like to be a leader
of the civil rights movement
of the civil rights movement
50
166533
3794
cảm giác làm một lãnh đạo
của phong trào dân quyền
của phong trào dân quyền
03:05
or a ten-year old boy living
on a farm during the dust bowl
on a farm during the dust bowl
51
170351
3634
hoặc một đứa trẻ 10 tuổi sống
trong nông trại trong vòng xoáy bụi bặm
trong nông trại trong vòng xoáy bụi bặm
03:08
or an emperor of the Tang
dynasty in China.
dynasty in China.
52
174009
3618
hay là hoàng đế nhà Đường của Trung Hoa.
03:12
My mom says that when people asked me
53
177651
2001
Mẹ tôi nói rằng khi người ta hỏi
03:14
what I wanted to be when I grew up,
my typical response was:
my typical response was:
54
179676
3579
tôi muốn làm gì khi tôi lớn,
câu trả lời của tôi thường là:
câu trả lời của tôi thường là:
03:18
princess-ballerina-astronaut.
55
183279
1768
công chúa-vũ công balle-phi hành gia.
03:20
And what she doesn't understand
is that I wasn't trying to invent
is that I wasn't trying to invent
56
185458
3145
Và điều mẹ tôi không khiểu chính là
tôi không cố gắng phát minh ra
tôi không cố gắng phát minh ra
03:23
some combined super profession.
57
188627
1983
một combo nghề siêu phàm.
03:25
I was listing things I thought
I was gonna get to be:
I was gonna get to be:
58
190634
3377
Tôi chỉ liệt kê ra những gì
tôi nghĩ tôi sẽ làm:
tôi nghĩ tôi sẽ làm:
03:28
a princess and a ballerina
and an astronaut.
and an astronaut.
59
194035
3061
một nàng công chúa và một vũ công balle
và một phi hành gia.
và một phi hành gia.
03:32
and I'm pretty sure the list
probably went on from there.
probably went on from there.
60
197120
2739
Tôi chắc rằng danh sách sẽ còn tiếp tục.
03:34
I usually just got cut off.
61
199883
1998
Tôi thường cắt ngắn đi đấy chứ.
03:36
It was never a question
of if I was gonna get to do something
of if I was gonna get to do something
62
201905
2866
Chưa bao giờ có câu hỏi rằng tôi sẽ phải
làm gì
làm gì
03:39
so much of a question of when.
63
204795
2060
nhưng là những câu hỏi khi nào tôi làm.
03:42
And I was sure that if I was going
to do everything,
to do everything,
64
207278
2477
Và tôi chắc chắn rằng
nếu tôi làm tất cả mọi thứ,
nếu tôi làm tất cả mọi thứ,
03:44
that it probably meant I had
to move pretty quickly,
to move pretty quickly,
65
209779
2436
thì điều đó có nghĩa
tôi phải hành động khá nhanh,
tôi phải hành động khá nhanh,
03:47
because there was a lot
of stuff I needed to do.
of stuff I needed to do.
66
212239
2246
bởi vì có nhiều thứ tôi cần làm.
03:49
So my life was constantly
in a state of rushing.
in a state of rushing.
67
214509
2270
Nên cuộc sống của tôi
luôn ở tình trạng vội vã.
luôn ở tình trạng vội vã.
03:51
I was always scared
that I was falling behind.
that I was falling behind.
68
216803
2167
Tôi luôn sợ rằng mình bị bỏ lại phía sau.
03:53
And since I grew up
in New York City, as far as I could tell,
in New York City, as far as I could tell,
69
218994
3380
Và vì tôi lớn lên ở New York, theo như tôi
biết,
biết,
03:57
rushing was pretty normal.
70
222398
1826
"vội vã" là điều bình thường.
04:00
But, as I grew up, I had
this sinking realization,
this sinking realization,
71
225128
3635
Nhưng, tôi lớn lên,
tôi đã nhận ra
tôi đã nhận ra
04:04
that I wasn't gonna get to live
any more than one life.
any more than one life.
72
229108
4290
rằng tôi sẽ không sống hơn
nhiều hơn một cuộc đời.
nhiều hơn một cuộc đời.
