TEDSalon NY2014
Ruth Chang: How to make hard choices
Рут Чанг: Як рабіць цяжкія выбары
Filmed:
Readability: 3.1
7,927,034 views
Гэта прамова можа літэральна змяніць вашае жыццё. Якую абраць кар'еру? Разысціся з чалавекам ці ажаніцца? Дзе лепшае для мяне месца жыць? Гэткія вялікія рашэнні могуць быць пакутнымі. Але гэта здараецца таму, што мы пра іх няслушна думаем, разважае філосаф Рут Чанг. Яна прапануе грунтоўны падмурак для стварэння самрэчных нас саміх.
Ruth Chang - Philosopher
Ruth Chang asks why some choices are so hard — and what that means for the human condition. Full bio
Ruth Chang asks why some choices are so hard — and what that means for the human condition. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
Think of a hard choice you'll face in the near future.
0
611
3445
Падумайце пра цяжкі выбар, з якім вы
мусіце сутыкнуцца ў бліжэйшай будучыні.
мусіце сутыкнуцца ў бліжэйшай будучыні.
00:16
It might be between two careers --
1
4056
1842
Гэта можа быць выбар паміж
дзвюма кар'ерамі,
дзвюма кар'ерамі,
00:18
artist and accountant --
2
5898
2116
мастака і бухгалтара,
або паміж тым, дзе жыць,
у горадзе ці ў вёсцы,
у горадзе ці ў вёсцы,
00:20
or places to live -- the city or the country --
3
8014
2893
00:23
or even between two people to marry --
4
10907
1943
або нават паміж дзвюма нявестамі.
00:25
you could marry Betty or you could marry Lolita.
5
12850
3722
Ажаніцца з Бэці ці з Лалітаю.
00:28
Or it might be a choice about
whether to have children,
whether to have children,
6
16572
2715
Або гэта можа быць выбар пра тое,
ці заводзіць дзяцей,
ці заводзіць дзяцей,
00:31
to have an ailing parent move in with you,
7
19287
2472
ці прывозіць да сябе хворых бацькоў,
00:33
to raise your child in a religion
8
21759
2042
ці выхоўваць вашае дзіця
па рэлігіёзных канонах,
па рэлігіёзных канонах,
00:36
that your partner lives by
9
23801
1099
якіх прытрымліваецца ваш партнёр,
00:37
but leaves you cold.
10
24900
2020
але якія вам не да спадобы.
00:39
Or whether to donate your life savings to charity.
11
26920
3177
Або, ці ахвяраваць усе вашыя
ашчаджанні на дабрачыннасць.
ашчаджанні на дабрачыннасць.
00:42
Chances are, the hard choice you thought of
12
30097
2463
Ёсць верагоднасць, што той цяжкі выбар,
пра які вы задумаліся,
пра які вы задумаліся,
00:44
was something big, something momentous,
13
32560
2060
гэта нешта вялікае, нешта істотнае,
00:46
something that matters to you.
14
34620
1867
нешта важнае для вас.
00:48
Hard choices seem to be occasions
15
36487
2325
Здаецца, цяжкі выбар -- нагода
00:51
for agonizing, hand-wringing,
16
38812
2402
для пакутаў, выкручвання рук
00:53
the gnashing of teeth.
17
41214
2461
ды скрыгату зубоў.
00:55
But I think we've misunderstood hard choices
18
43675
2209
Але я мяркую, што мы няслушна зразумелі
цяжкі выбар
цяжкі выбар
00:58
and the role they play in our lives.
19
45884
2250
і ролю, якую ён адыгрывае
ў нашым жыцці.
ў нашым жыцці.
01:00
Understanding hard choices
20
48134
1767
Разуменне цяжкага выбару
01:02
uncovers a hidden power
21
49901
1970
раскрывае схаваны патэнцыял,
01:04
each of us possesses.
22
51871
2680
якім валодае кожны з нас.
01:06
What makes a choice hard is the way
23
54551
2164
Цяжкім робіць выбар тое,
01:08
the alternatives relate.
24
56715
1849
як узаемазвязаны альтэрнатывы.
01:10
In any easy choice,
25
58564
1683
Калі выбар лёгкі,
01:12
one alternative is better than the other.
26
60247
2569
адна альтэрнатыва лепшая за другую.
01:15
In a hard choice,
27
62816
1471
Калі выбар цяжкі,
01:16
one alternative is better in some ways,
28
64287
2097
адна альтэрнатыва лепшая
у некаторых адносінах,
у некаторых адносінах,
01:18
the other alternative is better in other ways,
29
66384
2796
другая альтэрнатыва лепшая
ў іншых адносінах,
ў іншых адносінах,
01:21
and neither is better than the other overall.
30
69180
3067
і ніводная з іх не лепшая за другую цалкам.
