TEDxMaastricht
Bart Knols: 3 new ways to kill mosquitoes
Bart Knols: Phô mai, chó và cách tiêu diệt muỗi để dừng bệnh sốt rét.
Filmed:
Readability: 3.7
327,786 views
Chúng ta có thể dùng bản năng của muỗi để chống lại chúng. Tại TEDxMaastricht, diễn giả Bart Knols cho chúng ta xem thí nghiệm về những giải pháp giàu trí tưởng tượng mà nhóm ông ấy đang phát triển để chống lại bệnh sốt rét - bao gồm phô mai limburger và viên thuốc chết người.
Bart Knols - Malariologist
Bart Knols is a doctor committed to killing mosquitoes and ending malaria. Full bio
Bart Knols is a doctor committed to killing mosquitoes and ending malaria. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
(Mosquito buzzing)
0
527
6454
(Muỗi vo ve)
00:25
(Swat)
1
10009
3025
(Bốp)
00:28
Gotcha.
2
13034
2983
Bắt được mày rồi.
00:31
Mosquitos. I hate them.
3
16017
3724
Muỗi. Tôi ghét chúng
00:35
Don't you?
4
19741
1768
Chắc bạn cũng thế?
00:37
That awful buzzing sound at night around your ears
5
21509
3091
Tiếng vo ve đáng ghét bên tai bạn lúc trời tối
00:40
that drives you absolutely crazy?
6
24600
2371
có làm cho bạn phát điên lên?
00:42
Knowing that she wants to stick a needle in your skin
7
26971
2214
Biết rằng nó muốn cắm cây kim vào da bạn
00:45
and suck out your blood? That's awful, right?
8
29185
4086
và hút máu của bạn? Thật kinh khủng phải không?
00:49
In fact, there's only one good thing I can think of
9
33271
3381
Thật ra thì chỉ có một điều tốt duy nhất tôi có thể nghĩ tới
00:52
when it gets to mosquitos.
10
36652
2380
khi nhắc đến muỗi
00:54
When they fly into our bedroom at night,
11
39032
2711
Buổi tối khi chúng bay vào phòng ngủ của chúng ta
00:57
they prefer to bite my wife.
12
41743
3105
chúng thích cắn vợ tôi hơn.
01:00
But that's fascinating, right?
13
44848
1209
Điều đó thật đáng ngạc nhiên phải không?
01:01
Why does she receive more bites than I do?
14
46057
4606
Tại sao vợ tôi lại bị đốt nhiều hơn tôi?
01:06
And the answer is smell, the smell of her body.
15
50663
4192
Và câu trả lời là mùi hương, mùi hương của cơ thể cô ấy
01:10
And since we all smell different and produce chemicals
16
54855
2650
Vì chúng ta đều có mùi khác nhau và sản xuất các hóa chất
01:13
on our skin that either attract or repel mosquitos,
17
57505
4477
trên da mà có thể thu hút hoặc xua đuổi muỗi,
01:17
some of us are just more attractive than others.
18
61982
3432
một số người sẽ hấp dẫn hơn những người khác.
01:21
So my wife smells nicer than I do, or I just
19
65414
3230
Vậy là vợ tôi có mùi thơm hơn tôi, hoặc là tôi
01:24
stink more than she does.
20
68644
2786
có mùi hôi hơn cô ấy.
01:27
Either way, mosquitos find us in the dark
21
71430
3581
Bằng cách nào đi nữa, muỗi tìm thấy chúng ta trong bóng tối
01:30
by sniffing us out. They smell us.
22
75011
2735
bằng cách đánh hơi. Chúng đánh hơi thấy chúng ta.
01:33
And during my Ph.D, I wanted to know exactly
23
77746
2710
Và trong quá trình tôi học tiến sĩ, tôi muốn biết chính xác
01:36
what chemicals from our skin mosquitos used,
24
80456
2756
hóa chất gì trên da chúng ta mà loài muỗi châu Phi
01:39
African malarial mosquitos use to track us down at night.
25
83212
3781
chuyên gây bệnh sốt rét, dùng để theo dấu chúng ta trong đêm.
01:42
And there's a whole range of compounds that they do use.
26
86993
3568
Và có hàng loạt các hợp chất mà chúng dùng.
