TED2013
Jared Diamond: How societies can grow old better
Jared Diamond: Ku lepszej starości społeczeństw
Filmed:
Readability: 5.2
1,100,581 views
Jest coś ironicznego w obecnych staraniach o przedłużenie życia: starość w społeczeństwie stawiającym na młodych to nie sielanka. Starszych często czeka osamotnienie, brak prawdziwej pracy i niedostatek. W tym intrygującym wystąpieniu Jared Diamond porównuje traktowanie starszych - lepsze i gorsze - w wielu różnych społeczeństwach i radzi nam korzystać z ich doświadczeń.
Jared Diamond - Civilization scholar
Jared Diamond investigates why cultures prosper or decline -- and what we can learn by taking a broad look across many kinds of societies. Full bio
Jared Diamond investigates why cultures prosper or decline -- and what we can learn by taking a broad look across many kinds of societies. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
To give me an idea of how many of you here
0
745
2229
Sprawdzę, ilu z was
00:14
may find what I'm about to tell you
1
2974
2122
moje wystąpienie
00:17
of practical value,
2
5096
1625
będzie dotyczyć.
00:18
let me ask you please to raise your hands:
3
6721
2689
Niech ci, którzy mają
00:21
Who here is either over 65 years old
4
9410
3567
ponad 65 lat,
00:24
or hopes to live past age 65
5
12977
3769
zamierzają dożyć 65,
00:28
or has parents or grandparents who did live
6
16746
2945
albo mają w rodzinie kogoś,
00:31
or have lived past 65,
7
19691
1967
kto żył tak długo.
00:33
raise your hands please. (Laughter)
8
21658
2585
podniosą ręce. (Śmiech)
00:36
Okay. You are the people to whom my talk
9
24243
2154
Dla was moje wystąpienie
00:38
will be of practical value. (Laughter)
10
26397
2434
będzie przydatne. (Śmiech)
00:40
The rest of you
11
28831
1657
Pozostali
00:42
won't find my talk personally relevant,
12
30488
1788
raczej nie skorzystają.
00:44
but I think that you will still find the subject
13
32276
1914
Ale myślę, że tematyka również ich
00:46
fascinating.
14
34190
1647
zaciekawi.
00:47
I'm going to talk about growing older
15
35837
1632
Opowiem o starzeniu się
00:49
in traditional societies.
16
37469
2419
w tradycyjnych społeczeństwach.
00:51
This subject constitutes just one chapter
17
39888
2746
To tylko jeden z rozdziałów
00:54
of my latest book, which compares
18
42634
2591
z mojej najnowszej książki,
00:57
traditional, small, tribal societies
19
45225
3217
porównującej małe wspólnoty plemienne
01:00
with our large, modern societies,
20
48442
2550
z dzisiejszymi społeczeństwami.
01:02
with respect to many topics
21
50992
1625
Przez pryzmat
01:04
such as bringing up children,
22
52617
1859
wychowywania dzieci,
01:06
growing older, health, dealing with danger,
23
54476
3921
starzenia się, zdrowia, zagrożeń,
01:10
settling disputes, religion
24
58397
2345
konfliktów, religii
01:12
and speaking more than one language.
25
60742
2791
oraz wielojęzyczności.
01:15
Those tribal societies, which constituted
26
63533
2557
Plemienne wspólnoty,
01:18
all human societies for most of human history,
27
66090
2985
do niedawna wszechobecne,
01:21
are far more diverse than are our modern,
28
69075
3294
są dużo bardziej zróżnicowane
od dzisiejszych,
od dzisiejszych,
01:24
recent, big societies.
29
72369
2167
wielkich społeczeństw.
01:26
All big societies that have governments,
30
74536
2363
Te, w których istnieją rządy,
01:28
and where most people are strangers to each other,
31
76899
2266
i gdzie większość ludzi się nie zna,
01:31
are inevitably similar to each other
32
79165
2348
są zawsze podobne do siebie,
01:33
and different from tribal societies.
33
81513
2848
oraz różne od plemiennych.
01:36
Tribes constitute thousands of natural experiments
34
84361
3311
Plemiona to tysiące
naturalnych eksperymentów
naturalnych eksperymentów
01:39
in how to run a human society.
35
87672
2549
w zarządzaniu ludzkością.
01:42
They constitute experiments from which we ourselves
36
90221
2807
To doświadczenia, z których
01:45
may be able to learn.
37
93028
2402
możemy się uczyć.
01:47
Tribal societies shouldn't be scorned
38
95430
2020
Plemion nie należy utożsamiać
01:49
as primitive and miserable,
39
97450
1736
z prymitywizmem i biedą,
01:51
but also they shouldn't be romanticized
40
99186
2371
ani wybielać
01:53
as happy and peaceful.
41
101557
2217
jako sielankowych.
01:55
When we learn of tribal practices,
42
103774
2259
Niektóre z ich zwyczajów
01:58
some of them will horrify us,
43
106033
1774
mogą przerażać.
01:59
but there are other tribal practices which,
44
107807
2550
Inne, z kolei,
02:02
when we hear about them,
45
110357
1349
budzić podziw
02:03
we may admire and envy
46
111706
1947
i zazdrość,
02:05
and wonder whether we could adopt those practices
47
113653
2224
oraz chęć zaadoptowania.
02:07
ourselves.
