TEDGlobal 2013
Holly Morris: Why stay in Chernobyl? Because it's home.
Holly Morris: Czemu zostać w Czarnobylu? Ponieważ tam jest dom.
Filmed:
Readability: 4.7
1,157,051 views
Czarnobyl był miejscem najgorszego wypadku nuklearnego na świecie, a od 27 lat obszar wokół reaktora znany jest jako Strefa Wykluczenia. Mimo to społeczność około 200 osób nadal tam mieszka, w większości są to starsze kobiety. Te dumne babcie sprzeciwiły się rozkazom przesiedlenia, ponieważ więzi łączące je z ojczyzną i społecznością to 'siły rywalizujące nawet z promieniowaniem'.
Holly Morris - Explorer and filmmaker
Holly Morris tells the stories of women around the world through documentary, television, print and the web. Full bio
Holly Morris tells the stories of women around the world through documentary, television, print and the web. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
Three years ago, I was standing about a hundred yards
0
400
3089
3 lata temu stałam jakieś 100 metrów
00:15
from Chernobyl nuclear reactor number four.
1
3489
3626
od reaktora jądrowego nr 4 w Czarnobylu.
00:19
My Geiger counter dosimeter, which measures radiation,
2
7115
3147
Licznik Geigera szalał.
00:22
was going berserk,
3
10262
1588
00:23
and the closer I got, the more frenetic it became,
4
11850
3447
Im bliżej reaktora, tym bardziej wariował.
00:27
and frantic. My God.
5
15297
2796
Byłam przerażona.
00:30
I was there covering the 25th anniversary
6
18093
2750
Relacjonowałam 25. rocznicę
00:32
of the world's worst nuclear accident,
7
20843
3150
najgorszego nuklearnego
wypadku na świecie.
wypadku na świecie.
00:35
as you can see by the look on my face,
8
23993
1949
Jak widać po mojej minie,
00:37
reluctantly so, but with good reason,
9
25942
2891
robiłam to opornie, i nie bez powodu.
00:40
because the nuclear fire that burned for 11 days
10
28833
3463
Ogień jądrowy płonący przez 11 dni
w 1986 roku
w 1986 roku
00:44
back in 1986 released 400 times as much radiation
11
32296
4416
uwolnił 400 razy więcej promieniowania
00:48
as the bomb dropped on Hiroshima,
12
36712
2216
niż bomba zrzucona na Hiroszimę.
00:50
and the sarcophagus, which is the covering
13
38928
2474
Sarkofag przykrywający reaktor nr 4,
00:53
over reactor number four,
14
41402
1577
00:54
which was hastily built 27 years ago,
15
42979
2882
pośpiesznie zbudowany 27 lat temu,
00:57
now sits cracked and rusted
16
45861
1918
jest już popękany, zardzewiały
00:59
and leaking radiation.
17
47779
1716
i przepuszcza promieniowanie.
01:01
So I was filming.
18
49495
1678
Zatem filmowałam.
01:03
I just wanted to get the job done
19
51173
1306
Chciałam wykonać zadanie
01:04
and get out of there fast.
20
52479
2587
i uciec stamtąd jak najszybciej.
01:07
But then, I looked into the distance,
21
55066
2284
Nagle w dali zobaczyłam dym
01:09
and I saw some smoke coming from a farmhouse,
22
57350
3277
unoszący się z komina domu.
01:12
and I'm thinking, who could be living here?
23
60627
2543
Kto by tam mieszkał?
01:15
I mean, after all, Chernobyl's soil, water and air,
24
63170
3592
Przecież ziemia, woda
i powietrze Czarnobyla
i powietrze Czarnobyla
01:18
are among the most highly contaminated on Earth,
25
66762
2710
należą do najbardziej skażonych na ziemi.
01:21
and the reactor sits at the the center of
26
69472
1618
Reaktor mieści się w środku
01:23
a tightly regulated exclusion zone, or dead zone,
27
71090
3646
ściśle strzeżonej,
zamkniętej strefy śmierci.
zamkniętej strefy śmierci.