01:46
And this was not going to be an easy task.
27
90561
3027
Điều này sẽ không phải công việc dễ dàng.
01:49
And therefore, we set up various experiments.
28
93588
3105
Do đó, chúng tôi đặt ra nhiều thí nghiệm.
01:52
Why did we set up these experiments?
29
96693
2868
Tại sao?
01:55
Because half the world's population runs the risk
30
99561
3353
Vì nửa dân số thế giới đang gặp nguy hiểm
01:58
of contracting a killer disease like malaria
31
102914
3206
khi bị nhiễm căn bệnh sốt rét chết người
02:02
through a simple mosquito bite.
32
106120
2702
chỉ đơn giản với một vết muỗi đốt.
02:04
Every 30 seconds, somewhere on this planet,
33
108822
2367
Cứ 30 giây, đâu đó trên hành tinh này,
02:07
a child dies of malaria, and Paul Levy this morning,
34
111189
3671
một đứa trẻ chết vì sốt rét, và Paul Levy sáng nay
02:10
he was talking about the metaphor of the 727 crashing into the United States.
35
114860
3847
đã nói về phép ẩn dụ của việc chiếc 727 đâm vào nước Mỹ.
02:14
Well, in Africa, we have the equivalent of seven jumbo 747s
36
118707
5581
Vâng, ở châu phi, chúng tôi có tương đương với bảy chiếc 747 cỡ lớn
02:20
crashing every day.
37
124288
2801
đâm mỗii ngày
02:22
But perhaps if we can attract these mosquitos to traps,
38
127089
3241
Có lẽ nếu ta thu hút muỗi vào bẫy,
02:26
bait it with our smell, we may be able to stop transmission
39
130330
3701
nhử nó với mùi hương của chúng ta, ta có thể
02:29
of disease.
40
134031
1830
ngăn chặn việc truyền nhiễm
02:31
Now solving this puzzle was not an easy thing,
41
135861
2248
Giải quyết câu đố này không phải việc đơ giản
02:34
because we produce hundreds of different chemicals on the skin,
42
138109
3237
vì chúng ta tiết ra hàng trăm hóa chất khác nhau trên da,
02:37
but we undertook some remarkable experiments
43
141346
2417
nhưng chúng tôi đã có những thí nghiệm đáng chú ý
02:39
that managed us to resolve this puzzle very quickly indeed.
44
143763
3792
đã giúp chúng tôi giải bài toán này nhanh chóng
02:43
First, we observed that not all mosquito species
45
147555
3363
Đầu tiên, chúng tôi quan sát rằng không phải tất cả loài muỗi
02:46
bite on the same part of the body. Strange.
46
150918
3848
đều đốt ở cùng một bộ phận trên cơ thể. Thật kỳ lạ.
02:50
So we set up an experiment
47
154766
1619
Do đó chúng tôi đặt ra một thí nghiệm
02:52
whereby we put a naked volunteer in a large cage,
48
156385
3612
chúng tôi đặt một tình nguyện viên khỏa thân trong lồng bự,
02:55
and in that cage we released mosquitos
49
159997
3139
và thả muỗi vào trong đó
02:59
to see where they were biting on the body of that person.
50
163136
3319
để xem chúng sẽ đốt vào đâu trên cơ thể
03:02
And we found some remarkable differences.
51
166455
2599
Và chúng tôi thu thập được sự khác biệt đáng kể.
03:04
On the left here you see the bites
52
169054
2363
Bên trái bạn thấy vết đốt
03:07
by the Dutch malarial mosquito on this person.
53
171417
2925
do muỗi sốt rét Hà Lan
03:10
They had a very strong preference for biting on the face.
