TEDxCaltech
Leonard Susskind: My friend Richard Feynman
Leonard Susskind: Mój przyjaciel Richard Feynman
Filmed:
Readability: 3.5
1,213,939 views
Jak to jest, gdy ma się geniusza za przyjaciela? Na TEDxCaltech, fizyk Leonard Susskind opowiada o swoim przyjacielu, Richardzie Feynmanie, opisując jego niekonwencjonalne podejście do rozwiązywania problemów, zarówno naukowych, jak i tych mniej poważnych.
Leonard Susskind - Physicist
Leonard Susskind works on string theory, quantum field theory, quantum statistical mechanics and quantum cosmology at Stanford. Full bio
Leonard Susskind works on string theory, quantum field theory, quantum statistical mechanics and quantum cosmology at Stanford. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
I decided when I was asked to do this
0
0
2000
Kiedy poproszono mnie o wygłoszenie tego wykładu,
00:17
that what I really wanted to talk about
1
2000
2000
zdecydowałem, że bardzo chcę opowiedzieć
00:19
was my friend Richard Feynman.
2
4000
2000
o moim przyjacielu Richardzie Feynmanie.
00:21
I was one of the fortunate few
3
6000
2000
Jestem jednym ze szczęściarzy,
00:23
that really did get to know him
4
8000
2000
którym udało się go poznać
00:25
and enjoyed his presence.
5
10000
2000
i cieszyć się jego towarzystwem.
00:27
And I'm going to tell you the Richard Feynman that I knew.
6
12000
3000
Opowiem wam o Richardzie Feynmanie, jakiego znałem.
00:30
I'm sure there are other people here
7
15000
2000
Pewnie niektórzy z was
00:32
who could tell you about the Richard Feynman they knew,
8
17000
2000
mogliby też o nim opowiedzieć,
00:34
and it would probably be a different Richard Feynman.
9
19000
2000
ale byłyby to opowieści o innym Richardzie Feynmanie.
00:36
Richard Feynman was a very complex man.
10
21000
3000
Richard Feynman był złożoną postacią,
00:39
He was a man of many, many parts.
11
24000
2000
która miała wiele, wiele aspektów.
00:41
He was, of course, foremost,
12
26000
2000
Przede wszystkim
00:43
a very, very, very great scientist.
13
28000
3000
był wspaniałym naukowcem.
00:46
He was an actor. You saw him act.
14
31000
3000
Był aktorem. Widzieliście, jak grał.
00:49
I also had the good fortune to be in those lectures,
15
34000
3000
Miałem też przyjemność słuchać jego wykładów
00:52
up in the balcony.
16
37000
2000
na balkonie.
00:54
They were fantastic.
17
39000
2000
Były fantastyczne.
00:56
He was a philosopher;
18
41000
2000
Był filozofem,
00:58
he was a drum player;
19
43000
2000
grał na bębnach,
01:00
he was a teacher par excellence.
20
45000
3000
był wyjątkowym nauczycielem.
01:03
Richard Feynman was also a showman,
21
48000
2000
Richard był też showmanem,
01:05
an enormous showman.
22
50000
2000
wielkim showmanem.
01:07
He was brash, irreverent --
23
52000
4000
Był bezczelny, zuchwały,
01:11
he was full of macho,
24
56000
2000
był prawdziwym macho,
01:13
a kind of macho one-upmanship.
25
58000
3000
macho, który zawsze chciał zabłysnąć.
01:16
He loved intellectual battle.
26
61000
4000
Uwielbiał potyczki intelektualne.
01:20
He had a gargantuan ego.
27
65000
4000
Miał gigantyczne ego.
01:24
But the man had somehow
28
69000
3000
Ale jakimś cudem znajdował
01:27
a lot of room at the bottom.
29
72000
2000
też sporo miejsca dla innych.
01:29
And what I mean by that
30
74000
2000
Mam na myśli to,
01:31
is a lot of room, in my case --
31
76000
3000
że znajdował sporo miejsca dla mnie.
01:34
I can't speak for anybody else --
32
79000
2000
Nie wypowiadam się za innych...
01:36
but in my case,
33
81000
2000
Ale w moim przypadku
01:38
a lot of room for another big ego.
34
83000
3000
miał miejsce dla drugiego wielkiego ego.
01:41
Well, not as big as his,
35
86000
2000
Nie tak wielkiego jak jego ego,
01:43
but fairly big.
36
88000
2000
ale dość sporego.
01:45
I always felt good with Dick Feynman.
37
90000
3000
Zawsze się dobrze czułem w jego towarzystwie.
01:48
It was always fun to be with him.
38
93000
2000
Fajnie się z nim spędzało czas.
01:50
He always made me feel smart.
39
95000
2000
Sprawiał, że czułem się mądry.
