TED2006
Clifford Stoll: The call to learn
Клиффорд Столл ... әр нәрсе туралы
Filmed:
Readability: 3.5
3,213,274 views
Клиффорд Столл өз аудиториясын анекдотардың, байқамалардың, шегіністер, тіпті ғылыми эксерименттер жиыны көмегімен жаулап алды. Өзі айтқандай - Мен ғалыммын ғой: "Мен бір нәрсені жасағаннан кейін, тез арада басқа тақырыптарға ауысып кеткім келеді"
Clifford Stoll - Astronomer, educator, skeptic
Astronomer Clifford Stoll helped to capture a notorious KGB hacker back in the infancy of the Internet. His agile mind continues to lead him down new paths -- from education and techno-skepticism to the making of zero-volume bottles. Full bio
Astronomer Clifford Stoll helped to capture a notorious KGB hacker back in the infancy of the Internet. His agile mind continues to lead him down new paths -- from education and techno-skepticism to the making of zero-volume bottles. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
I'm delighted to be here.
0
0
2000
Алдарыңызда сөз сөйлеуге қуаныштымын.
00:14
I'm honored by the invitation, and thanks.
1
2000
3000
Мені шақырғандарыңызға көп рахмет.
00:17
I would love to talk about stuff that I'm interested in,
2
5000
3000
Менің қызықты нәрселер жайында сөйлескім келеді,
00:20
but unfortunately, I suspect that what I'm interested in
3
8000
2000
бірақ менің ойымша, маған қызықты заттар
00:22
won't interest many other people.
4
10000
3000
басқаларға онша қызықты болмас.
00:25
First off, my badge says I'm an astronomer.
5
13000
2000
Менім бейджигімде – астроном деп жазылған
00:27
I would love to talk about my astronomy,
6
15000
2000
сондықтан, әрине мен астрономия жайында сөйлескім келеді
00:29
but I suspect that the number of people who are interested in radiative transfer
7
17000
3000
бірақ мен күдіктенемін,
00:32
in non-gray atmospheres
8
20000
2000
сұр емес атмосферадағы радиациялық жылу алмасу мәселесі
00:34
and polarization of light in Jupiter's upper atmosphere
9
22000
2000
немесе Юпитердің мезо және термоферасындағы жарықтың поляризациялауына қызығатын адамдарды
00:36
are the number of people who'd fit in a bus shelter.
10
24000
2000
бір аялдама алаңына сыйдыруға болады
00:38
So I'm not going to talk about that.
11
26000
2000
Сондықтан мен астрономия жайында сөз қозғамаймын.
00:40
(Laughter)
12
28000
2000
(Залдағы күлкі)
00:42
It would be just as much fun
13
30000
2000
Мүмкін
00:44
to talk about some stuff that happened in 1986 and 1987,
14
32000
3000
1986 - 1987 жылдардағы оқиғалар туралы
00:47
when a computer hacker is breaking into our systems
15
35000
3000
ол кезде хакерлер біздің жүйелерімізді бұзған
00:50
over at Lawrence Berkeley Labs.
16
38000
2000
Беркли лабораторияларында орналасқан
00:52
And I caught the guys,
17
40000
2000
Мен сол жігіттерді ұстап алдым
00:54
and they turned out to be working for what was then the Soviet KGB,
18
42000
4000
олар кезінде КГБ-ға қызмет жасаған,
00:58
and stealing information and selling it.
19
46000
2000
ақпаратты ұрлап, сосын оны сатқан екен
01:00
And I'd love to talk about that -- and it'd be fun --
20
48000
4000
Әрине осының бәрін талқылау күшті /қызық/ болар еді
01:04
but, 20 years later ...
21
52000
3000
алайда, қазір, 20 жылдан соң, шынымды айтсам,
01:07
I find computer security, frankly, to be kind of boring.
22
55000
2000
компьютерлік қауіпсіздік тақырыбы іш пыстырады
01:09
It's tedious.
23
57000
2000
жалығып кеткендеймін
01:11
I'm --
24
59000
1000
Сондықтан мен...
01:12
The first time you do something, it's science.
25
60000
3000
Бірдеңені бірінші болып жасасаңыз – оны ғылым дейді
01:16
The second time, it's engineering.
26
64000
3000
Егер соны екінші рет жасасаңыз – қолданбалы ғылым дейді
01:19
A third time, it's just being a technician.
27
67000
3000
Үшінші рет қайталанса – ол кәсіпке айналады
01:22
I'm a scientist. Once I do something, I do something else.
28
70000
3000
Мен ғалыммын ғой. Мен бір нәрсені жасағаннан кейін, тез арада басқа тақырыптарға ауысып кеткім келеді.
01:25
So, I'm not going to talk about that.
29
73000
2000
Сондықтан мен қауіпсіздік туралы сөйлемеймін.
01:27
Nor am I going to talk about what I think are obvious statements from my first book,
30
75000
7000
Оған қоса, менің кітаптарымдағы айдай анық тезистерді, бірінші кітап - Silicon Snake Oil жайында да
01:34
"Silicon Snake Oil," or my second book,
31
82000
3000
не болмаса, екінші кітап жайында да сөйлемеймін
01:38
nor am I going to talk about
32
86000
2000
Мен қазір
01:40
why I believe computers don't belong in schools.
33
88000
2000
компьютерлердің орны мектептен тыс жерде болуы тиіс екеніне сенемін
01:43
I feel that there's a massive and bizarre idea going around
34
91000
4000
Менің ойымша, айналамызда
01:47
that we have to bring more computers into schools.