48
115877
2697
02:10
Most old people in the U.S. end up living
49
118574
3087
Starzy ludzie w USA
02:13
separately from their children
50
121661
1987
zwykle mieszkają z dala od potomstwa
02:15
and from most of their friends
51
123648
1506
i przyjaciół
02:17
of their earlier years,
52
125154
1692
z młodości,
02:18
and often they live in separate
retirements homes for the elderly,
retirements homes for the elderly,
53
126846
3854
często w domach starców.
Zaś w tradycyjnych społeczeństwach
02:22
whereas in traditional societies,
54
130700
2208
02:24
older people instead live out their lives
55
132908
2834
ich życie upływa
02:27
among their children, their other relatives,
56
135742
2166
wśród dzieci, krewnych
02:29
and their lifelong friends.
57
137908
2397
i przyjaciół.
02:32
Nevertheless, the treatment of the elderly
58
140305
2169
Jednak i tam istnieje
02:34
varies enormously among traditional societies,
59
142474
3165
duże zróżnicowanie w podejściu do starców:
02:37
from much worse to much better
60
145639
2181
od o wiele gorszego,
02:39
than in our modern societies.
61
147820
2958
do dużo lepszego niż obecnie.
02:42
At the worst extreme, many traditional societies
62
150778
2797
Najgorsze z nich pozbywają się
02:45
get rid of their elderly
63
153575
1813
swoich starców
02:47
in one of four increasingly direct ways:
64
155388
3531
na jeden z czterech sposobów:
02:50
by neglecting their elderly
65
158919
1663
przez zaniedbywanie
02:52
and not feeding or cleaning them until they die,
66
160582
3429
ich posiłków lub higieny, aż umrą,
02:56
or by abandoning them when the group moves,
67
164011
3054
porzucanie ich podczas migracji,
02:59
or by encouraging older people to commit suicide,
68
167065
3139
popychanie ich do samobójstwa
03:02
or by killing older people.
69
170204
3045
lub zabijanie.
03:05
In which tribal societies do children
70
173249
2749
W jakich plemionach
03:07
abandon or kill their parents?
71
175998
2386
dzieci opuszczają lub zabijają rodziców?
03:10
It happens mainly under two conditions.
72
178384
3024
Zwykle w społeczeństwach
03:13
One is in nomadic, hunter-gather societies
73
181408
2980
koczowniczych, łowiecko-zbierackich,
03:16
that often shift camp
74
184388
1723
które często migruje,
03:18
and that are physically incapable
75
186111
2179
gdzie fizycznie niemożliwe jest
03:20
of transporting old people who can't walk
76
188290
3123
przenoszenie niedołężnych starców,
03:23
when the able-bodied younger people already
77
191413
2560
bo zdrowi muszą nieść
03:25
have to carry their young children
78
193973
1935
małe dzieci
03:27
and all their physical possessions.
79
195908
2818
i dobytek.
03:30
The other condition is in societies
80
198726
2164
Albo gdy społeczeństwo
03:32
living in marginal or fluctuating environments,
81
200890
3310
egzystuje w ubogim
lub zmiennym środowisku,
lub zmiennym środowisku,
03:36
such as the Arctic or deserts,
82
204200
2333
jak Arktyka czy pustynie,
03:38
where there are periodic food shortages,
83
206533
2584
z okresowymi brakami pożywienia.
03:41
and occasionally there just isn't enough food
84
209117
1929
Czasem po prostu brakuje żywności
03:43
to keep everyone alive.
85
211046
2480
dla wszystkich.
03:45
Whatever food is available has to be reserved
86
213526
2424
Wszystkie zasoby utrzymują przy życiu
03:47
for able-bodied adults and for children.
87
215950
4325
sprawnych dorosłych oraz dzieci.
03:52
To us Americans, it sounds horrible
88
220275
2900
Dla Amerykanina sama myśl
03:55
to think of abandoning or killing
89
223175
2233
o porzuceniu albo zabiciu
03:57
your own sick wife or husband
90
225408
2181
chorego małżonka lub rodzica
03:59
or elderly mother or father,
91
227589
2299
jest okropna.
04:01
but what could those traditional societies
92
229888
3759
Ale czy te tradycyjne społeczności
04:05
do differently?
93
233647
1483
mają wybór
04:07
They face a cruel situation of no choice.
94
235130
3820
w obliczu brutalnej rzeczywistości?
04:10
Their old people had to do it to their own parents,
95
238950
2995
Starcy sami kiedyś
postąpili tak z rodzicami
postąpili tak z rodzicami
04:13
and the old people know
96
241945
1288
i wiedzą dobrze,
04:15
what now is going to happen to them.
97
243233
3151
co ich czeka.
04:18
At the opposite extreme
98
246384
1814
Pozytywnym przeciwieństwem
04:20
in treatment of the elderly, the happy extreme,
99
248198
2679
w podejściu do starców
04:22
are the New Guinea farming societies
100
250877
1987
są społeczeństwa rolnicze z Nowej Gwinei,
04:24
where I've been doing my fieldwork
for the past 50 years,
for the past 50 years,
101
252864
2997
które badam od 50 lat,
04:27
and most other sedentary traditional societies
102
255861
3247
oraz inne osiadłe społeczeństwa tradycyjne
04:31
around the world.
103
259108
2086
na całym świecie.
04:33
In those societies, older people are cared for.
104
261194
2948
Tam starcy są otaczani opieką.
04:36
They are fed. They remain valuable.