04:08
I only knew what it felt like
to be a teenage girl
to be a teenage girl
73
233422
3006
Tôi chỉ biết rằng vậy thì
có vẻ giống cô gái tuổi teen
có vẻ giống cô gái tuổi teen
04:11
in New York City,
74
236452
1151
ở New York,
04:12
not a teenage boy in New Zealand,
75
237627
2291
không phải mộ,t cậu trai tuổi teen
ở New Zealand
ở New Zealand
04:14
not a prom queen in Kansas.
76
239942
3077
không phải nữ hoàng tiệc tùng ở Kansas.
04:17
I only got to see through my lens.
77
243043
1921
Tôi chỉ cần nhìn qua lăng kính của mình.
04:19
And it was around this time
that I became obsessed with stories,
that I became obsessed with stories,
78
244988
3308
Và chính thời gian này, tôi bắt đầu
bị ám ảnh với những câu chuyện,
bị ám ảnh với những câu chuyện,
04:23
because it was through stories
that I was able to see
that I was able to see
79
248320
3127
bởi vì qua các câu chuyện
tôi mới có thể thấy
tôi mới có thể thấy
04:26
through someone else's lens,
however briefly or imperfectly.
however briefly or imperfectly.
80
251471
3722
bằng lăng kính của người khác,
dù ngắn gọn hay chưa hoàn hảo.
dù ngắn gọn hay chưa hoàn hảo.
04:30
And I started craving hearing
other people's experiences
other people's experiences
81
255589
3112
Và tôi bắt đầu khát khao lắng nghe
kinh nghiệm của người khác
kinh nghiệm của người khác
04:33
because I was so jealous
that there were entire lives
that there were entire lives
82
258725
3563
bởi tôi quá ghen tị với
những cuộc sống hoàn hảo
những cuộc sống hoàn hảo
04:37
that I was never gonna get to live,
83
262312
1691
mà tôi chưa bao giờ được sống,
04:38
and I wanted to hear
about everything that I was missing.
about everything that I was missing.
84
264027
2675
và tôi muốn nghe về
tất cả những gì tôi đã bỏ lỡ.
tất cả những gì tôi đã bỏ lỡ.
04:41
And by transitive property,
85
266726
1294
Và nhờ thuộc tính bắc cầu,
04:42
I realized that some people
were never gonna get to experience
were never gonna get to experience
86
268044
3229
tôi nhận ra rằng một vài người
không bao giờ có có thể biết
không bao giờ có có thể biết
04:46
what it felt like to be a teenage girl
in New York city.
in New York city.
87
271297
2684
cảm giác thế nào
khi là cô gái trẻ ở New York.
khi là cô gái trẻ ở New York.
04:48
Which meant that they weren't gonna know
88
274005
1905
Nó có nghĩa là họ không biết
04:50
what the subway ride
after your first kiss feels like,
after your first kiss feels like,
89
275934
3222
cảm giác thế nào khi
tàu điện rời bến sau nụ hôn đầu tiên,
tàu điện rời bến sau nụ hôn đầu tiên,
04:54
or how quiet it gets when its snows.
90
279180
2818
hay bình yên thế nào khi tuyết rơi.
04:56
And I wanted them to know,
I wanted to tell them.
I wanted to tell them.
91
282022
2612
Và tôi muốn họ biết,
tôi muốn nói với họ.
tôi muốn nói với họ.
04:59
And this became the focus of my obsession.
92
284658
2427
Và điều này trở thành
tâm điểm sự ám ảnh trong tôi.
tâm điểm sự ám ảnh trong tôi.
05:02
I busied myself telling stories
and sharing stories and collecting them.
and sharing stories and collecting them.
93
287109
3625
Tôi bận rộn với chính mình, kể, chia sẻ,
và sưu tầm những câu chuyện.
và sưu tầm những câu chuyện.
05:05
And it's not until recently
94
290758
1984
Và không phải chỉ mới đây
05:07
that I realized that
I can't always rush poetry.
I can't always rush poetry.
95
292766
4309
tôi nhận ra rằng
tôi không thể vội vã với thơ được.
tôi không thể vội vã với thơ được.
05:12
In April for National Poetry Month,
there's this challenge
there's this challenge
96
297666
3338
Vào tháng tư, tháng thơ ca quốc gia ,
có một thử thách
có một thử thách
05:15
that many poets in the poetry
community participate in,
community participate in,
97
301028
3118
mà nhiều nhà thơ
từ các công đồng thơ văn tham gia,
từ các công đồng thơ văn tham gia,
05:19
and its called the 30/30 Challenge.
