TEDSalon NY2014
Ruth Chang: How to make hard choices
Ruth Chang: Đối mặt với các lựa chọn khó khăn như thế nào?
Filmed:
Readability: 3.1
7,927,034 views
Đây là một cuộc trò chuyện rất có thể thay đổi cuộc đời của bạn. Tôi nên theo đuổi nghề nghiệp nào? Tôi nên chia tay -- hay kết hôn?! Tôi nên chọn sống ở đâu? Những quyết định to lớn như trên có thể khiến ta phải vò đầu bứt tóc. Nhưng đó là vì ta hiểu sai bản chất của các lựa chọn khó khăn, theo lời của triết gia Ruth Chang. Ruth Chang đưa ra một triết lí mới đầy mạnh mẽ giúp ta xác định đúng con người thật của mình.
Ruth Chang - Philosopher
Ruth Chang asks why some choices are so hard — and what that means for the human condition. Full bio
Ruth Chang asks why some choices are so hard — and what that means for the human condition. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
Hãy nghĩ đến
một lựa chọn khó khăn
một lựa chọn khó khăn
00:12
Think of a hard choice you'll face in the near future.
0
611
3445
bạn sẽ đối mặt trong tương lai.
Đó có thể là
lựa chọn nghề nghiệp,
lựa chọn nghề nghiệp,
00:16
It might be between two careers --
1
4056
1842
00:18
artist and accountant --
2
5898
2116
giữa hoạ sĩ và kế toán,
00:20
or places to live -- the city or the country --
3
8014
2893
lựa chọn nơi ở,
thành thị hay nông thôn,
thành thị hay nông thôn,
00:23
or even between two people to marry --
4
10907
1943
hay thậm chí lựa chọn bạn đời.
00:25
you could marry Betty or you could marry Lolita.
5
12850
3722
Bạn có thể kết hôn với Betty.
Nhưng bạn cũng có thể lấy Lolita.
00:28
Or it might be a choice about
whether to have children,
whether to have children,
6
16572
2715
Hay đó có thể là quyết định
có con hay không,
có con hay không,
00:31
to have an ailing parent move in with you,
7
19287
2472
ở riêng hay đón cha mẹ
về sống cùng,
về sống cùng,
00:33
to raise your child in a religion
8
21759
2042
quyết định dạy con
theo tôn giáo của chồng
00:36
that your partner lives by
9
23801
1099
00:37
but leaves you cold.
10
24900
2020
mà bạn là kẻ ngoại đạo.
00:39
Or whether to donate your life savings to charity.
11
26920
3177
Hay quyết định quyên tặng
tất cả tiền tiết kiệm của mình.
00:42
Chances are, the hard choice you thought of
12
30097
2463
Tôi tin là
những lựa chọn bạn nghĩ đến
những lựa chọn bạn nghĩ đến
đều to lớn, quan trọng,
00:44
was something big, something momentous,
13
32560
2060
và đầy ý nghĩa đối với bạn.
00:46
something that matters to you.
14
34620
1867
00:48
Hard choices seem to be occasions
15
36487
2325
Có vẻ như các lựa chọn khó khăn
00:51
for agonizing, hand-wringing,
16
38812
2402
thường khiến bạn phải vò đầu bức tóc.
00:53
the gnashing of teeth.
17
41214
2461
00:55
But I think we've misunderstood hard choices
18
43675
2209
Nhưng tôi nghĩ
ta đã hiểu sai bản chất
ta đã hiểu sai bản chất
và vai trò của chúng
trong cuộc sống.
trong cuộc sống.
00:58
and the role they play in our lives.
19
45884
2250
Hiểu bản chất
của lựa chọn khó khăn
của lựa chọn khó khăn
01:00
Understanding hard choices
20
48134
1767
01:02
uncovers a hidden power
21
49901
1970
bạn sẽ hiểu được
sức mạnh tiềm ẩn
của mỗi chúng ta.
của mỗi chúng ta.
01:04
each of us possesses.
22
51871
2680
01:06
What makes a choice hard is the way
23
54551
2164
Một quyết định trở nên khó khăn
khi lợi ích của các phương án
gần tương đương.
gần tương đương.
01:08
the alternatives relate.
24
56715
1849
01:10
In any easy choice,
25
58564
1683
Bất cứ quyết định dễ dàng nào
01:12
one alternative is better than the other.
26
60247
2569
cũng có một phương án tốt hơn.
01:15
In a hard choice,
27
62816
1471
Trong một quyết định khó,
01:16
one alternative is better in some ways,
28
64287
2097
phương án này có vài điểm hay,
01:18
the other alternative is better in other ways,
29
66384
2796
phương án kia cũng có vài điểm hay,
01:21
and neither is better than the other overall.
30
69180
3067
nhưng không phương án nào
là hay nhất.
là hay nhất.