01:24
You agonize over whether to stay
31
72247
2754
Вы пакутуеце, абіраючы паміж тым,
ці застацца
ці застацца
01:27
in your current job in the city
32
75001
1514
на цяперашняй працы ў горадзе,
01:28
or uproot your life for
33
76515
2390
або тым, каб зрушыць сваё жыццё
01:31
more challenging work in the country
34
78905
2033
для больш захапляльнай працы ў вёсцы,
01:33
because staying is better in some ways,
35
80938
2766
бо застацца лепш з аднаго боку,
01:35
moving is better in others,
36
83704
1386
пераехаць лепш з іншых бакоў,
01:37
and neither is better than the other overall.
37
85090
3968
і ніводны варыянт не лепшы цалкам.
01:41
We shouldn't think that all hard choices are big.
38
89058
3802
Мы не павінны думаць, што
ўсе цяжкія выбары -- вялікія.
ўсе цяжкія выбары -- вялікія.
01:45
Let's say you're deciding what to have for breakfast.
39
92860
2413
Скажам, вы абіраеце,
што з'есці на сняданак.
што з'есці на сняданак.
01:47
You could have high fiber bran cereal
40
95273
2597
Можна з'есці мюслі з клятчаткаю
01:50
or a chocolate donut.
41
97870
2040
або шакаладны пончык.
01:52
Suppose what matters in the choice
42
99910
1371
Мяркуючы, што для гэтага выбару істотныя
01:53
is tastiness and healthfulness.
43
101281
3047
смачнасць і здаровасць,
01:56
The cereal is better for you,
44
104328
2296
мюслі карыснейшыя для вас,
01:58
the donut tastes way better,
45
106624
1994
але пончык смачнейшы,
02:00
but neither is better than the other overall,
46
108618
2447
ды ніводнае з іх не лепш цалкам --
02:03
a hard choice.
47
111065
2168
цяжкі выбар.
02:05
Realizing that small choices
48
113233
2046
Разуменне таго, што неістотны выбар
02:07
can also be hard
49
115279
2093
таксама можа быць цяжкім,
02:09
may make big hard choices seem less intractable.
50
117372
4027
можа дапамагчы зрабіць вялікі выбар
менш непахісным.
менш непахісным.
02:13
After all, we manage to figure
out what to have for breakfast,
out what to have for breakfast,
51
121399
2801
Зрэшты рэшт, нам удаецца разабрацца з тым,
што выбраць на сняданак,
што выбраць на сняданак,
02:16
so maybe we can figure out
52
124200
1480
а гэта азначае, што таксама
мажліва разабрацца з тым,
мажліва разабрацца з тым,
02:17
whether to stay in the city
53
125680
1619
ці застацца ў горадзе
02:19
or uproot for the new job in the country.
54
127299
4060
або пераехаць на новую працу ў вёску.
02:23
We also shouldn't think that hard choices are hard
55
131359
4801
Таксама не варта думаць, што цяжкі выбар
такі цяжкі,
такі цяжкі,
02:28
because we are stupid.
56
136160
2532
бо мы дурныя.
02:30
When I graduated from college,
57
138692
1794
Калі я скончыла універсітэт,
02:32
I couldn't decide between two careers,
58
140486
1871
то не магла вызначыцца паміж
дзвюма кар'ерамі:
дзвюма кар'ерамі:
02:34
philosophy and law.
59
142357
1570
філасофіяй і правам.
02:36
I really loved philosophy.
60
143927
3478
Я насамрэч любіла філасофію.
02:39
There are amazing things you can learn
61
147405
1629
Існуе шмат неверагодных рэчаў,
якім можна навучыцца
якім можна навучыцца
02:41
as a philosopher,
62
149034
1255
як філосафу,
02:42
and all from the comfort of an armchair.
63
150289
3288
седзячы ў зручным фатэлі.
02:45
But I came from a modest immigrant family
64
153577
3431
Але я нарадзілася
ў сціплай імігранцкай сям'і,
ў сціплай імігранцкай сям'і,
02:49
where my idea of luxury
65
157008
1138
дзе маё ўяўленне раскошы складалася
02:50
was having a pork tongue and jelly sandwich
66
158146
2844
з бутэрброду са свінога языка з жэле
02:53
in my school lunchbox,
67
160990
2110
ў маёй школьнай ссабойцы,
02:55
so the thought of spending my whole life
68
163100
2239
таму сама ідэя правесці ўсё жыццё
02:57
sitting around in armchairs just thinking,
69
165339
3390
седзячы ў фатэлях і проста разважаючы
03:00
well, that struck me as the height
of extravagance and frivolity.
of extravagance and frivolity.
70
168729
4148
так бы мовіць, здавалася мне пікам
экстравагантнасці і фрывольнасці.
экстравагантнасці і фрывольнасці.
03:05
So I got out my yellow pad,
71
172877
2250
Таму я ўзяла свой жоўты нататнік,
03:07
I drew a line down the middle,
72
175127
1907
правяла рыску пасярэдзіне
03:09
and I tried my best to think of the reasons
73
177034
1993
і пастаралася з усіх сіл прадумаць
03:11
for and against each alternative.
74
179027
3964
усе за ды супраць кожнай з альтэрнатыў.
