TEDWomen 2013
Boyd Varty: What I learned from Nelson Mandela
Boyd Varty: Çfarë mësova nga Nelson Mandela
Filmed:
Readability: 3.2
1,730,475 views
"Në katedralen e natyrës së egër, zbulohet pjesa jonë më e mirë. Boyd Varty, një aktivist për mbrojtjen e kafshëve të egra, tregon historitë e kafshëve, njerëzve dhe lidhjet e tyre, ose "Ubuntu"-- e përcaktuar si, " Jeni ju, pa jam une." Ai ja kushton këtë fjalim liderit South Afrikan Nelson Mandela, mishërimi i njeriut me frymë bujare dhe zemër të madhe.
Boyd Varty - Environmental and literacy activist
In his native South Africa, Boyd Varty builds wildlife corridors to restore the environment and literacy centers to restore the human spirit. Full bio
In his native South Africa, Boyd Varty builds wildlife corridors to restore the environment and literacy centers to restore the human spirit. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
I'm a man who's trying to live from his heart,
0
581
3708
Jam njeri të cilit mendimet i dalin nga zemra,
00:16
and so just before I get going,
1
4289
3065
dhe para se të filloj,
00:19
I wanted to tell you as a South African
2
7354
2571
doja t'ju thoja si Afrikano Jugor
00:21
that one of the men who has inspired me most
3
9925
2984
që njeriu i cili më ka frymëzuar më së shumti
00:24
passed away a few hours ago.
4
12909
3066
ndërroi jetë disa orë më parë.
00:27
Nelson Mandela has come to the end
5
15975
2690
Nelson Mandela erdhi te fundi
00:30
of his long walk to freedom.
6
18665
2680
i rrugës së gjatë për te liria.
00:33
And so this talk is going to be for him.
7
21345
4935
Kështu që këtë fjalim do t'ja dedikoj atij.
00:40
I grew up in wonder.
8
28544
2810
U rrita në mrekulli.
00:43
I grew up amongst those animals.
9
31354
4115
U rrita mes kafshëve.
00:47
I grew up in the wild eastern part of South Africa
10
35469
4391
U rrita në pjesën lindore, të egër të Afrikes së Jugut
00:51
at a place called Londolozi Game Reserve.
11
39860
2898
në një vend të quajtur Londolozi Game Reserve.
00:54
It's a place where my family has been
12
42758
2772
Ky është vendi që familja ime ka qenë
00:57
in the safari business for four generations.
13
45530
4195
në biznesin e safarit për katër gjenerata.
01:01
Now for as long as I can remember,
14
49725
2237
Për sa kohë që mbaj mend,
01:03
my job has been to take people out into nature,
15
51962
4737
puna ime ishte të shoqëroja njerëzit në natyrë,
01:08
and so I think it's a lovely twist of fate today
16
56699
2911
dhe mendoj që është një ironi e bukur
01:11
to have the opportunity
17
59610
1820
që sot të kem mundësinë
01:13
to bring some of my experiences out in nature
18
61430
2881
t'ju sjell në këtë takim
01:16
in to this gathering.
19
64311
2140
disa nga eksperiencat e mia në natyrë.
01:18
Africa is a place
20
66451
1879
Afrika është një vend
01:20
where people still sit under starlit skies
21
68330
3384
ku njerëzit akoma ulen nën dritën e yjeve,
01:23
and around campfires and tell stories,
22
71714
3410
rreth zjarreve të ndezur dhe tregojnë histori,
01:27
and so what I have to share with you today
23
75124
2691
dhe ajo që do të ndaj me ju sot është
01:29
is the simple medicine of a few campfire stories,
24
77815
4419
se cfarë është ilaci i këtyre historive rreth zjarreve,
01:34
stories about heroes of heart.
25
82234
3138
histori për heronjtë e zemrës.
01:37
Now my stories are not the stories
26
85372
2120
Historitë e mia nuk janë nga ato
01:39
that you'll hear on the news,
27
87492
1698
që dëgjoni në lajme,
01:41
and while it's true that Africa is a harsh place,
28
89190
2973
dhe, ndersa është e vërtetë që Afrika është vend i ashpër,
01:44
I also know it to be a place
29
92163
1937
është po ashtu vendi
01:46
where people, animals and ecosystems
30
94100
4266
ku njerëzit, kafshët dhe ekosistemet
01:50
teach us about a more interconnected world.
31
98366
4387
na mësojnë rreth një bote më të ndërthurur.
01:54
When I was nine years old,
32
102753
1978
Kur isha 9 vjec,
01:56
President Mandela came to stay with my family.
33
104731
3234
President Mandela erdhi të jetonte me familjen time.
01:59
He had just been released from
his 27 years of incarceration,
his 27 years of incarceration,
34
107965
3424
Ai sapo ishte liruar nga 27 vitet e burgut
02:03
and was in a period of readjustment
35
111389
2627
dhe ishte në periudhën e riadaptimit
02:06
to his sudden global icon status.