98
304170
2064
và nó được gọi là thách thức 30/30.
05:21
The idea is you write a new poem
99
306551
2722
Ý tưởng là bạn viết bài thơ mới
05:24
every single day
for the entire month of April.
for the entire month of April.
100
309297
2937
mỗi ngày trong cả tháng tư.
05:27
And last year, I tried it
for the first time
for the first time
101
312916
2056
Và năm trước,
lần đầu tôi thử
lần đầu tôi thử
05:29
and was thrilled by the efficiency
at which I was able to produce poetry.
at which I was able to produce poetry.
102
314996
4150
và tôi rùng mình bởi khả năng
tôi có thể làm thơ.
tôi có thể làm thơ.
05:34
But at the end of the month, I looked
back at these 30 poems I had written
back at these 30 poems I had written
103
319765
3610
Nhưng cuối tháng,
tôi nhìn lại 30 bài thơ tôi đã viết
tôi nhìn lại 30 bài thơ tôi đã viết
05:38
and discovered that they were
all trying to tell the same story,
all trying to tell the same story,
104
323399
4019
và nhận ra rằng chúng đang cố
kể cùng một câu chuyện,
kể cùng một câu chuyện,
05:42
it had just taken me 30 tries to figure
out the way that it wanted to be told.
out the way that it wanted to be told.
105
327442
4809
nó đã lấy đi của tôi 30 lần thử
để hình dung ra cách mà nó phải được kể.
để hình dung ra cách mà nó phải được kể.
05:47
And I realized that this is probably true
of other stories on an even larger scale.
of other stories on an even larger scale.
106
332275
3921
Và tôi nhận ra rằng đúng ra có lẽ các câu
chuyện khác trên phương diện rộng hơn.
chuyện khác trên phương diện rộng hơn.
05:51
I have stories that I have
tried to tell for years,
tried to tell for years,
107
336220
2428
Tôi có câu chuyện
tôi đã cố kể trong nhiều năm,
tôi đã cố kể trong nhiều năm,
05:53
rewriting and rewriting and constantly
searching for the right words.
searching for the right words.
108
338672
4388
viết lại viết lại và liên tục
tìm kiếm những từ phù hợp.
tìm kiếm những từ phù hợp.
05:57
There's a French poet and essayist
by the name of Paul Valéry
by the name of Paul Valéry
109
343084
3285
Có một bài thơ Pháp và
là nhà văn tiểu luận, tên là Paul Valery
là nhà văn tiểu luận, tên là Paul Valery
06:01
who said a poem is never
finished, it is only abandoned.
finished, it is only abandoned.
110
346393
3476
ông nói bài thơ không bao giờ hoàn chỉnh,
nó chỉ bị bỏ rơi.
nó chỉ bị bỏ rơi.
06:05
And this terrifies me
111
350178
1151
Và điều này làm tôi sợ
06:06
because it implies that I could keep
re-editing and rewriting forever
re-editing and rewriting forever
112
351353
3379
bởi nó ám chỉ tôi có thể tiếp tục
chỉnh sửa lại và viết lại nhiều lần
chỉnh sửa lại và viết lại nhiều lần
06:09
and its up to me to decide
when a poem is finished
when a poem is finished
113
354756
3453
và nó phụ thuộc vào quyết định của tôi khi
nào bài thơ có thể hoàn tất
nào bài thơ có thể hoàn tất
06:13
and when I can walk away from it.
114
358233
2111
và khi nào tôi có thể bước ra khỏi nó.
06:15
And this goes directly against
my very obsessive nature
my very obsessive nature
115
360978
2707
Và điều này đi ngược lại
bản chất ám ảnh tôi
bản chất ám ảnh tôi
06:18
to try to find the right answer
and the perfect words and the right form.
and the perfect words and the right form.
116
363709
3619
để cố gắng tìm câu trả lời đúng
và ngôn từ hoàn hảo, dạng hoàn hảo.
và ngôn từ hoàn hảo, dạng hoàn hảo.
06:22
And I use poetry in my life,
117
367352
2081
Và tôi dùng thơ trong cuộc sống của tôi,
06:24
as a way to help me navigate
and work through things.
and work through things.
118
369457
2712
như cách để điều hướg và
làm việc qua mọi thứ.
làm việc qua mọi thứ.