03:15
I remember thinking to myself,
75
182991
2244
Памятаю, я падумала,
03:17
if only I knew what my life
76
185235
3087
каб толькі я ведала, якім бы стала
маё жыццё
маё жыццё
03:20
in each career would be like.
77
188322
1810
у кожнай з кар'ер.
03:22
If only God or Netflix would send me a DVD
78
190132
3745
Калі б толькі Божа або Нэтфлікс
мог бы даслаць мне DVD
мог бы даслаць мне DVD
03:26
of my two possible future careers, I'd be set.
79
193877
3255
з мажлівымі варыянтамі развіцця
дзьвюх кар'ер, я б абрала адразу.
дзьвюх кар'ер, я б абрала адразу.
03:29
I'd compare them side by side,
80
197132
2214
Я параўнала б іх крок за крокам,
03:31
I'd see that one was better,
81
199346
1795
убачыла б, што адна з іх лепей,
03:33
and the choice would be easy.
82
201141
2562
і выбар быў бы лёгкім.
03:35
But I got no DVD,
83
203703
2023
Але я не атрымала DVD,
03:37
and because I couldn't figure out which was better,
84
205726
2677
і з-за таго, што мне не ўдалася зразумець,
якая з кар'ер лепшая,
якая з кар'ер лепшая,
03:40
I did what many of us do in hard choices:
85
208403
2817
я зрабіла тое, што многія з нас робяць
у сітуацыі складанага выбару:
у сітуацыі складанага выбару:
03:43
I took the safest option.
86
211220
2878
я абрала бяспечнейшы варыянт.
03:46
Fear of being an unemployed philosopher
87
214098
3017
Страх застацца беспрацоўным філосафам
03:49
led me to become a lawyer,
88
217115
2567
прывёў мяне да прафесіі адваката,
03:51
and as I discovered,
89
219682
1905
але як я потым зразумела,
03:53
lawyering didn't quite fit.
90
221587
1689
адвакацтва не вельмі мне падыходзіла.
03:55
It wasn't who I was.
91
223276
2264
Гэта не была сапраўдная я.
03:57
So now I'm a philosopher,
92
225540
1805
Таму цяпер я філосаф,
03:59
and I study hard choices,
93
227345
1709
і я вывучаю цяжкі выбар,
04:01
and I can tell you that fear of the unknown,
94
229054
3462
і я магу сказаць вам,
што страх невядомага,
што страх невядомага,
04:04
while a common motivational default
95
232516
2890
хаця і з'яўляецца звычайнай матывацыяй
04:07
in dealing with hard choices,
96
235406
2484
у сітуацыях цяжкога выбару,
04:10
rests on a misconception of them.
97
237890
2313
насамрэч трымаецца на
неразуменні такіх сітуацый.
неразуменні такіх сітуацый.
04:12
It's a mistake to think that in hard choices,
98
240203
2797
Будзе памылкай меркаваць,
што ў цяжкім выбары
што ў цяжкім выбары
04:15
one alternative really is better than the other,
99
243000
3225
адна альтэрнатыва сапраўды лепш за другую,
04:18
but we're too stupid to know which,
100
246225
1828
але гэта мы такія дурныя,
каб высветліць якая з іх лепш,
каб высветліць якая з іх лепш,
04:20
and since we don't know which, we might as well
101
248053
1707
і таму, што не ведаем гэтага,
мы схіляемся
мы схіляемся
04:21
take the least risky option.
102
249760
2704
абіраць найменш рызыкоўны варыянт.
04:24
Even taking two alternatives side by side
103
252464
2743
Нават калі разгледзець дзьве альтэрнатывы
крок за крокам,
крок за крокам,
04:27
with full information, a choice can still be hard.
104
255207
4685
валодаючы поўнай інфармацыяй,
выбар усё роўна будзе цяжкім.
выбар усё роўна будзе цяжкім.
04:32
Hard choices are hard
105
259892
2151
Цяжкі выбар такі цяжкі
04:34
not because of us or our ignorance;
106
262043
2136
не праз нас або нашую дурноту;
04:36
they're hard because there is no best option.
107
264179
4323
ён цяжкі, бо лепшага варыянта
проста не існуе.
проста не існуе.
04:40
Now, if there's no best option,
108
268502
2154
У такім выпадку, калі лепшы варыянт
не існуе,
не існуе,
04:42
if the scales don't tip in favor of one alternative
109
270656
3919
калі вагі не нахіляюцца ў бок
аднаго варыянту,
аднаго варыянту,
04:46
over another,
110
274575
1245
а не другога,
04:48
then surely the alternatives must be equally good.
111
275820
3977
тады, пэўна, варыянты
мусяць быць аднолькава добрымі,
мусяць быць аднолькава добрымі,
04:51
So maybe the right thing to say in hard choices
112
279797
1854
таму, відаць, слушна будзе сказаць
пра цяжкі выбар,
пра цяжкі выбар,
04:53
is that they're between equally good options.
113
281651
3119
што ён адбываецца паміж двума
аднолькава добрымі варыянтамі.
аднолькава добрымі варыянтамі.