36
114016
2659
me statusin e ri si ikone botërore.
02:08
Members of the African National Congress
37
116675
2500
Anëtarët e Kongresit Nacional Afrikan
02:11
thought that in the bush
38
119175
1991
menduan që në natyrë
02:13
he would have time to rest and recuperate
39
121166
2234
ai do të kishte kohë të pushonte dhe rikuperohej
02:15
away from the public eye,
40
123400
1761
larg nga skena publike,
02:17
and it's true that lions tend to be
41
125161
3379
dhe është e vërtetë që luanët
02:20
a very good deterrent to press and paparazzi.
42
128540
4231
janë pengesë e fortë për shtypin dhe paparacet.
02:24
(Laughter)
43
132771
2129
(Të qeshura)
02:26
But it was a defining time for me as a young boy.
44
134900
2546
Por ishte kohë përcaktueses për mua si djalë i ri.
02:29
I would take him breakfast in bed,
45
137446
2061
Do ti dërgoja mëngjesin në shtrat,
02:31
and then, in an old track suit and slippers,
46
139507
2368
dhe pastaj ai vishte rrobat e vjetra dhe pandoflet,
02:33
he would go for a walk around the garden.
47
141875
2605
dhe shkonte të shetiste në kopësht.
02:36
At night, I would sit with my family
48
144480
1678
Natën, unë ulesha me familjen
02:38
around the snowy, bunny-eared TV,
49
146158
2501
rreth televizorit të bardhë me veshë lepuri,
02:40
and watch images of that same
50
148659
2418
dhe shihja figurat e të njejtit
02:43
quiet man from the garden
51
151077
1934
njeri të qetë të oborrit
02:45
surrounded by hundreds and thousands of people
52
153011
3050
i rrethuar nga qindra e mijra njerëz,
02:48
as scenes from his release were broadcast nightly.
53
156061
3259
se skenat e lirimit të tij transmetoheshin cdo natë.
02:51
He was bringing peace
54
159320
1952
Ai sillte paqe
02:53
to a divided and violent South Africa,
55
161272
2882
tek një Afrikë Jugore e ndarë dhe e dhunshme,
02:56
one man with an unbelievable sense of his humanity.
56
164154
5229
një njeri me një ndjenjë humaniteti te pabesueshme.
03:01
Mandela said often that the gift of prison
57
169383
2764
Mandela tha shpesh që e mira e qoshës së burgut
03:04
was the ability to go within and to think,
58
172147
2960
ishte mundësia për të vetëshqyrtuar,
03:07
to create in himself
59
175107
1729
për të krijuar në vetëvete
03:08
the things he most wanted for South Africa:
60
176836
2879
gjërat që ai donte më së shumti për Afriken e Jugut:
03:11
peace, reconciliation, harmony.
61
179715
3345
paqe, pajtim, harmoni.
03:15
Through this act of immense open-heartedness,
62
183060
2855
Nëpërmjet këtij akti të një mirësie të pafundme,
03:17
he was to become the embodiment
63
185915
2232
ai u be mishërimi
03:20
of what in South Africa we call "ubuntu."
64
188147
3539
i asaj që në Afrikën e Jugut e quajmë "ubuntu".
03:23
Ubuntu: I am because of you.
65
191686
2849
Ubuntu: Jeni ju pa jam unë.
03:26
Or, people are not people
66
194535
2663
E thënë ndryshe, nuk do ishim këta që jemi
03:29
without other people.
67
197198
2725
pa njerëzit e tjerë.
03:31
It's not a new idea or value
68
199923
1846
Nuk është ide apo vlerë e re
03:33
but it's one that I certainly think at these times
69
201769
1855
por është një e tillë që në këto kohëra
03:35
is worth building on.
70
203624
1749
ia vlen të mbështetesh.
03:37
In fact, it is said that in the
collective consciousness of Africa,
collective consciousness of Africa,
71
205373
3164
Në fakt, thuhet që
në ndërgjegjen kolektive të Afrikës,
në ndërgjegjen kolektive të Afrikës,
03:40
we get to experience the deepest parts
72
208537
2039
ne gjejmë eksperiencat më të thella
03:42
of our own humanity
73
210576
1305
të humanitetit tonë
03:43
through our interactions with others.
74
211881
2784
nëpërmjet komunikimit me të tjerët.
03:46
Ubuntu is at play right now.
75
214665
2112
Ubuntu është në lojë tani.
03:48
You are holding a space for me
76
216777
2000
Ju keni zënë vend tani që unë
03:50
to express the deepest truth of who I am.
77
218777
3392
të shpreh të vërtetën më të thellë se kush jam.
03:54
Without you, I'm just a guy talking to an empty room,
78
222169
2260
Pa ju, jam vetëm një tip që flet në një dhomë boshe.