35
95000
4000
мектептерде компьютерлер көп болу қажет деген таратылатын ой – теріс ой
01:51
My idea is: no! No!
36
99000
2000
Керек емес! Қажеті жоқ!
01:53
Get them out of schools, and keep them out of schools.
37
101000
4000
Меніңше, компьютерлерді мектептерден алып тастап, оқушылардан алыс ұстау керек!
01:57
And I'd love to talk about this,
38
105000
2000
Әрине, бұл жайында сөйлесу жаман емес еді
01:59
but I think the argument is so obvious to anyone who's hung around a fourth grade classroom
39
107000
5000
бірақ, менің ойымша, бұл позициям 4-ші сыныптағы сабақтарға қатысқан әр адамға анық
02:04
that it doesn't need much talking about --
40
112000
4000
сондықтан бұл тақырыптағы пікірталас мәнсіз.
02:08
but I guess I may be very wrong about that,
41
116000
2000
Алайда мен, мектеп туралы
02:10
and everything else that I've said.
42
118000
1000
немесе басқа айтылған, жазылған мәселелер туралы қателесуім мүмкін
02:11
So don't go back and read my dissertation.
43
119000
2000
Сондықтан менің диссертациямды оқымаңдар.
02:13
It probably has lies in it as well.
44
121000
2000
өйткені оның ішінде де қателер толып жатқан шығар.
02:15
Having said that, I outlined my talk about five minutes ago.
45
123000
4000
Мен өз баяндама тақырыбын 5 минут бұрын жоспарладым
02:19
(Laughter)
46
127000
3000
(Залдағы күлкі)
02:22
And if you look at it over here,
47
130000
2000
егер де сіз менің қолыма қарасаңыз
02:24
the main thing I wrote on my thumb was the future.
48
132000
3000
Сөзімдегі ең маңыздысы – мына бас саусақта – болашақ.
02:27
I'm supposed to talk about the future, yes?
49
135000
3000
Мен болашақ туралы сөйлеуім керек қой?
02:30
Oh, right. And my feeling is, asking me to talk about the future is bizarre,
50
138000
7000
Бірақ меніңше, мені болашақ туралы сұрау қате
02:37
because I've got gray hair,
51
145000
2000
өйткені мен ақ шаштымын
02:39
and so, it's kind of silly for me to talk about the future.
52
147000
6000
сондықтан маған болашақ туралы айту - ақмақтық
02:45
In fact, I think that if you really want to know what the future's going to be,
53
153000
4000
Егер болашақтың құрамы туралы шынымен де білгіңіз келсе
02:49
if you really want to know about the future,
54
157000
2000
егер шынымен де соны білгіңіз келсе,
02:51
don't ask a technologist, a scientist, a physicist.
55
159000
4000
оны инженер, технолог немесе физиктен сұрау керек емес.
02:55
No! Don't ask somebody who's writing code.
56
163000
4000
Программистен де сұрамай-ақ қойыңыз.
03:02
No, if you want to know what society's going to be like in 20 years,
57
170000
5000
Егер адамзаттың болашағы 20 жылдан соң қандай болмақ деген сауалыңыз бар болса,
03:07
ask a kindergarten teacher.
58
175000
2000
балабақшадағы тәрбиешіден сұраңыз.
03:09
They know.
59
177000
3000
Ол біледі.
03:12
In fact, don't ask just any kindergarten teacher,
60
180000
3000
Әрине кез келгенінен емес,
03:15
ask an experienced one.
61
183000
2000
тәжірибесі молынан.
03:17
They're the ones who know what society is going to be like in another generation.
62
185000
4000
Тек қана олар – келесі ұрпақ қандай болатынын біледі
03:21
I don't. Nor, I suspect,
63
189000
2000
Бірақ мен, немесе
03:23
do many other people who are talking about what the future will bring.
64
191000
3000
болашақ туралы сөйлейтін басқа адамдар білмейді.
03:26
Certainly, all of us can imagine these cool new things
65
194000
4000
Әрине, арамыздағы көпшілік,
03:30
that are going to be there.
66
198000
1000
болашақта пайда болатын қызықты нәрселерді елестете аламыз
03:31
But to me, things aren't the future.
67
199000
4000
бірақ мен үшін болашақ - заттардан құралмаған.
03:35
What I ask myself is, what's society is going to be like,
68
203000
3000
Сондықтан мен, болашақ қандай деп ойлаймын
03:38
when the kids today are phenomenally good at text messaging
69
206000
6000
қазірдің өзіде, жас ұрпақ смс-ті тамаша қолданады
03:44
and spend a huge amount of on-screen time,
70
212000
3000
экран алдында ұзақ уақыт өткізеді,
03:47
but have never gone bowling together?
71
215000
5000
алайда ешқашан бірге боулингке бармаған.
03:53
Change is happening, and the change that is happening
72
221000
3000
Бәрі де өзгеруде, бірақ бұл өзгерістер
03:56
is not one that is in software.
73
224000
2000
компьютер программаларында емес.
03:59
But that's not what I'm going to talk about.
74
227000
1000
Бірақ мен бұл туралы сөйлемеймін.
04:00
I'd love to talk about it, it'd be fun,
75
228000
3000
Әрине, сөйлесуге болар еді
04:03
but I want to talk about what I'm doing now. What am I doing now?
