TED2006
Helen Fisher: Why we love, why we cheat
Helen Fisher na tregon pse dashurojmë, tradhtojmë
Filmed:
Readability: 3.6
11,349,614 views
Antropologia Helen Fisher trajton një temë me kleçka -- dashurinë –- dhe shpjegon evolucionin e saj, bazat biokimike dhe rëndësinë shoqërore të saj. E mbyll me një sinjalizim rreth mundësisë potenciale shkatërruese që abuzimi me antidepresantët mban brenda.
Helen Fisher - Anthropologist, expert on love
Anthropologist Helen Fisher studies gender differences and the evolution of human emotions. She’s best known as an expert on romantic love. Full bio
Anthropologist Helen Fisher studies gender differences and the evolution of human emotions. She’s best known as an expert on romantic love. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
Sot dua t'ju flas mbi dy prirjet më të mëdha shoqërore të shekullit të ardhshëm,
00:25
I'd like to talk today
about the two biggest social trends
about the two biggest social trends
0
301
5198
00:30
in the coming century,
1
5523
1453
00:31
and perhaps in the next 10,000 years.
2
7000
2500
dhe ndoshta për 10 mijë vjetët e ardhshëm.
Por dua t'ia filloj me punimet e mia rreth dashurisë romantike,
00:34
But I want to start
with my work on romantic love,
with my work on romantic love,
3
10159
3817
00:38
because that's my most recent work.
4
14000
1865
ngaqë këto janë punimet e mia më të reja.
Ajo çka bëmë unë dhe kolegët e mi qe vënia e 32 personave, të dashuruar marrëzisht,
00:41
What I and my colleagues did was put
32 people, who were madly in love,
32 people, who were madly in love,
5
16222
4754
00:45
into a functional MRI brain scanner.
6
21000
1976
në një skaner MRI truri.
17 që qenë të dashuruar marrëzisht dhe që dashuria u kish ecur mbarë;
00:48
17 who were madly in love
and their love was accepted;
and their love was accepted;
7
23368
2849
dhe 15 që qenë marrosur pas dashurisë, por që nuk ua kishin pranuar.
00:51
and 15 who were madly in love
and they had just been dumped.
and they had just been dumped.
8
26241
2950
Pra dua t'ju rrëfej për këtë së pari,
00:54
And so I want to tell you
about that first,
about that first,
9
30032
2318
dhe mandej të eci më tej, drejt asaj ku mendoj se po shkon dashuria.
00:57
and then go on into where
I think love is going.
I think love is going.
10
32374
2865
01:01
(Laughter)
11
36689
1000
01:03
"What 'tis to love?" Shakespeare said.
12
38483
2976
"Ç'do të thotë të duash?" pyeste Shekspiri.
Mendoj se paraardhësit tanë -- mendoj se qeniet njerëzore e kanë vrarë mendjen për këtë çështje
01:07
I think our ancestors --
13
42538
1918
01:09
I think human beings have been
wondering about this question
wondering about this question
14
44480
3898
qëkur zunë të ulen rreth zjarrit ose të këqyrnin yjet shtrirë, këtu e një milion vjet të shkuar.
01:13
since they sat around their campfires
15
48402
1776
01:15
or lay and watched
the stars a million years ago.
the stars a million years ago.
16
50202
2691
01:19
I started out by trying to figure out
what romantic love was
what romantic love was
17
54928
3231
Ia fillova duke u përpjekur të kuptoj se ç'qe dashuria romantike
duke parë kërkimet për të në 45 vitet e fundit -- thjesht kërkimet psikologjike,
01:22
by looking at the last 45 years
of the psychological research
of the psychological research
18
58183
5483
01:28
and as it turns out,
19
63690
1307
dhe siç del, ka një grup shumë specifik gjërash që ndodhin kur bini në dashuri.
01:29
there's a very specific group of things
that happen when you fall in love.
that happen when you fall in love.
20
65021
3954
Gjëja e parë që ndodh është ajo që e quaj --
01:34
The first thing that happens is,
21
69568
2408
01:36
a person begins to take on
what I call, "special meaning."
what I call, "special meaning."
22
72000
2976
një person fillon të marrë atë që e quaj, "kuptim të veçantë."
Siç më tha njëherë një shofer kamionësh,
01:40
As a truck driver once said to me,
23
75553
1642
"Qendra e botës u zhvendos gjetkë, dhe kjo qendër tanimë qe Meri An."
01:42
"The world had a new center,
and that center was Mary Anne."
and that center was Mary Anne."
24
77219
3781
01:46
George Bernard Shaw said it differently.
25
81801
1960
Xhorxh Bernard Shou e shprehu pakëz më ndryshe.
Ai thosh, "Dashuria konsiston në mbivlerësimin e dallimeve mes një gruaje dhe një tjetre."
01:48
"Love consists of overestimating
the differences
the differences
26
83785
2468
01:51
between one woman and another."
27
86277
2008
Dhe vërtet, kjo është ajo që bëjmë. (Të qeshura)
01:53
And indeed, that's what we do.
28
88309
2262
01:55
(Laughter)
29
90595
3254
01:58
And then you just focus on this person.
30
93873
2596
Dhe ju mandej thjesht fokusoheni në këtë person.
02:01
You can list what you
don't like about them,
don't like about them,
31
96493
2817
Mund të radhisni ç'nuk ju pëlqen në ta,
por mandej kësaj i bini vizë dhe përqendroheni në punën tuaj.
02:04
but then you sweep that aside
and focus on what you do.
and focus on what you do.
32
99334
3564
02:07
As Chaucer said, "Love is blind."
33
102922
1999
Si thosh Chaucer-i, "Dashuria është e verbër."
02:11
In trying to understand romantic love,
34
106530
2161
Duke u përpjekur të kuptoj dashurinë romantike,
02:13
I decided I would read poetry
from all over the world,
from all over the world,
35
108715
2977
vendosa të lexoj poezi nga gjithë bota,
02:16
and I just want to give
you one very short poem
you one very short poem
36
111716
2652
dhe dua t'ju jap një poezi shumë të shkurtër nga Kina e shekullit të tetë,
02:19
from eighth-century China,
37
114392
1247
ngaqë është thuajse një shembull i përkryer i një burri që është fokusuar tërësisht te një grua e dhënë.
02:20
because it's an almost perfect example
38
115663
2209
02:22
of a man who is focused totally
on a particular woman.
on a particular woman.
39
117896
3364
Ngjan paksa me rastin kur jeni marrosur pas dikujt
02:26
It's a little bit like when you are
madly in love with somebody
madly in love with somebody
40
121824
3040
dhe hyni në një parkim.
02:29
and you walk into a parking lot --
41
124888
1638
Makina e tij është ndryshe nga e gjithkujt tjetër.
02:31
their car is different
from every other car in the parking lot.
from every other car in the parking lot.
42
126550
3380
Gota e verës gjatë një darke është ndryshe nga çdo gotë vere në pritjen e dhënë.
02:34
Their wine glass at dinner
43
129954
1506
02:36
is different from every other wine glass
at the dinner party.
at the dinner party.
44
131484
3492
02:39
And in this case, a man got hooked
on a bamboo sleeping mat.
on a bamboo sleeping mat.
45
135000
3764
Dhe në rastin tonë, një burrë u fiksua me dyshekun prej bambuje.
Është e një tipi të quajtur Juan Çen dhe fillon kështu:
02:44
And it goes like this.
46
139312
1199
02:45
It's by a guy called Yuan Zhen.
47
140535
1491
"Nuk bëj dot pa dyshekun prej bambuje.
02:48
"I cannot bear to put away
the bamboo sleeping mat.
the bamboo sleeping mat.
48
143423
2553
Ditën që të prura në shtëpi, të pashë ta shtroje."
02:51
The night I brought you home,
I watched you roll it out."
I watched you roll it out."
49
146637
3005
U fiksua me një dyshek,
02:55
He became hooked on a sleeping mat,
50
150468
2357
me gjasa për shkak të aktivitetit të lartë të dopaminës në tru,
02:57
probably because of elevated activity
of dopamine in his brain,
of dopamine in his brain,
51
152849
2976
njësoj si ju dhe unë.
03:00
just like with you and me.
52
155849
1421
Sidoqoftë, ky person jo vetëm që merr kuptim të veçantë,
03:02
But anyway, not only does this person
take on special meaning,
take on special meaning,
53
157294
3165
vëmendja juaj fokusohet në ta.