04:56
But that can't be right.
114
284770
1185
Але так быць не можа.
04:58
If alternatives are equally good,
115
285955
1608
Калі варыянты аднолькава добрыя,
04:59
you should just flip a coin between them,
116
287563
2335
то вы павінны проста падкінуць манетку,
каб абраць паміж імі,
каб абраць паміж імі,
05:02
and it seems a mistake to think,
117
289898
1726
але здаецца няслушнай думка,
05:03
here's how you should decide between careers,
118
291624
2923
што менавіта так варта вырашаць
паміж кар'ерамі,
паміж кар'ерамі,
05:06
places to live, people to marry: Flip a coin.
119
294547
3960
месцажыхарствам, нявестамі:
падкінь манетку.
падкінь манетку.
05:10
There's another reason for thinking
120
298507
1800
І вось яшчэ адна нагода меркаваць,
05:12
that hard choices aren't choices
121
300307
2300
што цяжкі выбар не з'яўляецца выбарам
05:14
between equally good options.
122
302607
3333
паміж аднолькава добрымі варыянтамі.
05:18
Suppose you have a choice between two jobs:
123
305940
3280
Уявіце, што ў вас ёсць выбар паміж
дзьвюма кар'ерамі:
дзьвюма кар'ерамі:
05:21
you could be an investment banker
124
309220
3207
вы можаце стаць інвестыцыйным банкірам
05:24
or a graphic artist.
125
312427
2518
або мастаком-графікам.
05:27
There are a variety of things
that matter in such a choice,
that matter in such a choice,
126
314945
2946
Існуе мноства рэчаў,
важных у такім выбары,
важных у такім выбары,
05:30
like the excitement of the work,
127
317891
2199
такіх як захапленне працай,
05:32
achieving financial security,
128
320090
2286
дасягненне фінансавай трываласці,
05:34
having time to raise a family, and so on.
129
322376
2374
час на сям'ю, і гэтак далей.
05:36
Maybe the artist's career puts you
130
324750
2795
Мажліва, кар'ера мастака дазволіць вам
05:39
on the cutting edge of new forms
131
327545
2438
быць на хвалі найноўшых формаў
05:42
of pictorial expression.
132
329983
1740
мастацкага выяўлення.
05:43
Maybe the banking career
133
331723
1749
Мажліва, што банкаўская кар'ера
05:45
puts you on the cutting edge
134
333472
1398
прынясе вас на хвалю
05:47
of new forms of financial manipulation.
135
334870
4367
найноўшых формаў фінансавых маніпуляцый.
05:51
Imagine the two jobs however you like
136
339237
3079
Уявіце абедзьве працы якім заўгодна чынам,
05:54
so that neither is better than the other.
137
342316
2973
але так, каб ніводная не была лепшай.
05:57
Now suppose we improve one of them a bit.
138
345289
3092
Зараз уявіце, што мы трошкі палепшым
адну з іх.
адну з іх.
Напрыклад банк, каб вас
у свой бок падахвоціць,
у свой бок падахвоціць,
06:00
Suppose the bank, wooing you,
139
348381
2494
06:03
adds 500 dollars a month to your salary.
140
350875
3389
дадае 500 даляраў да вашага
штомесяцовага заробку.
штомесяцовага заробку.
06:06
Does the extra money now make the banking job
141
354264
3772
Ці робіць гэта банкаўскую працу
06:10
better than the artist one?
142
358036
2592
лепшай за мастакоўскую?
06:12
Not necessarily.
143
360628
2202
Не абавязкова.
06:15
A higher salary makes the banking job
144
362830
2168
Вышэйшы заробак робіць банкаўскую працу
06:17
better than it was before,
145
364998
1965
лепш, чым яна была раней,
06:19
but it might not be enough to make
146
366963
2177
але гэтага можа быць недастаткова,
каб зрабіць перспектыву
каб зрабіць перспектыву
06:21
being a banker better than being an artist.
147
369140
3971
стаць банкірам лепшай
за перспектыву стаць мастаком.
за перспектыву стаць мастаком.
06:25
But if an improvement in one of the jobs
148
373111
2654
Але калі паляпшэнне ў адной з прац
06:27
doesn't make it better than the other,
149
375765
1809
не робіць яе лепшай за другую,
06:29
then the two original jobs
150
377574
1172
то дзьве першапачатковыя працы
06:30
could not have been equally good.
151
378746
2799
не маглі быць аднолькава добрымі.
06:33
If you start with two things that are equally good,
152
381545
1982
Калі вы пачынаеце з дзьвюх
аднолькава добрых рэчаў,
аднолькава добрых рэчаў,
06:35
and you improve one of them,
153
383527
1858
а потым паляпшаеце адну з іх,
06:37
it now must be better than the other.
154
385385
2895
тады яна павінна стаць лепей за другую.
06:40
That's not the case with options in hard choices.
155
388280
4622
Але гэта не пра варыянты
ў цяжкім выбары.
ў цяжкім выбары.
06:45
So now we've got a puzzle.
156
392902
2718
Вось такая атрымліваецца загадка.