76
231000
3000
алайда, мен қазір, немен айналысып жатқаным туралы баяндайын. Мен қазір немен айналысудамын?
04:06
Oh -- the other thing that I think I'd like to talk about
77
234000
2000
Менің айтпағым
04:08
is right over here. Right over here.
78
236000
3000
дәл мына жерде жазылған.
04:12
Is that visible? What I'd like to talk about is one-sided things.
79
240000
6000
Көріне ме? Мен бір ғана жағы бар заттар туралы сөйлескім келеді.
04:18
I would dearly love to talk about
80
246000
2000
Мен тек қана, бір жағы бар заттар туралы
04:20
things that have one side.
81
248000
3000
сөйлеуге құштармын.
04:23
Because I love Mobius loops. I not only love Mobius loops,
82
251000
4000
Мен Мебиус ленталарын жақсы көремін. Бірақ тек қана Мебиус ленталарына құштар деп ойлап қалмаңдар.
04:27
but I'm one of the very few people,
83
255000
3000
Мен сирек кездесетін,
04:30
if not the only person in the world, that makes Klein bottles.
84
258000
3000
мүмкін тіпті кездеспейтін Клейн шөлмектерін жасайтын адамдардың бірімін.
04:33
Right away, I hope that all of your eyes glaze over.
85
261000
3000
Қазір мұқият қарауыңызды өтінемін
04:36
This is a Klein bottle.
86
264000
3000
бұл - Клейн шөлмегі.
04:39
For those of you in the audience who know,
87
267000
3000
Араңызда білетіндер
04:42
you roll your eyes and say, yup, I know all about it.
88
270000
2000
қазір көздерін бадырайтып, мен ол туралы бәрін білемін деп ойлауда.
04:44
It's one sided. It's a bottle whose inside is its outside.
89
272000
2000
Бұл бір жақты шөлмек, сыртындағысы - ішінде.
04:46
It has zero volume. And it's non-orientable.
90
274000
3000
Қөлемі де жоқ, бағыты да жоқ.
04:49
It has wonderful properties.
91
277000
2000
Өте ғажайып сипаттары бар
04:51
If you take two Mobius loops and sew their common edge together,
92
279000
2000
Егер, 2 Мебиус лентасын алып, ортақ шекарасы бойынша бекіттірсек
04:53
you get one of these, and I make them out of glass.
93
281000
3000
осындай нәрсе пайда болады.
04:56
And I'd love to talk to you about this,
94
284000
2000
Бұл жайында әңгімелеу қызықты болар еді
04:58
but I don't have much in the way of ... things to say because --
95
286000
4000
бірақ маған бұған қосатын сөз жоқ, өйткені
05:04
(Laughter)
96
292000
2000
(Күлкі)
05:06
(Chris Anderson: I've got a cold.)
97
294000
1000
(Крис Андерсон: мен тұмауратып тұрмын)
05:07
However, the "D" in TED of course stands for design.
98
295000
7000
Алайда, «ТЕД»-тегі «Д» әрпі – дизайнға жауапты
05:14
Just two weeks ago I made --
99
302000
2000
Мен екі жұма бұрын бітірген...
05:16
you know, I've been making small, medium and big Klein bottles for the trade.
100
304000
6000
шынымды айтсам мен әр түрлі шөлмектерді сатуға жасағам
05:22
But what I've just made --
101
310000
4000
бірақ мен жаңа ғана біреуін бітірген едім,
05:26
and I'm delighted to show you, first time in public here.
102
314000
3000
соны көпшілікке көрсеткім келеді,
05:35
This is a Klein bottle wine bottle,
103
323000
5000
бұл тұңғыш Клейннің шарап шөлмегі!
05:40
which, although in four dimensions
104
328000
3000
4 өлшемді кеңістікте
05:43
it shouldn't be able to hold any fluid at all,
105
331000
3000
сұйықты сақтай алмаса да
05:46
it's perfectly capable of doing so
106
334000
2000
біздің өлшемімізде – қолдануға болады,
05:48
because our universe has only three spatial dimensions.
107
336000
2000
өйткені біздің әлемімізде тек қана 3 өлшемді кеңістік бар.
05:50
And because our universe is only three spatial dimensions,
108
338000
3000
және сол 3 өлшемді кеңістік көмегімен
05:53
it can hold fluids.
109
341000
2000
бұл шөлмекте сұйық заттарды сақтауға болады.
05:56
So it's highly -- that one's the cool one.
110
344000
5000
Сондықтан бұл ең керемет шөлмек.
06:01
That was a month of my life.
111
349000
5000
Осыған 1 ай өмірім кетті!
06:06
But although I would love to talk about topology with you, I'm not going to.
112
354000
4000
Топология жайында да сөйлесуге қуанар едім, бірақ ол да қалсын.
06:11
(Laughter)
113
359000
6000
(Күлкі)
06:17
Instead, I'm going to mention my mom,
114
365000
5000
Осының орнына, мен шешем туралы айтайын,
06:22
who passed away last summer.
115
370000
3000
ол өткен жылдың жазында қайтыс болды.
06:25
Had collected photographs of me, as mothers will do.
116
373000
3000
Ол барлық аналар сияқты, менің фотоларымды жинаушы еді.
06:28
Could somebody put this guy up?
117
376000
2000
Мына слайдты көрсетуге болады ма?
06:30
And I looked over her album
118
378000
4000
Мен, мамам жинаған альбомды қарап отырғанда,
06:34
and she had collected a picture of me, standing --
119
382000
3000
бір фотода тұрып түскен едім...