06:27
But just because I end the poem,
doesn't mean that I've solved
doesn't mean that I've solved
119
372193
3206
Nhưng chỉ vì tôi kết thúc bài thơ,
không có nghĩa tôi đã giải quyết
không có nghĩa tôi đã giải quyết
06:30
what it was I was puzzling through.
120
375423
1984
những gì mà tôi đang khó xử.
06:32
I like to revisit old poetry
121
378001
1834
Tôi thích xem lại bài thơ cũ
06:34
because it shows me exactly
where I was at that moment
where I was at that moment
122
379859
3815
bởi nó chỉ cho tôi chính xác
tôi đã ở đâu vào thời điểm đó
tôi đã ở đâu vào thời điểm đó
06:38
and what it was I was trying to navigate
123
383698
1913
và điều gì tôi đã cố gắng hướng đến
06:40
and the words that I chose to help me.
124
385635
2134
và những từ ngữ tôi đã chọn để giúp tôi.
06:43
Now, I have a story
125
388468
1353
Bây giờ, tôi có câu chuyện
06:44
that I've been stumbling
over for years and years
over for years and years
126
389845
2849
tôi đã và đang sai lầm
từ năm này sang năm khác
từ năm này sang năm khác
06:47
and I'm not sure if I've found
the prefect form,
the prefect form,
127
392718
2650
và tôi không chắc
tôi đã tìm trạng thái hoàn hảo chưa,
tôi đã tìm trạng thái hoàn hảo chưa,
06:50
or whether this is just one attempt
128
395392
1992
hay đây chỉ là một cố gắng mà thôi
06:52
and I will try to rewrite it later
in search of a better way to tell it.
in search of a better way to tell it.
129
397408
3745
và tôi sẽ cố gắng viết lại
khi tìm ra cách tốt hơn để kể nó.
khi tìm ra cách tốt hơn để kể nó.
06:56
But I do know that later, when I look back
130
401177
3000
Nhưng tôi không biết sau này, khi nhìn lại
06:59
I will be able to know that
this is where I was at this moment
this is where I was at this moment
131
404201
3999
tôi có thể biết được
đây là nơi tôi đang ở trong quá khứ
đây là nơi tôi đang ở trong quá khứ
07:03
and this is what I was trying to navigate,
132
408224
2199
và đây là điều tôi đang cố hướng đến,
07:05
with these words, here,
in this room, with you.
in this room, with you.
133
410447
2827
với những từ này, tại đây,
trong phòng này với quý vị.
trong phòng này với quý vị.
07:11
So --
134
416105
1150
Như vậy
07:13
Smile.
135
418652
1500
Cười
07:20
It didn't always work this way.
136
425310
1484
Không phải nó luôn như vậy.
07:22
There's a time you had
to get your hands dirty.
to get your hands dirty.
137
427874
2407
Có những lúc ta phải nhúng tay vào.
07:25
When you were in the dark,
for most of it, fumbling was a given.
for most of it, fumbling was a given.
138
430305
3785
Khi ta trong bóng tối,
đa phần là thế, ta phải mò mẫm.
đa phần là thế, ta phải mò mẫm.
07:29
If you needed more
contrast, more saturation,
contrast, more saturation,
139
434416
3396
Nếu ta cần thêm tương phản, thêm bão hòa
07:32
darker darks and brighter brights,
140
437836
2103
tối tăm hơn và sáng hơn,
07:34
they called it extended development.
141
439963
2697
họ gọi nó là sự phát triển mở rộng.
07:37
It meant you spent longer inhaling
chemicals, longer up to your wrist.
chemicals, longer up to your wrist.
142
442684
3302
Nó có nghĩa là bạn đã hít thuốc dài hơn,
dài hơn cổ tay áo.
dài hơn cổ tay áo.
07:40
It wasn't always easy.
143
446010
1292
Không phải lúc nào cũng dễ.
07:42
Grandpa Stewart was a Navy photographer.
144
447937
2770
Ông Stewart là nhiếp ảnh gia hải quân.
07:45
Young, red-faced
with his sleeves rolled up,
with his sleeves rolled up,
145
450731
2944
Trẻ, đầy nhiệt huyết và xông xáo,
07:48
fists of fingers like fat rolls of coins,
146
453699
2628
nắm đấm ông như bọc tiền nén chặt,
07:51
he looked like Popeye
the sailor man come to life.
the sailor man come to life.