06:47
We've got two jobs.
157
395620
1676
У нас ёсць дзьве працы.
06:49
Neither is better than the other,
158
397296
1960
Ніводная з іх не лепшая за другую,
06:51
nor are they equally good.
159
399256
2022
але яны і не аднолькава добрыя.
06:53
So how are we supposed to choose?
160
401278
2306
Дык як мы мусім зрабіць выбар?
06:55
Something seems to have gone wrong here.
161
403584
4635
Нешта дакладна не так.
07:00
Maybe the choice itself is problematic
162
408219
2471
Мажліва, сам выбар праблематычны
07:02
and comparison is impossible.
163
410690
3270
і параўнанне немагчымае.
07:06
But that can't be right.
164
413960
1560
Не можа такога быць.
07:07
It's not like we're trying to choose between
165
415520
1808
Мы ж не намагаемся абраць паміж
07:09
two things that can't be compared.
166
417328
2379
дзьвюма непараўнальнымі рэчамі.
07:11
We're weighing the merits of two jobs, after all,
167
419707
3131
Мы ўзважваем перавагі абедзьвюх прац,
зрэшты рэшт,
зрэшты рэшт,
07:15
not the merits of the number nine
168
422838
1780
а не перавагі ліку дзевяць
07:16
and a plate of fried eggs.
169
424618
3181
і талеркі яечні.
07:19
A comparison of the overall merits of two jobs
170
427799
3291
Параўнанне агульных пераваг дзьвюх прац --
07:23
is something we can make,
171
431090
2004
гэта тое, што мы здольныя зрабіць,
07:25
and one we often do make.
172
433094
3962
і тое, што мы часта робім.
07:29
I think the puzzle arises
173
437056
2205
Я мяркую, што загадка ўзнікае
07:31
because of an unreflective assumption
174
439261
2319
праз беспадстаўнае меркаванне,
07:33
we make about value.
175
441580
2320
якое мы маем наконт каштоўнасцяў.
07:36
We unwittingly assume that values
176
443900
3056
Мы няслушна мяркуем, што каштоўнасці
07:39
like justice, beauty, kindness,
177
446956
2555
кшталту справядлівасці, прыгажосці, дабрыні
07:41
are akin to scientific quantities,
178
449511
3114
падобныя да навуковых якасцяў
07:44
like length, mass and weight.
179
452625
4380
кшталту даўжыні, масы і вагі.
07:49
Take any comparative question not involving value,
180
457005
2920
Возьмем любое параўнальнае пытанне,
у якім справа ідзе не пра каштоўнасці,
у якім справа ідзе не пра каштоўнасці,
07:52
such as which of two suitcases is heavier.
181
459925
3664
напрыклад, якая з дзвюх валізак цяжэйшая?
07:55
There are only three possibilities.
182
463589
2685
Існуе толькі тры варыянты.
07:58
The weight of one is greater, lesser
183
466274
3124
Вага адной большая, меншая
08:01
or equal to the weight of the other.
184
469398
2896
або роўная вазе другой.
08:04
Properties like weight can be represented
185
472294
2292
Якасці кшталту вагі могуць быць апісаныя
08:06
by real numbers -- one, two, three and so on --
186
474586
2875
простымі лікамі -- адзін, два, тры
і гэтак далей --
і гэтак далей --
08:09
and there are only three possible comparisons
187
477461
3067
і існуе толькі тры магчымыя параўнанні
08:12
between any two real numbers.
188
480528
2543
паміж любымі двума простымі лікамі.
08:15
One number is greater, lesser,
189
483071
2393
Адзін з лікаў большы, меншы
08:17
or equal to the other.
190
485464
2735
або роўны другому.
08:20
Not so with values.
191
488199
2787
З каштоўнасцямі не так.
08:23
As post-Enlightenment creatures,
192
490986
2305
Як стварэнні эпохі пост-асветніцтва
08:25
we tend to assume
193
493291
1843
мы маем тэндэнцыю меркаваць,
08:27
that scientific thinking holds the key
194
495134
2454
што навуковае мысленне дае рады
08:29
to everything of importance in our world,
195
497588
3252
ўсяму важнаму ў нашым свеце,
08:33
but the world of value
196
500840
1457
але свет каштоўнасцяў
08:34
is different from the world of science.
197
502297
2077
адрозніваецца ад навуковага свету.
08:36
The stuff of the one world
198
504374
1714
У адным свеце ўсё
08:38
can be quantified by real numbers.
199
506088
1852
можна апісаць простымі лікамі.
08:40
The stuff of the other world can't.
200
507940
3433
У іншым свеце -- нельга.
08:43
We shouldn't assume
201
511373
1451
Не варта меркаваць,
што свет існага, даўжыні і вагі
08:45
that the world of is, of lengths and weights,
202
512824
2633
08:47
has the same structure as the world of ought,
203
515457
3028
мае такую ж структуру, як свет маральнага,
08:50
of what we should do.
204
518485
2051
нашых этычных абавязкаў.