06:37
well, sitting -- in 1969, in front of a bunch of dials.
120
385000
4000
жоқ, 1969 жылы кайдағы бір құрылғылар арасында отырған едім
06:42
And I looked at it, and said, oh my god,
121
390000
3000
Мен осы фотоларға қарап, есіме -
06:45
that was me, when I was working at the electronic music studio!
122
393000
2000
ол кезде дыбыс жазу студиясында жұмыс істеп жүрген едім!
06:47
As a technician, repairing and maintaining
123
395000
3000
Жай техник болып,
06:51
the electronic music studio at SUNY Buffalo. And wow!
124
399000
4000
Баффало институтының құрал-жабдықтар студиясында
06:55
Way back machine. And I said to myself, oh yeah!
125
403000
5000
Уақыт машинасы -
07:01
And it sent me back.
126
409000
2000
ол мені өтіп кеткен заманға жіберді.
07:05
Soon after that, I found in another picture that she had, a picture of me.
127
413000
7000
Одан кейін басқасын таптым,
07:13
This guy over here of course is me.
128
421000
4000
мына жердегі жігіт – мен.
07:17
This man is Robert Moog,
129
425000
2000
Ал мына адам - Роберт Моог,
07:19
the inventor of the Moog synthesizer,
130
427000
2000
Моог синтезаторын ойлап тапқан.
07:21
who passed away this past August.
131
429000
4000
Ол өткен жылғы тамызда өмірден өтті.
07:26
Robert Moog was a generous, kind person, extraordinarily competent engineer.
132
434000
5000
Роберт Моог жомарт та мейірімді адам, тамаша инженер
07:31
A musician who took time from his life to teach me,
133
439000
4000
Ол мені үйрететін еді.
07:37
a sophomore, a freshman at SUNY Buffalo.
134
445000
3000
Баффало университетінің 2ші курс студентін
07:40
He'd come up from Trumansburg to teach me
135
448000
5000
сол үшін Трумансбургтан келуші еді
07:45
not just about the Moog synthesizer, but we'd be sitting there --
136
453000
4000
тек қана синтезатордың жұмыс принципы жайында емес. Біз осы жерде отырмыз,
07:49
I'm studying physics at the time. This is 1969, 70, 71.
137
457000
3000
ол кезде мен физиканы оқып жүрген едім. 1969 әлде 70, 71 жыл шамасы еді.
07:52
We're studying physics, I'm studying physics,
138
460000
2000
Біз физикамен, мен физикамен айналысатын едік,
07:54
and he's saying, "That's a good thing to do.
139
462000
2000
ол маған: «Сенікі дұрыс,
07:56
Don't get caught up in electronic music if you're doing physics."
140
464000
2000
физикамен айналыссаң электронды музыкамен айналыспа» дейтін
07:58
Mentoring me. He'd come up and
141
466000
3000
Келіп көп нәрсе үйрететін
08:01
spend hours and hours with me.
142
469000
4000
маған өте көп уақыт бөлетін,
08:05
He wrote a letter of recommendation for me to get into graduate school.
143
473000
3000
аспирантураға рекомендациялық хат жазған еді
08:08
In the background, my bicycle.
144
476000
2000
Мына жерде фонда менің велосипедым
08:10
I realize that this picture was taken at a friend's living room.
145
478000
3000
бұл сурет менің досымның қонақжай бөлмесінде жасалған.
08:13
Bob Moog came by and hauled a whole pile of equipment
146
481000
3000
Боб Моог келіп, өзімен бірге әр түрлі құрал-жабдықтар әкелуші еді,
08:16
to show Greg Flint and I things about this.
147
484000
2000
соны маған және Грег Флинтқа көрсетуші еді.
08:18
We sat around talking about Fourier transforms,
148
486000
2000
Біз Фурье өзгерістері туралы
08:20
Bessel functions, modulation transfer functions,
149
488000
3000
Бессель функциялары, тасымал функциялары туралы
08:23
stuff like this.
150
491000
3000
сөйлесетін едік
08:28
Bob's passing this past summer has been a loss to all of us.
151
496000
3000
Бобтың қазасы бәрімізге ауыр тиді.
08:31
Anyone who's a musician has been profoundly influenced by Robert Moog.
152
499000
4000
Өзін музыкант деушілердің бәрі де оның әсерін сезеді.
08:36
(Applause)
153
504000
2000
(Ду шапалақ)
08:38
And I'll just say what I'm about to do. What I'm about to do --
154
506000
5000
Ал енді мен немен айналысатынымды айтайыншы.
08:43
I hope you can recognize that there's a distorted sine wave,
155
511000
4000
Меніңше, сіздер мына осциллоскопта деформацияланған
08:47
almost a triangular wave upon this Hewlett-Packard oscilloscope.
156
515000
4000
әбден үшбұрышқа айналған синусоиданы тани аласыз.
08:53
Oh, cool. I can get to this place over here, right?
157
521000
4000
О, мен де мына жерге жеткен екенмін ғой!
08:58
Kids. Kids is what I'm going to talk about -- is that okay?
158
526000
2000
Мына жерде «балалар» деп жазылған!
09:00
It says kids over here, that's what I'd like to talk about.
159
528000
4000
Балалар жайында айтсам, дұрыс бола ма?
09:04
I've decided that, for me at least,
160
532000
4000
Мен, өзім үшін,
09:08
I don't have a big enough head.