01:52
How can somebody like that make you feel smart?
40
97000
2000
Jak taki człowiek jak on sprawiał, że czułem się mądry?
01:54
Somehow he did.
41
99000
2000
Jakoś to robił.
01:56
He made me feel smart. He made me feel he was smart.
42
101000
2000
Dzięki niemu czułem się mądry; czułem też, że on jest mądry.
01:58
He made me feel we were both smart,
43
103000
2000
Sprawiał, że uważałem nas obu za mądrych
02:00
and the two of us could solve any problem whatever.
44
105000
4000
i czułem, że możemy rozwiązać każdy problem.
02:04
And in fact, we did sometimes do physics together.
45
109000
3000
Czasem razem zajmowaliśmy się fizyką.
02:07
We never published a paper together,
46
112000
2000
Nigdy nic razem nie opublikowaliśmy,
02:09
but we did have a lot of fun.
47
114000
3000
ale dobrze się bawiliśmy.
02:13
He loved to win.
48
118000
2000
Uwielbiał wygrywać,
02:15
With these little macho games we would sometimes play --
49
120000
3000
kiedy uprawiał gierki typowe dla macho.
02:18
and he didn't only play them with me, he played them with all sorts of people --
50
123000
3000
Uprawiał je w kontaktach nie tylko ze mną, ale też z wieloma różnymi ludźmi
02:21
he would almost always win.
51
126000
2000
i prawie zawsze je wygrywał.
02:23
But when he didn't win, when he lost,
52
128000
3000
Ale kiedy przegrywał,
02:26
he would laugh and seem to have just as much fun
53
131000
3000
śmiał się i bawił się równie dobrze,
02:29
as if he had won.
54
134000
2000
jak gdyby je wygrywał.
02:31
I remember once he told me a story
55
136000
2000
Opowiedział mi kiedyś o dowcipie,
02:33
about a joke that the students played on him.
56
138000
3000
jaki wykręcili mu studenci.
02:36
They took him -- I think it was for his birthday --
57
141000
2000
Zabrali go, chyba w jego urodziny...
02:38
they took him for lunch.
58
143000
2000
zabrali go na lunch
02:40
They took him for lunch
59
145000
2000
do pewnego baru z kanapkami
02:42
to a sandwich place in Pasadena.
60
147000
2000
w Pasadenie.
02:44
It may still exist; I don't know.
61
149000
2000
Może to miejsce nadal istnieje, nie wiem.
02:46
Celebrity sandwiches was their thing.
62
151000
3000
Były tam kanapki opatrzone nazwiskami gwiazd.
02:49
You could get a Marilyn Monroe sandwich.
63
154000
2000
Kanapka Marilyn Monroe.
02:51
You could get a Humphrey Bogart sandwich.
64
156000
3000
Kanapka Humphrey'a Bogarta.
02:54
The students went there in advance,
65
159000
2000
Studenci przyszli tam wcześniej
02:56
and they arranged that they would all order Feynman sandwiches.
66
161000
3000
i ustalili, że wszyscy zamówią kanapki Feynmana.
02:59
One after another, they came in and ordered Feynman sandwiches.
67
164000
3000
Potem każdy z nich zamówił taką kanapkę.
03:02
Feynman loved this story.
68
167000
2000
Feynman uwielbiał tę historię.
03:04
He told me this story, and he was really happy and laughing.
69
169000
4000
Śmiał się, kiedy ją opowiadał,
03:08
When he finished the story, I said to him,
70
173000
3000
a kiedy skończył opowiadać, zapytałem:
03:11
"Dick, I wonder what would be the difference
71
176000
2000
"Jaka byłaby różnica między kanapką
03:13
between a Feynman sandwich and a Susskind sandwich."
72
178000
4000
Feynmana a Susskinda?"
03:17
And without skipping a beat at all,
73
182000
2000
Bez zwłoki odpowiedział:
03:19
he said, "Well, they'd be about the same.
74
184000
3000
"Byłyby podobne, ale kanapka Susskinda
03:22
The only difference is a Susskind sandwich would have a lot more ham,"
75
187000
3000
byłaby podawana w drewnianym pudełku",
03:25
ham, as in bad actor.
76
190000
2000
drewnianym jak kiepski aktor.
03:27
(Laughter)
77
192000
2000
(Śmiech)
03:29
Well, I happened to have been very quick that day,
78
194000
3000
Tego dnia szybko reagowałem, więc powiedziałem:
03:32
and I said, "Yeah, but a lot less baloney."
79
197000
3000
"Tak, ale moja kanapka byłaby za to mniej nadęta."