105
264142
2350
Są karmieni. Są przydatni.
04:38
And they continue to live in the same hut
106
266492
2188
Wciąż mieszkają w tej samej chacie
04:40
or else in a nearby hut near their children,
107
268680
2687
lub w pobliżu, niedaleko potomstwa,
04:43
relatives and lifelong friends.
108
271367
3899
krewnych i przyjaciół.
04:47
There are two main sets of reasons for this variation
109
275266
2432
Istnieją dwie główne klasy powodów
04:49
among societies in their treatment
110
277698
2355
tego zróżnicowania w podejściu
04:52
of old people.
111
280053
1397
do starców.
04:53
The variation depends especially
112
281450
1637
Zróżnicowanie zależy najbardziej
04:55
on the usefulness of old people
113
283087
2270
od użyteczności starszych ludzi
04:57
and on the society's values.
114
285357
2713
oraz od systemu wartości.
05:00
First, as regards usefulness,
115
288070
2323
Jeśli chodzi o użyteczność,
05:02
older people continue to perform useful services.
116
290393
3455
starsi ludzie nie przestają być przydatni.
05:05
One use of older people in traditional societies
117
293848
2685
Jedną z ich ról
w tradycyjnych społeczeństwach,
w tradycyjnych społeczeństwach,
05:08
is that they often are still effective
118
296533
2000
w której nadal celują,
05:10
at producing food.
119
298533
2413
jest produkcja żywności.
05:12
Another traditional usefulness of older people
120
300946
2413
Kolejna wynika z ich zdolności
05:15
is that they are capable of babysitting
121
303359
3279
do opieki nad wnukami.
05:18
their grandchildren,
122
306638
1694
Pozwala to
05:20
thereby freeing up their own adult children,
123
308332
2670
ich dorosłym dzieciom,
05:23
the parents of those grandchildren,
124
311002
1871
rodzicom wnucząt,
05:24
to go hunting and gathering
food for the grandchildren.
food for the grandchildren.
125
312873
3473
zająć się zdobywaniem żywności.
05:28
Still another traditional value of older people
126
316346
2205
Jeszcze inną rolą starszych ludzi
05:30
is in making tools, weapons, baskets,
127
318551
2920
jest wytwarzanie narzędzi, broni, koszy
05:33
pots and textiles.
128
321471
1957
naczyń i tkanin.
05:35
In fact, they're usually the people who are best at it.
129
323428
3249
Zwykle są w tym najlepsi.
05:38
Older people usually are the leaders
130
326677
2768
Starsi ludzie zwykle przewodzą
05:41
of traditional societies,
131
329445
1849
tradycyjnym wspólnotom.
05:43
and the people most knowledgeable about politics,
132
331294
3259
Wiedzą najwięcej o polityce,
05:46
medicine, religion, songs and dances.
133
334553
3999
medycynie, religii, pieśniach i tańcach.
05:50
Finally, older people in traditional societies
134
338552
2452
W społeczeństwach tradycyjnych
05:53
have a huge significance that would never occur
135
341004
3927
starsi mają wielką wartość,
05:56
to us in our modern, literate societies,
136
344931
3676
nieznaną w dzisiejszych
piśmiennych społeczeństwach,
piśmiennych społeczeństwach,
06:00
where our sources of information are books
137
348607
2415
gdzie czerpiemy informacje
06:03
and the Internet.
138
351022
1684
z książek i Internetu.
06:04
In contrast, in traditional societies without writing,
139
352706
3423
W społeczeństwach niepiśmiennych
06:08
older people are the repositories of information.
140
356129
3686
starzy ludzie są skarbnicami wiedzy.
06:11
It's their knowledge that spells the difference
141
359815
2565
To ich wiedza rozstrzyga
06:14
between survival and death for their whole society
142
362380
3750
między przetrwaniem lub zgubą całej grupy
06:18
in a time of crisis caused by rare events
143
366130
3258
w wypadku nietypowego kryzysu,
06:21
for which only the oldest people alive
144
369388
2595
z którym tylko najsędziwsi
06:23
have had experience.
145
371983
2289
mieli doświadczenie.
06:26
Those, then, are the ways in which older people
146
374272
2470
Właśnie tak starzy ludzie są użyteczni
06:28
are useful in traditional societies.
147
376742
2903
w tradycyjnych społeczeństwach.
06:31
Their usefulness varies and contributes
148
379645
2562
Różnice w stopniu przydatności
06:34
to variation in the society's treatment
149
382207
2618
wpływają na ich traktowanie
06:36
of the elderly.
150
384825
2000
przez społeczeństwo.
06:38
The other set of reasons for variation
151
386825
1819
Innym źródłem tych różnic
06:40
in the treatment of the elderly is
152
388644
1875
są wartości wyznawane
06:42
the society's cultural values.
153
390519
3235
przez społeczeństwo.
06:45
For example, there's particular emphasis
154
393754
2026
Na przykład we Wschodniej Azji
06:47
on respect for the elderly in East Asia,
155
395780
3209
liczy się respekt dla starszych
06:50
associated with Confucius' doctrine
156
398989
2911
związany z konfucjańską doktryną
06:53
of filial piety, which means obedience,
157
401900
3550
powinności rodzinnej, czyli posłuszeństwa,
06:57
respect and support for elderly parents.
158
405450
4094
szacunku i wspierania rodziców na starość.