To nuklearne państwo policyjne
z własną strażą graniczną,
z własną strażą graniczną,
01:26
and it's a nuclear police state, complete with border guards.
28
74736
3345
Wszędzie trzeba chodzić z dozymetrem,
który nie przestaje pikać,
który nie przestaje pikać,
01:30
You have to have dosimeter at all times, clicking away,
29
78081
2547
01:32
you have to have a government minder,
30
80628
1921
oraz z przydzielonym "opiekunem".
01:34
and there's draconian radiation rules
31
82549
2636
Panują drakońskie reguły
dotyczące promieniowania
dotyczące promieniowania
01:37
and constant contamination monitoring.
32
85185
4705
i stały monitoring skażenia.
01:41
The point being, no human being
33
89890
2152
Ludzie w ogóle nie powinni mieszkać
01:44
should be living anywhere near the dead zone.
34
92042
2886
w pobliżu strefy śmierci.
01:46
But they are.
35
94928
1593
Ale mieszkają.
01:48
It turns out an unlikely community
36
96521
2653
Niezwykła społeczność około 200 osób
01:51
of some 200 people are living inside the zone.
37
99174
3453
mieszka wewnątrz strefy.
To tak zwani samowolni osadnicy,
01:54
They're called self-settlers.
38
102627
1858
01:56
And almost all of them are women,
39
104485
2640
niemal bez wyjątku kobiety.
01:59
the men having shorter lifespans
40
107125
1868
Mężczyźni żyją krócej,
02:00
in part due to overuse of alcohol, cigarettes,
41
108993
2317
po części z powodu alkoholu i papierosów,
02:03
if not radiation.
42
111310
1988
a trochę z promieniowania.
02:05
Hundreds of thousands of people were evacuated
43
113298
2238
Setki tysięcy ludzi ewakuowano
02:07
at the time of the accident,
44
115536
1620
tuż po wypadku,
02:09
but not everybody accepted that fate.
45
117156
2461
ale nie wszyscy zaakceptowali ten los.
02:11
The women in the zone, now in their 70s and 80s,
46
119617
2793
Ponad 70- i 80- letnie mieszkanki strefy
02:14
are the last survivors of a group who defied authorities
47
122410
2995
są ostatnie z grupy,
która zignorowała władze
która zignorowała władze
02:17
and, it would seem, common sense,
48
125405
1950
i może zdrowy rozsądek,
02:19
and returned to their ancestral homes inside the zone.
49
127355
3690
wracając do rodzinnych domów
w obrębie strefy.
w obrębie strefy.
02:23
They did so illegally.
50
131045
2484
Zrobiły to nielegalnie.
02:25
As one woman put it to a soldier
51
133529
1917
Jedna z nich tak wyjaśniła żołnierzowi,
02:27
who was trying to evacuate her for a second time,
52
135446
2814
który po raz drugi próbował ją ewakuować:
02:30
"Shoot me and dig the grave.
53
138260
1823
"Albo mnie zastrzel i wykop grób,
02:32
Otherwise, I'm going home."
54
140083
2578
albo wracam do domu".
02:34
Now why would they return to such deadly soil?
55
142661
2535
Dlaczego wróciły na śmiercionośną ziemię?
02:37
I mean, were they unaware of the risks
56
145196
1908
Czy nie były świadome ryzyka,
02:39
or crazy enough to ignore them, or both?
57
147104
3011
czy na tyle szalone, żeby je ignorować,
czy też jedno i drugie?
02:42
The thing is, they see their lives
58
150115
1472
02:43
and the risks they run decidedly differently.
59
151587
3532
One widzą życie i ryzyko zupełnie inaczej.
02:47
Now around Chernobyl, there are scattered ghost villages,
60
155119
3253
Wokół Czarnobyla
są rozrzucone wioski-widma,
są rozrzucone wioski-widma,
02:50
eerily silent, strangely charming, bucolic,
61
158372
4331
dziwnie ciche, dziwnie urocze, idylliczne,
02:54
totally contaminated.