01:24
You agonize over whether to stay
31
72247
2754
Bạn trăn trở
liệu nên tiếp tục
công việc cũ ở thành phố
công việc cũ ở thành phố
01:27
in your current job in the city
32
75001
1514
01:28
or uproot your life for
33
76515
2390
hay đổi đời bằng công việc
01:31
more challenging work in the country
34
78905
2033
thử thách hơn ở nông thôn,
01:33
because staying is better in some ways,
35
80938
2766
vì ở cũng có điểm hay,
01:35
moving is better in others,
36
83704
1386
đi cũng có điểm hay,
01:37
and neither is better than the other overall.
37
85090
3968
và giữa đi với ở,
chẳng cái nào hay hơn cái nào.
01:41
We shouldn't think that all hard choices are big.
38
89058
3802
Không nên nghĩ rằng
tất cả các lựa chọn khó
đều to tát.
đều to tát.
01:45
Let's say you're deciding what to have for breakfast.
39
92860
2413
Giả sử bạn phân vân xem
sáng ăn gì.
sáng ăn gì.
01:47
You could have high fiber bran cereal
40
95273
2597
Bạn có thể ăn ngũ cốc
bổ sung chất xơ
bổ sung chất xơ
01:50
or a chocolate donut.
41
97870
2040
hoặc bánh vòng sô cô la.
01:52
Suppose what matters in the choice
42
99910
1371
Giả sử bạn chọn lựa
01:53
is tastiness and healthfulness.
43
101281
3047
dựa trên
độ ngon và dinh dưỡng.
độ ngon và dinh dưỡng.
01:56
The cereal is better for you,
44
104328
2296
Ngũ cốc thì tốt hơn cho sức khoẻ,
01:58
the donut tastes way better,
45
106624
1994
bánh vòng lại ngon hơn,
02:00
but neither is better than the other overall,
46
108618
2447
nhưng không món nào
tốt vượt trội,
tốt vượt trội,
02:03
a hard choice.
47
111065
2168
quả là một quyết định khó.
02:05
Realizing that small choices
48
113233
2046
Nhận thấy rằng các lựa chọn nhỏ
02:07
can also be hard
49
115279
2093
cũng có thể trở nên khó khăn
02:09
may make big hard choices seem less intractable.
50
117372
4027
có thể khiến các lựa chọn lớn
trông bớt đáng sợ hơn.
02:13
After all, we manage to figure
out what to have for breakfast,
out what to have for breakfast,
51
121399
2801
Vì cuối cùng ta cũng
quyết định được sáng ăn gì,
02:16
so maybe we can figure out
52
124200
1480
nên có lẽ
cũng sẽ quyết được
cũng sẽ quyết được
02:17
whether to stay in the city
53
125680
1619
liệu nên ở lại thành phố
02:19
or uproot for the new job in the country.
54
127299
4060
hay đổi đời ở nông thôn.
Chúng ta cũng không nên nghĩ rằng
02:23
We also shouldn't think that hard choices are hard
55
131359
4801
lựa chọn khó khăn
làm ta trăn trở
làm ta trăn trở
bởi vì ta không thông minh.
02:28
because we are stupid.
56
136160
2532
02:30
When I graduated from college,
57
138692
1794
Sau khi tốt nghiệp đại học,
02:32
I couldn't decide between two careers,
58
140486
1871
tôi đã trăn trở giữa hai nghề,
02:34
philosophy and law.
59
142357
1570
triết gia hoặc luật sư.
02:36
I really loved philosophy.
60
143927
3478
Tôi cực kì đam mê triết học.
02:39
There are amazing things you can learn
61
147405
1629
Bạn có thể khảo cứu nhiều điều
02:41
as a philosopher,
62
149034
1255
với tư cách một triết gia,
02:42
and all from the comfort of an armchair.
63
150289
3288
được làm việc cả ngày
trên chiếc ghế bành êm ái.
trên chiếc ghế bành êm ái.
02:45
But I came from a modest immigrant family
64
153577
3431
Nhưng tôi đến từ
một gia đình nhập cư nghèo,
một gia đình nhập cư nghèo,
02:49
where my idea of luxury
65
157008
1138
hộp cơm trưa
02:50
was having a pork tongue and jelly sandwich
66
158146
2844
có món lưỡi lợn và bánh mì kẹp mứt
02:53
in my school lunchbox,
67
160990
2110
với tôi đã là xa xỉ,
02:55
so the thought of spending my whole life
68
163100
2239
vậy thì ý tưởng dành cả cuộc đời
02:57
sitting around in armchairs just thinking,
69
165339
3390
ngồi trên ghế bành
chỉ để ngẫm nghĩ
03:00
well, that struck me as the height
of extravagance and frivolity.
of extravagance and frivolity.
70
168729
4148
đối với tôi quả là đỉnh
của sự xa hoa hão huyền.
của sự xa hoa hão huyền.
03:05
So I got out my yellow pad,
71
172877
2250
Thế là tôi lấy ra một tờ giấy,
03:07
I drew a line down the middle,
72
175127
1907
vạch một đường phân cách,
03:09
and I tried my best to think of the reasons
73
177034
1993
và tôi vắt óc liệt kê
03:11
for and against each alternative.