03:35
(Laughter)
80
200000
3000
(Śmiech)
03:38
The truth of the matter
81
203000
4000
Prawdę mówiąc,
03:42
is that a Feynman sandwich
82
207000
2000
kanapka Feynmana
03:44
had a load of ham,
83
209000
2000
była w drewnianym pudełku,
03:46
but absolutely no baloney.
84
211000
3000
ale zupełnie nie była nadęta.
03:50
What Feynman hated worse than anything else
85
215000
2000
Feynman niczego innego nie znosił tak,
03:52
was intellectual pretense --
86
217000
2000
jak pretensjonalności,
03:54
phoniness,
87
219000
2000
pozerstwa,
03:56
false sophistication, jargon.
88
221000
3000
sztucznego wyrafinowania i żargonu.
03:59
I remember sometime during the '80s,
89
224000
3000
Pamiętam jak w latach 80-tych,
04:02
the mid-'80s,
90
227000
2000
w połowie lat 80-tych,
04:04
Dick and I and Sidney Coleman
91
229000
2000
Sidney Coleman, Richard i ja
04:06
would meet a couple of times
92
231000
2000
spotkaliśmy się kilka razy
04:08
up in San Francisco at some very rich guy's house --
93
233000
3000
w San Francisco w domu pewnego bogacza
04:11
up in San Francisco for dinner.
94
236000
2000
na kolacji.
04:13
And the last time the rich guy invited us,
95
238000
3000
Na ostatnią kolację bogacz zaprosił nie tylko nas,
04:16
he also invited a couple of philosophers.
96
241000
2000
ale też kilku filozofów,
04:18
These guys were philosophers of mind.
97
243000
3000
którzy zajmowali się ludzkim umysłem,
04:21
Their specialty was the philosophy of consciousness.
98
246000
3000
specjalizowali się w filozofii świadomości.
04:24
And they were full of all kinds of jargon.
99
249000
2000
Używali żargonu.
04:26
I'm trying to remember the words --
100
251000
3000
Próbuję przypomnieć sobie słowa...
04:29
"monism," "dualism," categories all over the place.
101
254000
3000
"Monizm," "dualizm" i tym podobne.
04:32
I didn't know what those things meant, neither did Dick --
102
257000
2000
Nie wiedzieliśmy, co one oznaczają.
04:34
neither did Sydney for that matter.
103
259000
2000
Żaden z nas nie rozumiał.
04:36
And what did we talk about?
104
261000
2000
O czym więc rozmawialiśmy?
04:38
Well, what do you talk about when you talk about minds?
105
263000
3000
O czym się mówi, kiedy porusza się temat umysłu?
04:41
One thing, there's one obvious thing to talk about --
106
266000
2000
Oczywistym wyborem jest pytanie:
04:43
can a machine become a mind?
107
268000
2000
czy maszyna może stać się umysłem?
04:45
Can you build a machine
108
270000
2000
Czy można zbudować maszynę,
04:47
that thinks like a human being,
109
272000
2000
która będzie myśleć jak człowiek,
04:49
that is conscious?
110
274000
2000
która będzie świadoma?
04:51
We sat around and we talked about this -- we of course never resolved it.
111
276000
3000
Rozmawialiśmy o tym, ale do niczego nie doszliśmy.
04:54
But the trouble with the philosophers
112
279000
2000
Problem z filozofami był taki,
04:56
is that they were philosophizing
113
281000
2000
że filozofowali, zamiast
04:58
when they should have been science-iphizing.
114
283000
2000
spojrzeć na to pytanie z punktu widzenia nauki,
05:00
It's a scientific question after all.
115
285000
3000
bo to pytanie jest przecież naukowe.
05:03
And this was a very, very dangerous thing to do
116
288000
2000
Filozofowaniem narazili się
05:05
around Dick Feynman.
117
290000
3000
Feynmanowi.
05:10
Feynman let them have it -- both barrels, right between the eyes.
118
295000
3000
Feynman rozlożył ich na łopatki.
05:13
It was brutal; it was funny -- ooh, it was funny.
119
298000
3000
Było to brutalne, ale też zabawne - naprawdę zabawne.
05:16
But it was really brutal.
120
301000
2000
Nie miał litości.
05:18
He really popped their balloon.
121
303000
2000
Rozprawił się z ich nadęciem.
05:20
But the amazing thing was --
122
305000
2000
Ale najlepsze było to,
05:22
Feynman had to leave a little early.
123
307000
2000
że musiał wyjść trochę wcześniej.
05:24
He wasn't feeling too well, so he left a little bit early.
124
309000
3000
Nie czuł się dobrze, więc wyszedł wcześniej.
05:27
And Sidney and I were left there with the two philosophers.
125
312000
3000
Zostałem tam z Sidneyem i dwoma filozofami.
05:30
And the amazing thing is these guys were flying.
126
315000
3000
Ci filozofowie byli w siódmym niebie.