62
162703
1923
całkowicie skażone.
02:56
Many were bulldozed under at the time of the accident,
63
164626
3139
Wiele wyburzono w czasie katastrofy,
02:59
but a few are left like this,
64
167765
2033
ale kilka zostało, jak tu widać.
03:01
kind of silent vestiges to the tragedy.
65
169798
3553
Nieme ślady tragedii.
03:05
Others have a few residents in them,
66
173351
2311
Inne mają po kilka mieszkanek,
03:07
one or two "babushkas," or "babas,"
67
175662
2465
jedną czy dwie "babuszki" albo "baby",
03:10
which are the Russian and Ukrainian words for grandmother.
68
178127
3189
czyli po rosyjsku i ukraińsku babcie.
03:13
Another village might have six or seven residents.
69
181316
3083
Gdzie indziej mieszka 6 czy 7 osób.
03:16
So this is the strange demographic of the zone --
70
184399
2730
Tak wygląda dziwna populacja strefy,
03:19
isolated alone together.
71
187129
2869
odizolowane, ale razem.
03:21
And when I made my way to that piping chimney
72
189998
2203
Kiedy doszłam do dymiącego komina
03:24
I'd seen in the distance,
73
192201
1671
widocznego z oddali,
03:25
I saw Hanna Zavorotnya, and I met her.
74
193872
3246
poznałam Hannę Zavorotnyą,
03:29
She's the self-declared mayor of Kapavati village,
75
197118
3066
samozwańczego wójta wioski Kapavati,
03:32
population eight.
76
200184
1962
liczba mieszkańców osiem.
03:34
(Laughter)
77
202146
1963
(Śmiech)
03:36
And she said to me, when I asked her the obvious,
78
204109
3233
Na oczywiste pytanie odpowiedziała,
03:39
"Radiation doesn't scare me. Starvation does."
79
207342
4009
że promieniowanie nie jej przeraża.
Głód - owszem.
Głód - owszem.
03:43
And you have to remember, these women have
80
211351
1633
Musicie pamiętać, że te kobiety
03:44
survived the worst atrocities of the 20th century.
81
212984
3868
przeżyły najgorsze potworności XX wieku.
W latach 30. Hołodomor,
Wielki Głód wywołany przez Stalina,
Wielki Głód wywołany przez Stalina,
03:48
Stalin's enforced famines of the 1930s, the Holodomor,
82
216852
3571
zabił miliony Ukraińców.
03:52
killed millions of Ukrainians,
83
220423
1831
W latach 40.
miały do czynienia z nazistami,
miały do czynienia z nazistami,
03:54
and they faced the Nazis in the '40s,
84
222254
2023
03:56
who came through slashing, burning, raping,
85
224277
2976
którzy kaleczyli, palili i gwałcili.
03:59
and in fact many of these women
86
227253
1616
Wiele kobiet wywieziono do Niemiec
04:00
were shipped to Germany as forced labor.
87
228869
3085
na przymusowe roboty.
04:03
So when a couple decades into Soviet rule,
88
231954
2460
Kiedy po paru dekadach sowieckich rządów
04:06
Chernobyl happened,
89
234414
1195
zdarzył się Czarnobyl,
04:07
they were unwilling to flee in the face of an enemy
90
235609
3062
nie chciały uciekać w obliczu wroga,
04:10
that was invisible.
91
238671
2178
którego nie widać.
04:12
So they returned to their villages
92
240849
1989
Wróciły do swoich wiosek,
04:14
and are told they're going to get sick and die soon,
93
242838
3220
choć mówiono im, że zachorują i umrą.
04:18
but five happy years, their logic goes,
94
246058
2565
Jednak wolą przeżyć 5 szczęśliwych lat,
04:20
is better than 10 stuck in a high rise
95
248623
2555
niż tkwić 10 lat w wieżowcu
04:23
on the outskirts of Kiev,
96
251178
1860
na obrzeżach Kijowa,
04:25
separated from the graves of their mothers
97
253038
2178
z dala od grobów matek, ojców i dzieci,
04:27
and fathers and babies,
98
255216
2320
bez szumu skrzydeł bociana
w wiosenne popołudnie.
w wiosenne popołudnie.