74
179027
3964
những điểm lợi và hại
của từng nghề.
của từng nghề.
Khi đó, tôi đã thầm nghĩ
03:15
I remember thinking to myself,
75
182991
2244
03:17
if only I knew what my life
76
185235
3087
"Ước gì mình biết trước
tương lai của mình
trong từng nghề.
trong từng nghề.
03:20
in each career would be like.
77
188322
1810
Ước gì Ông Trời hoặc Netflix
có thể gửi mình đĩa DVD
có thể gửi mình đĩa DVD
03:22
If only God or Netflix would send me a DVD
78
190132
3745
03:26
of my two possible future careers, I'd be set.
79
193877
3255
về tương lai của mình
trong mỗi nghề.
trong mỗi nghề.
03:29
I'd compare them side by side,
80
197132
2214
Khi đó, mình sẽ so sánh chúng,
03:31
I'd see that one was better,
81
199346
1795
mình sẽ biết tương lai nào tốt hơn,
03:33
and the choice would be easy.
82
201141
2562
và việc lựa chọn sẽ thật dễ dàng".
03:35
But I got no DVD,
83
203703
2023
Nhưng chẳng ai gửi tôi
đĩa DVD cả,
đĩa DVD cả,
03:37
and because I couldn't figure out which was better,
84
205726
2677
và vì không biết nghề nào tốt hơn,
03:40
I did what many of us do in hard choices:
85
208403
2817
tôi đã làm cách mọi người hay làm:
Tôi chọn phương án an toàn nhất.
03:43
I took the safest option.
86
211220
2878
03:46
Fear of being an unemployed philosopher
87
214098
3017
Vì sợ phải trở thành
một triết gia thất nghiệp,
một triết gia thất nghiệp,
03:49
led me to become a lawyer,
88
217115
2567
tôi đã chọn làm luật sư.
03:51
and as I discovered,
89
219682
1905
Nhưng rồi tôi nhận ra,
03:53
lawyering didn't quite fit.
90
221587
1689
tôi không hợp với nghề luật.
03:55
It wasn't who I was.
91
223276
2264
Không phải con người thật của tôi.
03:57
So now I'm a philosopher,
92
225540
1805
Thế nên bây giờ tôi là triết gia,
03:59
and I study hard choices,
93
227345
1709
nghiên cứu về quyết định khó khăn,
04:01
and I can tell you that fear of the unknown,
94
229054
3462
và tôi đảm bảo rằng
việc từ chối một phương án
vì lo âu về những điều chưa biết
04:04
while a common motivational default
95
232516
2890
là một quyết định dù phổ biến,
04:07
in dealing with hard choices,
96
235406
2484
04:10
rests on a misconception of them.
97
237890
2313
nhưng sai lầm.
Sai lầm khi nghĩ rằng,
với các quyết định khó khăn
với các quyết định khó khăn
04:12
It's a mistake to think that in hard choices,
98
240203
2797
04:15
one alternative really is better than the other,
99
243000
3225
luôn có một phương án tốt hơn,
04:18
but we're too stupid to know which,
100
246225
1828
nhưng ta lại không đủ khôn để biết,
04:20
and since we don't know which, we might as well
101
248053
1707
vì ta không biết, có lẽ ta nên
04:21
take the least risky option.
102
249760
2704
chọn phương án ít rủi ro hơn.
04:24
Even taking two alternatives side by side
103
252464
2743
Thậm chí khi có đầy đủ thông tin
để so sánh hai phương án,
để so sánh hai phương án,
04:27
with full information, a choice can still be hard.
104
255207
4685
ta vẫn có thể khó xử trí.
04:32
Hard choices are hard
105
259892
2151
Quyết định khó khăn
khiến ta trăn trở
khiến ta trăn trở
không phải vì ta kém hiểu biết,
04:34
not because of us or our ignorance;
106
262043
2136
04:36
they're hard because there is no best option.
107
264179
4323
mà vì chẳng có phương án nào
là tốt nhất cả.
là tốt nhất cả.
04:40
Now, if there's no best option,
108
268502
2154
Nếu không có một phương án tối ưu,
04:42
if the scales don't tip in favor of one alternative
109
270656
3919
nếu cán cân chẳng nghiêng về bên nào,
04:46
over another,
110
274575
1245
thì các phương án
04:48
then surely the alternatives must be equally good.
111
275820
3977
chắc chắn phải tốt như nhau.
Hoá ra quyết định khó khăn
04:51
So maybe the right thing to say in hard choices
112
279797
1854
04:53
is that they're between equally good options.
113
281651
3119
cơ bản là sự lựa chọn
giữa các phương án tốt?
giữa các phương án tốt?
04:56
But that can't be right.
114
284770
1185
Thật vô lí.
04:58
If alternatives are equally good,
115
285955
1608
Nếu các phương án đều tốt,
04:59
you should just flip a coin between them,
116
287563
2335
bạn có thể tung đồng xu
để quyết định.
để quyết định.