05:33
They were so happy.
127
318000
2000
Byli tacy szczęśliwi.
05:35
They had met the great man;
128
320000
3000
Spotkali wspaniałego człowieka,
05:38
they had been instructed by the great man;
129
323000
2000
który ich czegoś nauczył.
05:40
they had an enormous amount of fun
130
325000
2000
Świetnie się bawili, kiedy
05:42
having their faces shoved in the mud,
131
327000
3000
zrównywał ich z ziemią.
05:45
and it was something special.
132
330000
3000
To było niesamowite.
05:48
I realized there was something just extraordinary about Feynman,
133
333000
3000
Zrozumiałem wtedy, że Feynman był wyjątkowy
05:51
even when he did what he did.
134
336000
3000
nawet wtedy, gdy robił to, co robił.
05:58
Dick, he was my friend. I did call him Dick.
135
343000
3000
Dick był moim przyjacielem. Nazywałem go Dick.
06:01
Dick and I had a certain, a little bit of a rapport.
136
346000
2000
Byliśmy sobie całkiem bliscy.
06:03
I think it may have been a special rapport that he and I had.
137
348000
3000
Sądzę, że może nawet łączyła nas specjalna więź.
06:06
We liked each other; we liked the same kind of things.
138
351000
3000
Lubiliśmy się, lubiliśmy te same rzeczy.
06:09
I also liked the kind of intellectual macho games.
139
354000
4000
Też bawiły mnie intelektualne gierki w stylu macho.
06:13
Sometimes I would win, mostly he would win,
140
358000
2000
Czasem je wygrywałem, zazwyczaj wygrywał on,
06:15
but we both enjoyed them.
141
360000
2000
ale obaj świetnie się bawiliśmy.
06:17
And Dick became convinced at some point
142
362000
2000
Dick w pewnym momencie doszedł do wniosku,
06:19
that he and I had some kind of similarity of personality.
143
364000
4000
że mamy podobne osobowości.
06:23
I don't think he was right.
144
368000
2000
Sądzę jednak, że nie miał racji.
06:25
I think the only point of similarity between us
145
370000
2000
Jedyną naszą wspólną cechą było to,
06:27
is we both like to talk about ourselves.
146
372000
3000
że obaj lubimy mówić o sobie.
06:30
But he was convinced of this.
147
375000
2000
Ale on był przekonany, że jesteśmy podobni.
06:32
And he was curious.
148
377000
2000
Był też ciekawski.
06:34
The man was incredibly curious.
149
379000
2000
Bardzo ciekawski.
06:36
And he wanted to understand what it was and why it was
150
381000
3000
Chciał dokładnie zrozumieć, czym była nasza nietypowa więź
06:39
that there was this funny connection.
151
384000
4000
i skąd się wzięła.
06:43
And one day we were walking. We were in France.
152
388000
2000
Pewnego dnia spacerowaliśmy. Było to we Francji.
06:45
We were in La Zouche.
153
390000
2000
Spacerowaliśmy po La Zouche.
06:47
We were up in the mountains, 1976.
154
392000
2000
Był to rok 1976, byliśmy w górach.
06:49
We were up in the mountains, and Feynman said to me,
155
394000
3000
Wtedy to w górach Feynman
06:52
he said, "Leonardo."
156
397000
2000
zwrócił się do mnie: "Leonardo".
06:54
The reason he called me Leonardo
157
399000
2000
Powiedział tak,
06:56
is because we were in Europe
158
401000
2000
bo byliśmy w Europie,
06:58
and he was practicing his French.
159
403000
3000
a on ćwiczył francuski.
07:01
And he said, "Leonardo,
160
406000
3000
Zapytał: "Leonardo,
07:04
were you closer to your mother or to you father
161
409000
3000
kiedy byłeś dzieckiem,
07:07
when you were a kid?"
162
412000
2000
kto był ci bardziej bliski: ojciec czy matka?"
07:09
And I said, "Well, my real hero was my father.
163
414000
3000
Odpowiedziałem: "Ojciec był moim bohaterem.
07:12
He was a working man,
164
417000
2000
był człowiekiem pracy,
07:14
had a fifth grade education.
165
419000
3000
skończył pięć klas,
07:17
He was a master mechanic, and he taught me how to use tools.
166
422000
3000
był świetnym mechanikiem, nauczył mnie jak używać narzędzi.
07:20
He taught me all sorts of things about mechanical things.
167
425000
4000
Nauczył mnie wielu rzeczy związanych z mechaniką.
07:24
He even taught me the Pythagorean theorem.
168
429000
2000
Nauczył mnie twierdzenia Pitagorasa.
07:26
He didn't call it the hypotenuse,
169
431000
2000
Nie mówił o przeciwprostokątnej,
07:28
he called it the shortcut distance."