03:05
you focus your attention on them.
54
160483
2446
03:07
You aggrandize them.
55
162953
1601
I lartësoni ata. Por keni energji të fuqishme.
03:09
But you have intense energy.
56
164578
1761
Siç tha një polinezian njëherë, "M'u duk se kërceva në qiell."
03:11
As one Polynesian said,
"I felt like jumping in the sky."
"I felt like jumping in the sky."
57
166363
3495
Gjithë natën zgjuar. Lart e poshtë më këmbë deri në agim.
03:15
You're up all night.
You're walking till dawn.
You're walking till dawn.
58
170406
3197
Ndjeheni thellësisht i ekzaltuar kur gjërat ju shkojnë mbarë,
03:18
You feel intense elation
when things are going well;
when things are going well;
59
173627
2959
por humori ndërron në dëshpërim të tmerrshëm kur gjërat venë ters.
03:21
mood swings into horrible despair
when things are going poorly.
when things are going poorly.
60
176610
3549
Varësi e vërtetë nga ky person.
03:24
Real dependence on this person.
61
180183
2454
Siç më tha një biznesmen dikur në Nju Jork, "Çfarëdo që i pëlqente asaj, e pëlqeja."
03:27
As one businessman in New York said to me,
62
182661
2399
03:29
"Anything she liked, I liked."
63
185084
1861
E thjeshtë. Dashuria romantike është shumë e thjeshtë.
03:32
Simple. Romantic love is very simple.
64
187524
1961
03:35
You become extremely sexually possessive.
65
190793
2183
Bëheni tejet posesiv seksualisht.
03:37
You know, if you're just sleeping
with somebody casually,
with somebody casually,
66
193000
2731
E keni parasysh, nëse, me raste, e ndani shtratin me dikë,
03:40
you don't really care
if they're sleeping with somebody else.
if they're sleeping with somebody else.
67
195755
2870
nuk pyesni fort nëse ky apo ajo e bën këtë edhe me dikë tjetër.
Por në çastin që bini në dashuri,
03:43
But the moment you fall in love,
68
198649
1554
bëheni tejet posesiv seksualisht për ta.
03:45
you become extremely
sexually possessive of them.
sexually possessive of them.
69
200227
2296
Mendoj se ka një kuptim darvinist për këtë.
03:47
I think there's a Darwinian
purpose to this.
purpose to this.
70
202547
3429
03:50
The whole point of this
is to pull two people together
is to pull two people together
71
206000
2633
Gjithë kuptimi i kësaj është të bëhen tok dy vetë
aq tok sa për të filluar e rritur bebe, si një ekip.
03:53
strongly enough to begin
to rear babies as a team.
to rear babies as a team.
72
208657
3306
03:57
But the main characteristics
of romantic love are craving:
of romantic love are craving:
73
213000
2976
Por karakteristika qendrore e dashurisë romantike është të lakmuarit:
04:00
an intense craving
to be with a particular person,
to be with a particular person,
74
216000
3422
një lakmi e fuqishme për të qenë me një person të dhënë, jo thjesht seksualisht, por emocionalisht.
04:04
not just sexually, but emotionally.
75
219446
2223
04:06
It would be nice to go to bed with them,
76
221693
3728
Do të donit më mirë -- edhe të shkonit në shtrat me të do të ishte bukur,
po doni që t'ju marrë në telefon, t'ju ftojë të dilni, etj.
04:10
but you want them to call you
on the telephone, to invite you out, etc.,
on the telephone, to invite you out, etc.,
77
225445
4232
04:14
to tell you that they love you.
78
229701
1856
T'ju thotë që ju do.
04:17
The other main characteristic
is motivation.
is motivation.
79
232460
4722
Karakteristika tjetër kryesore është motivimi.
Motori në mendjen tuaj fillon e xhiron, dhe e dëshironi atë person.
04:22
The motor in the brain begins to crank,
and you want this person.
and you want this person.
80
237206
3365
04:25
And last but not least,
it is an obsession.
it is an obsession.
81
241000
2864
Dhe e fundit, por jo nga rëndësia, është një lloj fiksimi.
Kur i vendos këta persona në skaner, përpara se t'i vendos në skanerin MRI,
04:28
Before I put these people
in the MRI machine,
in the MRI machine,
82
244174
3802
04:32
I would ask them all kinds of questions.
83
248000
1976
U bëj lloj-lloj pyetjesh.
04:34
But my most important question
was always the same.
was always the same.
84
250000
3165
Por pyetja ime më e rëndësishme gjithnjë ka qenë po ajo:
"Sa përqind të ditës dhe natës mendoni rreth këtij personi?"
04:37
It was: "What percentage of the day
and night do you think about this person?"
and night do you think about this person?"
85
253189
4787
Dhe në fakt, përgjigja është "Ditë e natë. Nuk e heq dot mendjen prej tij apo saj."
04:42
And indeed, they would say,
86
258000
1890
04:44
"All day. All night.
87
259914
2157
04:46
I can never stop thinking
about him or her."
about him or her."
88
262095
2341
04:49
And then, the very last question --
89
265000
1810
Dhe mandej, pyetja e fundit që u bëj --
04:51
I would always have to work
myself up to this question,
myself up to this question,
90
266834
2599
Përherë do të më duhej ta përgatisja veten për këtë pyetje,
ngaqë nuk jam psikologe.
04:54
because I'm not a psychologist.
91
269457
1567
Dhe nuk merrem me persona që janë në gjendje traumatike.
04:55
I don't work with people
in any kind of traumatic situation.
in any kind of traumatic situation.
92
271048
2976
Dhe pyetja ime e fundit qe përherë po ajo.
04:59
My final question was always the same.
93
274394
1905
U thosha, "Jeni gati të vdisni për të?"
05:01
I would say,
"Would you die for him or her?"
"Would you die for him or her?"
94
276323
2653
Dhe, në fakt, këta persona më thoshin "Po!,"
05:04
And, indeed, these people would say "Yes!"
95
279465
2071
si t'u kisha kërkuar të më jepnin pak kripën.
05:06
as if I had asked them to pass the salt.
96
281560
2111
Nga kjo kam mbetur me gojë hapur.
05:08
I was just staggered by it.
97
283695
2694
05:12
So we scanned their brains,
98
287634
2586
Pra, skanuam trurin e tyre, teksa vështronin një foto të të dashurit/dashurës dhe një pa lidhje,
05:15
looking at a photograph
of their sweetheart
of their sweetheart
99
290244
2110
05:17
and looking at a neutral photograph,
100
292378
1768
me diçka për heqje vëmendje në mes.
05:18
with a distraction task in between.
101
294170
1834
Pra mund të gjenim -- shihnim të njëjtin tru kur qe në gjendje të eksituar
05:20
So we could look at the same brain
when it was in that heightened state
when it was in that heightened state
102
296028
4948
05:25
and when it was in a resting state.
103
301000
2297
dhe kur qe në gjendje të qetësuar.
Dhe pamë aktivitet në mjaft zona të trurit.
05:28
And we found activity
in a lot of brain regions.
in a lot of brain regions.
104
303869
2271
Në fakt, një nga më të rëndësishmet qe një zonë e trurit
05:30
In fact, one of the most important
was a brain region
was a brain region
105
306164
2658
që aktivizohet kur ndjeni gulçet e kokainës.
05:33
that becomes active
when you feel the rush of cocaine.
when you feel the rush of cocaine.
106
308846
3208
Dhe vërtet, kjo është pikërisht ajo çka ndodh.
05:37
And indeed, that's exactly what happens.
107
312657
2343
05:40
I began to realize that romantic love
is not an emotion.
is not an emotion.
108
315650
4619
Zura të kuptoj që dashuria romantike nuk është një emocion.
Në fakt, përherë kam menduar që është një varg emocionesh,
05:45
In fact, I had always thought
it was a series of emotions,
it was a series of emotions,
109
320293
2856
nga shumë të forta në ato shumë të dobëta.
05:47
from very high to very low.
110
323173
1706
05:49
But actually, it's a drive.
111
324903
1706
Por në të vërtetë, është një nxitje. Që vjen nga motori i mendjes,
05:51
It comes from the motor of the mind,
112
326633
2135
05:53
the wanting part of the mind,
the craving part of the mind.
the craving part of the mind.