03:56
and I spent a lot of time last week doing that,
79
224429
3078
Harxhova mjaft kohë duke bërë këtë javën e kaluar,
03:59
and it's not the same as this.
80
227507
3323
dhe nuk është njësoj.
04:02
(Laughter)
81
230830
2426
(Të qeshura)
04:05
If Mandela was the national
and international embodiment,
and international embodiment,
82
233256
3448
Nëse Mandela ishte
mishërimi kombëtar dhe botëror,
mishërimi kombëtar dhe botëror,
04:08
then the man who taught me the most
83
236704
1594
njeriu që më ka mesuar më shumë
04:10
about this value personally was this man,
84
238298
2603
për vlerat ishte ky njeri,
04:12
Solly Mhlongo.
85
240901
1358
Solly Mhlongo.
04:14
Solly was born under a tree
86
242259
1808
Solly ka lindur nën një pemë
04:16
60 kilometers from where I grew up in Mozambique.
87
244067
2786
60 km nga ku u rrita une, në Mozambik.
04:18
He would never have a lot of money,
88
246853
1500
Ai nuk ka pasur ndonjëherë shumë para,
04:20
but he was to be
89
248353
1422
por ai ishte
04:21
one of the richest men I would ever meet.
90
249775
2629
një nga njerëzit më të pasur që kam takuar.
04:24
Solly grew up tending to his father's cattle.
91
252404
2719
Solly u rrit duke u kujdesur për lopët e babait.
04:27
Now, I can tell you, I don't know what it is
about people who grow up looking after cattle,
about people who grow up looking after cattle,
92
255123
4182
Unë s'e di si është për njerëzit që rrisin lopët,
04:31
but it makes for über-resourcefulness.
93
259305
3022
por i bën tepër të mprehtë.
04:34
The first job that he ever got in the safari business
94
262327
2474
Puna e parë që i dhanë në biznesin e safarit
04:36
was fixing the safari trucks.
95
264801
2216
ishte të rregullonte kamionat.
04:39
Where he had learned to do that out in the bush
96
267017
2654
Se ku e kishte mësuar ta bënte atë aty mes pemëve,
04:41
I have no idea, but he could do it.
97
269671
2129
s'e di, por ai dinte ta bënte.
04:43
He then moved across into what we called
98
271800
1927
Pastaj ai kaloi në atë që e quanim
04:45
the habitat team.
99
273727
1387
grupi i habitatit.
04:47
These were the people on the reserve
100
275114
1886
Këta ishin njerëzit e rezervatit
04:49
who were responsible for its well-being.
101
277000
2357
që kujdeseshin për mirëmbajtjen.
04:51
He fixed roads, he mended wetlands,
102
279357
2284
Ai rregulloi rrugë, përmiresoi këneta,
04:53
he did some anti-poaching.
103
281641
1818
ndalonte gjuetinë pa leje.
04:55
And then one day we were out together,
104
283459
2126
Një ditë ne kishim dale bashkë,
04:57
and he came across the tracks of where
a female leopard had walked.
a female leopard had walked.
105
285585
3531
dhe ndeshëm në gjurmat e nje leopardi femër.
05:01
And it was an old track,
106
289116
1774
Ishte një gjurmë e vjetër,
05:02
but for fun he turned and he began to follow it,
107
290890
2441
por ai filloi ta ndiqte për argëtim,
05:05
and I tell you, I could tell by the speed
108
293331
1575
mund t'ju them, nga shpejtësia
05:06
at which he moved on those pad marks
109
294906
1697
me të cilën po përshkonte ato gjurma,
05:08
that this man was a Ph.D.-level tracker.
110
296603
3974
që ky njeri ishte një ndjekës i nivelit Ph.D.
05:12
If you drove past Solly
111
300577
1774
Nëse kaloje me makine afër Solly
05:14
somewhere out on the reserve,
112
302351
1678
diku në rezervat,
05:16
you look up in your rearview mirror,
113
304029
1649
po të shihje në pasqyrën e pasme,
05:17
you'd see he'd stopped the car
114
305678
1845
do të shihje që ai kishte ndaluar makinën
05:19
20, 50 meters down the road
115
307523
2046
20, 50 metra më poshtë
05:21
just in case you need help with something.
116
309569
3013
në rast se kishe nevojë për ndonje gjë.
05:24
The only accusation I ever heard leveled at him
117
312582
2753
I vetmi akuzim që kam degjuar t'i bëjne atij
05:27
was when one of our clients said,
118
315335
1395
ishte kur një nga klientët i tha,
05:28
"Solly, you are pathologically helpful."
119
316730
3217
"Solly, je patologjikisht i dobishëm."