54
174342
3028
Chúng có sở thích đốt trên mặt
03:13
In contrast, the African malarial mosquito
55
177370
2462
Ngược lại, muỗi sốt rét châu Phi
03:15
had a very strong preference for biting the ankles and feet of this person,
56
179832
5805
thích đốt ở mắt cá và bàn chân của người này
03:21
and that of course we should have known all along
57
185637
2465
và điều đó tất nhiên chúng tôi nên biết từ lâu
03:24
because they're called mosqui-toes, you see? (Laughter)
58
188102
4472
vì chúng được gọi là muỗi, bạn thấy không? (Cười)
03:28
That's right. (Applause)
59
192574
3107
Đúng đấy (Vỗ tay)
03:31
And so we started focusing on the smell of feet,
60
195681
5653
Vậy nên chúng tôi tập chung vào mùi bàn chân,
03:37
on the smell of human feet,
61
201334
1572
mùi hương ở bàn chân con người
03:38
until we came across a remarkable statement in the literature
62
202906
3702
cho đến khi chúng tôi bắt gặp một câu đáng chú ý trong tài liệu
03:42
that said that cheese smells after feet
63
206608
3658
nói rằng phô mai chỉ thúi thua bàn chân
03:46
rather than the reverse. Think of it.
64
210266
4082
hơn là ngược lại. Nghĩ về điều này.
03:50
And this triggered us to do a remarkable experiment.
65
214348
2259
Và nó đưa chúng tôi tới một thí nghiệm đáng chú ý
03:52
We tried, with a tiny little piece of Limburger cheese,
66
216607
4379
Chúng tôi đã thử, với một mẩu phô mai Limburger nhỏ,
03:56
which smells badly after feet,
67
220986
2672
có mùi rất nặng chỉ sau bàn chân,
03:59
to attract African malaria mosquitos.
68
223658
2497
để thu hút muỗi sốt rét châu Phi.
04:02
And you know what? It worked.
69
226155
2732
Và bạn biết không? Nó thành công.
04:04
In fact, it worked so well that now we have a synthetic mixture
70
228887
5335
Nó thành công đến nỗi bây giờ chúng tôi có một hợp chất nhân tạo
04:10
of the aroma of Limburger cheese that we're using in Tanzania
71
234222
4514
của mùi của phô mai Limburger mà chúng tôi dùng ở Tanzania
04:14
and has been shown there to be two to three times
72
238736
2112
và được chứng minh rằng có tác dụng thu hút muõi
04:16
more attractive to mosquitos than humans.
73
240848
3882
cao hơn 2 đến 3 lần so với người
04:20
Limburg, be proud of your cheese,
74
244730
3521
Limburg, hãy tự hào về phô mát của anh,
04:24
as it is now used in the fight against malaria.
75
248251
3197
vì bây giờ nó được dùng để chống bệnh sốt rét.
04:27
(Applause)
76
251448
6796
(Vỗ tay)
04:34
That's the cheese, just to show you.
77
258244
2934
Đó là phô mát, chỉ để cho bạn thấy.
04:37
My second story is remarkable as well.
78
261178
3179
Câu chuyện thứ hai của tôi cũng rất đáng chú ý.
04:40
It's about man's best friend. It's about dogs.
79
264357
3615
Nó là về người bạn thân của con người. Loài chó.
04:43
And I will show you
80
267972
993
Tôi sẽ chỉ cho bạn
04:44
how we can use dogs in the fight against malaria.
81
268965
3137
cách chúng ta có thể dùng chó để chống lại sốt rét.
04:48
One of the best ways of killing mosquitos
82
272102
3668
Một trong những cách tốt nhất để diệt muỗi
04:51
is not to wait until they fly around like adults
83
275770
2955
không phải là đợi đến khi chúng bay xung quanh
04:54
and bite people and transmit disease.
84
278725
3087
và cắn người rồi truyền bệnh.
04:57
It's to kill them when they're still in the water as larvae.
85
281812
3903
Mà là diệt chúng khi chúng còn là lăng quăng trong nước.
05:01
Why? Because they are just like the CIA.
86
285715
4725
Tại sao? Vì chúng giống như CIA.
05:06
In that pool of water, these larvae are concentrated.
87
290440
4152
Trong nước, lăng quăng tập trung lại.
05:10
They're all together there. They are immobile.
88
294592
2682
Chúng đều ở cùng một chỗ và bất động.
05:13
They can't escape from that water. They can't fly.
89
297274
3168
Chúng không thể thoát khỏi chỗ nước đó. Chúng không thể bay.
05:16
And they're accessible. You can actually walk up
90
300442
3457
Và chúng ta có thể tiếp cận được. Bạn có thể đi tới
05:19
to that pool and you can kill them there, right?
91
303899
4259
cái hồ và giết chúng ở đấy, đúng không?