113
328792
3665
nga pjesa e mendjes e lidhur me dëshirën, pjesa e mendjes e lidhur me lakminë.
Ajo lloj mendje -- pjesë e mendjes --
05:57
The kind of part of the mind
114
332481
1495
05:58
when you're reaching
for that piece of chocolate,
for that piece of chocolate,
115
334000
2640
kur përpiqeni të kapni një çokollatë,
kur doni të fitoni një ngritje në pozitë në punë.
06:01
when you want to win
that promotion at work.
that promotion at work.
116
336664
3838
Motori i trurit. Është një nxitës.
06:05
The motor of the brain.
117
340906
1539
06:07
It's a drive.
118
342469
1204
06:08
And in fact, I think it's more powerful
than the sex drive.
than the sex drive.
119
343697
3103
Dhe në fakt, mendoj se është më i fuqishëm se sa shtysa seksuale.
E dini, nëse i kërkoni dikujt të shkojë në shtrat me ju dhe ju përgjigjen, "Jo, faleminderit,"
06:11
You know, if you ask somebody
to go to bed with you,
to go to bed with you,
120
347166
2483
06:14
and they say, "No, thank you,"
121
349673
1437
sigurisht që nuk ia hiqni vetes dhe as përfundoni në depresion klinik.
06:15
you certainly don't kill yourself
or slip into a clinical depression.
or slip into a clinical depression.
122
351134
3517
Por qartazi, anembanë botës, njerëz me dashuri të mohuar do të vrisnin për të.
06:19
But certainly, around the world,
123
354675
3193
06:22
people who are rejected
in love will kill for it.
in love will kill for it.
124
357892
3957
Njerëzit rrojnë për dashurinë. Ata vrasin nga dashuria. Vdesin për dashurinë.
06:27
People live for love.
125
362349
1135
06:28
They kill for love.
126
363508
1260
06:29
They die for love.
127
364792
1031
06:31
They have songs, poems, novels,
128
366277
3578
Kanë këngë, poema, romane, skulptura, piktura, mite, legjenda.
06:34
sculptures, paintings, myths, legends.
129
369879
3944
Në mbi 175 qytete, njerëzit kanë lënë shenjën e tyre të këtij sistemi të fuqishëm trunor.
06:38
In over 175 societies,
130
373847
2149
06:40
people have left their evidence
of this powerful brain system.
of this powerful brain system.
131
376020
4784
Kam filluar të mendoj se është një nga sistemet trunorë më të fuqishëm në planet
06:45
I have come to think
132
380828
1023
06:46
it's one of the most powerful
brain systems on Earth
brain systems on Earth
133
381875
2588
si në rast lumturie të madhe, ashtu edhe për trishtim të madh.
06:49
for both great joy and great sorrow.
134
384487
2577
Dhe mendoj gjithashtu që është një prej tre,
06:52
And I've also come to think
135
387659
1437
06:53
that it's one of three
basically different brain systems
basically different brain systems
136
389121
3482
sistemeve trunore, në thelb të ndryshëm, të rrjedhur nga çiftimi dhe riprodhimi.
06:57
that evolved from mating and reproduction.
137
392628
2047
Njëri është nxitja seksuale: lakmia për kënaqësi seksuale.
06:59
One is the sex drive:
the craving for sexual gratification.
the craving for sexual gratification.
138
395072
3055
07:03
W.H. Auden called it
an "intolerable neural itch,"
an "intolerable neural itch,"
139
398555
3421
W.H. Auden e quante "sëmbim nevror i patolerueshëm,"
07:06
and indeed, that's what it is.
140
402000
1975
dhe në fakt, ashtu është.
Ju bezdis nga pak vazhdimisht, njësoj si kur jeni të uritur.
07:09
It keeps bothering you
a little bit, like being hungry.
a little bit, like being hungry.
141
405142
2580
I dyti prej këtyre sistemeve trunore është dashuria romantike:
07:13
The second of these three brain
systems is romantic love:
systems is romantic love:
142
408904
2946
07:16
that elation, obsession of early love.
143
411874
2102
ky lartësim, obsesion i dashurisë së hershme.
07:18
And the third brain system is attachment:
144
414000
2356
Dhe sistemi i tretë trunor është lidhja:
ajo ndjenjë paqeje dhe sigurie prej një partneri që e keni prej shumë kohësh.
07:21
that sense of calm and security
you can feel for a long-term partner.
you can feel for a long-term partner.
145
416380
3953
07:25
And I think that the sex drive
evolved to get you out there,
evolved to get you out there,
146
420698
2812
Dhe mendoj se shtysa seksuale evoluoi që t'ju hedhë atje tej,
në kërkim të një dore të tërë partnerësh.
07:28
looking for a whole range of partners.
147
423534
2555
E keni parasysh, mund t'ju vijë edhe kur jeni thjesht duke ngarë makinën.
07:30
You can feel it when you're just
driving along in your car.
driving along in your car.
148
426113
2785
Mund të mos ketë lidhje fare me dikë konkret.
07:33
It can be focused on nobody.
149
428922
1372
Mendoj se dashuria romantike evoluoi që t'ju mundësojë të përqendroni energjinë e çiftimit
07:35
I think romantic love evolved
to enable you to focus your mating energy
to enable you to focus your mating energy
150
430318
3658
07:38
on just one individual at a time,
151
434000
1976
në vetëm një individ në herë,
07:40
thereby conserving mating time and energy.
152
436000
2832
duke ruajtur kështu kohë dhe energji çiftimi.
07:43
And I think that attachment,
the third brain system,
the third brain system,
153
438856
2730
Dhe mendoj se të qenët i lidhur pas dikujt, sistemi i tretë trunor,
evoluoi për t'ju bërë të mundur tolerimin e kësaj qenie njerëzore -- (Të qeshura) --
07:46
evolved to enable you to tolerate
this human being
this human being
154
441610
3542
07:49
at least long enough to raise
a child together as a team.
a child together as a team.
155
445176
4053
të paktën për aq kohë sa duhet për të rritur një fëmijë, tok, si një skuadër.
07:55
So with that preamble,
156
451000
1498
Me këtë si hyrje, dua të vazhdoj me diskutimin e dy prirjeve më të thella shoqërore.
07:57
I want to go into discussing
the two most profound social trends.
the two most profound social trends.
157
452522
6031
08:03
One of the last 10,000 years
158
459000
2283
Njëra, e 10 mijë vjetëve të fundit, dhe tjetra -- sigurisht e 25 viteve të fundit --
08:06
and the other,
certainly of the last 25 years,
certainly of the last 25 years,
159
461307
4697
që do të kenë ndikim në këto tre sisteme të ndryshme trunore:
08:10
that are going to have an impact
on these three different brain systems:
on these three different brain systems:
160
466028
4252
epshi, dashuria romantike dhe përkushtimi i thellë ndaj një partneri.
08:15
lust, romantic love
and deep attachment to a partner.
and deep attachment to a partner.
161
470304
3553
E para është gruaja në punë, kalimi i saj si krah pune.
08:19
The first is women working,
moving into the workforce.
moving into the workforce.
162
474262
4461
Kam vëzhguar 150 -- 130 shoqëri përmes anuarëve demografikë të Kombeve të Bashkuara.
08:26
I've looked at 130 societies
163
481333
2891
08:29
through the demographic yearbooks
of the United Nations.
of the United Nations.
164
484248
2641
Dhe kudo në botë, në 129 nga 130 prej tyre, gratë jo thjesht po bëhen pjesë e tregut të punës --
08:31
Everywhere in the world,
129 out of 130 of them,
129 out of 130 of them,
165
486913
4732
08:36
women are not only moving
into the job market --
into the job market --
166
491669
2307
08:38
sometimes very, very slowly,
but they are moving into the job market --
but they are moving into the job market --
167
494000
3976
ndonjëherë shumë, shumë ngadalë, por po bëhen pjesë e tregut të punës --
08:42
and they are very slowly closing
that gap between men and women
that gap between men and women
168
498000
3854
dhe po zhdukin shumë ngadalë këtë dallim mes burrave dhe grave
08:46
in terms of economic power,
health and education.
health and education.
169
501878
3797
për sa i takon pushtetit ekonomik, shëndetit dhe arsimit.
Po ngjet shumë ngadalë.