07:01
Cultural values that emphasize
respect for older people
respect for older people
159
409544
3713
System wartości,
07:05
contrast with the low status of the elderly
160
413257
2817
kładący nacisk na szacunek dla starszych,
07:08
in the U.S.
161
416074
2162
kontrastuje z ich niską pozycją w USA.
07:10
Older Americans are at a big disadvantage
162
418236
2558
Starość w Ameryce przeszkadza
07:12
in job applications.
163
420794
2113
w znalezieniu pracy.
07:14
They're at a big disadvantage in hospitals.
164
422907
2535
Bardzo przeszkadza w szpitalu.
07:17
Our hospitals have an explicit policy
165
425442
2623
Nasza szpitale mają wytyczne,
07:20
called age-based allocation of healthcare resources.
166
428065
4967
zwane podziałem zasobów
uzależnionym od wieku.
uzależnionym od wieku.
07:25
That sinister expression means that
167
433032
2773
To ponure wyrażenie oznacza,
07:27
if hospital resources are limited,
168
435805
2206
że w wypadku ograniczeń,
07:30
for example if only one donor heart
169
438011
2050
na przykład tylko jednego dawcy serca
07:32
becomes available for transplant,
170
440061
2298
do przeszczepu,
07:34
or if a surgeon has time to operate
171
442359
2102
lub chirurga, który może zoperować
07:36
on only a certain number of patients,
172
444461
2511
tylko część pacjentów,
07:38
American hospitals have an explicit policy
173
446972
2950
szpitale w Ameryce mają wytyczne
07:41
of giving preference to younger patients
174
449922
2320
nakazujące preferowanie
07:44
over older patients
175
452242
1480
młodszego pacjenta.
07:45
on the grounds that younger patients are considered
176
453722
3244
Z uzasadnieniem, że młodsi są uważani
07:48
more valuable to society
177
456966
1817
za bardziej wartościowych,
07:50
because they have more years of life ahead of them,
178
458783
2645
bo mają przed sobą więcej lat
07:53
even though the younger patients have fewer years
179
461428
2660
choć mają też za sobą mniej lat
07:56
of valuable life experience behind them.
180
464088
3982
wartościowych doświadczeń.
08:00
There are several reasons for this low status
181
468070
2228
Istnieje kilka powodów tej niskiej pozycji
08:02
of the elderly in the U.S.
182
470298
2342
starszych ludzi w USA.
08:04
One is our Protestant work ethic
183
472640
3185
Jednym jest protestancka etyka pracy,
08:07
which places high value on work,
184
475825
2313
ceniąca produktywność,
08:10
so older people who are no longer working
185
478138
2223
w wyniku której niepracujący starcy
08:12
aren't respected.
186
480361
1983
nie są szanowani.
08:14
Another reason is our American emphasis
187
482344
2857
Kolejnym jest nacisk kładziony w USA
08:17
on the virtues of self-reliance and independence,
188
485201
3383
na samodzielność i niezależność.
08:20
so we instinctively look down on older people
189
488584
3069
Instynktownie pogardzamy starszymi,
08:23
who are no longer self-reliant and independent.
190
491653
3597
którzy utracili te cechy.
08:27
Still a third reason is our American cult of youth,
191
495250
4101
Trzecim powodem jest nasz kult młodości,
08:31
which shows up even in our advertisements.
192
499351
2808
widoczny nawet w reklamach.
08:34
Ads for Coca-Cola and beer always depict
193
502159
3264
Reklamy Coca-Coli i piwa
zawsze przedstawiają
zawsze przedstawiają
08:37
smiling young people,
194
505423
1555
uśmiechniętych młodych ludzi,
08:38
even though old as well as young people
195
506978
1970
chociaż i starzy i młodzi
08:40
buy and drink Coca-Cola and beer.
196
508948
2322
piją Coca-Colę i piwo.
08:43
Just think, what's the last time you saw
197
511270
2003
Kiedy ostatni raz w reklamie
08:45
a Coke or beer ad depicting smiling people
198
513273
2677
Coli albo piwa widzieliście
08:47
85 years old? Never.
199
515950
2949
uśmiechniętych 85-latków? Nigdy.
08:50
Instead, the only American ads
200
518899
1806
Jedyne reklamy w USA
08:52
featuring white-haired old people
201
520705
2006
z siwowłosymi staruszkami
08:54
are ads for retirement homes and pension planning.
202
522711
3865
są o domach starców
i funduszach emerytalnych.
i funduszach emerytalnych.
08:58
Well, what has changed in the status
203
526576
2050
Czy coś zmieniło się dziś w sytuacji
09:00
of the elderly today
204
528626
1983
starszych ludzi
09:02
compared to their status in traditional societies?
205
530609
3389
w porównaniu do tradycyjnych społeczności?
09:05
There have been a few changes for the better
206
533998
1870
Jest kilka zmian na lepsze
09:07
and more changes for the worse.
207
535868
2205
oraz więcej na gorsze.
09:10
Big changes for the better
208
538073
1601
Wśród dużych pozytywów
09:11
include the fact that today we enjoy
209
539674
2151
jest fakt, że dziś żyjemy
09:13
much longer lives,
210
541825
1984
o wiele dłużej,
09:15
much better health in our old age,
211
543809
2294
w lepszym zdrowiu,
09:18
and much better recreational opportunities.
212
546103
3638
i wśród lepszych rozrywek.