161
536000
4000
басым жеткілікті үлкен емес деп шештім,
09:13
So I think locally and I act locally.
162
541000
3000
сондықтан мен, осы жерде және осы уақытта әрекет жасаймын.
09:16
I feel that the best way I can help out anything is to help out very, very locally.
163
544000
4000
Егер мен біреуге көмектесе алсам, осы жерде және осы уақытта көмектесемін.
09:20
So Ph.D. this, and degree there, and the yadda yadda.
164
548000
5000
Біреуге кандидаттық дәреже, немесе диплом, сол сияқтылар.
09:25
I was talking about this stuff to
165
553000
4000
1 жыл бұрын мен
09:29
some schoolteachers about a year ago.
166
557000
2000
бірнеше мектеп мұғалімдерімен сөйлескен едім.
09:31
And one of them, several of them would come up to me and say,
167
559000
2000
Солардың кейбіреулері менен сұраушы еді
09:33
"Well, how come you ain't teaching?"
168
561000
2000
– неге мен ұстаздықпен айналыспаймын?
09:35
And I said, "Well, I've taught graduate --
169
563000
1000
Мен оларға – менде бірнеше аспирант болғанын,
09:36
I've had graduate students, I've taught undergraduate classes."
170
564000
3000
студенттерге курс оқығаным туралы айттым.
09:39
No, they said, "If you're so into kids and all this stuff,
171
567000
2000
Ал олар: балаларды соншалықты жақсы көрсең,
09:41
how come you ain't over here on the front lines?
172
569000
3000
мектепте сабақ беруің тиіс, - деді
09:44
Put your money where you mouth is."
173
572000
4000
Өз сөзіңе тұруың керек дегендей.
09:48
Is true. Is true. I teach eighth-grade science four days a week.
174
576000
6000
Сондықтан мен қазір 8ші сынып оқушыларына, аптасына 4 рет сабақ берудемін,
09:54
Not just showing up every now and then.
175
582000
2000
тек анда санда әншейін ғана келіп кету емес...
09:56
No, no, no, no, no. I take attendance.
176
584000
4000
жоқ- жоқ- жоқ! Әрбір сабаққа барамын!
10:00
I take lunch hour. (Applause)
177
588000
3000
Менде түскі тамаққа заңды үзіліс бар! (шапалақ)
10:03
This is not -- no, no, no, this is not claps.
178
591000
3000
Бұл... жоқ-жоқ-жоқ, қол шапалақтамаңдар
10:06
I strongly suggest that this is a good thing for each of you to do.
179
594000
4000
Менім ойымша, әрбіреуіміз осы үлгі жолына түсуіміз керек
10:10
Not just show up to class every now and then.
180
598000
2000
Тек анда-санда сыныпта ғана емес,
10:12
Teach a solid week. Okay, I'm teaching three-quarters time, but good enough.
181
600000
4000
әрдайым сабақ беруіміз керек. Мен “ставканың” үштен біріне қанағатпын, осының өзі жаман емес.
10:16
One of the things that I've done for my science students
182
604000
2000
Мен, өз оқушыларыма маңызды бірдеңе жасадым.
10:18
is to tell them, "Look, I'm going to teach you college-level physics.
183
606000
3000
Мен оларға, біз физиканы университет деңгейінде зерттейміз дедім.
10:21
No calculus, I'll cut out that.
184
609000
2000
бірақ математикалық анализсіз - біз оны алып тастаймыз,
10:23
You won't need to know trig.
185
611000
2000
тригонометрияны да алып тастаймыз,
10:25
But you will need to know eighth-grade algebra,
186
613000
3000
бірақ та математиканы 8ші сынып деңгейінде білу қажет болады.
10:28
and we're going to do serious experiments.
187
616000
2000
Осыған қоса, біз ғылыми эксперименттер өткіземіз.
10:30
None of this open-to-chapter-seven-and-do-all-the-odd-problem-sets.
188
618000
3000
«120-шы бетті ашып, үйде есеп шешу» түрінде емес.
10:33
We're going to be doing genuine physics."
189
621000
2000
Біз шынайы физиканы оқудамыз,
10:36
And that's one of the things I thought I'd do right now.
190
624000
2000
мен сіздерге соны көрсеткім келеді.
10:38
(High-pitched tone)
191
626000
3000
(Шиқыл)
10:41
Oh, before I even turn that on,
192
629000
2000
Қосу алдында тағы бір ауыз сөз.
10:43
one of the things that we did about three weeks ago in my class --
193
631000
4000
3 апта бұрын сыныбыммен бір тәжірибе жасағанбыз .
10:47
this is through the lens, and one of the things we used a lens for
194
635000
2000
Ол, линзалармен байланысты еді, сондықтан біз линзаларды қолдандық,
10:49
was to measure the speed of light.
195
637000
2000
жарық жылдамдығын өлшеу үшін.
10:51
My students in El Cerrito -- with my help, of course,
196
639000
3000
Эль Серритодағы оқушыларым, менің көмегіммен,
10:54
and with the help of a very beat up oscilloscope --
197
642000
3000
осыған қоса, ескі осциллоскоп көмегімен,
10:57
measured the speed of light.
198
645000
1000
жарық жылдамдығын өлшедік.
10:58
We were off by 25 percent. How many eighth graders do you know of
199
646000
5000
Біздің қателік дәрежеміз 25 пайыз еді. Сіз жарық жылдамдығын өлшей алатын
11:03
who have measured the speed of light?