05:02
and it seems a mistake to think,
117
289898
1726
Nhưng tung đồng xu
05:03
here's how you should decide between careers,
118
291624
2923
đâu phải cách để lựa chọn
05:06
places to live, people to marry: Flip a coin.
119
294547
3960
nghề nghiệp, nơi ở, hay bạn đời.
05:10
There's another reason for thinking
120
298507
1800
Có một lí do khác
để chứng minh rằng
để chứng minh rằng
05:12
that hard choices aren't choices
121
300307
2300
trong các quyết định khó
05:14
between equally good options.
122
302607
3333
các phương án không tốt như nhau.
05:18
Suppose you have a choice between two jobs:
123
305940
3280
Giả sử bạn đang phân vân
giữa hai nghề:
giữa hai nghề:
05:21
you could be an investment banker
124
309220
3207
nghề ngân hàng đầu tư
05:24
or a graphic artist.
125
312427
2518
hoặc hoạ sĩ.
05:27
There are a variety of things
that matter in such a choice,
that matter in such a choice,
126
314945
2946
Nhiều yếu tố có thể tác động
đến quyết định của bạn,
đến quyết định của bạn,
05:30
like the excitement of the work,
127
317891
2199
ví dụ như niềm vui
trong công việc,
trong công việc,
05:32
achieving financial security,
128
320090
2286
mức an toàn tài chính,
05:34
having time to raise a family, and so on.
129
322376
2374
thời gian dành cho gia đình, v.v…
05:36
Maybe the artist's career puts you
130
324750
2795
Nghề hoạ sĩ có thể đưa bạn đến
05:39
on the cutting edge of new forms
131
327545
2438
đỉnh cao của sự biểu đạt nghệ thuật.
05:42
of pictorial expression.
132
329983
1740
05:43
Maybe the banking career
133
331723
1749
Nghề ngân hàng có thể đưa bạn đến
05:45
puts you on the cutting edge
134
333472
1398
05:47
of new forms of financial manipulation.
135
334870
4367
đỉnh cao của sự điều phối tài chính.
05:51
Imagine the two jobs however you like
136
339237
3079
Hãy mường tượng hai nghề này
05:54
so that neither is better than the other.
137
342316
2973
sao cho không nghề nào
tốt hơn nghề nào.
tốt hơn nghề nào.
05:57
Now suppose we improve one of them a bit.
138
345289
3092
Bây giờ, giả sử ta cải thiện
một trong hai nghề.
một trong hai nghề.
06:00
Suppose the bank, wooing you,
139
348381
2494
Giả sử ngân hàng,
vì muốn bạn,
vì muốn bạn,
06:03
adds 500 dollars a month to your salary.
140
350875
3389
cho bạn thêm 500 đô
tiền lương mỗi tháng.
tiền lương mỗi tháng.
06:06
Does the extra money now make the banking job
141
354264
3772
Liệu số tiền này có thể
khiến nghề ngân hàng
khiến nghề ngân hàng
06:10
better than the artist one?
142
358036
2592
tốt hơn nghề hoạ sĩ không?
06:12
Not necessarily.
143
360628
2202
Không nhất thiết.
06:15
A higher salary makes the banking job
144
362830
2168
Lương cao khiến
nghề ngân hàng bây giờ
nghề ngân hàng bây giờ
06:17
better than it was before,
145
364998
1965
tốt hơn nghề ngân hàng khi trước,
06:19
but it might not be enough to make
146
366963
2177
nhưng cải thiện này
có thể không đủ
có thể không đủ
06:21
being a banker better than being an artist.
147
369140
3971
để làm cho nghề ngân hàng
tốt hơn nghề hoạ sĩ.
tốt hơn nghề hoạ sĩ.
06:25
But if an improvement in one of the jobs
148
373111
2654
Sự cải thiện trong một nghề
vẫn không làm nó
tốt hơn nghề kia,
tốt hơn nghề kia,
06:27
doesn't make it better than the other,
149
375765
1809
06:29
then the two original jobs
150
377574
1172
thì hai nghề này ban đầu
06:30
could not have been equally good.
151
378746
2799
không thể tốt như nhau.
06:33
If you start with two things that are equally good,
152
381545
1982
Nếu bạn có hai thứ
tốt như nhau,
tốt như nhau,
06:35
and you improve one of them,
153
383527
1858
và bạn cải thiện một trong hai,
06:37
it now must be better than the other.
154
385385
2895
thứ được cải thiện sẽ phải
tốt hơn cái còn lại.
tốt hơn cái còn lại.
06:40
That's not the case with options in hard choices.
155
388280
4622
Nhưng đó không phải
là với các lựa chọn khó khăn.
là với các lựa chọn khó khăn.
06:45
So now we've got a puzzle.
156
392902
2718
Vậy giờ, ta gặp một vấn đề nan giải.
06:47
We've got two jobs.
157
395620
1676
Ta có hai nghề nghiệp.
06:49
Neither is better than the other,
158
397296
1960
Không nghề nào
tốt hơn nghề nào,
tốt hơn nghề nào,
06:51
nor are they equally good.