08:50
It's very slow.
170
505699
1136
08:51
For every trend on this planet,
there's a counter-trend.
there's a counter-trend.
171
506859
3117
Për çdo prirje -- në këtë planet, ka një kundërprirje.
08:54
We all know of them, but nevertheless --
172
510000
2313
Të gjithë e dimë, por s'prish punë -- thënia e vjetër arabe.
08:57
the Arabs say, "The dogs may bark,
but the caravan moves on."
but the caravan moves on."
173
512337
6396
Arabi thotë, "Qentë le të lehin, karvani bën tej."
Dhe, vërtet, ky karvan po shkon përpara.
09:03
And, indeed, that caravan is moving on.
174
518757
2327
Gratë po i kthehen tregut të punës.
09:05
Women are moving back into the job market.
175
521108
2687
Dhe them po i kthehen tregut të punës, ngaqë kjo s'është e re.
09:08
And I say back into the job market,
because this is not new.
because this is not new.
176
523819
3157
Për miliona vjetë, në kullotat e Afrikës,
09:12
For millions of years,
on the grasslands of Africa,
on the grasslands of Africa,
177
527323
3666
gratë shkonin në punë për të mbledhur fruta.
09:15
women commuted to work
to gather their vegetables.
to gather their vegetables.
178
531013
3150
Ktheheshin në shtëpi me 60 deri 80 përqind të ushqimit të darkës.
09:18
They came home with 60 to 80 percent
of the evening meal.
of the evening meal.
179
534187
3660
09:22
The double income family was the standard.
180
537871
2888
Familja me dy të ardhura qe standardi.
09:25
And women were regarded
as just as economically,
as just as economically,
181
540783
3430
Dhe gratë shiheshin po aq të fuqishme ekonomikisht, shoqërisht dhe seksualisht sa dhe burrat.
09:29
socially and sexually powerful as men.
182
544237
3739
09:32
In short, we're really
moving forward to the past.
moving forward to the past.
183
548000
3803
Shkurt, po bëjmë vërtet përpara drejt të shkuarës.
Mandej, shpikja më e keqe për gratë qe plugu.
09:37
Then, women's worst
invention was the plow.
invention was the plow.
184
552223
5293
Me fillimin e bujqësisë me plug, roli i burrit u bë tejet i fuqishëm.
09:42
With the beginning of plow agriculture,
men's roles became extremely powerful.
men's roles became extremely powerful.
185
557540
3674
Gratë humbën punën e tyre të lashtë si mbledhëse,
09:46
Women lost their ancient
jobs as collectors,
jobs as collectors,
186
561238
4436
por së fundi, me revolucionin industrial dhe revolucionin pasindustrial
09:50
but then with the industrial revolution
and the post-industrial revolution
and the post-industrial revolution
187
565698
3679
ato po rikthehen në tregun e punës.
09:54
they're moving back into the job market.
188
569401
1943
Shkurt, po fitojnë statusin që kanë pasur një milion vjetë më parë,
09:56
In short, they are acquiring the status
that they had a million years ago,
that they had a million years ago,
189
571368
5127
10 mijë vjetë më parë, 100 mijë vjetë më parë.
10:01
10,000 years ago, 100,000 years ago.
190
576519
3224
10:04
We are seeing now one
of the most remarkable traditions
of the most remarkable traditions
191
579767
4571
Tani po vëmë re një nga traditat më të dalluara në historinë e kafshës njerëzore.
10:09
in the history of the human animal.
192
584362
2333
Dhe kjo do të ketë ndikim.
10:13
And it's going to have an impact.
193
588666
1596
Zakonisht jap leksion të plotë mbi ndikimin e grave në bashkësinë e biznesit.
10:15
I generally give a whole lecture
194
590286
1533
10:16
on the impact of women
on the business community.
on the business community.
195
591843
2304
Do të them vetëm nja dy gjëra, për të vazhduar mandej me seksin dhe dashurinë.
10:18
I'll say just a couple of things,
and then go on to sex and love.
and then go on to sex and love.
196
594171
3057
Ka plot dallime mes dy gjinive;
10:22
There's a lot of gender differences;
197
597252
1857
cilido që mendon se meshkujt dhe femrat janë njësoj, thjesht nuk ka pasur kurrë bij apo bija.
10:23
anybody who thinks men and women are alike
198
599133
2176
10:26
simply never had a boy and a girl child.
199
601333
1942
Nuk e di përse duan të mendohet që meshkujt dhe femrat janë njësoj.
10:28
I don't know why they want to think
that men and women are alike.
that men and women are alike.
200
603299
3193
Ka plot gjëra që i kemi njësoj, por ka plot të tjera që nuk i kemi --
10:31
There's much we have in common,
201
606516
1523
10:32
but there's a whole lot
that we do not have in common.
that we do not have in common.
202
608063
2913
që nuk i kemi njësoj.
10:35
We are -- in the words of Ted Hughes,
203
611000
1976
Jemi -- me fjalët e Ted Hughes-it,
10:37
"I think that we are like two feet.
We need each other to get ahead."
We need each other to get ahead."
204
613000
5104
Mendoj se jemi krijuar që të jemi -- të jemi si dy këmbët. Kemi nevojë për njëri-tjetrin që të shkojmë përpara."
Por nuk evoluuam për të pasur të njëjtin tru.
10:42
But we did not evolve
to have the same brain.
to have the same brain.
205
618128
2848
10:45
And we're finding more and more
gender differences in the brain.
gender differences in the brain.
206
621000
3449
Dhe po gjejmë gjithnjë e më tepër dallime gjinore në tru.
Do të përdor vetëm ca dhe mandej do të hidhem te seksi dhe dashuria.
10:49
I'll only just use a couple
and then move on to sex and love.
and then move on to sex and love.
207
624473
3127
10:52
One of them is women's verbal ability.
208
627624
2107
Një prej tyre është aftësia verbale e femrave. Femrat munden të bisedojnë.
10:54
Women can talk.
209
629755
1221
10:55
Women's ability to find the right word
rapidly, basic articulation
rapidly, basic articulation
210
631000
3976
Aftësia e femrave për të gjetur shpejt fjalën e duhur, artikulim i thjeshtë
10:59
goes up in the middle
of the menstrual cycle,
of the menstrual cycle,
211
635000
2378
shtohet në mes të ciklit menstrual, kur kulmon niveli i estrogjenit.
11:02
when estrogen levels peak.
212
637402
1571
Por edhe gjatë menstruacionit, ato janë më të afta se mashkulli mesatar.
11:03
But even at menstruation,
they're better than the average man.
they're better than the average man.
213
638997
3618
Femrat munden të flasin.
11:07
Women can talk.
214
643099
1048
Këtë e kanë bërë gjatë miliona vitesh; fjalët qenë mjetet e femrave.
11:09
They've been doing it for a million years;
words were women's tools.
words were women's tools.
215
644655
3321
11:12
They held that baby
in front of their face,
in front of their face,
216
648000
2087
I mbanin foshnjat para fytyrës,
për t'i përkëdhelur, për t'i qortuar, për t'i edukuar me anë të fjalës.
11:14
cajoling it, reprimanding it,
educating it with words.
educating it with words.
217
650111
3809
Dhe kështu u bënë një forcë shumë e fuqishme.
11:18
And, indeed, they're becoming
a very powerful force.
a very powerful force.
218
653944
3032
11:21
Even in places like India and Japan,
219
657000
5237
Madje edhe në vende si India dhe Japonia,
ku femrat nuk po kalojnë shpejt në tregun e rregullt të punës,
11:27
where women are not moving rapidly
into the regular job market,
into the regular job market,
220
662261
3397
11:30
they're moving into journalism.
221
665682
1833
po kalojnë në gazetari.
11:32
And I think that the television
is like the global campfire.
is like the global campfire.
222
667539
4437
Dhe mendoj se televizioni është si një lloj zjarri global kampimi.
11:36
We sit around it and it shapes our minds.
223
672000
3976
Ulemi përreth tij dhe na modelon mendjen.
11:40
Almost always, when I'm on TV,
the producer who calls me,
the producer who calls me,
224
676000
4084
Thuajse përherë, kur jam në një TV, producenti që më thirri,
që merret me se çfarë do të them, është një femër.
11:44
who negotiates what we're going to say,
225
680108
2143
11:47
is a woman.