09:21
Another change for the better is that we now have
213
549741
2270
Kolejnym plusem są wyspecjalizowane
09:24
specialized retirement facilities
214
552011
2840
ośrodki oraz programy
09:26
and programs to take care of old people.
215
554851
3351
opieki dla starców.
09:30
Changes for the worse begin with the cruel reality
216
558202
2868
Zmiany na gorsze zaczynają się od faktu,
09:33
that we now have
217
561070
1689
że mamy teraz
09:34
more old people and fewer young people
218
562759
2574
więcej starych ludzi i mniej młodych
09:37
than at any time in the past.
219
565333
2684
niż kiedykolwiek w historii.
09:40
That means that all those old people
220
568017
1751
To oznacza, że starzy ludzie
09:41
are more of a burden on the few young people,
221
569768
2425
są większym obciążeniem dla młodych,
09:44
and that each old person has less individual value.
222
572193
4486
i że każdy z nich jest mniej wartościowy.
09:48
Another big change for the worse
in the status of the elderly
in the status of the elderly
223
576679
3184
Następną z dużych zmian na gorsze
09:51
is the breaking of social ties with age,
224
579863
2677
jest rozpad więzi społecznych z wiekiem.
09:54
because older people, their children,
225
582540
1844
Starzy ludzie, ich dzieci,
09:56
and their friends,
226
584384
1316
ich znajomi,
09:57
all move and scatter independently of each other
227
585700
2850
zmieniają miejsce zamieszkania
10:00
many times during their lives.
228
588550
2254
wielokrotnie w ciągu życia.
10:02
We Americans move on the average
229
590804
1813
My, Amerykanie, przenosimy się
10:04
every five years.
230
592617
1953
średnio co pięć lat.
10:06
Hence our older people are likely
231
594570
2031
Zwykle starzy ludzie zamieszkują
10:08
to end up living distant from their children
232
596601
2307
daleko od swoich dzieci,
10:10
and the friends of their youth.
233
598908
2803
i przyjaciół z młodości.
10:13
Yet another change for the worse
in the status of the elderly
in the status of the elderly
234
601711
3162
Jeszcze inną zmianą na gorsze
10:16
is formal retirement from the workforce,
235
604873
3730
jest formalne odejście na emeryturę
10:20
carrying with it a loss of work friendships
236
608603
2750
i idące za tym przerwanie znajomości
10:23
and a loss of the self-esteem associated with work.
237
611353
4140
oraz utrata dobrej samooceny
związanej z pracą.
związanej z pracą.
10:27
Perhaps the biggest change for the worse
238
615493
2485
Największym pogorszeniem jest może fakt,
10:29
is that our elderly are objectively
239
617978
2873
że nasi starsi są obiektywnie
mniej użyteczni
mniej użyteczni
10:32
less useful than in traditional societies.
240
620851
3162
niż w społeczeństwach tradycyjnych.
10:36
Widespread literacy means that they are no longer
241
624013
2963
Powszechny alfabetyzm odbiera im
10:38
useful as repositories of knowledge.
242
626976
2631
funkcję skarbnic wiedzy.
10:41
When we want some information,
243
629607
1943
Gdy potrzebujemy jakiejś informacji,
10:43
we look it up in a book or we Google it
244
631550
2261
sięgamy po książkę lub Google,
10:45
instead of finding some old person to ask.
245
633811
3470
zamiast pytać kogoś starszego.
10:49
The slow pace of technological change
246
637281
2087
Wolne tempo postępu techniki
10:51
in traditional societies
247
639368
1822
w tradycyjnych społecznościach oznacza,
10:53
means that what someone learns there as a child
248
641190
2850
że zdolność wyuczona za młodu
10:56
is still useful when that person is old,
249
644040
2659
pozostaje przydatna na starość.
10:58
but the rapid pace of technological change today
250
646699
3603
Dziś galopujący postęp techniki sprawia,
11:02
means that what we learn as children
251
650302
2067
że wiedza z dzieciństwa
11:04
is no longer useful 60 years later.
252
652369
2890
jest nieprzydatna 60 lat później.
11:07
And conversely, we older people are not fluent
253
655259
2379
Z kolei my, starsi ludzie, mamy problemy
11:09
in the technologies essential for surviving
254
657638
3034
z techniką niezbędną do przetrwania
11:12
in modern society.
255
660672
1971
w dzisiejszym społeczeństwie.
11:14
For example, as a 15-year-old,
256
662643
2173
Jako 15-latek
11:16
I was considered outstandingly
good at multiplying numbers
good at multiplying numbers
257
664816
3590
uchodziłem za wyjątkowo dobrego
w mnożeniu,
w mnożeniu,
11:20
because I had memorized the multiplication tables
258
668406
3195
bo zapamiętałem tabliczkę mnożenia,
11:23
and I know how to use logarithms
259
671601
2145
wiedziałem jak używać logarytmów
11:25
and I'm quick at manipulating a slide rule.
260
673746
2863
i suwaka logarytmicznego.
11:28
Today, though, those skills are utterly useless
261
676609
3086
Dziś jednak te umiejętności
są bezużyteczne,
są bezużyteczne,
11:31
because any idiot
262
679695
2371
bo każdy idiota
11:34
can now multiply eight-digit numbers
263
682066
2358
może mnożyć ośmiocyfrowe liczby
11:36
accurately and instantly with a pocket calculator.
264
684424
3187
szybko i dokładnie na kalkulatorze.