170
433000
3000
ale o drodze na skróty."
07:31
And Feynman's eyes just opened up.
171
436000
2000
Feynman wytrzeszczył oczy
07:33
He went off like a light bulb.
172
438000
2000
i uśmiechnął się szeroko.
07:35
And he said he had had
173
440000
3000
Powiedział, że
07:38
basically exactly the same relationship
174
443000
2000
praktycznie taka sama relacja
07:40
with his father.
175
445000
2000
łączyła jego i jego ojca.
07:42
In fact, he had been convinced at one time
176
447000
3000
Był nawet czas, że uważał,
07:45
that, to be a good physicist,
177
450000
3000
że dla człowieka, który ma być dobrym fizykiem
07:48
that it was very important
178
453000
2000
bardzo ważne jest, by
07:50
to have had that kind of relationship with your father.
179
455000
3000
mieć taką relację z ojcem.
07:53
I apologize for the sexist conversation here,
180
458000
3000
Przepraszam za tę seksistowskie rozmowę,
07:56
but this is the way it really happened.
181
461000
2000
ale tak właśnie wyglądała.
07:58
He said that he had been absolutely convinced that this was necessary --
182
463000
4000
Dick powiedział, że jest przekonany, że konieczną rzeczą jest,
08:02
the necessary part of the growing up of a young physicist.
183
467000
4000
by młody fizyk dorastał, mając taką relację z ojcem.
08:06
Being Dick, he, of course, wanted to check this.
184
471000
3000
Jak to on, postanowił sprawdzić swoją tezę.
08:09
He wanted to go out and do an experiment.
185
474000
2000
Postanowił przeprowadzić eksperyment.
08:11
So, well he did.
186
476000
2000
Więc go przeprowadził.
08:13
He went out and did an experiment.
187
478000
2000
Chodził i pytał.
08:15
He asked all his friends that he thought were good physicists,
188
480000
3000
Pytał wszystkich swoich znajomych, których uważał za dobrych fizyków:
08:18
"Was it your mom or your pop that influenced you?"
189
483000
3000
"Kto wywarł większy wpływ na ciebie: tata czy mama?"
08:21
And to a man -- they were all men --
190
486000
2000
Pytał samych mężczyzn
08:23
to a man, every single one of them
191
488000
2000
i wszyscy odpowiedzieli:
08:25
said, "My mother."
192
490000
2000
"Moja matka."
08:27
(Laughter)
193
492000
3000
(Śmiech)
08:30
There went that theory down the trashcan of history.
194
495000
4000
Teza została obalona.
08:35
But he was very excited that he had finally met somebody
195
500000
3000
Ale Dick był bardzo podekscytowany,
08:38
who had the same experience with my father
196
503000
3000
że wreszcie spotkał kogoś, kogo
08:41
as he had with his father.
197
506000
2000
łączyła identyczna relacja z ojcem.
08:43
And for some time, he was convinced
198
508000
2000
Przez jakiś czas uważał,
08:45
this was the reason we got along so well.
199
510000
2000
że to właśnie dlatego się tak dobrze rozumiemy.
08:47
I don't know. Maybe. Who knows?
200
512000
2000
Nie wiem. Może? Kto wie?
08:49
But let me tell you a little bit
201
514000
2000
Chcę jeszcze opowiedzieć kilka rzeczy
08:51
about Feynman the physicist.
202
516000
3000
o Feynmanie jako fizyku.
08:55
Feynman's style --
203
520000
2000
Jego styl...
08:57
no, style is not the right word.
204
522000
2000
Styl to złe słowo.
08:59
Style makes you think of the bow tie he might have worn
205
524000
2000
Styl przywodzi na myśl muszkę, którą mógł zakładać
09:01
or the suit he was wearing.
206
526000
2000
albo garnitur, który ubierał.
09:03
There's something much deeper than that,
207
528000
2000
To było coś więcej,
09:05
but I can't think of another word for it.
208
530000
2000
ale nie mogę znaleźć lepszego słowa.
09:07
Feynman's scientific style
209
532000
3000
Styl naukowy Feynmana
09:10
was always to look for the simplest,
210
535000
2000
polegał zawsze na poszukiwaniu najprostszego
09:12
most elementary solution to a problem that was possible.
211
537000
5000
rozwiązania danego problemu.
09:17
If it wasn't possible, you had to use something fancier.
212
542000
3000
Jeśli takiego rozwiązania nie było, to trzeba było użyć czegoś więcej.
09:20
But no doubt part of this
213
545000
3000
Niewątpliwie wielki wpływ na takie podejście do nauki
09:23
was his great joy and pleasure
214
548000
3000
miały przyjemność i radość, jakie czerpał
09:26
in showing people that he could think more simply than they could.