05:31
(Laughter)
120
319947
2447
(Të qeshura)
05:34
When I started professionally guiding people
121
322394
2891
Kur u bëra udhërrëfyes profesionist
05:37
out into this environment,
122
325285
1657
në këtë mjedis,
05:38
Solly was my tracker.
123
326942
1560
Solly ishte ndjekësi im.
05:40
We worked together as a team.
124
328502
1819
Ne punonim si grup.
05:42
And the first guests we ever got
125
330321
2026
Vizitorët e parë
05:44
were a philanthropy group from your East Coast,
126
332347
2847
ishin një grup bamirësish nga Bregu Lindor i ShBA,
05:47
and they said to Solly, on the side, they said,
127
335194
2354
dhe e morën në një anë Solly dhe i thanë,
05:49
"Before we even go out to see lions and leopards,
128
337548
2641
"Para se të shkojmë të shohim luanët e leopardët,
05:52
we want to see where you live."
129
340189
2062
duam të shohim ku jeton."
05:54
So we took them up to his house,
130
342251
1465
Kështu që i cuam te shtëpia e tij,
05:55
and this visit of the philanthropist to his house
131
343716
2872
e kjo vizitë e filantropistit aty,
05:58
coincided with a time when Solly's wife,
132
346588
2681
koincidoi me periudhen kur gruaja e Solly,
06:01
who was learning English,
133
349269
1600
që po mësonte anglisht,
06:02
was going through a phase
where she would open the door
where she would open the door
134
350869
2184
ishte në fazen që e hapte
deren e shtëpise duke thënë,
deren e shtëpise duke thënë,
06:05
by saying, "Hello, I love you.
135
353053
2664
"Tungjatjeta, Ju dua.
06:07
Welcome, I love you." (Laughter)
136
355717
2215
Mirësevini, Ju dua." (Të qeshura)
06:09
And there was something so beautifully African
137
357932
2549
Kishte dicka mrekulluese afrikane
06:12
about it to me, this small house
138
360481
1845
në këtë shtëpize të vogël
06:14
with a huge heart in it.
139
362326
2585
me një zemër të madhe brenda.
06:16
Now on the day that Solly saved my life,
140
364911
6575
Në diten që Solly më shpëtoi jetën,
06:23
he was already my hero.
141
371486
2011
ai ishte tashmë heroi im.
06:25
It was a hot day,
142
373497
1581
Ishte një ditë e nxehtë,
06:27
and we found ourselves down by the river.
143
375078
1974
dhe ne u gjendëm te lumi.
06:29
Because of the heat, I took my shoes off,
144
377052
2836
Nga vapa, unë hoqa këpucët,
06:31
and I rolled up my pants,
145
379888
1703
përvesha pantallonat,
06:33
and I walked into the water.
146
381591
2241
dhe eca në ujë.
06:35
Solly remained on the bank.
147
383832
1562
Solly ndenji në breg.
06:37
The water was clear running over sand,
148
385394
3023
Uji rridhte i qarte mbi rërë,
06:40
and we turned and we began
to make our way upstream.
to make our way upstream.
149
388417
3314
dhe ne u kthyem e filluam
të ecnim kundër rrjedhës.
të ecnim kundër rrjedhës.
06:43
And a few meters ahead of us,
150
391731
1820
Pak metra para nesh,
06:45
there was a place where a tree
had fallen out of the bank,
had fallen out of the bank,
151
393551
2985
një pemë kishte rënë nga bregu,
06:48
and its branches were touching the water,
152
396536
2771
dhe degët takonin ujin,
06:51
and it was shadowy.
153
399307
1597
dhe bënin errësire aty.
06:52
And if had been a horror movie,
154
400904
2458
Nëse do ishte një film horror,
06:55
people in the audience would have started saying,
155
403362
2236
njerëzit në sallë do fillonin të thoshin,
06:57
"Don't go in there. Don't go in there." (Laughter)
156
405598
3453
"Mos shko aty. Mos shko.." (të qeshura)
07:01
And of course, the crocodile was in the shadows.
157
409051
3757
Natyrisht, krokodili ishte në errësire.
07:04
Now the first thing that you notice
when a crocodile hits you
when a crocodile hits you
158
412808
2115
Gjëja e parë qe kupton
kur të sulmon krokodili,
kur të sulmon krokodili,
07:06
is the ferocity of the bite.
159
414923
1600
është egërsia e kafshimit.
07:08
Wham! It hits me by my right leg.
160
416523
1973
Wham! Më sulmoi në këmbën e djathtë.
07:10
It pulls me. It turns. I throw my hand up.
I'm able to grab a branch.
I'm able to grab a branch.
161
418496
3903
Më tërhoqi. Kthehet. Unë ngre doren.
Kapem në degë.
Kapem në degë.
07:14
It's shaking me violently.
162
422399
1738
Po më shkund shumë fort.