159
399256
2022
chúng cũng chẳng tốt
như nhau.
như nhau.
06:53
So how are we supposed to choose?
160
401278
2306
Làm sao chọn đây?
06:55
Something seems to have gone wrong here.
161
403584
4635
Có điều gì đó không đúng.
07:00
Maybe the choice itself is problematic
162
408219
2471
Có lẽ bản chất của lựa chọn
có vấn đề,
có vấn đề,
07:02
and comparison is impossible.
163
410690
3270
và so sánh là điều bất khả thi.
07:06
But that can't be right.
164
413960
1560
Nhưng vậy cũng không đúng.
07:07
It's not like we're trying to choose between
165
415520
1808
Đâu phải ta đang cố chọn
07:09
two things that can't be compared.
166
417328
2379
giữa hai thứ
không thể nào so sánh.
không thể nào so sánh.
07:11
We're weighing the merits of two jobs, after all,
167
419707
3131
Ta đang cân nhắc
giữa hai nghề nghiệp,
giữa hai nghề nghiệp,
07:15
not the merits of the number nine
168
422838
1780
đâu phải giữa con số chín
07:16
and a plate of fried eggs.
169
424618
3181
với đĩa trứng rán đâu.
07:19
A comparison of the overall merits of two jobs
170
427799
3291
So sánh lợi ích của hai nghề nghiệp
07:23
is something we can make,
171
431090
2004
là việc ta có thể làm,
07:25
and one we often do make.
172
433094
3962
và cũng là việc ta hay làm.
07:29
I think the puzzle arises
173
437056
2205
Tôi nghĩ vấn đề nảy sinh
07:31
because of an unreflective assumption
174
439261
2319
bởi ta chưa suy nghĩ kĩ
07:33
we make about value.
175
441580
2320
về các giá trị trong cuộc sống.
07:36
We unwittingly assume that values
176
443900
3056
Ta vô thức cho rằng các giá trị
07:39
like justice, beauty, kindness,
177
446956
2555
như công lí, vẻ đẹp, lòng nhân ái,
07:41
are akin to scientific quantities,
178
449511
3114
có thể đo đạc được,
07:44
like length, mass and weight.
179
452625
4380
như độ dài, khối lượng, và trọng lượng.
Đặt bất cứ câu hỏi so sánh nào
không liên quan đến giá trị,
không liên quan đến giá trị,
07:49
Take any comparative question not involving value,
180
457005
2920
07:52
such as which of two suitcases is heavier.
181
459925
3664
ví dụ như chiếc cặp nào nặng hơn?
07:55
There are only three possibilities.
182
463589
2685
Chỉ có ba đáp án.
07:58
The weight of one is greater, lesser
183
466274
3124
Chiếc cặp này nặng hơn, nhẹ hơn,
08:01
or equal to the weight of the other.
184
469398
2896
hoặc nặng bằng chiếc còn lại.
08:04
Properties like weight can be represented
185
472294
2292
Đại lượng như cân nặng
có thể được diễn tả
có thể được diễn tả
08:06
by real numbers -- one, two, three and so on --
186
474586
2875
bằng số thực — một, hai, ba, v.v… —
08:09
and there are only three possible comparisons
187
477461
3067
và chỉ có ba khả năng xảy ra
08:12
between any two real numbers.
188
480528
2543
khi so sánh hai số thực bất kì.
08:15
One number is greater, lesser,
189
483071
2393
Một số lớn hơn, nhỏ hơn,
08:17
or equal to the other.
190
485464
2735
hoặc bằng số còn lại.
08:20
Not so with values.
191
488199
2787
Giá trị thì không như thế.
08:23
As post-Enlightenment creatures,
192
490986
2305
Là những sinh vật biết suy luận,
08:25
we tend to assume
193
493291
1843
ta có xu hướng cho rằng
08:27
that scientific thinking holds the key
194
495134
2454
tư duy khoa học có thể giải thích
08:29
to everything of importance in our world,
195
497588
3252
mọi vấn đề quan trọng
trong cuộc sống,
trong cuộc sống,
08:33
but the world of value
196
500840
1457
nhưng các giá trị tinh thần
08:34
is different from the world of science.
197
502297
2077
thì khác các đại lượng khoa học.
08:36
The stuff of the one world
198
504374
1714
Các đại lượng khoa học
08:38
can be quantified by real numbers.
199
506088
1852
có thể được đo lường
bằng con số.
bằng con số.
08:40
The stuff of the other world can't.
200
507940
3433
Các giá trị tinh thần thì không.
08:43
We shouldn't assume
201
511373
1451
Ta không nên cho rằng
08:45
that the world of is, of lengths and weights,
202
512824
2633
thế giới của đại lượng khoa học,
như độ dài và cân nặng,
như độ dài và cân nặng,
08:47
has the same structure as the world of ought,
203
515457
3028
lại có cấu trúc giống với
thế giới của giá trị nhân văn.
08:50
of what we should do.