11:39
Conversely, I at age 75
265
687611
2170
Tymczasem ja, mając 75 lat,
11:41
am incompetent at skills
266
689781
2664
nie potrafię wykonywać
11:44
essential for everyday life.
267
692445
2454
niezbędnych dzisiaj czynności.
11:46
My family's first TV set in 1948
268
694899
2784
Nasz pierwszy telewizor z 1948 r.
11:49
had only three knobs that I quickly mastered:
269
697683
3053
miał tylko trzy pokrętła,
które szybko rozgryzłem:
które szybko rozgryzłem:
11:52
an on-off switch, a volume knob,
270
700736
2750
włącznik, głośność
11:55
and a channel selector knob.
271
703486
2221
i wybór kanału.
11:57
Today, just to watch a program
272
705707
2088
Dziś, żeby obejrzeć program
11:59
on the TV set in my own house,
273
707795
2456
na własnym telewizorze,
12:02
I have to operate a 41-button TV remote
274
710251
3717
muszę użyć pilota z 41 przyciskami,
12:05
that utterly defeats me.
275
713968
1982
z którym nie daję sobie rady.
12:07
I have to telephone my 25-year-old sons
276
715950
3014
Muszę dzwonić do 25-letnich synów
12:10
and ask them to talk me through it
277
718964
2197
i prosić o instrukcje,
12:13
while I try to push those wretched 41 buttons.
278
721161
4997
próbując wciskać te 41 przycisków.
12:18
What can we do to improve the lives of the elderly
279
726158
2647
Jak można polepszyć życie starym ludziom
12:20
in the U.S., and to make better use of their value?
280
728805
3454
w USA i lepiej wykorzystać ich potencjał?
12:24
That's a huge problem.
281
732259
1774
To trudne zadanie.
12:26
In my remaining four minutes today,
282
734033
2471
Przez pozostałe cztery minuty
12:28
I can offer just a few suggestions.
283
736504
2577
zasugeruję kilka rozwiązań.
12:31
One value of older people is that they are
284
739081
1922
Jedną z pożytecznych cech starszych ludzi
12:33
increasingly useful as grandparents
285
741003
3444
jest ich rosnąca przydatność
12:36
for offering high-quality childcare
286
744447
2507
jako wysokiej jakości opiekunów
12:38
to their grandchildren, if they choose to do it,
287
746954
2653
dla wnucząt.
12:41
as more young women enter the workforce
288
749607
2849
Coraz więcej młodych kobiet pracuje,
12:44
and as fewer young parents of either gender
289
752456
2334
i coraz rzadziej młodzi rodzice
12:46
stay home as full-time caretakers of their children.
290
754790
3660
zajmują się dziećmi na cały etat.
12:50
Compared to the usual alternatives
291
758450
2036
W porównaniu do innych opcji,
12:52
of paid babysitters and day care centers,
292
760486
3598
jak płatne niańki, żłobki i przedszkola,
12:56
grandparents offer superior, motivated,
293
764084
3127
dziadkowie są lepszymi, zmotywowanymi
12:59
experienced child care.
294
767211
2688
i doświadczonymi opiekunami.
13:01
They've already gained experience
from raising their own children.
from raising their own children.
295
769899
3266
Wychowali własne dzieci.
13:05
They usually love their grandchildren,
296
773165
2344
Zwykle kochają wnuki
13:07
and are eager to spend time with them.
297
775509
2665
i chętnie spędzają z nimi czas.
13:10
Unlike other caregivers,
298
778174
1901
Dziadkowie nigdy
13:12
grandparents don't quit their job
299
780075
2897
nie rzucą pracy opiekuna
13:14
because they found another job with higher pay
300
782972
2436
na rzecz lepiej płatnej posady
13:17
looking after another baby.
301
785408
3513
w innej rodzinie.
13:20
A second value of older people is paradoxically
302
788921
2404
Druga z użytecznych cech jest związana
13:23
related to their loss of value
303
791325
2661
z utratą wartości
13:25
as a result of changing world
conditions and technology.
conditions and technology.
304
793986
4073
wobec szybkich zmian warunków i techniki.
13:30
At the same time, older people have gained
305
798059
2036
Jednocześni starsi zyskali na wartości
13:32
in value today precisely because
306
800095
2311
właśnie dzięki wyjątkowym
13:34
of their unique experience of living conditions
307
802406
3109
doświadczeniom w życiu
13:37
that have now become rare
308
805515
1719
w nietypowych warunkach,
13:39
because of rapid change, but that could come back.
309
807234
3310
które jednak mogą powrócić.
13:42
For example, only Americans now in their 70s
310
810544
2954
Przykładowo tylko Amerykanie po 70.
13:45
or older today can remember
311
813498
2260
pamiętają jeszcze warunki życia
13:47
the experience of living through a great depression,
312
815758
3328
podczas wielkiego kryzysu
13:51
the experience of living through a world war,
313
819086
2638
lub podczas wojny światowej,
13:53
and agonizing whether or not
314
821724
2546
pamiętają roztrząsania,
13:56
dropping atomic bombs would be more horrible
315
824270
3037
czy zrzucenie bomb atomowych
będzie straszliwsze
będzie straszliwsze
13:59
than the likely consequences
of not dropping atomic bombs.
of not dropping atomic bombs.
316
827307
4113
od konsekwencji ich nie zrzucania.