05:24
So the problem that we face with this is that,
92
308158
3872
Vấn đề chúng tôi có ở đây là,
05:27
throughout the landscape, all these pools of water
93
312030
3161
khắp môi trường, tất cả các hồ nước với lăng quăng
05:31
with the larvae, they are scattered all over the place,
94
315191
2723
đều nằm rải rác khắp nơi
05:33
which makes it very hard for an inspector like this
95
317914
2908
điều này gây khó dễ cho nhân viên thanh tra
05:36
to actually find all these breeding sites and treat them with insecticides.
96
320822
3978
trong việc tìm chỗ sinh sản và diệt chúng với thuốc diệt côn trùng.
05:40
And last year we thought very, very hard,
97
324800
2531
Năm vừa rồi chúng tôi đã suy nghĩ rất nhiều, làm cách nào
05:43
how can we resolve this problem? Until we realized
98
327331
3375
để giải quyết vấn đề này? Cho đến khi chúng tôi nhận ra
05:46
that just like us, we have a unique smell,
99
330706
3263
rằng cũng giống như mỗi người có mùi hương đặc trưng,
05:49
that mosquito larvae also have a very unique smell.
100
333969
4511
lăng quăng cũng mang mùi hương riêng biệt.
05:54
And so we set up another crazy experiment,
101
338480
2093
Thế là chúng tôi là đặt ra một thí nghiệm điên rồ khác,
05:56
because we collected the smell of these larvae,
102
340573
2072
vi chúng tôi thu thập mùi của những con lăng quăng này
05:58
put it on pieces of cloth, and then did something very remarkable.
103
342645
4366
để chúng lên miếng vải và rồi làm một chuyện rất đáng chú ý.
06:02
Here we have a bar with four holes,
104
347011
2393
Ở đây chúng tôi có một thanh ngang với 4 lỗ,
06:05
and we put the smell of these larvae in the left hole.
105
349404
2803
và đặt mùi hương của lăng quăng vào lỗ bên trái.
06:08
Ooh, that was very quick.
106
352207
1075
Ôi, rất nhanh.
06:09
And then you see the dog. It's called Tweed. It's a border collie.
107
353282
2444
Bạn nhìn thấy con chó. Nó tên là Tweed, một giống chó chăn cừu.
06:11
He's examining these holes, and now he's got it already.
108
355726
2915
Nó đang kiểm tra các lỗ và giờ thì nó đã đoán trúng rồi.
06:14
He's going back to check the control holes again,
109
358641
2497
Nó đang đi lại để kiểm tra lỗ chính một lần nữa.
06:17
but he's coming back to the first one,
110
361138
1483
nhưng nó đang đến cái đầu tiên,
06:18
and now he's locking into that smell,
111
362621
2657
và giờ nó bị khóa vào mùi đấy,
06:21
which means that now we can use dogs
112
365278
2230
có nghĩa rằng chúng ta có thể dùng chó
06:23
with these inspectors to much better find
113
367508
2328
cùng với các thanh tra để tìm ra
06:25
the breeding sites of mosquitos in the field,
114
369836
2384
chỗ sinh sản của muỗi trong cánh đồng,
06:28
and therefore have a much bigger impact on malaria.
115
372220
2869
và như thế sẽ có tác động lớn hơn tới bệnh sốt rét
06:30
This lady is Ellen van der Zweep. She's one of the best dog-trainers in the world,
116
375089
3714
Quý cô này là Ellen van der Zweep, một trong những huấn luyện viên chó
06:34
and she believes that we can do a lot more.
117
378803
2875
xuất sắc nhất thế giới và cô ta tin rằng chúng ta có thể làm được nhiều hơn thế
06:37
Since we also know that people that carry malaria parasites
118
381678
3718
Vì chúng tôi cũng biết rằng những người mang kí sinh trùng sốt rét
06:41
smell different compared to people that are uninfected,
119
385396
2976
có mùi khác so với những người không bị nhiễm bệnh
06:44
she's convinced that we can train dogs
120
388372
2306
Cô ta tin rằng chúng ta có thể huấn luyện chó
06:46
to find people that carry the parasite.
121
390678
3690
để tìm ra những người mang kí sinh trùng.