204
518485
2051
08:52
So if what matters to us --
205
520536
2314
Vậy nếu những điều ta coi trọng —
08:55
a child's delight, the love
you have for your partner —
you have for your partner —
206
522850
3408
niềm vui con trẻ,
tình cảm vợ chồng —
tình cảm vợ chồng —
08:58
can't be represented by real numbers,
207
526258
2741
không thể được diễn đạt
bằng con số,
bằng con số,
09:01
then there's no reason to believe
208
528999
2005
thì không có lí do gì để tin
09:03
that in choice, there are only three possibilities --
209
531004
3498
rằng trong lựa chọn,
chỉ có ba khả năng —
09:06
that one alternative is better, worse or equal
210
534502
3625
phương án này tốt hơn, xấu hơn,
hoặc bằng với phương án kia.
09:10
to the other.
211
538127
1980
09:12
We need to introduce a new, fourth relation
212
540107
4073
Chúng ta cần đưa ra
một khả năng mới,
một khả năng mới,
09:16
beyond being better, worse or equal,
213
544180
3651
vượt lên trên khả năng tốt hơn,
xấu hơn, và bằng nhau
xấu hơn, và bằng nhau
09:20
that describes what's going on in hard choices.
214
547831
3713
để diễn tả
những điều xảy ra
những điều xảy ra
trong các lựa chọn khó khăn.
09:23
I like to say that the alternatives are
215
551544
2158
Tôi muốn nói rằng
các phương án
các phương án
09:25
"on a par."
216
553702
1449
thì “ngang nhau”.
09:27
When alternatives are on a par,
217
555151
1600
Khi các phương án ngang nhau,
09:28
it may matter very much which you choose,
218
556751
3175
sự lựa chọn của bạn
vẫn rất quan trọng,
vẫn rất quan trọng,
09:32
but one alternative isn't better than the other.
219
559926
3293
nhưng không có phương án nào
thật sự tốt hơn cả.
thật sự tốt hơn cả.
09:35
Rather, the alternatives are in
220
563219
2162
Thay vào đó, các phương án
09:37
the same neighborhood of value,
221
565381
2278
ngang nhau về giá trị,
09:39
in the same league of value,
222
567659
1999
09:41
while at the same time being very different
223
569658
2525
tuy nhiên, chúng khác nhau
09:44
in kind of value.
224
572183
1778
về loại giá trị.
09:46
That's why the choice is hard.
225
573961
3478
Vì thế, lựa chọn mới trở nên khó khăn.
Hiểu lựa chọn khó khăn
theo hướng này,
theo hướng này,
09:49
Understanding hard choices in this way
226
577439
2362
ta khám phá ra một điều
về con người
về con người
09:52
uncovers something about ourselves we didn't know.
227
579801
4050
mà ta chưa hề biết.
09:56
Each of us has the power
228
583851
2354
Mỗi người trong chúng ta
có sức mạnh
có sức mạnh
09:58
to create reasons.
229
586205
3538
để tạo ra lí lẽ.
10:01
Imagine a world in which every choice you face
230
589743
3207
Hãy tưởng tượng một thế giới
chỉ có các lựa chọn dễ dàng,
10:05
is an easy choice,
231
592950
1690
10:06
that is, there's always a best alternative.
232
594640
2392
nghĩa là, luôn có
một phương án tốt nhất.
một phương án tốt nhất.
10:09
If there's a best alternative,
233
597032
1748
Nếu luôn có một phương án tối ưu,
10:10
then that's the one you should choose,
234
598780
1442
bạn nên chọn phương án đó,
10:12
because part of being rational
235
600222
2010
bởi lí trí mách bảo rằng
10:14
is doing the better thing rather than the worse thing,
236
602232
2590
bạn nên làm điều tốt hơn
thay vì điều tệ hơn,
thay vì điều tệ hơn,
10:17
choosing what you have most reason to choose.
237
604822
3216
chọn thứ mà bạn
có nhiều lí do nhất để chọn.
có nhiều lí do nhất để chọn.
10:20
In such a world,
238
608038
2062
Ở một thế giới như thế,
10:22
we'd have most reason
239
610100
2366
ta sẽ có nhiều lí do nhất
10:24
to wear black socks instead of pink socks,
240
612466
2480
để mang tất đen thay vì tất hồng,
10:27
to eat cereal instead of donuts,
241
614946
1915
để ăn ngũ cốc thay vì bánh vòng,
10:29
to live in the city rather than the country,
242
616861
1605
để ở thành phố thay vì nông thôn,
10:30
to marry Betty instead of Lolita.
243
618466
2202
để lấy Betty thay vì lấy Lolita.
10:32
A world full of only easy choices
244
620668
3118
Một thế giới chỉ toàn
các lựa chọn dễ
các lựa chọn dễ
10:35
would enslave us to reasons.
245
623786
3894
sẽ biến ta thành nô lệ của lí lẽ.