07:16
It's a very strange sensation
163
424137
1714
Eshtë një ndjesi e çuditshme
07:17
having another creature try and eat you,
164
425851
1946
të kesh një qenie tjeter që po përpiqet të të hajë,
07:19
and there are few things that
promote vegetarianism like that.
promote vegetarianism like that.
165
427797
3451
dhe pak gjëra jane që promovojnë
vegjetarianizmin kaq mirë sa kjo.
vegjetarianizmin kaq mirë sa kjo.
07:23
(Laughter)
166
431248
1595
(Të qeshura)
07:24
Solly on the bank sees that I'm in trouble.
167
432843
2285
Solly e pa që isha në rrezik.
07:27
He turns. He begins to make his way to me.
168
435128
2047
Kthehet dhe vjen drejt meje.
07:29
The croc again continues to shake me.
169
437175
1951
Krokodili vazhdon të më shkundë.
07:31
It goes to bite me a second time.
170
439126
1917
Do të më kafshojë për herë të dytë.
07:33
I notice a slick of blood in the water around me
171
441043
2189
Shoh gjak rreth meje
07:35
that gets washed downstream.
172
443232
1604
që e merr rrjedha me vete.
07:36
As it bites the second time, I kick.
173
444836
2173
Kur më kafshon herën e dytë, e shkelmoj.
07:39
My foot goes down its throat. It spits me out.
174
447009
2733
Këmba ime i bie në gryke. Ai e pështyn.
07:41
I pull myself up into the branches,
175
449742
2131
E ngre veten në degët e pemës,
07:43
and as I come out of the water,
I look over my shoulder.
I look over my shoulder.
176
451873
3483
dhe duke dale nga uji,
shoh nga prapa.
shoh nga prapa.
07:47
My leg from the knee down
177
455356
1920
Këmba ime nga gjuri e poshtë
07:49
is mangled beyond description.
178
457276
1928
është copetuar papërshkrueshmërisht.
07:51
The bone is cracked.
179
459204
1395
Kocka është thyer.
07:52
The meat is torn up.
180
460599
1830
Mishi është copëtuar.
07:54
I make an instant decision that
I'll never look at that again.
I'll never look at that again.
181
462429
4600
Marr vendim të mos e shoh më.
07:59
As I come out of the water,
182
467029
2384
Kur dal nga uji,
08:01
Solly arrives at a deep section,
183
469413
2617
Solly vjen në një zonë të thellë,
08:04
a channel between us.
184
472030
1625
në kanalin midis nesh.
08:05
He knows, he sees the state of my leg,
185
473655
2138
Ai e di, e shikon këmbën time,
08:07
he knows that between him and I
186
475793
1846
dhe e di qe krokodili
08:09
there is a crocodile,
187
477639
1212
është midis meje dhe atij.
08:10
and I can tell you this man doesn't
slow down for one second.
slow down for one second.
188
478851
2492
Por ky njeri nuk ngadalson
për një sekondë.
për një sekondë.
08:13
He comes straight into the channel.
189
481343
1806
Ai vjen drejt te kanali.
08:15
He wades in to above his waist.
190
483149
1935
Hidhet brenda deri ne mes.
08:17
He gets to me. He grabs me.
191
485084
1463
Arrin tek unë. Më kap.
08:18
I'm still in a vulnerable position.
192
486547
1672
Une s'jam i zoti.
08:20
He picks me and puts me on his shoulder.
193
488219
1725
Ai më ngre e më ve mbi shpatulla.
08:21
This is the other thing about Solly,
he's freakishly strong.
he's freakishly strong.
194
489944
2419
Kjo është një karakteristikë tjeter e tij,
është shumë i fortë.
është shumë i fortë.
08:24
He turns. He walks me up the bank.
195
492363
2463
Ai kthehet. Më ngre te bregu.
08:26
He lays me down. He pulls his shirt off.
196
494826
2054
Më shtrin. Heq këmishën.
08:28
He wraps it around my leg,
197
496880
1784
Më mbështjell këmbën me të,
08:30
picks me up a second time,
198
498664
1291
më ngre prape,
08:31
walks me to a vehicle,
199
499955
1906
me con deri tek makina,
08:33
and he's able to get me to medical attention.
200
501861
3424
dhe është në gjendje të më cojë te mjekët.
08:37
And I survive.
201
505285
3223
Dhe, unë mbijetoj.
08:40
Now — (Applause)
202
508508
4261
Tani-- (Duartrokitje)
08:44
Now I don't know how many people you know
203
512769
2710
Nuk e di sa njerëz njihni ju
08:47
that go into a deep channel of water
204
515479
2216
që do të hynin në një kanal uji
08:49
that they know has a crocodile in it
205
517695
2260
me një krokodil aty
08:51
to come and help you,
206
519955
1343
që t'ju ndihmojnë ju,
08:53
but for Solly, it was as natural as breathing.
207
521298
3444
por, për Solly, ishte po aq e natyrshme sa fryma.