Таму калі тое, што істотна для нас --
08:52
So if what matters to us --
205
520536
2314
08:55
a child's delight, the love
you have for your partner —
you have for your partner —
206
522850
3408
дзіцячая радасць, каханне,
якое вы адчуваеце да сваёй паловінкі, --
якое вы адчуваеце да сваёй паловінкі, --
08:58
can't be represented by real numbers,
207
526258
2741
немажліва апісаць простымі лікамі,
09:01
then there's no reason to believe
208
528999
2005
то няма нагоды верыць,
09:03
that in choice, there are only three possibilities --
209
531004
3498
што ў выбары існуе толькі тры варыянты --
09:06
that one alternative is better, worse or equal
210
534502
3625
што адна альтэрнатыва лепш, горш або роўная
09:10
to the other.
211
538127
1980
другой.
09:12
We need to introduce a new, fourth relation
212
540107
4073
Мы павінны ўвесці новае,
чацвёртае вымярэнне адносінаў,
чацвёртае вымярэнне адносінаў,
09:16
beyond being better, worse or equal,
213
544180
3651
акрамя лепшасці, горшасці ці роўнасці,
09:20
that describes what's going on in hard choices.
214
547831
3713
якое вытлумачыць тое, што адбываецца
ў сітуацыі цяжкога выбару.
ў сітуацыі цяжкога выбару.
09:23
I like to say that the alternatives are
215
551544
2158
Я б сказала, што варыянты знаходзяцца
09:25
"on a par."
216
553702
1449
"на роўных".
09:27
When alternatives are on a par,
217
555151
1600
Калі альтэрнатывы на роўных,
09:28
it may matter very much which you choose,
218
556751
3175
можа быць вельмі важным,
якую з іх вы абіраеце,
якую з іх вы абіраеце,
09:32
but one alternative isn't better than the other.
219
559926
3293
але адна з іх не лепш за другую.
09:35
Rather, the alternatives are in
220
563219
2162
Хутчэй, альтэрнатывы знаходзяцца
09:37
the same neighborhood of value,
221
565381
2278
ў адной сферы каштоўнасцяў,
09:39
in the same league of value,
222
567659
1999
у адной катэгорыі каштоўнасцяў,
09:41
while at the same time being very different
223
569658
2525
будучы ў той жа час вельмі рознымі
09:44
in kind of value.
224
572183
1778
па самой каштоўнасці.
09:46
That's why the choice is hard.
225
573961
3478
Вось чаму выбар цяжкі.
09:49
Understanding hard choices in this way
226
577439
2362
Разуменне цяжкога выбару такім чынам
09:52
uncovers something about ourselves we didn't know.
227
579801
4050
раскрывае нешта пра нас саміх,
чаго мы не ведалі.
чаго мы не ведалі.
09:56
Each of us has the power
228
583851
2354
Кожны з нас валодае мажлівасцю
09:58
to create reasons.
229
586205
3538
ствараць прычыны.
10:01
Imagine a world in which every choice you face
230
589743
3207
Уявіце свет, у якім кожны выбар,
з якім вы сутыкаецеся, --
з якім вы сутыкаецеся, --
10:05
is an easy choice,
231
592950
1690
лёгкі выбар,
10:06
that is, there's always a best alternative.
232
594640
2392
то бок, заўжды існуе лепшы варыянт.
10:09
If there's a best alternative,
233
597032
1748
Калі ёсць лепшы варыянт,
10:10
then that's the one you should choose,
234
598780
1442
то гэта яго вы павінны абраць,
10:12
because part of being rational
235
600222
2010
таму што гэта рацыянальна --
10:14
is doing the better thing rather than the worse thing,
236
602232
2590
рабіць лепшае замест горшага,
10:17
choosing what you have most reason to choose.
237
604822
3216
абіраючы тое, на што ў вас больш прычын.
10:20
In such a world,
238
608038
2062
У такім свеце
10:22
we'd have most reason
239
610100
2366
у нас бы было больш прычын
10:24
to wear black socks instead of pink socks,
240
612466
2480
насіць чорныя шкарпэткі замест ружовых,
10:27
to eat cereal instead of donuts,
241
614946
1915
есці мюслі замест пончыкаў,
10:29
to live in the city rather than the country,
242
616861
1605
жыць у горадзе замест вёскі,
10:30
to marry Betty instead of Lolita.
243
618466
2202
ажаніцца з Бэці, а не з Лалітаю.
10:32
A world full of only easy choices
244
620668
3118
Свет, у якім існуе толькі лёгкі выбар,
10:35
would enslave us to reasons.
245
623786
3894
зрабіў бы нас рабамі прычынаў.
10:39
When you think about it,
246
627680
2567
Калі вы задумаецеся пра гэта,
10:42
it's nuts to believe
247
630247
2600
будзе бязглузда паверыць,
10:45
that the reasons given to you
248
632847
3097
што дадзеныя вам звонку прычыны
10:48
dictated that you had most reason to pursue
249
635944
4989
прадыктавалі тое, чаму вы вырашылі
займацца менавіта тымі хоббі,
займацца менавіта тымі хоббі,
10:53
the exact hobbies you do,
250
640933
2758
якімі вы займаецеся,
10:55
to live in the exact house you do,
251
643691
2279
жыць у той хаце, дзе вы жывяце,
10:58
to work at the exact job you do.