200
651000
2000
неше 8ші сынып оқушысын білесіз?
11:05
In addition to that, we've measured the speed of sound.
201
653000
3000
Оған қоса біз дыбыс жылдамдығын өлшедік.
11:08
I'd love to measure the speed of light here.
202
656000
2000
Мен, жарық жылдамдығын қалай өлшегенімізді қуана көрсетер едім,
11:10
I was all set to do it and I was thinking, "Aw man,"
203
658000
2000
мен соған дайындалған да едім,
11:12
I was just going to impose upon the powers that be,
204
660000
2000
құдыретті күштерді алдап,
11:15
and measure the speed of light.
205
663000
1000
алдарыңызда жарық жылдамдығын өлшеп,
11:16
And I'm all set to do it. I'm all set to do it,
206
664000
4000
соны жасауға даяр едім,
11:20
but then it turns out that to set up here, you have like 10 minutes to set up!
207
668000
4000
алайды осы жерде, баяндамаға дайындалуға бар болғаны 10 минут беріледі екен!
11:24
And there's no time to do it.
208
672000
2000
Менде уақыт жетпей қалды,
11:26
So, next time, maybe, I'll measure the speed of light!
209
674000
2000
сондықтан келесі жолы жарық жылдамдығын өлшеп берермін.
11:28
But meanwhile, let's measure the speed of sound!
210
676000
2000
Ал, дәл қазір, дыбыс жылдамдығын өлшейік!
11:30
Well, the obvious way to measure the speed of sound
211
678000
2000
Дыбыс жылдамдығын өлшеудің нақты тәсілі -
11:32
is to bounce sound off something and look at the echo.
212
680000
3000
оны тойтарып, жаңғырығын қарау.
11:35
But, probably -- one of my students, Ariel [unclear], said,
213
683000
5000
Алайда, менің Ариэль атты оқушым,
11:40
"Could we measure the speed of light using the wave equation?"
214
688000
3000
дыбыс жылдамдығын толқын теңдігі арқылы өлшеуді ұсынды.
11:43
And all of you know the wave equation is
215
691000
2000
Бәріміз білетіндей, ол:
11:45
the frequency times the wavelength of any wave ...
216
693000
6000
кез келген толқын үшін жиіліктің оның ұзындығына көбейтіндісі
11:51
is a constant. When the frequency goes up,
217
699000
3000
константаға тең. Жиілік өссе,
11:54
the wavelength comes down. Wavelength goes up,
218
702000
3000
толқын ұзындығы кемиді. Толқын ұзындығы өссе,
11:57
frequency goes down. So, if we have a wave here --
219
705000
4000
жиілік кемиді. Алдымызда толқын
12:02
over here, that's what's interesting --
220
710000
4000
(Экранды түсіріңізші, ең қызықтысы мына жерде)
12:06
as the pitch goes up, things get closer,
221
714000
3000
дыбыс биіктігі өссе, шыңдар жақындайды,
12:09
pitch goes down, things stretch out.
222
717000
2000
ал дыбыс төмендесе, шыңдар алшақтайды.
12:13
Right? This is simple physics.
223
721000
2000
Бұл физиканың қарапайым бөлімі,
12:15
All of you know this from eighth grade, remember?
224
723000
3000
барлықтарыңыз 8-ші сыныптағы фактілерді білесіз ғой?
12:18
What they didn't tell you in physics -- in eighth-grade physics --
225
726000
4000
Алайда, 8-ші сыныпта сізге,
12:22
but they should have, and I wish they had,
226
730000
3000
мына бір нәрсені, өкінішке орай айтпайды,
12:25
was that if you multiply the frequency times the wavelength of sound
227
733000
4000
егер дыбыс немесе жарық жиілігін оның ұзындығына көбейтсе
12:29
or light, you get a constant.
228
737000
4000
- константа шығады!
12:33
And that constant is the speed of sound.
229
741000
2000
Бұл константа – дыбыс жылдамдығына тең.
12:36
So, in order to measure the speed of sound,
230
744000
3000
Осыған орай, дыбыс ұзындығын өлшеу үшін
12:39
all I've got to do is know its frequency. Well, that's easy.
231
747000
4000
дыбыстың жиілігін білу қажет. Бұл өте оңай -
12:43
I've got a frequency counter right here.
232
751000
2000
мына жерде, менде жиілік есептегіші бар.
12:45
Set it up to around A, above A, above A. There's an A, more or less.
233
753000
5000
Оны, 2-ші октавадағы ля-ға орнатайын.
12:50
Now, so I know the frequency.
234
758000
4000
Енді мен дыбыс жиілігін білемін, ол
12:55
It's 1.76 kilohertz. I measure its wavelength.
235
763000
4000
1,76 килогерцке тең. Енді толқын ұзындығы кезегі.
13:00
All I need now is to flip on another beam,
236
768000
3000
Маған 2-ші арнаны қосу керек,
13:03
and the bottom beam is me talking, right?
237
771000
3000
енді менің сөйлегенім көрінуде.
13:06
So anytime I talk, you'd see it on the screen.
238
774000
4000
Менің сөйлеген сөзімнің бәрі экранда көрініп тұрады.
13:11
I'll put it over here, and as I move this away from the source,
239
779000
4000
Мен микрофонды мына жерге жақындатып, дыбыс көзінен алшақтатамын.
13:15
you'll notice the spiral.
240
783000
4000
Сіздер бірте-бірте дыбыс төмендейтінін байқайсыз.