08:56
And he is one amazing example
208
524742
2456
Ai është një shembull mahnitës
08:59
of what I have experienced all over Africa.
209
527198
3445
nga ato që kam jetuar në Afrike.
09:02
In a more collective society,
210
530643
2131
Në një shoqëri kolektive,
09:04
we realize from the inside
211
532774
2848
ne kuptojmë
09:07
that our own well-being is deeply tied
212
535622
3133
që mirëqenia jone është shume e lidhur
09:10
to the well-being of others.
213
538755
3238
me mirëqenien e të tjerëve.
09:13
Danger is shared. Pain is shared.
214
541993
3269
Rreziku ndahet. Dhimbja ndahet.
09:17
Joy is shared. Achievement is shared.
215
545262
2925
Gëzimi ndahet. Arritjet ndahen.
09:20
Houses are shared. Food is shared.
216
548187
4530
Shtëpitë ndahen. Ushqimi ndahet.
09:24
Ubuntu asks us to open our hearts
217
552717
3196
Ubuntu kërkon nga ne të hapim zemrat
09:27
and to share,
218
555913
1414
dhe të ndajmë,
09:29
and what Solly taught me that day
219
557327
1952
dhe ajo që mësova nga Solly atë ditë
09:31
is the essence of this value,
220
559279
2003
ishte esenca e kësaj vlere,
09:33
his animated, empathetic action
221
561282
2758
veprimi altruist i tij
09:36
in every moment.
222
564040
2045
në cdo moment.
09:38
Now although the root word is about people,
223
566085
3507
Edhe pse origjina e fjalës është për njerëzit,
09:41
I thought that maybe ubuntu was only about people.
224
569592
3374
mendoja se ndoshta ubuntu ishte vetëm per njerezit.
09:44
And then I met this young lady.
225
572966
3274
Derisa takova këtë zonjushë.
09:48
Her name was Elvis.
226
576240
1694
Ajo quhet Elvis.
09:49
In fact, Solly gave her the name Elvis
227
577934
1771
Në fakt, Solly e quante Elvis
09:51
because he said she walked like she was doing
228
579705
2857
sepse ai thoshte që mënyra si ecën
09:54
the Elvis the pelvis dance.
229
582562
2665
është sikur po kërcen Elvisi.
09:57
She was born with very badly
deformed back legs and pelvis.
deformed back legs and pelvis.
230
585227
4366
Ajo kishte lindur me deformim të fortë
të këmbëve të pasme dhe legenit.
të këmbëve të pasme dhe legenit.
10:01
She arrived at our reserve from a reserve
231
589593
2264
Ajo erdhi te rezervati jone nga nje rezervat tjeter
10:03
east of us on her migratory route.
232
591857
2056
nga lindja në rrugen shtegëtare.
10:05
When I first saw her,
233
593913
1779
Kur e pashë për herë të parë,
10:07
I thought she would be dead in a matter of days.
234
595692
2468
mendova se s'e kishte të gjatë.
10:10
And yet, for the next five years
235
598160
2928
Akoma, këto pesë vjet
10:13
she returned in the winter months.
236
601088
2530
ajo kthehet në muajt e dimrit.
10:15
And we would be so excited to be out in the bush
237
603618
2377
Ne jemi kaq entuziaztë kur duke ecur
10:17
and to come across this unusual track.
238
605995
2396
ndeshim gjurmat e pazakonshme.
10:20
It looked like an inverted bracket,
239
608391
1495
Dukeshin si kllapa te mbyllura,
10:21
and we would drop whatever
we were doing and we would follow,
we were doing and we would follow,
240
609886
2449
dhe ne lëmë cdo gjë qe po bëjmë
dhe shkojmë e ndjekim atë,
dhe shkojmë e ndjekim atë,
10:24
and then we would come around the corner,
241
612335
1671
dhe sa kthejmë diku,
10:26
and there she would be with her herd.
242
614006
2086
ja ku është me kopenë e vet.
10:28
And that outpouring of emotion
243
616092
2895
Ka shumë emocion
10:30
from people on our safari trucks
244
618987
1714
nga njerëzit në kamionat e safarit
10:32
as they saw her, it was this sense of kinship.
245
620701
3242
ndërsa shohin atë, sikur e kanë të afërt.
10:35
And it reminded me
246
623943
1485
Më kujtoi
10:37
that even people who grow up in cities
247
625428
1931
që edhe njerëzit që rriten në qytete
10:39
feel a natural connection
248
627359
3585
ndjejnë një lidhje natyrale
10:42
with the natural world and with animals.
249
630944
2271
me botën e natyrës dhe kafshët.
10:45
And yet still I remained amazed
that she was surviving.
that she was surviving.
250
633215
3584
Eshtë mahnitëse se si ka
mbijetuar ajo.
mbijetuar ajo.
10:48
And then one day we came across
them at this small water hole.
them at this small water hole.