06:50
That means that in a population where malaria
122
394368
2183
Điều đó có nghĩa rằng trong cộng đồng khi mà bệnh sốt rét
06:52
has gone down all the way, and there's few people remaining with parasites,
123
396551
3893
đã giảm đáng kể và chỉ còn vài người nhiễm bệnh
06:56
that the dogs can find these people,
124
400444
1579
các chú chó có thể tìm ra những người này,
06:57
we can treat them with anti-malarial drugs, and give the final blow to malaria.
125
402023
4239
chúng ta có thể điều trị cho họ với thuốc chống sốt rét và kết thúc bệnh
07:02
Man's best friend in the fight against malaria.
126
406262
3508
Người bạn thân của con người trong cuộc chiến chống sốt rét.
07:05
My third story is perhaps even more remarkable,
127
409770
3038
Câu chuyện thứ ba của tôi còn đáng chú ý hơn,
07:08
and, I should say, has never been shown to the public until today.
128
412808
4849
và tôi nên nói rằng, chưa bao giờ được trình bày
07:13
Yeah.
129
417657
2070
trước công chúng cho tới hôm nay. Vâng.
07:15
It's a crazy story, but I believe it's perhaps the best
130
419727
3206
Đó là một câu chuyện điên rồ, nhưng tôi tin có lẽ nó là sự trả thù
07:18
and ultimate revenge against mosquitos ever.
131
422933
3319
cuối cùng và tốt nhất đối với muỗi hơn bao giờ hết.
07:22
In fact, people have told me that now they will enjoy
132
426252
3174
Thật ra, có người đã nói với tôi rằng bây giờ họ sẽ
07:25
being bitten by mosquitos.
133
429426
3062
tận hưởng việc bị muỗi đốt.
07:28
And the question of course is, what would make someone
134
432488
2708
Và tất nhiên câu hỏi là, điều gì khiến cho một người
07:31
enjoy being bitten by mosquitos?
135
435196
2610
yêu thích việc bị muỗi đốt?
07:33
And the answer
136
437806
1260
Và câu trả lời là
07:34
I have right here in my pocket,
137
439066
4117
Tôi có nó ngay đây trong túi,
07:39
if I get it.
138
443183
2710
nếu tôi có nó.
07:41
It's a tablet, a simple tablet,
139
445893
3346
Nó là một viên nhộng bình thường
07:45
and when I take it with water,
140
449239
2882
và khi tôi uống chung với nước
07:48
it does miracles.
141
452121
4275
nó tạo ra điều kì diệu.
07:52
Thank you.
142
456396
1673
Cảm ơn.
07:56
(Drinking)
143
460287
3742
(Uống)
07:59
Now let me show you how this works.
144
464029
4016
Hãy để tôi chỉ cho bạn nó hoạt động thế nào.
08:03
Here in this box I have a cage
145
468045
3017
Trong cái hộp này tôi có một cái lồng
08:06
with several hundred hungry
146
471062
4794
với bảy trăm con muỗi cái
08:11
female mosquitos
147
475856
4467
đang đói
08:16
that I'm just about to release. (Laughter)
148
480323
3888
mà tôi sắp thả ra (Cười)
08:20
Just kidding, just kidding.
149
484211
3120
Giỡn thôi.
08:23
What I'm going to show you is I'm gonna stick my arm into it
150
487331
2892
Điều tôi sắp cho bạn xem là tôi sẽ đặt tay mình vào trong đó
08:26
and I will show you how quickly they will bite.
151
490223
2715
bạn sẽ thấy chúng đốt nhanh như thế nào.
08:28
Here we go.
152
492938
1997
Chúng ta cùng xem.
08:30
Don't worry, I do this all the time in the lab.
153
494935
3422
Đừng lo, tôi làm điều này thường xuyên trong phòng thí nghiệm
08:34
There we go. Okay.
154
498357
3802
Chúng ta xem. Được rồi.
08:38
Now, on the video, on the video here,
155
502159
5043
Trong đoạn phim ở đây
08:43
I'm going to show you exactly the same thing,
156
507202
1368
Tôi sẽ cho bạn xem điều tương tự,
08:44
except that what I'm showing you on the video
157
508570
2759
chỉ có điều những gi tôi cho bạn thấy trên đoạn phim
08:47
happened one hour after I took the tablet.