14:03
Most of our current voters and politicians
317
831420
2276
Niewielu z obecnych wyborców i polityków
14:05
have no personal experience of any of those things,
318
833696
2732
osobiście doświadczyło tych rzeczy,
14:08
but millions of older Americans do.
319
836428
2695
które wciąż pamiętają starzy Amerykanie.
14:11
Unfortunately, all of those terrible situations
320
839123
2651
Niestety, wszystkie z tych sytuacji
14:13
could come back.
321
841774
1387
mogą się powtórzyć.
14:15
Even if they don't come back,
322
843161
1306
Nawet jeśli nie wrócą,
14:16
we have to be able to plan for them
323
844467
2192
musimy się przed nimi zabezpieczyć
14:18
on the basis of the experience of what they were like.
324
846659
2811
bazując na doświadczeniach
z pierwszej ręki.
z pierwszej ręki.
14:21
Older people have that experience.
325
849470
1834
Starzy ludzie je posiadają.
14:23
Younger people don't.
326
851304
2053
Młodzi nie.
14:25
The remaining value of older people
327
853357
1520
Ostatnia z cech starszych ludzi,
14:26
that I'll mention involves recognizing that
328
854877
2443
o której wspomnę, wymaga zrozumienia,
14:29
while there are many things that older people
329
857320
2580
że o ile jest wiele rzeczy,
których nie mogą
których nie mogą
14:31
can no longer do,
330
859900
1606
już robić,
14:33
there are other things that they can do
331
861506
1489
są inne, które mogą robić
14:34
better than younger people.
332
862995
2095
lepiej od młodych.
14:37
A challenge for society is
to make use of those things
to make use of those things
333
865090
2896
Wyzwaniem dla społeczeństwa
jest skorzystanie z tych rzeczy,
jest skorzystanie z tych rzeczy,
14:39
that older people are better at doing.
334
867986
2472
które robią lepiej.
14:42
Some abilities, of course, decrease with age.
335
870458
3249
Niektóre zdolności traci się z wiekiem.
14:45
Those include abilities at tasks
336
873707
2638
Jak te, wymagające siły
14:48
requiring physical strength and stamina,
337
876345
3571
oraz kondycji fizycznej,
14:51
ambition, and the power of novel reasoning
338
879916
3124
ambicji i nowatorskiego myślenia
14:55
in a circumscribed situation,
339
883040
2425
w wąskim zakresie,
14:57
such as figuring out the structure of DNA,
340
885465
2588
jak wypracowanie modelu budowy DNA,
15:00
best left to scientists under the age of 30.
341
888053
3901
w czym celują naukowcy przed 30.
15:03
Conversely, valuable attributes
342
891954
1649
Niektóre zdolności rosną z wiekiem,
15:05
that increase with age include experience,
343
893603
3546
jak doświadczenie,
15:09
understanding of people and human relationships,
344
897149
3013
rozumienie ludzi
i związków międzyludzkich,
i związków międzyludzkich,
15:12
ability to help other people
345
900162
2291
zdolność do niesienia pomocy
15:14
without your own ego getting in the way,
346
902453
2428
bez przeszkód stawianych przez własne ego
15:16
and interdisciplinary thinking about large databases,
347
904881
3525
oraz interdyscyplinarna analiza
dużych zbiorów danych,
dużych zbiorów danych,
15:20
such as economics and comparative history,
348
908406
2825
jak w ekonomii czy historii porównawczej,
15:23
best left to scholars over the age of 60.
349
911231
3214
w czym przodują uczeni po 60.
15:26
Hence older people are
much better than younger people
much better than younger people
350
914445
2472
Starsi ludzie są dużo lepsi od młodych
15:28
at supervising, administering, advising,
351
916917
3971
w zarządzaniu,
administrowaniu, doradzaniu,
administrowaniu, doradzaniu,
15:32
strategizing, teaching, synthesizing,
352
920888
3482
strategii, nauczaniu, syntezowaniu
15:36
and devising long-term plans.
353
924370
2706
i długoterminowym planowaniu.
15:39
I've seen this value of older people
354
927076
2020
Widzę tę użyteczność starszych
15:41
with so many of my friends in their 60s,
355
929096
2572
u wielu moich przyjaciół po 60.,
15:43
70s, 80s and 90s,
356
931668
1990
70., 80. i 90.,
15:45
who are still active as investment managers,
357
933658
3285
którzy wciąż działają
jako doradcy finansowi,
jako doradcy finansowi,
15:48
farmers, lawyers and doctors.
358
936943
3013
farmerzy, prawnicy i lekarze.
15:51
In short, many traditional societies
359
939956
2130
W skrócie, wiele tradycyjnych społeczności
15:54
make better use of their elderly
360
942086
2113
lepiej wykorzystuje swoich starców
15:56
and give their elderly more satisfying lives
361
944199
3110
i oferuje im większą satysfakcję z życia
15:59
than we do in modern, big societies.
362
947309
2850
niż nasze dzisiejsze,
wielkie społeczeństwa.
wielkie społeczeństwa.
16:02
Paradoxically nowadays,
363
950159
1865
Paradoksalnie, dziś,
16:04
when we have more elderly people than ever before,
364
952024
2926
gdy proporcjonalnie najwięcej
starszych ludzi w historii
starszych ludzi w historii
16:06
living healthier lives and with better medical care
365
954950
2721
żyje zdrowiej i pod lepszą opieką
16:09
than ever before,
366
957671
1486
niż dotąd,
16:11
old age is in some respects more miserable
367
959157
2707
starość jest w wielu względach
16:13
than ever before.