04:29
the whisper of stork wings on a spring afternoon.
99
257536
3956
04:33
For them, environmental contamination
100
261492
2398
Dla nich skażenie środowiska
04:35
may not be the worst sort of devastation.
101
263890
2550
nie jest najgorszym typem spustoszenia.
04:38
It turns out this holds true
102
266440
1320
Podobnie myślą inne gatunki.
04:39
for other species as well.
103
267760
2091
04:41
Wild boar, lynx, moose, they've all returned
104
269851
2947
Dziki, rysie i łosie
tłumnie powróciły w te okolice.
04:44
to the region in force,
105
272798
1750
04:46
the very real, very negative effects of radiation
106
274548
3255
Realne negatywne skutki promieniowania
04:49
being trumped by the upside of a mass exodus
107
277803
3558
przegrały z pozytywnymi stronami
masowego exodusu ludzi.
masowego exodusu ludzi.
04:53
of humans.
108
281361
1751
04:55
The dead zone, it turns out, is full of life.
109
283112
4693
Martwa strefa jest pełna życia,
04:59
And there is a kind of heroic resilience,
110
287805
3058
heroicznej żywotności
05:02
a kind of plain-spoken pragmatism to those
111
290863
2871
i prostolinijnego pragmatyzmu.
05:05
who start their day at 5 a.m.
112
293734
2492
Mieszkańcy zaczynają dzień o 5 rano,
05:08
pulling water from a well
113
296226
2243
nabierając wodę ze studni,
05:10
and end it at midnight
114
298469
1704
a kończą o północy,
05:12
poised to beat a bucket with a stick
115
300173
2064
gotowi tłuc kijem w wiadro,
05:14
and scare off wild boar that might mess with their potatoes,
116
302237
2900
żeby odstraszyć dziki
zagrażające kartoflisku,
zagrażające kartoflisku,
05:17
their only company a bit of homemade moonshine vodka.
117
305137
5152
a za całe towarzystwo mają bimber.
05:22
And there's a patina of simple defiance among them.
118
310289
3410
Widać w nich duch oporu.
05:25
"They told us our legs would hurt, and they do. So what?"
119
313699
3838
"Mówili, że będą nas boleć nogi,
to i bolą. No i co z tego?"
to i bolą. No i co z tego?"
05:29
I mean, what about their health?
120
317537
1702
No właśnie, co z ich zdrowiem?
05:31
The benefits of hardy, physical living,
121
319239
2822
Życie hartowane pracą fizyczną,
05:34
but an environment made toxic
122
322061
1604
ale w środowisku zatrutym przez wroga,
05:35
by a complicated, little-understood enemy, radiation.
123
323665
3983
skomplikowane
i niezrozumiałe promieniowanie.
i niezrozumiałe promieniowanie.
05:39
It's incredibly difficult to parse.
124
327648
2135
Trudno to wymierzyć.
05:41
Health studies from the region
125
329783
1817
Wyniki badania zdrowia w tym rejonie
05:43
are conflicting and fraught.
126
331600
2740
są sprzeczne i najeżone są trudnościami.
05:46
The World Health Organization
127
334340
1393
Światowa Organizacja Zdrowia
05:47
puts the number of Chernobyl-related deaths
128
335733
2730
szacuje liczbę ofiar Czarnobyla na 4000.
05:50
at 4,000, eventually.
129
338463
2318
szacuje liczbę ofiar Czarnobyla na 4000.
05:52
Greenpeace and other organizations
130
340781
2638
Greenpeace i inne organizacje
05:55
put that number in the tens of thousands.