226
682275
1055
Në fakt, Solzhenicini tha dikur,
11:48
In fact, Solzhenitsyn once said,
227
683354
2658
"Të kesh një shkrimtar të madh, është si të kesh një tjetër qeveri."
11:50
"To have a great writer
is to have another government."
is to have another government."
228
686036
3154
Sot në Amerikë 54 përqind e njerëzve që shkruajnë janë femra.
11:54
Today 54 percent of people
who are writers in America are women.
who are writers in America are women.
229
689682
4587
Është një prej shumë karakteristikave që kanë gratë
11:59
It's one of many,
many characteristics that women have
many characteristics that women have
230
695158
2673
që do t'i kthejë ato në tregun e punës.
12:02
that they will bring into the job market.
231
697855
2280
Ato kanë aftësi të pabesueshme për t'u marrë me njerëzit, me negociata.
12:04
They've got incredible people skills,
negotiating skills.
negotiating skills.
232
700159
4127
Përfytyrimi i tyre është i fortë.
12:09
They're highly imaginative.
233
704310
1666
12:10
We now know the brain circuitry
of imagination, of long-term planning.
of imagination, of long-term planning.
234
706000
4579
E njohim tashmë qarkun trunor të përfytyrimit, planifikim afatgjatë.
Priren të mendojnë në mënyrë rrjetësore.
12:15
They tend to be web thinkers.
235
710603
2120
12:17
Because the female parts
of the brain are better connected,
of the brain are better connected,
236
712747
2785
Ngaqë pjesët femërore të trurit janë të lidhura më mirë,
ato priren të grumbullojnë më shumë pjesë të dhënash gjatë të menduarit,
12:20
they tend to collect more
pieces of data when they think,
pieces of data when they think,
237
715556
3174
t'i vendosin ato në rregullsi më komplekse, të shohin më tepër mundësi dhe përfundime.
12:23
put them into more complex patterns,
see more options and outcomes.
see more options and outcomes.
238
718754
4703
Ato priren të jenë mendimtare kontekstuale, holistike, ajo çka i quaj mendimtare rrjetësore.
12:28
They tend to be contextual,
holistic thinkers,
holistic thinkers,
239
723481
3706
12:32
what I call web thinkers.
240
727211
1540
12:33
Men tend to -- and these are averages --
241
728775
2005
Meshkujt priren -- dhe kjo vlen për mesataren -- priren të heqin qafe atë çka e shohin si të tepërt,
12:35
tend to get rid of what they regard
as extraneous,
as extraneous,
242
730804
2659
të përqendrohen në atë që kanë në dorë, dhe të ecin më tepër sipas një rregullsie të menduari hap pas hapi.
12:38
focus on what they do,
243
733487
1385
12:39
and move in a more
step-by-step thinking pattern.
step-by-step thinking pattern.
244
734896
5926
Që të dyja janë mënyra të mira të menduari.
12:45
They're both perfectly good
ways of thinking.
ways of thinking.
245
741171
2102
Na duhen të dyja që të ecim përpara.
12:48
We need both of them to get ahead.
246
743297
2232
12:50
In fact, there's many more
male geniuses in the world.
male geniuses in the world.
247
745553
3423
Në fakt, në botë ka më tepër gjeni meshkuj.
12:53
And there's also many more
male idiots in the world.
male idiots in the world.
248
749000
2721
Kur -- dhe ka po ashtu plot idiotë meshkuj në botë. (Të qeshura)
12:56
(Laughter)
249
751745
1726
Kur truri i mashkullit punon mirë, punon tejet mirë.
12:58
When the male brain works well,
it works extremely well.
it works extremely well.
250
753495
3182
Dhe ajo që mendoj se po bëjmë në të vërtetë është se po shkojmë drejt një shoqërie bashkëpunuese,
13:01
And what I really think
that we're doing is,
that we're doing is,
251
756701
3334
13:04
we're moving towards
a collaborative society,
a collaborative society,
252
760059
2286
një shoqëri në të cilën talentet, si meshkuj, ashtu edhe femra, po kuptohen më mirë
13:07
a society in which the talents
of both men and women
of both men and women
253
762369
2802
13:09
are becoming understood
and valued and employed.
and valued and employed.
254
765195
3781
vlerësohen dhe punësohen më mirë.
13:13
But in fact, women moving
into the job market
into the job market
255
769000
2763
Por në fakt, hedhja e femrave në tregun e punës po ka një ndikim të pamat
13:16
is having a huge impact
on sex and romance and family life.
on sex and romance and family life.
256
771787
5110
te seksi, marrëdhëniet dashurore dhe jeta familjare.
Mbi të gjitha, femrat po zënë ta shprehin seksualitetin e tyre.
13:22
Foremost, women are starting
to express their sexuality.
to express their sexuality.
257
777608
5084
13:27
I'm always astonished
when people come to me and say,
when people come to me and say,
258
782716
2626
Gjithmonë habitem kur vijnë e më pyesin,
"Pse tradhtojnë kaq shumë meshkujt?"
13:30
"Why is it that men are so adulterous?"
259
785366
2318
Dhe u them, "Pse mendoni që ka më shumë meshkuj se femra që tradhtojnë?"
13:32
"Why do you think
more men are adulterous than women?"
more men are adulterous than women?"
260
787708
2713
"Eh, mirë -- meshkujt janë më shumë tradhtarë!"
13:35
"Well, men are more adulterous!"
261
790445
1571
Dhe u them, "Me kë mendoni se ju tradhtojnë këta meshkujt?"
13:36
And I say, "Who do you think
these men are sleeping with?"
these men are sleeping with?"
262
792040
2938
Dhe -- hesap i thjeshtë! (Të qeshura)
13:39
(Laughter)
263
795002
1404
13:41
And -- basic math!
264
796430
1728
Kështu pra.
13:42
Anyway.
265
798182
1174
Në Perëndim, vajzat e reja fillojnë --
13:44
In the Western world,
266
799380
3596
13:47
women start sooner at sex,
have more partners,
have more partners,
267
803000
2976
femrat e fillojnë seksin më herët, kanë më shumë partnerë,
13:50
express less remorse
for the partners that they do,
for the partners that they do,
268
806000
2885
shprehin më pak keqardhje për partnerët, se sa këta për to,
13:53
marry later, have fewer children,
269
808909
2682
martohen më të mëdha, bëjnë më pak fëmijë, braktisin një martesë të dështuar për një të mbarë.
13:56
leave bad marriages
in order to get good ones.
in order to get good ones.
270
811615
2905
13:59
We are seeing the rise
of female sexual expression.
of female sexual expression.
271
814544
3979
Po shihet rritje e shprehjes seksuale femërore.
Dhe, në fakt, edhe njëherë po shkojmë drejt asaj shprehje të seksualitetit
14:03
And, indeed, once again we're moving
forward to the kind of sexual expression
forward to the kind of sexual expression
272
818547
4721
që, me gjasa, do të shihnim në kullotat e Afrikës miliona vjetë më parë,
14:08
that we probably saw on the grasslands
of Africa a million years ago,
of Africa a million years ago,
273
823292
3684
14:11
because this is the kind
of sexual expression that we see
of sexual expression that we see
274
827000
2976
ngaqë ky është lloji i shprehjes së seksualitetit që shohim
14:14
in hunting and gathering societies today.
275
830000
2258
sot në shoqëri me bazë gjuetinë dhe mbledhjen e frutave.
14:17
We're also returning
to an ancient form of marriage equality.
to an ancient form of marriage equality.
276
832865
3976
Po i kthehemi gjithashtu një forme të lashtë barazie martesore.
Tani thuhet se shekulli i 21-të
14:22
They're now saying that the 21st century
277
837420
4556
14:26
is going to be the century of what
they call the "symmetrical marriage,"
they call the "symmetrical marriage,"
278
842000
3976
do të jetë shekulli i asaj që e quajnë "martesë simetrike,"
14:30
or the "pure marriage,"
or the "companionate marriage."
or the "companionate marriage."
279
846000
5384
ose "martesë e kulluar," ose the "martesë shokësh."
Kjo është një martesë mes të barabartësh,
14:36
This is a marriage between equals,
280
851408
3568
14:39
moving forward to a pattern
281
855000
2443
që shkon drejt një rregullsie që përputhet shumë me frymë e lashtë njerëzore.