147
456351
2820
ông giống như thủy thủ Popeye
hồi sinh
hồi sinh
07:54
Crooked smile, tuft of chest hair,
148
459195
2417
Nụ cười khúc khích, chòm râu ở ngực,
07:56
he showed up to World War II,
with a smirk and a hobby.
with a smirk and a hobby.
149
461636
3381
ông đã chiến đấu trong Thế chiến II,
với điệu cười và sở thích.
với điệu cười và sở thích.
07:59
When they asked him if he knew
much about photography,
much about photography,
150
465041
2666
Khi họ hỏi ông rằng
ông biết chụp hình chứ,
ông biết chụp hình chứ,
08:02
he lied, learned to read
Europe like a map,
Europe like a map,
151
467731
3288
Ông nằm, ông học cách
đọc bản đồ Châu Âu,
đọc bản đồ Châu Âu,
08:05
upside down, from the height
of a fighter plane,
of a fighter plane,
152
471043
3190
đọc ngược, từ độ cao
của một máy bay chiến đấu,
của một máy bay chiến đấu,
08:09
camera snapping, eyelids flapping
153
474257
2501
Máy ảnh chụp, mí mắt chớp,
08:11
the darkest darks and brightest brights.
154
476782
2215
màu tối hơn màu tối và sáng hơn màu sáng.
08:13
He learned war like he could
read his way home.
read his way home.
155
479021
2986
Ông học về chiến tranh
như ông đọc đường về nhà.
như ông đọc đường về nhà.
08:17
When other men returned,
they would put their weapons out to rest,
they would put their weapons out to rest,
156
482520
3104
Khi người lính khác trở về,
họ cho vũ khí nghỉ ngơi
họ cho vũ khí nghỉ ngơi
08:20
but he brought the lenses
and the cameras home with him.
and the cameras home with him.
157
485648
2627
nhưng ông mang theo những thấu kính
và máy ảnh về nhà.
và máy ảnh về nhà.
08:23
Opened a shop, turned it
into a family affair.
into a family affair.
158
488299
3063
Mở một cửa tiệm,
biến nó thành một gia đình.
biến nó thành một gia đình.
08:26
My father was born into this
world of black and white.
world of black and white.
159
491386
3420
Cha tôi được sinh ra
trong thế giới đen và trắng.
trong thế giới đen và trắng.
08:29
His basketball hands learned
the tiny clicks and slides
the tiny clicks and slides
160
494830
3170
Đôi tay bóng rổ của ông
học được những lần bấm máy ảnh,
học được những lần bấm máy ảnh,
08:32
of lens into frame, film into camera,
161
498024
2571
những thấu kính vào khung,
những thước phim vào camera
những thước phim vào camera
08:35
chemical into plastic bin.
162
500619
1477
hóa chất vào thùng nhựa..
08:37
His father knew the equipment
but not the art.
but not the art.
163
502120
2824
Ông biết các thiết bị nhưng
ông không biết về nghệ thuật.
ông không biết về nghệ thuật.
08:40
He knew the darks but not the brights.
164
505308
1843
Ông biết màu tối nhưng
không biết sáng
không biết sáng
08:42
My father learned the magic,
spent his time following light.
spent his time following light.
165
507175
3675
Cha tôi học ảo thuật,
ông dành thời gian theo ánh sáng.
ông dành thời gian theo ánh sáng.
08:45
Once he traveled across the country
to follow a forest fire,
to follow a forest fire,
166
510874
3634
Ông từng đi xuyên qua đất nước
để theo một ngọn lửa rừng,
để theo một ngọn lửa rừng,
08:49
hunted it with his camera for a week.
167
514532
2555
săn ngọn lửa với máy ảnh của ông
trong cả tuần.
trong cả tuần.
08:52
"Follow the light," he said.
168
517929
1452
"Đi theo ánh sáng", ông nói.
08:54
"Follow the light."
169
519698
1176
"Đi theo ánh sáng".
08:55
There are parts of me
I only recognize from photographs.
I only recognize from photographs.
170
520898
3173
Đây là những phần trong tôi mà
tôi chỉ nhận ra từ những bức ảnh.
tôi chỉ nhận ra từ những bức ảnh.