251
636799
2961
Një ditë i ndeshem në një gropë të vogel uji.
10:51
It was sort of a hollow in the ground.
252
639760
1852
Ishte si vrimë në tokë.
10:53
And I watched as the matriarch drank,
253
641612
2454
E pashë se si mama piu,
10:56
and then she turned in that
beautiful slow motion of elephants,
beautiful slow motion of elephants,
254
644066
3274
dhe pastaj u kthye me atë
veprimin e bukur të elefantëve,
veprimin e bukur të elefantëve,
10:59
looks like the arm in motion,
255
647341
1769
që duket si krah në lëvizje,
11:01
and she began to make her way up the steep bank.
256
649110
3006
dhe filloi të ngjitet lart në breg.
11:04
The rest of the herd turned and began to follow.
257
652116
4644
Pjesa tjetër e kopesë e ndoqi.
11:08
And I watched young Elvis
258
656760
1784
Unë shihja të renë Elvis
11:10
begin to psych herself up for the hill.
259
658544
3356
që filloi te motivohej të ngjitej në kodër.
11:13
She got visibly -- ears came forward,
260
661900
3355
Dukej qartë -- veshët i dolën përpara,
11:17
she had a full go of it and halfway up,
261
665255
2149
u nis plotësisht dhe në mes të rrugës,
11:19
her legs gave way, and she fell backwards.
262
667404
2277
nuk e mbajtën këmbët dhe ra mbrapsht.
11:21
She attempted it a second time,
263
669681
1819
Ajo e provoi prapë,
11:23
and again, halfway up, she fell backwards.
264
671500
3175
dhe prapë, në mes të rrugës, ra mbrapsht.
11:26
And on the third attempt,
265
674675
1857
Në provën e tretë,
11:28
an amazing thing happened.
266
676532
2457
ndodhi një gjë mahnitëse.
11:30
Halfway up the bank,
267
678989
1737
Në mes të rrugës,
11:32
a young teenage elephant came in behind her,
268
680726
3073
një elefant adoleshent i doli nga pas,
11:35
and he propped his trunk underneath her,
269
683799
2203
dhe vendosi fecken nën të,
11:38
and he began to shovel her up the bank.
270
686002
3337
dhe filloi ta shtynte deri te bregu.
11:41
And it occurred to me
271
689339
1388
Unë kuptova
11:42
that the rest of the herd
272
690727
1556
që pjesa tjetër e kopesë
11:44
was in fact looking after this young elephant.
273
692283
2675
po kujdesej për elefanten e re.
11:46
The next day I watched again
274
694958
2524
Ditën tjetër i pashë prapë
11:49
as the matriarch broke a branch
275
697482
2170
si nëna keputi një degë
11:51
and she would put it in her mouth,
276
699652
1841
dhe e futi në gojë,
11:53
and then she would break a second one
277
701493
1957
dhe pastaj theu dhe një tjetër
11:55
and drop it on the ground.
278
703450
2707
dhe e hodhi në tokë.
11:58
And a consensus developed between all of us
279
706157
2372
Ne që udhëhiqnim njerëzit në ate zonë
12:00
who were guiding people in that area
280
708529
1849
të gjithë ishim në një mendje
12:02
that that herd was in fact moving slower
281
710378
3149
që kopeja po lëvizte me ngadale
12:05
to accommodate that elephant.
282
713527
4056
për të akomoduar atë elefant.
12:09
What Elvis and the herd taught me
283
717583
2091
Elvisi dhe kopeja më mësuan
12:11
caused me to expand my definition of ubuntu,
284
719674
3324
që ta shtrija përkufizimin e ubuntu,
12:14
and I believe that in the cathedral of the wild,
285
722998
2616
dhe besoj që në katedralen e natyrës
12:17
we get to see the most beautiful parts of ourselves
286
725614
2211
ne zbulojmë që reflektohen
12:19
reflected back at us.
287
727825
1757
pjesët tona më të bukura.
12:21
And it is not only through other people
288
729582
3640
Nuk është vetëm nëpërmjet njerëzve të tjerë
12:25
that we get to experience our humanity
289
733222
2920
që ne përjetojmë njerëzimin,
12:28
but through all the creatures that live on this planet.
290
736142
3926
por përmes gjithë krijesave që jetojnë në planet.
12:32
If Africa has a gift to share,
291
740068
2814
Nëse Afrika do të dhurojë dicka,
12:34
it's a gift of a more collective society.
292
742882
3827
është dhurata e shoqërise kolektive.
12:38
And while it's true that ubuntu is an African idea,
293
746709
4248
Ndërsa është e vërtetë që ubuntu është ide afrikane,
12:42
what I see is the essence of that value
294
750957
4411
ajo që shoh është esenca e kësaj vlere
12:47
being invented here.
295
755368
2362
e zbuluar ketu.