215
551000
4000
z pokazywania ludziom, że potrafi myśleć prościej niż oni.
09:30
But he also deeply believed, he truly believed,
216
555000
3000
Był też głęboko przekonany,
09:33
that if you couldn't explain something simply
217
558000
2000
że jeśli nie umie się wyjaśnić czegoś prosto
09:35
you didn't understand it.
218
560000
3000
to znaczy, że się tego nie rozumie.
09:38
In the 1950s, people were trying to figure out
219
563000
3000
W latach 50. ludzie starali się zrozumieć,
09:41
how superfluid helium worked.
220
566000
2000
jak działa nadciekły hel.
09:43
There was a theory.
221
568000
2000
Istniała pewna teoria na ten temat.
09:45
It was due to a Russian mathematical physicist,
222
570000
2000
Teoria zaproponowana przez fizyka matematycznego z Rosji, która
09:47
and it was a complicated theory.
223
572000
2000
była bardzo skomplikowana.
09:49
I'll tell you what that theory was soon enough.
224
574000
2000
Zaraz wam ją przedstawię.
09:51
It was a terribly complicated theory
225
576000
2000
Byla to bardzo skomplikowana teoria,
09:53
full of very difficult integrals and formulas
226
578000
3000
pełna trudnych całek i równań,
09:56
and mathematics and so forth.
227
581000
2000
matematyki itd.
09:58
And it sort of worked, but it didn't work very well.
228
583000
3000
W sumie działała, ale nie za dobrze.
10:01
The only way it worked
229
586000
2000
Trzymała się kupy tylko wtedy,
10:03
is when the helium atoms were very, very far apart.
230
588000
3000
gdy atomy helu były bardzo daleko od siebie.
10:06
The helium atoms had to be very far apart.
231
591000
2000
Atomy musiały być bardzo daleko od siebie.
10:08
And unfortunately, the helium atoms in liquid helium
232
593000
2000
Niestety, atomy w ciekłym helu
10:10
are right on top of each other.
233
595000
2000
znajdują się jeden na drugim.
10:12
Feynman decided, as a sort of amateur helium physicist,
234
597000
3000
Feynman zdecydował, że zajmie się tą kwestią
10:15
that he would try to figure it out.
235
600000
3000
jako amator.
10:18
He had an idea, a very clear idea.
236
603000
2000
Miał pewien pomysł, bardzo klarowny.
10:20
He would try to figure out
237
605000
2000
Postanowił ustalić,
10:22
what the quantum wave function
238
607000
2000
jaka jest funkcja falowa
10:24
of this huge number of atoms looked like.
239
609000
2000
tej ogromnej liczby atomów.
10:26
He would try to visualize it,
240
611000
2000
Postanowił określić tę funkcję
10:28
guided by a small number of simple principles.
241
613000
3000
w oparciu o kilka prostych zasad.
10:31
The small number of simple principles were very, very simple.
242
616000
3000
Te zasady były naprawdę bardzo proste.
10:34
The first one was
243
619000
2000
Według pierwszej zasady
10:36
that when helium atoms touch each other, they repel.
244
621000
3000
atomy helu odpychają się, gdy są blisko siebie.
10:39
The implication of that is that the wave function has to go to zero,
245
624000
3000
W rezultacie funkcja falowa spada do zera
10:42
it has to vanish when the helium atoms touch each other.
246
627000
3000
i zanika, gdy atomy helu się dotykają.
10:45
The other fact
247
630000
2000
Innym faktem jest to,
10:47
is that the ground state, the lowest energy state of a quantum system,
248
632000
3000
że przy najniższej energii systemu kwantowego
10:50
the wave function is always very smooth --
249
635000
4000
funkcja falowa jest bardzo prosta,
10:54
has the minimum number of wiggles.
250
639000
2000
nie wije się.
10:56
So he sat down --
251
641000
2000
Feynman usiadł
10:58
and I imagine he had nothing more
252
643000
2000
uzbrojony tylko, jak to sobie wyobrażam,
11:00
than a simple piece of paper and a pencil --
253
645000
2000
w kartkę papieru i ołówek,
11:02
and he tried to write down, and did write down,
254
647000
2000
i zapisał najprostszą funkcję,
11:04
the simplest function that he could think of
255
649000
3000
jaka mu przyszła do głowy i
11:07
which had the boundary conditions
256
652000
2000
jaka spełniała odpowiednie warunki,
11:09
that the wave function vanish when things touch
257
654000
2000
żeby funkcja falowa zniknęła przy kontakcie atomów,
11:11
and is smooth in between.
258
656000
2000
ale była gładka pomiędzy nimi.
11:13
He wrote down a simple thing.
259
658000
2000
Zapisał coś bardzo prostego.