13:20
The slinky moves. We're going through different nodes of the wave,
241
788000
5000
Біз, толқынның түрлі-түрлі түйіндері арқылы
13:25
coming out this way.
242
793000
2000
ал ол, өз кезегінде мына жерден шығады.
13:27
Those of you who are physicists, I hear you rolling your eyes,
243
795000
2000
Физиктер, көізңізді бадырайып отырғанын сезіп тұрмын,
13:29
but bear with me. (Laughter)
244
797000
2000
бірақ ешқайда кетпеңіздер! (Күлкі)
13:31
To measure the wavelength,
245
799000
3000
Толқын ұзындығын өлшеу үшін
13:34
all I need to do is measure the distance from here --
246
802000
5000
маған мына жер мен
13:40
one full wave -- over to here.
247
808000
2000
мына жердің арақашықтығын өлшеу жеткілікті.
13:42
From here to here is the wavelength of sound.
248
810000
3000
Мына жерден – мына жерге, дыбыс толқынының ұзындығы.
13:45
So, I'll put a measuring tape here, measuring tape here, move it back over to here.
249
813000
7000
Сондықтан мен, рулетканы алып, өлшеп жіберемін
13:53
I've moved the microphone 20 centimeters.
250
821000
4000
Мен микрофонды 20 см-ге қозғаймын
13:57
0.2 meters from here, back to here, 20 centimeters.
251
825000
5000
Мынадан – мынаған дейін 0,2 метр.
14:04
OK, let's go back to Mr. Elmo.
252
832000
5000
Енді «Сезам көшесін» ойнайық.
14:10
And we'll say the frequency is 1.76 kilohertz, or 1760.
253
838000
6000
Жиілік – 1,76 килогерц, немесе 1760.
14:17
The wavelength was 0.2 meters.
254
845000
4000
Толқын ұзындығы – 0,2 метр.
14:21
Let's figure out what this is.
255
849000
4000
Енді, есептеп көрейік.
14:25
(Laughter) (Applause)
256
853000
7000
(Күлкі) (Шапалақ)
14:33
1.76 times 0.2 over here is 352 meters per second.
257
861000
7000
1,76-ні 0,2-ге көбейтсек, секундына 352 метр шығады.
14:40
If you look it up in the book, it's really 343.
258
868000
6000
Егер де анықтағышқа қарасақ, дұрысы – 343 болады.
14:46
But, here with kludgy material, and lousy drink --
259
874000
2000
Бірақ біз, дәл осы жерде, быт-шыты шыққан жабдық пен жеркендіретін сусындар
14:48
we've been able to measure the speed of sound to --
260
876000
4000
көмегімен, дыбыс ұзындығын...
14:53
not bad. Pretty good.
261
881000
1000
жаман емес дәлдікпен өлшедік.
14:55
All of which comes to what I wanted to say.
262
883000
4000
Біз, бірте-бірте, менің айтпақ ойыма жақындадық.
15:00
Go back to this picture of me a million years ago.
263
888000
5000
Мені 100 жыл бұрын елестетіп көріңіз.
15:05
It was 1971, the Vietnam War was going on,
264
893000
5000
1971 жыл, өзіме қорқынышты көрінетін Вьетнам.
15:10
and I'm like, "Oh my God!"
265
898000
3000
соғыс жүріп жатыр.
15:13
I'm studying physics: Landau, Lipschitz, Resnick and Halliday.
266
901000
3000
Мен физиканы зерттеудемін: Ландау мен Липшиц, Резник пен Холидей
15:16
I'm going home for a midterm. A riot's going on on campus.
267
904000
2000
бізге келуде, ал бізде тәртіпсіздіктер болып жатыр.
15:18
There's a riot! Hey, Elmo's done: off.
268
906000
9000
Тәртіпсіздік! Болды, «Сезам көшесі» аяқталды.
15:27
There's a riot going on on campus,
269
915000
2000
Университетте тәртіпсіздіктер,
15:29
and the police are chasing me, right?
270
917000
3000
және мені полицейлер қууда.
15:32
I'm walking across campus. Cop comes and looks at me and says,
271
920000
3000
Мен студенттік қалашықтамын, маған полицей келіп:
15:35
"You! You're a student."
272
923000
2000
«Әй, сен студентсің ғой! »
15:37
Pulls out a gun. Goes boom!
273
925000
2000
Тапаншасын шығарып атуда!
15:39
And a tear gas canister the size of a Pepsi can goes by my head. Whoosh!
274
927000
4000
Үстімнен, көлемі газдалған сусын шөлмегінің көлеміндей көз жасын ағызатын газ канистрасы ұшуда.
15:43
I get a breath of tear gas and I can't breathe.
275
931000
3000
Мен газдың азғантай мөлшерін жұтып, тынысым қиналуда,
15:46
This cop comes after me with a rifle.
276
934000
2000
ал, полицейлік болса, маған қарай мылтығымен шабуылдап,
15:48
He wants to clunk me over the head!
277
936000
2000
мені ұрып, естен тандырғысы келеді!
15:50
I'm saying, "I got to clear out of here!"
278
938000
3000
Мен қашу керек екенін ойлап тұрмын,
15:53
I go running across campus quick as I can. I duck into Hayes Hall.
279
941000
5000
және университет төңірегінде барынша одан қашудамын.
15:59
It's one of these bell-tower buildings.
280
947000
2000
Қоңырауханалардың біреуіне жүгіріп мінудемін,
16:01
The cop's chasing me.
