TEDGlobal 2012
Ruby Wax: What's so funny about mental illness?
Ruby Wax: Cóż śmiesznego jest w chorobie psychicznej?
Filmed:
Readability: 3.1
2,813,839 views
Artystka komediowa Ruby Wax stwierdza, że choroby ciała wzbudzają współczucie, ale nie choroby mózgu. Dlaczego? Kipiąca energią i humorem Wax, u której 10 lat temu stwierdzono depresję, wzywa nas do położenia kresu piętnowaniu choroby psychicznej.
Ruby Wax - Comedian and Mental Health Activist
Ruby Wax is a loud, funny woman -- who spent much of her comedy career battling depression in silence. Now her work blends mental health advocacy and laughs. Full bio
Ruby Wax is a loud, funny woman -- who spent much of her comedy career battling depression in silence. Now her work blends mental health advocacy and laughs. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
One in four people suffer from some sort of mental illness,
0
59
3924
1 na 4 osoby cierpi na zaburzenia psychiczne,
00:19
so if it was one, two, three, four, it's you, sir.
1
3983
4294
zatem: jeden, dwa, trzy, cztery, to pan.
00:24
You. Yeah. (Laughter)
2
8277
1559
Tak, pan. (Śmiech)
00:25
With the weird teeth. And you next to him. (Laughter)
3
9836
3348
Pan z dziwnymi zębami. I ty obok niego. (Śmiech)
00:29
You know who you are.
4
13184
1055
Wiesz, kim jesteś.
00:30
Actually, that whole row isn't right. (Laughter)
5
14239
2397
Właściwie, z całym rzędem jest coś nie tak. (Śmiech)
00:32
That's not good. Hi. Yeah. Real bad. Don't even look at me. (Laughter)
6
16636
5174
Niedobrze. Nawet na mnie nie patrz. (Śmiech)
00:37
I am one of the one in four. Thank you.
7
21810
5113
Jestem jedną z tych osób. Dziękuję.
00:42
I think I inherit it from my mother, who,
8
26923
3010
Chyba odziedziczyłam to po matce,
00:45
used to crawl around the house on all fours.
9
29933
2814
która chodziła po domu na czworakach.
00:48
She had two sponges in her hand, and then she had two
10
32747
3047
Miała gąbki w rękach i przymocowane do kolan.
00:51
tied to her knees. My mother was completely absorbent. (Laughter)
11
35794
4582
Była bardzo "chłonna". (Śmiech)
00:56
And she would crawl around behind me going,
12
40376
2308
Chodziła tak wkoło mnie, mówiąc:
00:58
"Who brings footprints into a building?!"
13
42684
3565
"Kto narobił śladów w domu?!".
01:02
So that was kind of a clue that things weren't right.
14
46249
2350
To był znak, że coś jest nie tak.
01:04
So before I start, I would like to thank
15
48599
5192
Zanim zacznę, pragnę podziękować
01:09
the makers of Lamotrigine, Sertraline, and Reboxetine,
16
53791
4686
producentom Lamotryginy, Sertraliny i Reboksetyny,
01:14
because without those few simple chemicals, I would not be vertical today.
17
58477
4923
bo bez tych leków nie stanęłabym na nogach.
01:19
So how did it start?
18
63400
4837
Jak to się zaczęło?
01:24
My mental illness -- well, I'm not even going to talk about my mental illness.
19
68237
4119
Moja choroba... Nie będę o niej mówić.
01:28
What am I going to talk about? Okay.
20
72356
2313
O czym będę mówić?
01:30
I always dreamt that, when I had my final breakdown,
21
74669
4402
Marzyłam, że kiedy dostanę załamania nerwowego,
01:34
it would be because I had a deep Kafkaesque
22
79071
2539
będzie to z powodu głębokiego, kafkowskiego
01:37
existentialist revelation,
23
81610
2413
egzystencjalnego objawienia,
01:39
or that maybe Cate Blanchett would play me and she would win an Oscar for it. (Laughter)
24
84023
4345
a Cate Blanchett zagra mnie w filmie
i dostanie Oskara. (Śmiech)
i dostanie Oskara. (Śmiech)
01:44
But that's not what happened. I had my breakdown
25
88368
3107
Jednak tak się nie stało. Załamałam się
01:47
during my daughter's sports day.
26
91475
1990
podczas zawodów sportowych mojej córki.
01:49
There were all the parents sitting in a parking lot
27
93465
3725
Inni rodzice siedzieli na parkingu w samochodach
01:53
eating food out of the back of their car -- only the English --
28
97190
4007
i jedli kiełbaski. Sami Brytole.