08:58
The loft on Wooster Street
with the creaky hallways,
with the creaky hallways,
171
524095
2706
Gác xép trên Đường Wooster
với hành lang kẽo kẹt,
với hành lang kẽo kẹt,
09:01
the twelve-foot ceilings,
white walls and cold floors.
white walls and cold floors.
172
526825
2700
trần nhà 12ft (3.6m),
bức tường trắng và sàn nhà lạnh.
bức tường trắng và sàn nhà lạnh.
09:04
This was my mother's home,
before she was mother.
before she was mother.
173
529549
2799
Đây là nhà mẹ tôi,
trước khi bà làm mẹ.
trước khi bà làm mẹ.
09:07
Before she was wife, she was artist.
174
532372
2857
Trước khi bà làm vợ, bà là nghệ sĩ.
09:10
And the only two rooms in the house,
175
535253
1739
Và chỉ có hai phòng trong căn nhà,
09:11
with walls that reached
all the way up to the ceiling,
all the way up to the ceiling,
176
537016
2531
với những bức tường chạm tới trần nhà,
09:14
and doors that opened and closed,
177
539571
1587
và những cánh cửa mở rồi đóng,
09:16
were the bathroom and the darkroom.
178
541182
2261
có phòng tắm và phòng tối.
09:18
The darkroom she built herself,
179
543814
2079
Phòng tối do mẹ tự xây,
09:20
with custom-made stainless steel sinks,
an 8x10 bed enlarger
an 8x10 bed enlarger
180
545917
4595
với chậu thép không rỉ tự làm,
một bàn kéo 8x10
một bàn kéo 8x10
09:25
that moved up and down
by a giant hand crank,
by a giant hand crank,
181
550536
2412
di chuyển lên xuống
bởi cái máy quay tay to đùng,
bởi cái máy quay tay to đùng,
09:27
a bank of color-balanced lights,
182
552972
1683
một dải ánh sáng các màu cân bằng,
09:29
a white glass wall for viewing prints,
183
554679
1965
một bức tường kính trắng để xem bản in,
09:31
a drying rack that moved
in and out from the wall.
in and out from the wall.
184
556668
2342
một khay phơi kéo ra vào từ bức tường.
09:33
My mother built herself a darkroom.
185
559034
2086
Mẹ tôi tự xây cho bà một phòng tối.
09:36
Made it her home.
186
561144
1263
Biến nó thành nhà của bà.
09:37
Fell in love with a man
with basketball hands,
with basketball hands,
187
562431
2660
Yêu một người đàn ông
với đôi bàn tay bóng rổ,
với đôi bàn tay bóng rổ,
09:40
with the way he looked at light.
188
565115
1880
với cách ông nhìn vào ánh sáng.
09:42
They got married. Had a baby.
189
567375
2083
Họ cưới nhau. Rồi có con.
09:44
Moved to a house near a park.
190
569482
2190
Chuyển đến căn nhà gần công viên.
09:46
But they kept the loft on Wooster Street
191
571696
1913
Nhưng họ vẫn giữ gác xép
ở đường Wooster
ở đường Wooster
09:48
for birthday parties and treasure hunts.
192
573633
2549
cho tiệc sinh nhật và săn châu báu.
09:51
The baby tipped the grayscale,
193
576206
2404
Đứa bé chỉ vào sắc xám,
09:53
filled her parents' photo albums
with red balloons and yellow icing.
with red balloons and yellow icing.
194
578634
3635
nhét đầy album ảnh của ba mẹ nó
với những bóng đỏ và kẹo vàng.
với những bóng đỏ và kẹo vàng.
09:57
The baby grew into a girl
without freckles,
without freckles,
195
582293
2769
Đứa trẻ lớn lên thành một cô gái
không có tàn nhang,
không có tàn nhang,
09:59
with a crooked smile,
196
585086
1492
với nụ cười khúc khích,
10:01
who didn’t understand why her friends
did not have darkrooms in their houses,
did not have darkrooms in their houses,
197
586602
4460
cô không hiểu tại sao bạn bè cô
không có phòng tối trong nhà,
không có phòng tối trong nhà,
10:05
who never saw her parents kiss,
198
591086
1912
cô chưa bao giờ thấy cha mẹ hôn nhau,
10:07
who never saw them hold hands.
199
593022
1532
cô chưa bao giờ thấy họ nắm tay.