252
645970
3236
выконваючы тую працу,
на якой вы зараз працуеце.
на якой вы зараз працуеце.
11:01
Instead, you faced alternatives
253
649206
2528
Замест таго, вы сутыкнуліся
з альтэрнатывамі,
з альтэрнатывамі,
11:03
that were on a par — hard choices —
254
651734
3415
якія былі на роўных, цяжкім выбарам,
11:07
and you made reasons for yourself
255
655149
2771
і вы стварылі прычыны для сябе,
11:10
to choose that hobby, that house and that job.
256
657920
4622
каб абраць гэтае хоббі,
гэтую хату і гэтую працу.
гэтую хату і гэтую працу.
11:14
When alternatives are on a par,
257
662542
2541
Калі альтэрнатывы на роўных,
11:17
the reasons given to us, the ones
258
665083
1730
прычыны, якія нам даюцца, тыя,
11:19
that determine whether we're making a mistake,
259
666813
2768
што вызначаюць, ці робім мы памылку,
11:21
are silent as to what to do.
260
669581
3060
маўчаць у адносінах да таго,
што нам зрабіць.
што нам зрабіць.
11:24
It's here, in the space of hard choices,
261
672641
3363
Менавіта тут, у сферы цяжкога выбару,
11:28
that we get to exercise
262
676004
2481
нам даводзіцца карыстацца
11:30
our normative power,
263
678485
2679
прынцыпамі нарматыўнай этыкі,
паводлі якіх мы ствараем
прычыны для саміх сябе,
прычыны для саміх сябе,
11:33
the power to create reasons for yourself,
264
681164
2451
11:35
to make yourself
265
683615
1769
робім з сябе
11:37
into the kind of person
266
685384
2646
таго чалавека,
11:40
for whom country living
267
688030
2233
для якога вясковае жыццё
11:42
is preferable to the urban life.
268
690263
2733
стаіць перад гарадскім жыццём.
11:45
When we choose between
269
692996
1738
Калі мы абіраем паміж
11:46
options that are on a par,
270
694734
1699
варыянтамі, якія знаходзяцца на роўных,
11:48
we can do something really rather remarkable.
271
696433
3773
мы можам зрабіць нешта насамрэч
вельмі выбітнае.
вельмі выбітнае.
11:52
We can put our very selves behind an option.
272
700206
3723
Мы можам паставіць сябе саміх
за адным з варыянтаў.
за адным з варыянтаў.
11:56
Here's where I stand.
273
703929
2817
Вось дзе я знаходжуся.
11:58
Here's who I am. I am for banking.
274
706746
3386
Вось хто я. Я той, хто любіць банкі.
12:02
I am for chocolate donuts.
275
710132
3636
Я той, хто любіць шакаладныя пончыкі.
12:05
This response in hard choices
276
713768
2543
Гэтакі адказ у цяжкім выбары --
12:08
is a rational response,
277
716311
2088
гэта рацыянальны адказ,
12:10
but it's not dictated by reasons given to us.
278
718399
2918
але ён не прадыктаваны знешнімі прычынамі,
дадзенымі нам.
дадзенымі нам.
12:13
Rather, it's supported by reasons created by us.
279
721317
6448
Ён, хутчэй, падтрымліваецца прычынамі,
што мы стварылі для сябе.
што мы стварылі для сябе.
12:19
When we create reasons for ourselves
280
727765
2405
Калі мы самі ствараем прычыны для сябе,
12:22
to become this kind of person rather than that,
281
730170
3314
каб стаць менавіта такой асобай,
а не іншай,
а не іншай,
12:25
we wholeheartedly become the people that we are.
282
733484
3733
мы ад усяго сэрца становімся тымі,
хто мы ёсць.
хто мы ёсць.
12:29
You might say that we become the authors
283
737217
2456
Можна сказаць, мы становімся аўтарамі
12:31
of our own lives.
284
739673
3086
нашага ўласнага жыцця.
12:34
So when we face hard choices,
285
742759
2452
Таму калі мы сутыкаемся з цяжкім выбарам,
12:37
we shouldn't beat our head against a wall
286
745211
2222
нам не трэба біцца галавой аб сценку,
12:39
trying to figure out which alternative is better.
287
747433
2497
намагаючыся ўцяміць,
якая з альтэрнатыў лепшая.
якая з альтэрнатыў лепшая.
12:42
There is no best alternative.
288
749930
2439
Лепшай альтэрнатывы не існуе.
12:44
Instead of looking for reasons out there,
289
752369
2519
Замест таго каб шукаць знешнія прычыны,
12:47
we should be looking for reasons in here:
290
754888
2586
варта пашукаць прычынаў унутры.
12:49
Who am I to be?
291
757474
2679
Кім мне быць?