11:15
It was so simple, in fact,
260
660000
2000
Tak prostego,
11:17
that I suspect a really smart high school student,
261
662000
2000
że, jak myślę, nawet bystry licealista
11:19
who didn't even have calculus,
262
664000
2000
który nie miał zajęć algebry,
11:21
could understand what he wrote down.
263
666000
3000
zrozumiałby, co Feynman napisał.
11:24
The thing was that that simple thing that he wrote down
264
669000
3000
Ale ta prosta rzecz, którą zapisał
11:27
explained everything that was known at the time about liquid helium
265
672000
3000
wyjaśniała wszystko, co wiedzieliśmy o płynnym helu,
11:30
and then some.
266
675000
2000
a nawet trochę więcej.
11:32
I've always wondered
267
677000
2000
Zawsze się zastanawiałem,
11:34
whether the professionals, the real professional helium physicists,
268
679000
3000
czy specjaliści od helu, fizycy zajmujący się na poważnie helem
11:37
were just a little bit embarrassed by this.
269
682000
3000
czuli się choć trochę zakłopotani wyczynem Feynmana.
11:40
They had their super-powerful technique,
270
685000
2000
Mieli swoją zaawansowaną technikę,
11:42
and they couldn't do as well.
271
687000
2000
a jednak nie doszli do tego, co on.
11:44
Incidentally, I'll tell you what that super-powerful technique was.
272
689000
4000
Powiem wam, czym była ta zaawansowana technika.
11:48
It was the technique of Feynman diagrams.
273
693000
3000
Była to technika diagramów Feynmana.
11:51
(Laughter)
274
696000
2000
(Śmiech)
11:53
He did it again in 1968.
275
698000
3000
W 1968 roku zrobił to samo
11:56
In 1968, in my own university --
276
701000
2000
na moim własnym uniwersytecie.
11:58
I wasn't there at the time -- but in 1968,
277
703000
3000
Jeszcze tam nie pracowałem, ale
12:01
they were exploring the structure of the proton.
278
706000
3000
trwały tam wówczas badania nad strukturą protonu.
12:04
The proton is obviously made
279
709000
2000
Proton jest zbudowany
12:06
of a whole bunch of little particles.
280
711000
2000
z mnóstwa małych cząstek.
12:08
This was more or less known.
281
713000
2000
Tyle było wtedy wiadomo.
12:10
And the way to analyze it was, of course, Feynman diagrams.
282
715000
3000
Cząstki te analizowano przy pomocy diagramów Feynmana.
12:13
That's what Feynman diagrams were constructed for --
283
718000
3000
Do tego zresztą służą te diagramy:
12:16
to understand particles.
284
721000
2000
do badania cząstek.
12:18
The experiments that were going on were very simple.
285
723000
2000
Eksperymenty, które prowadzono na uniwersytecie, były bardzo proste.
12:20
You simply take the proton,
286
725000
2000
Brało się proton
12:22
and you hit it really sharply with an electron.
287
727000
2000
i uderzało w niego elektronem.
12:24
This was the thing the Feynman diagrams were for.
288
729000
3000
Potem próbowano opisać ten proces za pomocą diagramów Feynmana.
12:27
The only problem
289
732000
2000
Jedynym problemem było to,
12:29
was that Feynman diagrams are complicated.
290
734000
2000
że diagramy Feynmana są skomplikowane.
12:31
They're difficult integrals.
291
736000
2000
To zaawansowane całki.
12:33
If you could do all of them, you would have a very precise theory.
292
738000
3000
Gdyby dało się je rozwiązać, powstałaby precyzyjna teoria.
12:36
But you couldn't; they were just too complicated.
293
741000
3000
Ale nie da się ich rozwiązać, są zbyt skomplikowane.
12:39
People were trying to do them.
294
744000
2000
Próbowano na wszystkie sposoby.
12:41
You could do a one loop diagram. Don't worry about one loop.
295
746000
3000
Udawało się zrobić diagram z jedną pętlą,
12:44
One loop, two loops -- maybe you could do a three loop diagram,
296
749000
3000
z dwoma, może nawet z trzema,
12:47
but beyond that, you couldn't do anything.
297
752000
2000
ale nic ponad to.
12:49
Feynman said, "Forget all of that.
298
754000
2000
Feynman powiedział: "Zapomnijcie o tym
12:51
Just think of the proton
299
756000
2000
i pomyślcie o protonie
12:53
as an assemblage of little particles --
300
758000
2000
jako o roju małych cząstek...
12:55
a swarm of little particles."
301
760000
2000
Chmarze cząstek."
12:57
He called them partons. He called them partons.
302
762000
3000
Feynman nazwał te cząstki partonami.