10:09
But one day, another baby showed up.
200
595006
1738
Nhưng một ngày, có đứa bé
xuất hiện,
xuất hiện,
10:11
This one with perfect straight
hair and bubble gum cheeks.
hair and bubble gum cheeks.
201
596768
3183
với tóc thẳng và đôi má mọng
10:14
They named him sweet potato.
202
599975
1626
Người ta gọi cậu là khoai tây.
10:16
When he laughed, he laughed so loudly
203
601625
1932
Khi cậu cười, cậu cười thật to
10:18
he scared the pigeons on the fire escape
204
603581
2158
cậu sợ chú chim bồ câu
trên lối thoát hiểm.
trên lối thoát hiểm.
10:20
And the four of them lived
in that house near the park.
in that house near the park.
205
605763
2976
Và bốn người họ
sống trong căn nhà gần công viên.
sống trong căn nhà gần công viên.
10:23
The girl with no freckles,
the sweet potato boy,
the sweet potato boy,
206
608763
2555
Cô gái không tàn nhang,
chàng trai khoai tây,
chàng trai khoai tây,
10:26
the basketball father and darkroom mother
207
611342
2126
người cha bóng rổ và người mẹ phòng tối
10:28
and they lit their candles
and said their prayers,
and said their prayers,
208
613492
2628
và họ thắp nến,
cầu nguyện,
cầu nguyện,
10:31
and the corners of the photographs curled.
209
616144
2054
và góc ảnh cong lên.
10:33
One day, some towers fell.
210
618959
2508
Ngày nọ, vài ngọn tháp đổ.
10:36
And the house near the park
became a house under ash, so they escaped
became a house under ash, so they escaped
211
621491
3729
Và căn nhà gần công viên trở thành căn
nhà dưới bụi tro, và họ chạy đi
nhà dưới bụi tro, và họ chạy đi
10:40
in backpacks, on bicycles to darkrooms
212
625244
3263
với ba lô, trên xe đạp đến những phòng tối
10:43
But the loft of Wooster Street
was built for an artist,
was built for an artist,
213
628531
2829
Nhưng gác xép trên đường Wooster
được xây cho một nghệ sỹ,
được xây cho một nghệ sỹ,
10:46
not a family of pigeons,
214
631384
2754
không phải cho một gia đình bồ câu,
10:49
and walls that do not reach the ceiling
do not hold in the yelling
do not hold in the yelling
215
634162
3372
và tường không chạm trần
đã không đứng vững được trong gào thét
đã không đứng vững được trong gào thét
10:52
and the man with basketball hands
put his weapons out to rest.
put his weapons out to rest.
216
637558
4242
và người đàn ông với đôi tay bóng rổ
để vũ khí của ông nghỉ ngơi.
để vũ khí của ông nghỉ ngơi.
10:56
He could not fight this war,
and no maps pointed home.
and no maps pointed home.
217
641824
3239
Ông không thể chiến đấu trong cuộc chiến,
và không có bản đồ về nhà
và không có bản đồ về nhà
11:00
His hands no longer fit his camera,
218
645442
2199
Tay ông không còn vừa với máy ảnh nữa,
11:02
no longer fit his wife's,
219
647665
1587
không vừa với vợ của ông,
11:04
no longer fit his body.
220
649276
1436
không vừa với thân ông.
11:06
The sweet potato boy mashed
his fists into his mouth
his fists into his mouth
221
651299
2684
Chàng trai khoai lang nghiền nắm đấm
vào miệng anh
vào miệng anh
11:08
until he had nothing more to say.
222
654007
1573
cho đến khi chẳng còn gì để nói.
11:10
So, the girl without freckles
went treasure hunting on her own.
went treasure hunting on her own.
223
655604
3298
Do đó, cô gái không tàn nhang trân trọng
săn đón chính cô ấy.
săn đón chính cô ấy.