12:49
Thank you.
296
757730
2115
Falemnderit.
12:51
(Applause)
297
759845
4853
(Duartrokitje)
13:16
Pat Mitchell: So Boyd,
298
784082
1797
Pat Mitcell: Pra Boyd,
13:17
we know that you knew President Mandela
299
785879
5041
ju e njihnit President Mandela
13:22
from early childhood
300
790920
1977
nga fëmijëria e hershme
13:24
and that you heard the news as we all did today,
301
792897
2899
dhe ju dëgjuat lajmin sot si te gjithë ne,
13:27
and deeply distraught
302
795796
2440
dhe shumë prekëse
13:30
and know the tragic loss that it is to the world.
303
798236
4431
dhe një humbje e madhe për botën.
13:34
But I just wondered if you wanted
304
802667
2082
Por, po mendoja nëse donit
13:36
to share any additional thoughts,
305
804749
1891
të shtonit dicka,
13:38
because we know that you heard that news
306
806655
2074
meqë ju e dëgjuat lajmin
13:40
just before coming in to do this session.
307
808729
3380
pak para se të hynim në këtë seance.
13:44
Boyd Varty: Well thanks, Pat.
308
812109
1696
Boyd Varty: Falemnderit Pat.
13:45
I'm so happy because it was time for him to pass on.
309
813805
3183
Jam i lumtur, sepse kishte ardhur koha.
13:48
He was suffering.
310
816988
1771
Ai po vuante.
13:50
And so of course there's the mixed emotions.
311
818759
2398
Natyrisht janë emocione të ndryshme.
13:53
But I just think of so many occurrences
312
821157
1984
Më vijnë në mendje shumë momente
13:55
like the time he went on the Oprah show
313
823141
2407
si momenti kur ai shkoi në emisionin e Oprah
13:57
and asked her what the show would be about.
314
825548
2856
dhe e pyeti atë, se cila ishte tema.
14:00
(Laughter)
315
828404
1478
(Të qeshura)
14:01
And she was like, "Well, it'll be about you."
316
829882
3298
Ajo i tha, " E pra, do të jetë për ju."
14:05
I mean, that's just incredible humility.
317
833180
2748
Kjo është një përulesi e pabesueshme.
14:07
(Laughter)
318
835928
3663
(Të qeshura)
14:11
He was the father of our nation
319
839591
3162
Ai ishte babai i kombit tone
14:14
and we've got a road to walk in South Africa.
320
842753
6448
dhe kemi rrugë për të bërë në Afrikën e Jugut.
14:21
And everything, they used to call it Madiba magic.
321
849201
3410
Ata e thërrisnin Madiba magjik.
14:24
You know, he used to go to
a rugby match and we would win.
a rugby match and we would win.
322
852611
2783
Ai shkonte në një lojë regbi
dhe ne fitonim.
dhe ne fitonim.
14:27
Anywhere he went, things went well.
323
855394
3461
Kudo që shkonte, gjërat shkonin mbarë.
14:30
But I think that magic will be with us,
324
858855
2381
Por, mendoj që magjia do të jetë me ne,
14:33
and the important thing is that we carry
325
861236
3561
dhe e rëndësishme është që ne mbartim
14:36
what he stood for.
326
864797
1525
atë për të cilën ai luftoi.
14:38
And so that's what I'm going to try and do,
327
866322
3487
Kjo është ajo që do përpiqem të bëj,
14:41
and that's what people all over
South Africa are trying to do.
South Africa are trying to do.
328
869809
2892
dhe njerëzit në gjithë Afriken e Jugut
po përpiqen të bëjnë.
po përpiqen të bëjnë.
14:44
PM: And that's what you've done today.
BV: Oh, thank you.
BV: Oh, thank you.
329
872701
2226
PM: Këtë gjë keni bërë sot.
BV: Oh, falemnderit.
BV: Oh, falemnderit.
14:46
PM: Thank you.
BV: Thank you. Thanks very much.
BV: Thank you. Thanks very much.
330
874927
3139
PM: Falemnderit.
BV: Falemnderit shume.
BV: Falemnderit shume.
14:50
(Applause)
331
878066
4222
(Duartroktje)
ABOUT THE SPEAKER
Boyd Varty - Environmental and literacy activistIn his native South Africa, Boyd Varty builds wildlife corridors to restore the environment and literacy centers to restore the human spirit.
Why you should listen
Everyone has felt that connection with nature. Through the Good Work Foundation, Boyd Varty is building a movement around it. The fourth-generation custodian of the Londolozi Game Reserve in South Africa calls it a psychology of restoration. “We would like to be pioneers of the age of restoration,” says Varty. “Restoration of land, people and the human spirit."
By providing environmental, English and computer education to the people who live and work in Londolozi, he’s also creating an economically and socially sustainable model for conservation.
Boyd Varty | Speaker | TED.com