10:39
When you think about it,
246
627680
2567
Khi nghĩ về điều này,
10:42
it's nuts to believe
247
630247
2600
thật điên rồ để tin rằng
10:45
that the reasons given to you
248
632847
3097
các lí lẽ ta được dạy
10:48
dictated that you had most reason to pursue
249
635944
4989
có quyền buộc ta theo đuổi
10:53
the exact hobbies you do,
250
640933
2758
chính xác sở thích này,
10:55
to live in the exact house you do,
251
643691
2279
ở chính xác trong ngôi nhà kia,
10:58
to work at the exact job you do.
252
645970
3236
làm chính xác công việc nọ.
11:01
Instead, you faced alternatives
253
649206
2528
Thay vào đó, bạn đối mặt với
11:03
that were on a par — hard choices —
254
651734
3415
các phương án ngang nhau,
các lựa chọn khó khăn,
các lựa chọn khó khăn,
11:07
and you made reasons for yourself
255
655149
2771
và bạn tự tạo lí do riêng
11:10
to choose that hobby, that house and that job.
256
657920
4622
để chọn sở thích này,
ngôi nhà kia, và công việc nọ.
ngôi nhà kia, và công việc nọ.
11:14
When alternatives are on a par,
257
662542
2541
Khi các phương án đều ngang nhau,
11:17
the reasons given to us, the ones
258
665083
1730
các lí lẽ ta được dạy,
11:19
that determine whether we're making a mistake,
259
666813
2768
thứ thường bảo ta
đúng hay sai,
đúng hay sai,
11:21
are silent as to what to do.
260
669581
3060
đều không thể khuyên ta phải làm gì.
11:24
It's here, in the space of hard choices,
261
672641
3363
Chính lúc này, khi cần
đưa ra một quyết định khó,
đưa ra một quyết định khó,
11:28
that we get to exercise
262
676004
2481
ta có cơ hội luyện tập
11:30
our normative power,
263
678485
2679
sức mạnh lí luận,
11:33
the power to create reasons for yourself,
264
681164
2451
thứ sức mạnh tạo ra lí do
11:35
to make yourself
265
683615
1769
để bạn quyết định
11:37
into the kind of person
266
685384
2646
rằng bạn thích sống ở nông thôn
11:40
for whom country living
267
688030
2233
11:42
is preferable to the urban life.
268
690263
2733
hơn thành thị.
11:45
When we choose between
269
692996
1738
Khi chọn giữa
11:46
options that are on a par,
270
694734
1699
các phương án ngang nhau,
11:48
we can do something really rather remarkable.
271
696433
3773
ta có thể làm
một điều rất đáng quý.
một điều rất đáng quý.
11:52
We can put our very selves behind an option.
272
700206
3723
Ta có thể toàn tâm ủng hộ
một lựa chọn duy nhất.
một lựa chọn duy nhất.
11:56
Here's where I stand.
273
703929
2817
Đây là quan điểm của tôi.
11:58
Here's who I am. I am for banking.
274
706746
3386
Đây chính là tôi.
Tôi đam mê ngành ngân hàng.
Tôi yêu bánh vòng sô cô la.
12:02
I am for chocolate donuts.
275
710132
3636
12:05
This response in hard choices
276
713768
2543
Câu trả lời này
trong các lựa chọn khó
trong các lựa chọn khó
12:08
is a rational response,
277
716311
2088
được tạo ra bởi lí trí,
12:10
but it's not dictated by reasons given to us.
278
718399
2918
nhưng nó không bị áp đặt
bởi các lí lẽ ta được dạy.
bởi các lí lẽ ta được dạy.
12:13
Rather, it's supported by reasons created by us.
279
721317
6448
Ngược lại, nó được hỗ trợ
bởi các lí do của riêng ta.
bởi các lí do của riêng ta.
12:19
When we create reasons for ourselves
280
727765
2405
Khi chúng ta tạo ra
lí do riêng
lí do riêng
12:22
to become this kind of person rather than that,
281
730170
3314
để trở thành nhân cách này
thay vì nhân cách khác,
thay vì nhân cách khác,
12:25
we wholeheartedly become the people that we are.
282
733484
3733
ta toàn tâm trở thành chính mình.
12:29
You might say that we become the authors
283
737217
2456
Có thể nói chúng ta trở thành
tác giả của cuộc đời mình.
12:31
of our own lives.
284
739673
3086
12:34
So when we face hard choices,
285
742759
2452
Vậy sau này
khi gặp lựa chọn khó khăn,
khi gặp lựa chọn khó khăn,
12:37
we shouldn't beat our head against a wall
286
745211
2222
ta không nên đập đầu vào tường,
12:39
trying to figure out which alternative is better.
287
747433
2497
vặn óc xem phương án nào tốt hơn.
12:42
There is no best alternative.
288
749930
2439
Không có phương án tốt nhất đâu.
12:44
Instead of looking for reasons out there,
289
752369
2519
Thay vì tìm kiếm lí do ở ngoài kia,
12:47
we should be looking for reasons in here:
290
754888
2586
ta nên tìm lí do ở chính ta:
12:49
Who am I to be?
291
757474
2679
Tôi sẽ là ai?