368
961864
1767
najuciążliwsza.
16:15
The lives of the elderly are widely recognized
369
963631
2422
Życie starców jest uważane
16:18
as constituting a disaster area
370
966053
2767
za obszar klęski
16:20
of modern American society.
371
968820
2533
społeczeństwa USA.
16:23
We can surely do better by learning
372
971353
1681
Możemy to zmienić, obserwując,
16:25
from the lives of the elderly
373
973034
1875
jak żyją starsi
16:26
in traditional societies.
374
974909
2012
w tradycyjnych społecznościach.
16:28
But what's true of the lives of the elderly
375
976921
1942
To stwierdzenie w odniesieniu
16:30
in traditional societies
376
978863
1464
do sytuacji starców
16:32
is true of many other features
377
980327
1695
jest również prawdziwe w odniesieniu
16:34
of traditional societies as well.
378
982022
2594
do innych cech tych społeczności.
16:36
Of course, I'm not advocating that we all give up
379
984616
2589
Oczywiście nie proponuję zaprzestania
16:39
agriculture and metal tools
380
987205
2115
rolnictwa i metalurgii,
16:41
and return to a hunter-gatherer lifestyle.
381
989320
3084
oraz powrotu do łowiectwa-zbieractwa.
16:44
There are many obvious respects
382
992404
1544
W wielu oczywistych dziedzinach
16:45
in which our lives today are far happier
383
993948
2479
żyjemy szczęśliwiej
16:48
than those in small, traditional societies.
384
996427
3062
niż małe wspólnoty plemienne.
16:51
To mention just a few examples,
385
999489
1706
Dla przykładu,
16:53
our lives are longer, materially much richer,
386
1001195
2970
żyjemy dłużej, w materialnym dostatku
16:56
and less plagued by violence
387
1004165
2283
i wśród mniejszej przemocy,
16:58
than are the lives of people in traditional societies.
388
1006448
3228
niż żyje się
w społeczeństwach tradycyjnych.
w społeczeństwach tradycyjnych.
17:01
But there are also things to be admired
389
1009676
2528
Jednak niektóre aspekty życia
17:04
about people in traditional societies,
390
1012204
2142
tych ludzi można podziwiać
17:06
and perhaps to be learned from them.
391
1014346
2319
i być może uczyć się od nich.
17:08
Their lives are usually socially much richer
392
1016665
2591
Zwykle prowadzą dużo bogatsze
życie towarzyskie
życie towarzyskie
17:11
than our lives,
393
1019256
1592
niż my,
17:12
although materially poorer.
394
1020848
2292
mimo biedy.
17:15
Their children are more self-confident,
395
1023140
2952
Ich dzieci są bardziej pewne siebie,
17:18
more independent, and more socially skilled
396
1026092
2594
bardziej niezależne i towarzyskie
od naszych dzieci.
17:20
than are our children.
397
1028686
2336
Podchodzą bardziej realistycznie
do zagrożeń.
do zagrożeń.
17:23
They think more realistically
about dangers than we do.
about dangers than we do.
398
1031022
3743
17:26
They almost never die of diabetes, heart disease,
399
1034765
3529
Rzadko umierają na cukrzycę,
choroby serca,
choroby serca,
17:30
stroke, and the other noncommunicable diseases
400
1038294
3234
udar i inne niezaraźliwe choroby,
17:33
that will be the causes of death of almost
401
1041528
2512
które zabiją
17:36
all of us in this room today.
402
1044040
3086
niemal każdego z tu obecnych.
17:39
Features of the modern lifestyle
predispose us to those diseases,
predispose us to those diseases,
403
1047126
4010
Nowoczesny styl życia
prowadzi do tych chorób,
prowadzi do tych chorób,
17:43
and features of the traditional lifestyle
404
1051136
2234
podczas gdy tradycyjny
17:45
protect us against them.
405
1053370
2507
przed nimi chroni.
17:47
Those are just some examples of what we can learn
406
1055877
2159
To tylko kilka przykładów tego,
czego możemy się uczyć
czego możemy się uczyć
17:50
from traditional societies.
407
1058036
2288
od tych społeczeństw.
17:52
I hope that you will find it as fascinating
408
1060324
1887
Mam nadzieję, że czytanie o nich
17:54
to read about traditional societies
409
1062211
2409
zafascynuje was równie mocno
17:56
as I found it to live in those societies.
410
1064620
2703
jak mnie zafascynowało życie w nich.
17:59
Thank you.
411
1067323
2180
Dziękuję.
18:01
(Applause)
412
1069503
4447
(Brawa)
ABOUT THE SPEAKER
Jared Diamond - Civilization scholarJared Diamond investigates why cultures prosper or decline -- and what we can learn by taking a broad look across many kinds of societies.
Why you should listen
In his books Guns, Germs and Steel and Collapse (and the popular PBS and National Geographic documentaries they inspired), big-picture scholar Jared Diamond explores civilizations and why they all seem to fall. Now in his latest book, The World Until Yesterday, Diamond examines small, traditional, tribal societies -- and suggests that modern civilization is only our latest solution to survival.
Diamond’s background in evolutionary biology, geography and physiology informs his integrated vision of human history. He posits that success -- and failure -- depends on how well societies adapt to their changing environment.
Jared Diamond | Speaker | TED.com