131
343419
3158
mówią o dziesiątkach tysięcy,
05:58
Now everybody agrees that thyroid cancers
132
346577
2992
Wszyscy się zgadzają,
że zachorowalność na raka tarczycy
że zachorowalność na raka tarczycy
06:01
are sky high, and that Chernobyl evacuees
133
349569
2617
jest bardzo wysoka,
i że ewakuanci z Czarnobyla
i że ewakuanci z Czarnobyla
06:04
suffer the trauma of relocated peoples everywhere:
134
352186
3067
cierpią, jak wszyscy przesiedleńcy,
z powody traumy.
z powody traumy.
06:07
higher levels of anxiety, depression, alcoholism,
135
355253
3278
Lęki, depresja, alkoholizm,
06:10
unemployment and, importantly,
136
358531
2180
bezrobocie i, co bardzo ważne,
06:12
disrupted social networks.
137
360711
3243
zerwane więzi społeczne.
06:15
Now, like many of you,
138
363954
2406
Jak wielu z was,
06:18
I have moved maybe 20, 25 times in my life.
139
366360
4625
przeprowadzałam się jakieś 20, 25 razy.
06:22
Home is a transient concept.
140
370985
3422
Dom jest pojęciem przejściowym.
06:26
I have a deeper connection to my laptop
141
374407
2177
Jestem bardziej przywiązana
06:28
than any bit of soil.
142
376584
4342
do swojego laptopa
niż jakiegoś kawałka ziemi.
niż jakiegoś kawałka ziemi.
06:32
So it's hard for us to understand, but home
143
380926
2239
Trudno nam to pojąć,
06:35
is the entire cosmos of the rural babushka,
144
383165
3173
ale dom to cały wszechświat
wiejskiej babuszki,
wiejskiej babuszki,
06:38
and connection to the land is palpable.
145
386338
3456
jej związek z ziemią jest namacalny.
06:41
And perhaps because these Ukrainian women
146
389794
1791
Ponieważ nasze Ukrainki
06:43
were schooled under the Soviets
147
391585
2003
chodziły do sowieckiej szkoły
06:45
and versed in the Russian poets,
148
393588
2242
i znają rosyjskich poetów,
06:47
aphorisms about these ideas
149
395830
1558
odpowiednie aforyzmy
06:49
slip from their mouths all the time.
150
397388
2197
wręcz cisną im się na usta.
06:51
"If you leave, you die."
151
399585
3007
"Kto wyjedzie, ten umiera".
06:54
"Those who left are worse off now.
152
402592
1967
"Ci, którzy odeszli mają gorzej.
06:56
They are dying of sadness."
153
404559
1641
Umierają na smutek".
06:58
"Motherland is motherland. I will never leave."
154
406200
4487
"Ojczyzna to ojczyzna.
Nigdy stąd nie odejdę".
Nigdy stąd nie odejdę".
07:02
What sounds like faith, soft faith,
155
410687
3256
Choć brzmi to jak urojenie,
07:05
may actually be fact,
156
413943
3125
chyba jednak działa.
07:09
because the surprising truth --
157
417068
1622
Zadziwiająca prawda,
07:10
I mean, there are no studies, but the truth seems to be
158
418690
2386
nie ma badań naukowych,
07:13
that these women who returned to their homes
159
421076
2572
ale wygląda chyba kobiety,
które wróciły do domów
które wróciły do domów
07:15
and have lived on some of the most radioactive land
160
423648
2080
w najbardziej promieniotwórczym
rejonie ziemi,
rejonie ziemi,
07:17
on Earth for the last 27 years,
161
425728
2206
i mieszkają tam od 27 lat,
07:19
have actually outlived their counterparts
162
427934
2355
przeżyły swoich rówieśników,
07:22
who accepted relocation,
163
430289
2047
którzy zgodzili się na przesiedlenie,
07:24
by some estimates up to 10 years.
164
432336
4126
według niektórych szacunków, o 10 lat.
07:28
How could this be?
165
436462
2180
Jak to możliwe?
07:30
Here's a theory: Could it be
166
438642
1699
Teoria jest taka,
07:32
that those ties to ancestral soil,
167
440341
3065
że więzy z ziemią przodków,
07:35
the soft variables reflected in their aphorisms,
168
443406
2566
niewymierne zmienne
odzwierciedlone w aforyzmach,
odzwierciedlone w aforyzmach,
07:37
actually affect longevity?