12:52
You might decide to be a pink sock-wearing,
292
760153
3156
Вы можаце вырашыць стаць
ружовашкарпэтнікам,
ружовашкарпэтнікам,
12:55
cereal-loving, country-living banker,
293
763309
3688
аматарам мюслі, вясковым банкірам,
12:59
and I might decide to be a black sock-wearing,
294
766997
3576
а я магу вырашыць стаць чорнашкарпэтніцай,
13:02
urban, donut-loving artist.
295
770573
3457
гарадской мастачкай, аматаркай пончыкаў.
13:06
What we do in hard choices is very much
296
774030
2807
Тое, што мы робім у цяжкім выбары, збольшага
13:09
up to each of us.
297
776837
3983
залежыць ад кожнага з нас.
13:13
Now, people who don't exercise their
normative powers in hard choices
normative powers in hard choices
298
780820
4651
Таму тыя, хто не прытрамліваюцца сваіх нарматыўных статутаў ў цяжкім выбары, --
13:17
are drifters.
299
785471
1615
гэта тыя, хто плыве з плыняю.
13:19
We all know people like that.
300
787086
2082
Усім нам вядомыя такія людзі.
13:21
I drifted into being a lawyer.
301
789168
2150
Я прыплыла ў адвакацтва.
13:23
I didn't put my agency behind lawyering.
302
791318
2091
Я не паставіла свае існасці
за адвакацтвам.
за адвакацтвам.
13:25
I wasn't for lawyering.
303
793409
2680
Я не была той,
хто любіў адвакацтва.
хто любіў адвакацтва.
13:28
Drifters allow the world
304
796089
2931
Плыннікі дазваляюць свету
13:31
to write the story of their lives.
305
799020
2224
пісаць гісторыю іхніх жыццяў.
13:33
They let mechanisms of reward and punishment --
306
801244
3903
Яны дазваляюць механізмам
заахвочвання і пакарання --
заахвочвання і пакарання --
13:37
pats on the head, fear, the easiness of an option —
307
805147
3840
пагладжванне па галоўцы, запугванне,
лёгкасць выбару --
лёгкасць выбару --
13:41
to determine what they do.
308
808987
2671
вызначаць тое, што яны робяць.
13:43
So the lesson of hard choices:
309
811658
2476
Такім чынам, урок цяжкога выбару
13:46
reflect on what you can put your agency behind,
310
814134
4475
адлюстроўвае, якую існасць вы ставіце
за сваім выбарам,
за сваім выбарам,
13:50
on what you can be for,
311
818609
2390
што вы насамрэч любіце,
13:53
and through hard choices,
312
820999
2770
і праз цяжкі выбар
13:55
become that person.
313
823769
2777
вы становіцеся той самай асобай.
13:58
Far from being sources of agony and dread,
314
826546
3178
Абсалютна далёкі ад нагоды
для пакутаў і страху,
для пакутаў і страху,
14:01
hard choices are precious opportunities
315
829724
3570
цяжкі выбар -- бескаштоўная мажлівасць
14:05
for us to celebrate what is special
316
833294
1931
для нашага святкавання адмысловай
14:07
about the human condition,
317
835225
1833
чалавечай здольнасці,
14:09
that the reasons that govern our choices
318
837058
2630
калі прычыны, што кіруюць нашым выбарам
14:11
as correct or incorrect
319
839688
1983
паміж слушным і няслушным,
14:13
sometimes run out,
320
841671
1662
часам заканчваюцца,
14:15
and it is here, in the space of hard choices,
321
843333
3223
і тады менавіта тут,
у сітуацыі цяжкога выбару,
у сітуацыі цяжкога выбару,
14:18
that we have the power
322
846556
1689
у нас з'яўляецца сіла
14:20
to create reasons for ourselves
323
848245
2512
самім ствараць прычыны для сябе,
14:22
to become the distinctive people that we are.
324
850757
3578
каб стаць тымі адрознымі асобамі,
якімі мы з'яўляемся.
якімі мы з'яўляемся.
14:26
And that's why hard choices are not a curse
325
854335
2620
І вось чаму цяжкі выбар --
гэта не праклён,
гэта не праклён,
14:29
but a godsend.
326
856955
1650
а блаславенне.
14:30
Thank you.
327
858605
2671
Дзякуй.
14:33
(Applause)
328
861276
3295
(Плясканні)
ABOUT THE SPEAKER
Ruth Chang - PhilosopherRuth Chang asks why some choices are so hard — and what that means for the human condition.
Why you should listen
When Ruth Chang graduated from college, she was presented with a choice: Should she pursue a career in philosophy, or a career in law? Soon after finishing Harvard Law School and dipping her toe in the legal world, she regretted her decision and switched paths. She went off to Oxford University to study philosophy and has been a philosopher studying choice, freedom, value and action ever since.
Chang's research focuses on decision-making and the human condition: How do we exercise our freedom through the choices we make? She studies the relationship between reason and value, and how we navigate the sea of pros and cons as we make decisions that shape our lives.
Ruth Chang | Speaker | TED.com