13:00
He said, "Just think of it as a swarm of partons
303
765000
2000
Powiedział: "Pomyślcie o protonie jako o roju partonów,
13:02
moving real fast."
304
767000
2000
poruszających się bardzo szybko."
13:04
Because they're moving real fast,
305
769000
4000
Przez to, że ich ruch jest szybki,
13:08
relativity says the internal motions go very slow.
306
773000
4000
zgodnie z teorią względności, ruchy we wnętrzu są powolne.
13:12
The electron hits it suddenly.
307
777000
2000
Elektron szybko uderza w proton.
13:14
It's like taking a very sudden snapshot of the proton.
308
779000
3000
To uderzenie jest jak robienie protonowi zdjęcia.
13:17
What do you see?
309
782000
2000
Co widzimy?
13:19
You see a frozen bunch of partons.
310
784000
5000
Zamrożony rój partonów.
13:24
They don't move, and because they don't move
311
789000
2000
Nie ruszają się, bo w momencie eksperymentu
13:26
during the course of the experiment,
312
791000
2000
ich pozycja się nie zmienia,
13:28
you don't have to worry about how they're moving.
313
793000
2000
więc nie zastanawiajcie się, w jaki sposób się poruszają,
13:30
You don't have to worry about the forces between them.
314
795000
2000
nie zastanawiajcie się, jakie siły działają między nimi.
13:32
You just get to think of it
315
797000
2000
Pomyślcie o nich jako
13:34
as a population
316
799000
2000
o grupie
13:36
of frozen partons.
317
801000
3000
zamrożonych partonów.
13:39
This was the key to analyzing these experiments.
318
804000
3000
To klucz do analizy tych eksperymentów.
13:42
Extremely effective, it really did --
319
807000
3000
Bardzo efektywny, ponieważ naprawdę...
13:45
somebody said the word revolution is a bad word.
320
810000
2000
może nie powiem, że zrewolucjonizował,
13:47
I suppose it is, so I won't say revolution --
321
812000
3000
bo to podobno złe słowo...
13:50
but it certainly evolved very, very deeply
322
815000
3000
ale na pewno znacząco pogłębił
13:53
our understanding of the proton,
323
818000
3000
nasze rozumienie protonu
13:56
and of particles beyond that.
324
821000
2000
i drobniejszych cząstek.
13:58
Well, I had some more that I was going to tell you
325
823000
2000
Chciałem opowiedzieć jeszcze kilka rzeczy
14:00
about my connection with Feynman,
326
825000
2000
o więzi łączącej mnie z Feynmanem,
14:02
what he was like,
327
827000
2000
o tym jaki był,
14:04
but I see I have exactly half a minute.
328
829000
2000
ale mam tylko pół minuty.
14:06
So I think I'll just finish up
329
831000
2000
Więc powiem tylko,
14:08
by saying I actually don't think Feynman would have liked this event.
330
833000
4000
że Feynmanowi nie podobałoby się to wydarzenie.
14:12
I think he would have said,
331
837000
3000
Powiedziałby pewnie:
14:15
"I don't need this."
332
840000
3000
"Nie jest mi to potrzebne".
14:18
But how should we honor Feynman?
333
843000
3000
Jak więc powinniśmy składać mu hołd?
14:21
How should we really honor Feynman?
334
846000
2000
Jak najlepiej uczcić Feynmana?
14:23
I think the answer is we should honor Feynman
335
848000
3000
Sądzę, że powinniśmy oddawać mu hołd
14:26
by getting as much baloney
336
851000
2000
starając się, by nasze kanapki
14:28
out of our own sandwiches as we can.
337
853000
3000
były jak najmniej nadęte.
14:31
Thank you.
338
856000
2000
Dziękuję.
14:33
(Applause)
339
858000
3000
(Brawa)
ABOUT THE SPEAKER
Leonard Susskind - PhysicistLeonard Susskind works on string theory, quantum field theory, quantum statistical mechanics and quantum cosmology at Stanford.
Why you should listen
Leonard Susskind is the Felix Bloch Professor of Physics at Stanford University. His research interests include string theory, quantum field theory, quantum statistical mechanics, and quantum cosmology. He received the Pregel Award from the New York Academy of Science (1975), and the J. J. Sakurai Prize of the American Physical Society (1998) "for his pioneering contributions to hadronic string models, lattice gauge theories, quantum chromodynamics, and dynamical symmetry breaking." He is a member of the National Academy of Sciences and the American Academy of Arts and Sciences and, since 2009, has been serving as Director of the Stanford Institute for Theoretical Physics.
He is a recent recipient of the Los Angeles Times Book Award in Science and Technology for The Black Hole War: My Battle with Stephen Hawking to Make the World Safe for Quantum Mechanics.
Leonard Susskind | Speaker | TED.com