169
445972
2864
mają wpływ na długowieczność.
07:40
The power of motherland
170
448836
1759
Potęga ojczyzny,
07:42
so fundamental to that part of the world
171
450595
2458
podstawowa wartość w tej części świata,
07:45
seems palliative.
172
453053
1812
działa jak środek uśmierzający ból.
07:46
Home and community are forces
173
454865
2797
Dom i społeczność to siły
07:49
that rival even radiation.
174
457662
4060
dorównujące nawet promieniowaniu.
07:53
Now radiation or not,
175
461722
2478
Niezależnie od promieniowania
07:56
these women are at the end of their lives.
176
464200
2604
te kobiety są u schyłku życia.
07:58
In the next decade, the zone's human residents will be gone,
177
466804
3993
Ludzka populacja strefy
przestanie istnieć za 10 lat.
przestanie istnieć za 10 lat.
08:02
and it will revert to a wild, radioactive place,
178
470797
4227
Znów będzie to dzikie,
radioaktywne miejsce,
radioaktywne miejsce,
08:07
full only of animals and occasionally
179
475024
3114
pełne jedynie zwierząt, a z rzadka
08:10
daring, flummoxed scientists.
180
478138
3092
śmiałych, skonfundowanych naukowców.
08:13
But the spirit and existence of the babushkas,
181
481230
3102
Ale duch i życie babuszek,
08:16
whose numbers have been halved
182
484332
1707
których liczba zmalała o połowę
08:18
in the three years I've known them,
183
486039
2142
w ciągu 3 lat naszej znajomości,
08:20
will leave us with powerful new templates
184
488181
2198
zostawi potężny nowy wzorzec rozważań.
08:22
to think about and grapple with,
185
490379
2016
Możemy zastanowić się
08:24
about the relative nature of risk,
186
492395
3663
nad względnym charakterem ryzyka,
08:28
about transformative connections to home,
187
496058
3847
transformacyjną więzią z domem,
08:31
and about the magnificent tonic
188
499905
3546
oraz nad wspaniałym balsamem samozaparcia
08:35
of personal agency and self-determination.
189
503451
3853
i działania zgodnie z własną wolą.
08:39
Thank you.
190
507304
1935
Dziękuję.
08:41
(Applause)
191
509239
4000
(Brawa)
ABOUT THE SPEAKER
Holly Morris - Explorer and filmmakerHolly Morris tells the stories of women around the world through documentary, television, print and the web.
Why you should listen
Holly Morris is a director, producer, writer and storyteller whose work spans media and continents. She is the author of Adventure Divas: Searching the Globe for a New Kind of Heroine (Random House) and writer/director and executuve producer of its companion PBS documentary series, "Adventure Divas". A former National Geographic Adventure columnist and widely anthologized essayist, Morris is also a regular contributor to The New York Times, among other publications. She presents the PBS televisin series "Globe Trekker," and "Treks in a Wild World," and also hosted "Outdoor Investigations" -- a series in which she investigates the scientific side of today's environmental and natural world mysteries.
Morris has reported on the illegal caviar trade from Iran's Caspian Sea, sex trafficking from the brothels of India, and the global diaspora of Black Panthers from Cuba. Whether she's exploring underground Soviet missile silos, or the ship breaking yards of Bangladesh, Morris goes to the grassroots to tell a global story.
Her new film, The Babushkas of Chernobyl is about a surprising group of survivors living in the shadow of Chernobyl. Based on her award-winning essay of the same name (also published as "Ukraine: A Country of Women"), it won the Meredith Editorial Excellence Award, was reprinted in London's Daily Telegraph, and The Week and was selected for the book The Best Travel Writing (2012). The film, which has won numerous awards, including the Los Angeles Film Festival Jury Award for Directing, is being widely released in Spring 2016 for the 30th anniversary of the Chernobyl disaster.
Holly Morris | Speaker | TED.com