158
511329
3566
diễn ra một giờ sau khi tôi uống viên thuốc
08:50
Have a look. That doesn't work. Okay. Sorry about that.
159
514895
4724
Nó không thành công. Xin lỗi về việc này.
08:55
I'm sticking in my arm, I'm giving them a big juicy
160
519619
2399
Tôi thò tay vào và đưa cho chúng một bữa ăn thịnh soạn
08:57
blood meal, I'm shaking them off, and we follow them through time
161
522018
2268
Tôi lắc cho chúng rơi xuống và chúng tôi quan sát theo thời gian
09:00
to see these mosquitos get very, very sick indeed,
162
524286
3017
để xem những con muỗi này ngã bệnh
09:03
here shown in fast motion,
163
527303
2159
Đây là đoạn phim quay nhanh
09:05
and three hours later what we see at the bottom
164
529462
3364
Và 3 giờ sau, những gì chúng tôi thấy
09:08
of the cage is dead mosquitos,
165
532826
3084
ở đáy lồng là muỗi chết
09:11
very dead mosquitos, and I'm going to say, ladies and gentlemen,
166
535910
4331
và tôi xin nói rằng, thưa quý vị,
09:16
we have swapped the cards with mosquitos.
167
540241
1865
chúng ta đã đổi vị trí với muỗi
09:18
They don't kill us. We kill them.
168
542106
4720
Chúng không giết chúng ta mà ngược lại chúng ta giết chúng.
09:22
(Applause)
169
546826
8157
(Vỗ tay)
09:30
Now — (Laughter) —
170
554983
6084
Bây giờ (Cười)
09:36
Maastricht, be prepared.
171
561067
1838
Maastricht, hãy chuẩn bị.
09:38
Now think of what we can do with this.
172
562905
2126
Hãy nghĩ đến những gì chúng ta có thể làm với phát hiện mới này.
09:40
We can actually use this to contain outbreaks
173
565031
2198
Chúng ta có thể dùng nó để chứa dịch bệnh
09:43
of mosquito-born diseases, of epidemics, right?
174
567229
3386
do muỗi gây ra, đúng không?
09:46
And better still, imagine what would happen if,
175
570615
2017
Và hơn thế nữa, hãy tưởng tượng chuyện gì xảy ra nếu,
09:48
in a very large area, everyone would take these drugs,
176
572632
3059
trong mỗi khu vực lớn, mọi người đều dùng thuốc này
09:51
this drug, for just three weeks.
177
575691
2261
chỉ trong vòng 3 tuần
09:53
That would give us an opportunity to actually eliminate
178
577952
2408
Nó sẽ cho chúng ta cơ hội để thật sự loại bỏ
09:56
malaria as a disease.
179
580360
1610
bệnh sốt rét.
09:57
So cheese, dogs and a pill to kill mosquitos.
180
581970
4094
Vậy là phô mai, chó, và thuốc dùng để diệt muỗi.
10:01
That's the kind of out-of-the-box science that I love doing,
181
586064
3638
Đó là khoa học sáng tạo mà tôi thích làm
10:05
for the betterment of mankind,
182
589702
2505
cho sự tiến bộ của nhân loại
10:08
but especially for her, so that she can grow up
183
592207
2801
Nhưng đặc biệt cho cô bé này, để cô bé có thể lớn lên
10:10
in a world without malaria. Thank you. (Applause)
184
595008
4800
trong thế giới không có sốt rét. Xin cảm ơn (Vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Bart Knols - MalariologistBart Knols is a doctor committed to killing mosquitoes and ending malaria.
Why you should listen
Bart Knols is a malariologist with eleven years of experience managing large-scale research programs in East and Southern Africa. He’s worked at the United Nations (IAEA), served as a consultant for the World Health Organization, and acted as a Board Member of the UBS Bank Optimus Foundation in Switzerland. He has published over 140 peer-reviewed research articles and received the Ig Nobel Prize and an IAEA Special Service Award in 2006 and became a laureate of the Eijkman medal in 2007. He is currently the Managing Director at In2Care BV, Science Director & Managing Partner at Soper Strategies, and serves as Chair of the Advisory Board of the Dutch Malaria Foundation.
Bart Knols | Speaker | TED.com