11:14
And on Wooster Street, in a building
with the creaky hallways
with the creaky hallways
224
659497
3411
Và trên đường Wooster, trong tòa nhà với
hành lang kẽo kẹt
hành lang kẽo kẹt
11:17
and the loft with the 12-foot ceilings
225
662932
1828
và gác xép với trần 12 ft (3.6m)
11:19
and the darkroom with too many sinks
226
664784
1968
và phòng tối với những cái chậu
11:21
under the color-balanced lights,
she found a note,
she found a note,
227
666776
2522
dưới ánh sáng cân bằng màu,
cô tìm được mẩu ghi chú,
cô tìm được mẩu ghi chú,
11:24
tacked to the wall with a thumb-tack,
left over from a time before towers,
left over from a time before towers,
228
669322
4253
đính lên tường với một cái ghim,
nó ở đây một thời gian trước tòa tháp
nó ở đây một thời gian trước tòa tháp
11:28
from the time before babies.
229
673933
2631
trước khi có những đứa trẻ.
11:31
And the note said: "A guy sure loves
the girl who works in the darkroom."
the girl who works in the darkroom."
230
676588
4932
Và mẩu ghi chú viết: "Một gã đã yêu cô gái
làm việc trong phòng tối."
làm việc trong phòng tối."
11:37
It was a year before my father
picked up a camera again.
picked up a camera again.
231
682758
2952
Đó là một năm trước khi
cha tôi cầm máy ảnh lần nữa.
cha tôi cầm máy ảnh lần nữa.
11:41
His first time out, he followed
the Christmas lights,
the Christmas lights,
232
686238
2538
Lần đầu của ông,
ông đi theo ánh sáng Giáng sinh,
ông đi theo ánh sáng Giáng sinh,
11:43
dotting their way through
New York City's trees,
New York City's trees,
233
688800
2483
nhấp nháy trên đường
từ những ngọn cây của New York,
từ những ngọn cây của New York,
11:46
tiny dots of light, blinking out at him
from out of the darkest darks.
from out of the darkest darks.
234
691307
4699
những đốm sáng nhỏ, nhấp nháy
từ những góc tối hơn cả màu tối.
từ những góc tối hơn cả màu tối.
11:50
A year later he traveled
across the country to follow a forest fire
across the country to follow a forest fire
235
696030
3898
Một năm sau ông đi dọc đất nước
để đi theo ngọn lửa trong rừng,
để đi theo ngọn lửa trong rừng,
11:54
stayed for a week hunting
it with his camera,
it with his camera,
236
699952
2512
ở đó cả tuần và đi săn với máy ảnh của ông
11:57
it was ravaging the West Coast
237
702488
1852
nó tàn phá bờ biển phía Tây
11:59
eating 18-wheeler trucks in its stride.
238
704364
2230
ngốn xe tải 18 bánh trong bước đi của nó.
12:01
On the other side of the country,
239
706618
1579
Ở phía bên kia của đất nước,
12:03
I went to class and wrote a poem
in the margins of my notebook.
in the margins of my notebook.
240
708221
3358
tôi đến lớp và viết thơ bên lề tập vở.
12:06
We have both learned the art of capture.
241
711603
1960
Chúng ta học nghệ thuật của việc nắm bắt.
12:08
Maybe we are learning
the art of embracing.
the art of embracing.
242
714059
2853
Có thể chúng ta đang học
nghệ thuật níu giữ.
nghệ thuật níu giữ.
12:11
Maybe we are learning
the art of letting go.
the art of letting go.
243
716936
3103
Có thể chúng ta đang học
nghệ thuật của việc cho đi.
nghệ thuật của việc cho đi.
12:16
(Applause)
244
721357
4666
(Vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Sarah Kay - PoetA performing poet since she was 14 years old, Sarah Kay is the founder of Project VOICE, an organization that uses spoken word poetry as a literacy and empowerment tool.
Why you should listen
Plenty of 14-year-old girls write poetry. But few hide under the bar of the famous Bowery Poetry Club in Manhattan’s East Village absorbing the talents of New York’s most exciting poets. Not only did Sarah Kay do that -- she also had the guts to take its stage and hold her own against performers at least a decade her senior. Her talent for weaving words into poignant, funny, and powerful performances paid off.
Sarah holds a Masters degree in the art of teaching from Brown University and an honorary doctorate in humane letters from Grinnell College. Her first book, B, was ranked the number one poetry book on Amazon.com. Her second book, No Matter the Wreckage, is available from Write Bloody Publishing.
Sarah also founded Project VOICE, an organization that uses spoken word poetry as a literacy and empowerment tool. Project VOICE runs performances and workshops to encourage people to engage in creative self-expression in schools and communities around the world.
Sarah Kay | Speaker | TED.com