14:42
that is highly compatible
with the ancient human spirit.
with the ancient human spirit.
282
857467
3134
14:46
We're also seeing a rise of romantic love.
283
861775
2539
Po shohim gjithashtu një ngritje të dashurisë romantike.
14:49
91 percent of American women
and 86 percent of American men
and 86 percent of American men
284
864786
4226
91 përqind e femrave dhe 86 përqind e meshkujve në Amerikë
nuk do të martoheshin me dikë që ka gjithë cilësitë të cilat i kërkojnë në një partner,
14:53
would not marry somebody
who had every single quality
who had every single quality
285
869036
4603
14:58
they were looking for in a partner,
286
873663
1816
nëse nuk do ta dashuronin atë person.
15:00
if they were not in love with that person.
287
875503
2763
Njerëz anembanë botës, nga një studim me 37 shoqëri,
15:03
People around the world,
in a study of 37 societies,
in a study of 37 societies,
288
878290
3519
duan të dashurojnë personin me të cilin martohen.
15:06
want to be in love
with the person that they marry.
with the person that they marry.
289
881833
3637
Vërtet, martesat me shkuesi janë duke u lënë prapa këtij shtegu të jetës njerëzore.
15:10
Indeed, arranged marriages are
on their way off this braid of human life.
on their way off this braid of human life.
290
885946
6054
15:20
I even think that marriages
might even become more stable
might even become more stable
291
895618
2794
Unë madje mendoj se martesat mund të bëhen edhe më të qëndrueshme
për shkak të prirjes së dytë të fuqishme botërore.
15:23
because of the second great world trend.
292
898436
3754
E para qe kalimi i femrave në tregun e punës,
15:27
The first one being women
moving into the job market,
moving into the job market,
293
902214
2762
15:29
the second one being
the aging world population.
the aging world population.
294
905000
2850
e dyta është mplakja e popullsisë botërore.
15:32
They're now saying that in America,
295
907874
2427
Tani thonë që në Amerikë,
mosha e mesme duhet parë si ajo deri në 85 vjeç.
15:35
that middle age should be regarded
as up to age 85.
as up to age 85.
296
910325
3651
Ngaqë në këtë kategori të moshës më të madhe, 76 deri 85, vetëm --
15:39
Because in that highest
age category of 76 to 85,
age category of 76 to 85,
297
914642
4879
deri 40 përqind e personave nuk gjejnë te ta asgjë që nuk shkon.
15:44
as much as 40 percent of people
have nothing really wrong with them.
have nothing really wrong with them.
298
919545
3431
15:47
So we're seeing there's a real
extension of middle age.
extension of middle age.
299
923000
3382
Pra po vërejmë që ka një shtim real të moshës së mesme.
15:51
For one of my books,
I looked at divorce data in 58 societies.
I looked at divorce data in 58 societies.
300
926714
5262
Dhe shqyrtova -- për një nga librat e mi, shqyrtova të dhëna divorcesh nga 85 shoqëri.
15:56
And as it turns out, the older you get,
the less likely you are to divorce.
the less likely you are to divorce.
301
932000
4231
Dhe nga sa del, sa më i madh në moshë, aq më pak gjasa të divorcoheni.
Niveli i divorceve tani për tani në Amerikë është i qëndrueshëm,
16:01
So the divorce rate right now
is stable in America,
is stable in America,
302
936596
3601
dhe po fillon të bjerë.
16:05
and it's actually beginning to decline.
303
940221
2334
16:07
It may decline some more.
304
942579
1602
Mund të bjerë edhe ca.
Mund ta thosha këtë me Viagran, me ndërrim estrogjeni, ndërrim ijësh
16:11
I would even say that with Viagra,
305
947133
3999
16:15
estrogen replacement, hip replacements
306
951156
3815
dhe me femrat kaq interesante sa nuk besohet
16:19
and the incredibly interesting women
307
954995
1981
16:21
-- women have never been
as interesting as they are now.
as interesting as they are now.
308
957000
3105
-- femrat nuk kanë qenë kurrë më interesante se sa janë tani.
Asnjëherë në këtë planet femrat nuk kanë qenë kaq të arsimuara, kaq interesante, kaq të afta.
16:24
Not at any time on this planet
have women been so educated,
have women been so educated,
309
960129
3458
16:28
so interesting, so capable.
310
963611
1947
Dhe pra, sinqerisht, mendoj se nëse ka pasur vërtet një epokë në evolucionin njerëzor
16:30
And so I honestly think that if there
really was ever a time in human evolution
really was ever a time in human evolution
311
965962
5379
kur të kishim mundësinë të bëjmë martesa të mbara, kjo kohë është tani.
16:36
when we have the opportunity to make
good marriages, that time is now.
good marriages, that time is now.
312
971365
3865
16:41
However, there's always kinds
of complications in this.
of complications in this.
313
976516
3201
Sidoqoftë, përherë ka ndërlikime në kësi gjërash.
Në këto tre sisteme të trurit: epsh, dashuri romantike dhe lidhje --
16:44
These three brain systems
-- lust, romantic love and attachment --
-- lust, romantic love and attachment --
314
979741
4717
jo gjithmonë shkojnë tok.
16:49
don't always go together.
315
984482
1354
Mund të shkojnë tok, meqë ra fjala.
16:50
They can go together, by the way.
316
985860
1699
Për këtë arsye seksi rastësor nuk është edhe aq i rastit.
16:52
That's why casual sex isn't so casual.
317
987583
1952
Orgazma ju jep një kulmim të dopaminës.
16:54
With orgasm you get a spike of dopamine.
318
989559
2269
Dopamina i përshoqërohet dashurisë romantike,
16:56
Dopamine's associated with romantic love,
319
991852
2096
dhe mund të bini në dashuri me dikë me të cilin thjesht bëtë seks rastësor.
16:58
and you can just
fall in love with somebody
fall in love with somebody
320
993972
2023
17:00
who you're just having casual sex with.
321
996019
1863
Me orgazmën mandej keni një vërshim të vërtetë oksitocine dhe vazopresine --
17:02
With orgasm, then you get a real rush
of oxytocin and vasopressin --
of oxytocin and vasopressin --
322
997906
3436
këto i përshoqërohen lidhjes me dikë.
17:06
those are associated with attachment.
323
1001366
2031
Prej saj ju vjen ndjesia e një bashkimi kozmik me dikë
17:08
This is why you can feel such a sense
of cosmic union with somebody
of cosmic union with somebody
324
1003421
3959
pasi keni bërë dashuri me të.
17:12
after you've made love to them.
325
1007404
1849
Por këto tre sisteme të trurit: epshi, dashuria romantike dhe lidhja,
17:14
But these three brain systems:
lust, romantic love and attachment,
lust, romantic love and attachment,
326
1009277
4699
17:18
aren't always connected to each other.
327
1014000
2481
jo gjithmonë janë të lidhur me njëri-tjetrin.
17:21
You can feel deep attachment
to a long-term partner
to a long-term partner
328
1017000
3251
Mund të ndjeheni thellësisht i lidhur me një partner që e keni prej kohësh
ndërkohë që ndjeni dashuri të fuqishme romantike për dikë tjetër,
17:25
while you feel intense
romantic love for somebody else,
romantic love for somebody else,
329
1020275
4092
teksa ndjeni pasionin seksual për persona pa lidhje me këta partnerët më sipër.
17:29
while you feel the sex drive for people
unrelated to these other partners.
unrelated to these other partners.
330
1024391
5453
Shkurt, jemi të aftë të duam më shumë se një person në herë.
17:35
In short, we're capable of loving
more than one person at a time.
more than one person at a time.
331
1030312
5029
Në fakt, mund të rrini shtrirë në shtrat natën
17:40
In fact, you can lie in bed at night
332
1035714
1992
dhe të hidheni nga ndjesitë e thella të lidhjes për një person
17:42
and swing from deep feelings
of attachment for one person
of attachment for one person
333
1037730
3246
17:45
to deep feelings
of romantic love for somebody else.
of romantic love for somebody else.
334
1041000
3432
në ndjesi të thella të dashurisë romantike për dikë tjetër.
Pak a shumë sikur në kokën tuaj të bëhej mbledhje
17:49
It's as if there's a committee meeting
going on in your head
going on in your head
335
1044456
2881
për të vendosur se çfarë të bëni.
17:52
as you are trying to decide what to do.