12:52
You might decide to be a pink sock-wearing,
292
760153
3156
Bạn có thể chọn làm
một nhà đầu tư ngân hàng
một nhà đầu tư ngân hàng
12:55
cereal-loving, country-living banker,
293
763309
3688
mang-tất-hồng yêu-ngũ-cốc
sống-ở-nông-thôn,
sống-ở-nông-thôn,
12:59
and I might decide to be a black sock-wearing,
294
766997
3576
và tôi có thể chọn làm một hoạ sĩ
13:02
urban, donut-loving artist.
295
770573
3457
mang-tất-đen yêu-bánh-vòng
sống-nơi-thành-thị.
sống-nơi-thành-thị.
13:06
What we do in hard choices is very much
296
774030
2807
Ta chọn gì trong các lựa chọn khó
13:09
up to each of us.
297
776837
3983
là quyền của ta.
13:13
Now, people who don't exercise their
normative powers in hard choices
normative powers in hard choices
298
780820
4651
Những ai không luyện sức mạnh lí luận
trước các quyết định khó
trước các quyết định khó
13:17
are drifters.
299
785471
1615
đều như lục bình trôi.
13:19
We all know people like that.
300
787086
2082
Chúng ta đều biết
những người như thế.
những người như thế.
13:21
I drifted into being a lawyer.
301
789168
2150
Tôi trôi vào nghề luật.
13:23
I didn't put my agency behind lawyering.
302
791318
2091
Tôi không mặn mà với nghề luật.
13:25
I wasn't for lawyering.
303
793409
2680
Tôi không đam mê luật.
13:28
Drifters allow the world
304
796089
2931
Những lá lục bình trôi
để thế giới
để thế giới
13:31
to write the story of their lives.
305
799020
2224
viết nên câu chuyện
của cuộc đời mình.
của cuộc đời mình.
13:33
They let mechanisms of reward and punishment --
306
801244
3903
Họ để cơ chế của
phần thưởng và hình phạt —
phần thưởng và hình phạt —
13:37
pats on the head, fear, the easiness of an option —
307
805147
3840
cái vỗ đầu, nỗi sợ hãi,
các lựa chọn dễ dàng —
các lựa chọn dễ dàng —
13:41
to determine what they do.
308
808987
2671
quyết định thứ họ làm.
13:43
So the lesson of hard choices:
309
811658
2476
Bài học từ các lựa chọn khó khăn
13:46
reflect on what you can put your agency behind,
310
814134
4475
khiến bạn phải suy ngẫm
về điều bạn ủng hộ,
về điều bạn ủng hộ,
13:50
on what you can be for,
311
818609
2390
thứ bạn đam mê,
13:53
and through hard choices,
312
820999
2770
và qua các lựa chọn khó khăn,
13:55
become that person.
313
823769
2777
bạn trở thành con người đó.
13:58
Far from being sources of agony and dread,
314
826546
3178
Thoát xa khỏi
trăn trở và sợ hãi,
trăn trở và sợ hãi,
14:01
hard choices are precious opportunities
315
829724
3570
lựa chọn khó khăn là cơ hội quý
14:05
for us to celebrate what is special
316
833294
1931
để ta ăn mừng
những điều đặc biệt
những điều đặc biệt
14:07
about the human condition,
317
835225
1833
về hoàn cảnh con người,
14:09
that the reasons that govern our choices
318
837058
2630
rằng những lí do quyết định
14:11
as correct or incorrect
319
839688
1983
điều gì đúng hay sai
14:13
sometimes run out,
320
841671
1662
đôi khi lại vô dụng,
14:15
and it is here, in the space of hard choices,
321
843333
3223
chính lúc này,
khi cần đưa ra một quyết định khó,
khi cần đưa ra một quyết định khó,
14:18
that we have the power
322
846556
1689
ta có sức mạnh
14:20
to create reasons for ourselves
323
848245
2512
tạo lí do riêng
14:22
to become the distinctive people that we are.
324
850757
3578
để trở thành những nhân cách riêng biệt.
14:26
And that's why hard choices are not a curse
325
854335
2620
Đó là lí do các lựa chọn khó khăn
không phải lời nguyền,
không phải lời nguyền,
14:29
but a godsend.
326
856955
1650
mà là món quà của cuộc sống.
14:30
Thank you.
327
858605
2671
Xin cảm ơn.
14:33
(Applause)
328
861276
3295
(Vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Ruth Chang - PhilosopherRuth Chang asks why some choices are so hard — and what that means for the human condition.
Why you should listen
When Ruth Chang graduated from college, she was presented with a choice: Should she pursue a career in philosophy, or a career in law? Soon after finishing Harvard Law School and dipping her toe in the legal world, she regretted her decision and switched paths. She went off to Oxford University to study philosophy and has been a philosopher studying choice, freedom, value and action ever since.
Chang's research focuses on decision-making and the human condition: How do we exercise our freedom through the choices we make? She studies the relationship between reason and value, and how we navigate the sea of pros and cons as we make decisions that shape our lives.
Ruth Chang | Speaker | TED.com