281
949000
1000
полицейлік менің артымнан
16:03
Chasing me up the first floor, second floor, third floor.
282
951000
2000
екінші, үшінші, төртінші қабатқа қалмай қууда.
16:05
Chases me into this room.
283
953000
1000
Ақыры, мен шіркеу мұнарасына апаратын
16:06
The entranceway to the bell tower.
284
954000
2000
бір бөлмедемін.
16:08
I slam the door behind me, climb up,
285
956000
2000
Артымнан есікті жауып, жоғарыға көтерілудемін
16:10
go past this place where I see a pendulum ticking.
286
958000
2000
маятниктің ілгіші астынан өтіп
16:12
And I'm thinking, "Oh yeah,
287
960000
2000
ойлаудамын:
16:14
the square root of the length is proportional to its period." (Laughter)
288
962000
2000
«Аха, ауытқу жиілігі ұзындықтың түбіріне тура пропорционал».
16:17
I keep climbing up, go back.
289
965000
2000
Жоғарыға көтеріле
16:19
I go to a place where a dowel splits off.
290
967000
2000
штифт тұрған жерге түстім,
16:21
There's a clock, clock, clock, clock.
291
969000
1000
а ол жерде – сағат, сағат, сағат.
16:22
The time's going backwards because I'm inside of it.
292
970000
2000
Уақыт кері зымырауда, өйткені мен сағат ішіндемін,
16:24
I'm thinking of Lorenz contractions and Einsteinian relativity.
293
972000
4000
және мен Эйнштейннің салыстырма болжау теориясы мен Лоренц түрлендірулерін ойлаудамын
16:28
I climb up, and there's this place, way in the back,
294
976000
3000
одан әрі жоғарылап, ағаш баспалдақты көрудемін.
16:31
that you climb up this wooden ladder.
295
979000
2000
Егер сол баспалдақпен жоғары көтерілсең
16:33
I pop up the top, and there's a cupola.
296
981000
2000
люкті ашып, күмбезге өтесің
16:35
A dome, one of these ten-foot domes.
297
983000
2000
3 метірлік күмбездердің біріне.
16:37
I'm looking out and I'm seeing the cops bashing students' heads,
298
985000
3000
Төмен қарап, полицейліктердің студенттердің бастарын жарып, газбен тұншықтырып,
16:40
shooting tear gas, and watching students throwing bricks.
299
988000
2000
жатқанын көрудемін, студенттер кірпіш лақтыруда.
16:42
And I'm asking, "What am I doing here? Why am I here?"
300
990000
3000
«Мен бұл жерде не істеп жатырмын?» деп ойлаудамын
16:45
Then I remember what my English teacher in high school said.
301
993000
3000
Осыдан кейін, ағылшын тілі мұғалімінің сөзі есіме түсуде.
16:48
Namely, that when they cast bells,
302
996000
4000
Қоңырауды құйып жасаған кезде, үстіне -
16:52
they write inscriptions on them.
303
1000000
3000
арнау сөз жазады.
16:55
So, I wipe the pigeon manure off one of the bells, and I look at it.
304
1003000
4000
Мен, қол астындағы қоңыраудың біреуінен көгершін саңғырығын кетіріп,
16:59
I'm asking myself, "Why am I here?"
305
1007000
1000
өз өзімнен – «Мен бұл жерде не бітіріп жүрмін? » - деп сұраудамын
17:02
So, at this time, I'd like to tell you the words inscribed
306
1010000
4000
Ол жерде жазылғанды мен сендерге айтқым келеді
17:06
upon the Hayes Hall tower bells:
307
1014000
4000
Баффало университеті қоңырауларының біреуінде:
17:10
"All truth is one.
308
1018000
5000
«Ақиқат жалғыз.
17:15
In this light, may science and religion endeavor here
309
1023000
6000
Бұл жерде ғылым мен дін
17:21
for the steady evolution of mankind, from darkness to light,
310
1029000
4000
адамзат прогресі үшін бірігіп, түнектен жарыққа,
17:25
from narrowness to broad-mindedness, from prejudice to tolerance.
311
1033000
5000
Надандықтан ой-өрісінің кеңдігіне, соқыр сенімдерден мейірімділік жолынан өтсін
17:33
It is the voice of life, which calls us to come and learn."
312
1041000
7000
Өмірдің даусы осы жолдан сүрінбей өтіп, білім алуға ұран тастайды».
17:41
Thank you very much.
313
1049000
2000
Назарларыңызға рахмет!
ABOUT THE SPEAKER
Clifford Stoll - Astronomer, educator, skepticAstronomer Clifford Stoll helped to capture a notorious KGB hacker back in the infancy of the Internet. His agile mind continues to lead him down new paths -- from education and techno-skepticism to the making of zero-volume bottles.
Why you should listen
When Clifford Stoll speaks, you can't help but listen. Full of restless energy, he jumps from one topic to the next, darting back and forth across the stage. You may not be sure where he's going, but the ride is always part of the adventure.
An astronomer (though his astronomy career took a turn when he noticed a bookkeeping error that ultimately led him to track down a notorious hacker), researcher and internationally recognized computer security expert -- who happens to be a vocal critic of technology -- Stoll makes a sharp, witty case for keeping computers out of the classroom. Currently teaching college-level physics to eighth graders at a local school, he stays busy in his spare time building Klein bottles.
Clifford Stoll | Speaker | TED.com