336
1047361
3127
Pra nuk mendoj, sinqerisht, se jemi një kafshë e krijuar për të qenë e lumtur;
17:55
So I don't think, honestly,
337
1050512
1635
17:56
we're an animal
that was built to be happy;
that was built to be happy;
338
1052171
2015
jemi një kafshë që u krijua për t'u riprodhuar.
17:59
we are an animal
that was built to reproduce.
that was built to reproduce.
339
1054210
2268
Mendoj se lumturinë që gjejmë, e bëjmë vetë.
18:01
I think the happiness we find, we make.
340
1056502
2935
18:04
And I think, however,
341
1059461
3482
Dhe mendoj që, sido qoftë, mund të ndërtojmë marrëdhënie të mira me njëri-tjetrin.
18:07
we can make good relationships
with each other.
with each other.
342
1062967
2667
18:10
So I want to conclude with two things.
343
1066000
2105
Pra dua ta përfundoj me këto dy gjëra.
Dua ta përfundoj me një shqetësim.
18:12
I want to conclude with a worry,
344
1068129
2047
Kam një shqetësim -- dhe një histori të mrekullueshme.
18:15
and with a wonderful story.
345
1070200
2929
Shqetësimi lidhet me antidepresantët.
18:19
The worry is about antidepressants.
346
1074287
2689
Në Shtetet e Bashkuara shkruhen mbi 100 milionë receta antidepresantësh në vit.
18:23
Over 100 million prescriptions
of antidepressants
of antidepressants
347
1078631
5132
18:28
are written every year
in the United States.
in the United States.
348
1083787
2821
Dhe këto barna po bëhen të rëndomta.
18:31
And these drugs are going generic.
349
1087100
2565
18:34
They are seeping around the world.
350
1089689
2483
Po përmbytin botën ngado.
Njoh një vajzë që merr nga këta antidepresantë, shtim serotonine --
18:37
I know one girl who's been
on these antidepressants,
on these antidepressants,
351
1092743
5233
18:42
SSRIs, serotonin-enhancing
antidepressants -- since she was 13.
antidepressants -- since she was 13.
352
1098000
3976
SSRI, antidepresantë për shtim serotonine -- që prej moshës 13 vjeç.
18:46
She's 23. She's been on them
ever since she was 13.
ever since she was 13.
353
1102000
2976
Është 23 tani. I merr që kur qe 13 vjeçe.
18:49
I've got nothing against people
who take them short term,
who take them short term,
354
1105000
3516
Nuk kam asgjë me personat që i marrin për pak kohë,
18:53
when they're going
through something horrible.
through something horrible.
355
1108540
2223
kur po kalojnë diçka vërtet të tmerrshme.
18:55
They want to commit suicide
or kill somebody else.
or kill somebody else.
356
1110787
2355
Kur duan të bëjnë vetëvrasje ose do të donin të vrisnin dikë.
Do t'ua këshilloja madje.
18:57
I would recommend it.
357
1113166
1068
Por në Shtetet e Bashkuara gjithnjë e më tepër persona po i marrin për shumë kohë.
18:59
But more and more people
in the United States
in the United States
358
1114258
2459
19:01
are taking them long term.
359
1116741
2384
Dhe vërtet, ajo çka bëjnë këto barna është rritja e nivelit të serotoninës.
19:03
And indeed, what these drugs do
is raise levels of serotonin.
is raise levels of serotonin.
360
1119149
5365
Dhe duke rritur nivelin e serotoninës, ju bllokoni qarkun e dopaminës.
19:09
And by raising levels of serotonin,
you suppress the dopamine circuit.
you suppress the dopamine circuit.
361
1124974
4821
19:14
Everybody knows that.
362
1129819
1562
Kjo dihet nga të gjithë.
19:16
Dopamine is associated with romantic love.
363
1131944
2895
Dopamina i përshoqërohet dashurisë romantike.
19:21
Not only do they suppress
the dopamine circuit,
the dopamine circuit,
364
1136627
3150
Jo vetëm që bllokojnë qarkun e dopaminës, por vrasin edhe dëshirën për seks.
19:24
but they kill the sex drive.
365
1139801
1867
Dhe po vratë dëshirën për seks, asgjësoni orgazmën.
19:27
And when you kill the sex drive,
you kill orgasm.
you kill orgasm.
366
1142316
3824
Dhe po asgjësuat orgazmën, asgjësoni atë rrëke kimike përshoqëruar lidhjes me dikë.
19:30
And when you kill orgasm,
367
1146164
1191
19:32
you kill that flood of drugs
associated with attachment.
associated with attachment.
368
1147379
3867
Në tru gjërat janë të lidhura me njëra-tjetrën.
19:36
The things are connected in the brain.
369
1151712
2264
19:38
And when you tamper with one brain system,
370
1154000
2656
Dhe kur fusni hundët në një sistem të trurit,
do të ngatërroni punë në një tjetër.
19:41
you're going to tamper with another.
371
1156680
1945
19:43
I'm just simply saying that a world
without love is a deadly place.
without love is a deadly place.
372
1159000
4754
Thjesht po them që një botë pa dashuri është një vend i vdekur.
19:49
So now --
373
1164738
1002
Pra, kështu -- (Duartrokitje) -- faleminderit.
19:50
(Applause)
374
1165764
4212
19:54
Thank you.
375
1170000
1703
Dua ta mbyll me një histori. E mandej, vetëm një koment.
19:56
I want to end with a story.
376
1171727
1485
19:58
And then, just a comment.
377
1173839
1300
Për 30 vjetë jam marrë me studimin e dashurisë romantike, seksit dhe lidhjes.
20:01
I've been studying romantic love
and sex and attachment for 30 years.
and sex and attachment for 30 years.
378
1176741
4779
Jam binjake; më intereson të njoh pse jemi të gjithë të ngjashëm.
20:08
I'm an identical twin;
I am interested in why we're all alike.
I am interested in why we're all alike.
379
1183774
3516
Pse ju dhe unë jemi të ngjashëm, pse irakianët dhe japonezët
20:12
Why you and I are alike,
why the Iraqis and the Japanese
why the Iraqis and the Japanese
380
1187925
3051
20:15
and the Australian Aborigines
and the people of the Amazon River
and the people of the Amazon River
381
1191000
3000
dhe aborigjenët e Australisë dhe tributë e lumit të Amazonës janë të ngjashëm.
20:18
are all alike.
382
1194024
1000
20:20
And about a year ago,
383
1195777
2309
Dhe rreth një vit më parë, një shërbim Interneti takimesh, Match.com, erdhi
20:22
an Internet dating service,
Match.com, came to me
Match.com, came to me
384
1198110
2985
dhe më pyeti nëse mund të konceptoja për ta një site të ri shërbimi takimesh.
20:25
and asked me if I would design
a new dating site for them.
a new dating site for them.
385
1201119
3652
20:29
I said, "I don't know anything
about personality. You know?
about personality. You know?
386
1204795
2802
U thashë, "Nuk di asgjë rreth personalitetit. Apo nuk e dini?
20:32
I don't know. Do you think
you've got the right person?"
you've got the right person?"
387
1207621
2720
Nuk di asgjë. Mendoni se jam personi i duhur?"
Më thanë, "Po."
20:35
They said, "Yes."
388
1210365
1040
Kjo më bëri të mendohem rreth faktit se pse biem në dashuri me një person dhe jo me dikë tjetër.
20:36
It got me thinking
about why it is that you fall in love
about why it is that you fall in love
389
1211429
3023
20:39
with one person rather than another.
390
1214476
1732
Ky është projekti im i tanishëm; që do të jetë libri im i ardhshëm.
20:41
That's my current project;
it will be my next book.
it will be my next book.
391
1216232
3443
Ka një qerre me arsye pse bini në dashuri me dikë dhe jo me një tjetër.
20:45
There's all kinds of reasons
392
1220262
1539
20:46
that you fall in love
with one person rather than another.
with one person rather than another.
393
1221825
2753
Ora biologjike ka rëndësi. Ka rëndësi afërsia.
20:49
Timing is important.
Proximity is important.
Proximity is important.
394
1224602
3286
Misteri ka rëndësi. Bini në dashur me dikë që në një farë mënyre është misterioz,
20:52
Mystery is important.
395
1227912
1380
20:54
You fall in love with somebody
who's somewhat mysterious,
who's somewhat mysterious,
396
1229316
2729
pjesërisht ngaqë misteri e rrit nivelin e dopaminës në tru,
20:56
in part because mystery
elevates dopamine in the brain,
elevates dopamine in the brain,
397
1232069
2678
dhe, me gjasa, ju shtyn tej pragut të rënies në dashuri.
20:59
probably pushes you
over that threshold to fall in love.
over that threshold to fall in love.
398
1234771
2766
Bini në dashuri me dikë që bie brenda asaj që e quaj "harta juaj e dashurisë,"
21:02
You fall in love with somebody
399
1237561
1429
21:03
who fits within
what I call your "love map,"
what I call your "love map,"
400
1239014
2095
një listë tiparesh që krijohet gjatë fëmijërisë në rritje e sipër, dhe për të cilën jeni të pandërgjegjshëm.
21:05
an unconscious list of traits
401
1241133
2147
21:08
that you build in childhood
as you grow up.
as you grow up.
402
1243304
2314
Dhe mendoj gjithashtu që përfundoni në --
21:10
And I also think
that you gravitate to certain people,
that you gravitate to certain people,
403
1245642
3042
vini qark disa personash, në fakt, me sisteme truri njëfarësoj komplementare.
21:13
actually, with somewhat
complementary brain systems.
complementary brain systems.
404
1248708
3268
21:16
And that's what I'm now
contributing to this.
contributing to this.
405
1252000
2287
Dhe këtu po kontribuoj tani.
Por desha t'ju tregoj një histori -- për ilustrim.
21:19
But I want to tell you
a story, to illustrate.
a story, to illustrate.
406
1254311
3665
21:22
I've been carrying on here
about the biology of love.
about the biology of love.
407
1258000
2976
U mora këtu me biologjinë e dashurisë.
Doja t'ju tregoja pakëz edhe për kulturën e saj --
21:26
I wanted to show you a little bit
about the culture of it, too,
about the culture of it, too,
408
1261709
3687
magjinë e saj.
21:30
the magic of it.
409
1265420
1167
21:32
It's a story that was told to me
410
1268000
3349
Është një rast që ma ka treguar dikush që e dëgjoi prej dikujt tjetër --
21:36
by somebody who had
heard it just from one --
heard it just from one --
411
1271373
2461
ka gjasa të jetë e vërtetë.
21:38
probably a true story.
412
1273858
1118
Bëhet fjalë për një student -- unë dhe dy kolegët e mi jemi në Rutgers --
21:41
It was a graduate student --
I'm at Rutgers and my two colleagues --
I'm at Rutgers and my two colleagues --
413
1276508
3468
21:44
Art Aron is at SUNY Stony Brook.
414
1280000
1976
Art Aron punon në SUNY Stony Brook.
21:46
That's where we put our people
in the MRI machine.
in the MRI machine.
415
1282000
2371
Kjo këtu është makina ku skanojmë personat në MRI.
21:49
And this graduate student was madly
in love with another graduate student,
in love with another graduate student,
416
1285000
4563
Dhe ky student qe marrisht i dashuruar me një tjetër studente,
që nuk qe e dashuruar me të.
21:54
and she was not in love with him.
417
1289587
2373
Dhe të dy qenë në një konferencë në Pekin.
21:58
And they were
all at a conference in Beijing.
all at a conference in Beijing.
418
1293206
2255
Dhe ky e dinte nga punimet tona që po se se bëni diçka vërtet të re me dikë,
22:01
And he knew from our work
419
1296485
3034
22:04
that if you go and do something
very novel with somebody,
very novel with somebody,
420
1299543
4408
mund ta rrisni nivelin e dopaminës në tru.
22:08
you can drive up
the dopamine in the brain,
the dopamine in the brain,
421
1303975
2001
22:10
and perhaps trigger this brain
system for romantic love.
system for romantic love.
422
1306000
3693
Dhe ndoshta ta vini në punë sistemin trunor të dashurisë romantike. (Të qeshura)
22:14
(Laughter)
423
1309717
2157
Kështu që vendosi ta vinte shkencën në funksionim,
22:16
So he decided he'd put science to work.
424
1311898
3886
dhe e ftoi atë vajzë për një xhiro me shtyje-hiqe.
22:21
And he invited this girl to go off
on a rickshaw ride with him.
on a rickshaw ride with him.
425
1316624
3334
22:25
And sure enough -- I've never been in one,
426
1320809
2069
Dhe merret me mend -- unë nuk kam hipur ndonjëherë,
22:27
but apparently they go
all around the buses and the trucks
all around the buses and the trucks
427
1322902
2738
por kuptohet që gjarpëruan mes autobusëve dhe kamionëve
mes zhurmës dhe rrëmujës, të ngazëllyer.
22:30
and it's crazy and it's noisy
and it's exciting.
and it's exciting.
428
1325664
2818
Dhe miku mendonte që kjo do t'ia shtonte dopaminën,
22:33
He figured that this would drive up
the dopamine,
the dopamine,
429
1328506
2286
dhe zoga do të binte në dashuri me të.
22:35
and she'd fall in love with him.
430
1330816
1532
Dhe ja ku filluan, ajo duke gërthitur dhe duke e shtrënguar pas vetes
22:37
So off they go and she's squealing
and squeezing him
and squeezing him
431
1332372
4974
mes të qeshurash, duke u dëfryer sa mundej.
22:42
and laughing and having a wonderful time.
432
1337370
2517
22:44
An hour later they get down
off of the rickshaw,
off of the rickshaw,
433
1339911
3539
Pas një ore zbritën prej shtyje-hiqes,
22:48
and she throws her hands up and she says,
434
1343474
3580
dhe ajo me duart përpjetë i thotë, "A s'qe e mrekullueshme?"
22:51
"Wasn't that wonderful?"
435
1347078
2312
Dhe, "A nuk qe i pashëm ai i djali i shtyje-hiqes?!"
22:54
And, "Wasn't that rickshaw
driver handsome!"
driver handsome!"
436
1349414
3414
22:57
(Laughter)
437
1352852
3069
(Të qeshura) (Duartrokitje)
23:00
(Applause)
438
1355945
6031
23:06
There's magic to love!
439
1362000
1162
Dashuria ka brenda magji!
23:07
(Applause)
440
1363186
1611
Por do ta mbyll duke thënë që miliona vjetë më parë, evolucioni na pajisi me tre shtysa themelore:
23:09
But I will end by saying
that millions of years ago,
that millions of years ago,
441
1364821
3620
23:13
we evolved three basic drives:
442
1368465
2332
shtysa për seks, dashuria romantike dhe lidhja me një partner për shumë kohë.
23:15
the sex drive, romantic love
443
1370821
2519
23:18
and attachment to a long-term partner.
444
1373364
2340
Këto qarqe janë të ngulitura thellë në trurin njerëzor.
23:20
These circuits are deeply
embedded in the human brain.
embedded in the human brain.
445
1375728
3079
Do të mbijetojnë për sa kohë specia jonë mbijeton
23:24
They're going to survive
as long as our species survives
as long as our species survives
446
1379203
4403
në atë që Shekspiri e quajti "kjo pështjellë e mortme."
23:28
on what Shakespeare called
"this mortal coil."
"this mortal coil."
447
1383630
2708
Faleminderit. (Duartrokitje)
23:31
Thank you.
448
1386362
1006
23:32
Chris Anderson: Helen Fisher!
449
1387392
1425
23:33
(Applause)
450
1388841
1063
ABOUT THE SPEAKER
Helen Fisher - Anthropologist, expert on loveAnthropologist Helen Fisher studies gender differences and the evolution of human emotions. She’s best known as an expert on romantic love.
Why you should listen
Fisher's several books lay bare the mysteries of our most treasured emotion: its evolution, its biochemical foundations and its vital importance to human society. Fisher describes love as a universal human drive (stronger than the sex drive; stronger than thirst or hunger; stronger perhaps than the will to live), and her many areas of inquiry shed light on timeless human mysteries like why we choose one partner over another. Her classic study, Anatomy of Love, first published in 1992, has just been re-issued in a fully updated edition, including her recent neuroimaging research on lust, romantic love and attachment as well as discussions of sexting, hooking up, friends with benefits, other contemporary trends in courtship and marriage, and a dramatic current trend she calls “slow love.”
Helen Fisher | Speaker | TED.com