01:57
eating their sausages. They loved their sausages. (Laughter)
29
101197
6227
Kochają swoje kiełbachy. (Śmiech)
02:03
Lord and Lady Rigor Mortis were nibbling on the tarmac,
30
107424
4632
Lord i lady Sztywniak przekąszali na bieżni,
02:07
and then the gun went off and all the girlies started running,
31
112056
2463
strzał startera i dziewczęta zaczynają biec,
02:10
and all the mummies went, "Run! Run Chlamydia! Run!" (Laughter)
32
114519
5211
a mamusie: "Biegnij, Chlamydio!". (Śmiech)
02:15
"Run like the wind, Veruca! Run!"
33
119730
3868
"Pędź jak wiatr, Veruca!".
02:19
And all the girlies, girlies running, running, running,
34
123598
2467
I wszystkie dziewczęta biegną.
02:21
everybody except for my daughter, who was just standing
35
126065
2945
Wszystkie, oprócz mojej córki,
02:24
at the starting line, just waving,
36
129010
2767
która stoi na starcie i macha,
02:27
because she didn't know she was supposed to run.
37
131777
2331
bo nie wiedziała, że powinna biec.
02:30
So I took to my bed for about a month, and when I woke up
38
134108
4349
Poszłam do łóżka na jakiś miesiąc
02:34
I found I was institutionalized, and when I saw the other inmates,
39
138457
4593
i obudziłam się w zakładzie zamkniętym.
02:38
I realized that I had found my people, my tribe. (Laughter)
40
143050
4392
Na widok towarzyszy zrozumiałam,
że znalazłam swoich. (Śmiech)
że znalazłam swoich. (Śmiech)
02:43
Because they became my only friends, they became my friends,
41
147442
3488
Stali się moimi prawdziwymi przyjaciółmi,
02:46
because very few people that I knew -- Well, I wasn't
42
150930
2998
bo inni nieliczni znajomi nie przysyłali mi listów
02:49
sent a lot of cards or flowers. I mean, if I had had a broken leg
43
153928
3370
ani kwiatów. Gdybym złamała nogę
02:53
or I was with child I would have been inundated,
44
157298
2164
albo rodziła, zasypywano by mnie nimi.
02:55
but all I got was a couple phone calls telling me to perk up.
45
159462
3676
Kilka osób zadzwoniło
z życzeniami powrotu do zdrowia.
z życzeniami powrotu do zdrowia.
02:59
Perk up.
46
163138
1700
Wrócić do zdrowia.
03:00
Because I didn't think of that. (Laughter)
47
164838
4707
To mi nie przyszło do głowy. (Śmiech)
03:05
(Laughter) (Applause)
48
169545
3300
(Śmiech) (Brawa)
03:08
Because, you know, the one thing, one thing that you get with this disease,
49
172845
4277
W pakiecie z tą chorobą
03:13
this one comes with a package, is you get a real sense of shame,
50
177122
3966
dostaje się poczucie winy.
03:16
because your friends go, "Oh come on, show me the lump,
51
181088
2312
Znajomi chcą, żeby im pokazać guzek, rentgena,
03:19
show me the x-rays," and of course you've got nothing to show,
52
183400
2411
a ty oczywiście nie masz nic do pokazania.
03:21
so you're, like, really disgusted with yourself because you're thinking,
53
185811
3094
Odczuwasz do siebie wstręt i myślisz:
03:24
"I'm not being carpet-bombed. I don't live in a township."
54
188905
2816
"Nikt mnie nie bombarduje. Nie mieszkam w slumsie".
03:27
So you start to hear these abusive voices, but you don't hear one abusive voice,
55
191721
3448
Zaczynasz słyszeć obelżywe głosy, nie jeden,
03:31
you hear about a thousand -- 100,000 abusive voices,
56
195169
2859
lecz tysiące. 100 tys. obelżywych głosów,
03:33
like if the Devil had Tourette's, that's what it would sound like.
57
198028
4009
jakby mówił diabeł z zespołem Touretta.
03:37
But we all know in here, you know, there is no Devil,
58
202037
2628
Wszyscy wiemy, że go nie ma,
03:40
there are no voices in your head.
59
204665
1879
nie ma też głosów w głowie.
03:42
You know that when you have those abusive voices,
60
206544
1674
Wiecie, że za tymi złorzeczeniami
03:44
all those little neurons get together and in that little gap
61
208218
2901
stoją małe neurony, a w tej niewielkiej przestrzeni
03:47
you get a real toxic "I want to kill myself" kind of chemical,
62
211119
3658
tworzy się toksyczne "Chcę się zabić",
03:50
and if you have that over and over again on a loop tape,
63
214777
2746
i jak słyszysz to non stop, jak na zdartej płycie,
03:53
you might have yourself depression.
64
217523
1896
wpadasz w depresję.
03:55
Oh, and that's not even the tip of the iceberg.
65
219419
2683
To nawet nie wierzchołek góry lodowej.
03:58
If you get a little baby, and you abuse it verbally,
66
222102
3602
Kiedy wrzeszczysz na dziecko,
04:01
its little brain sends out chemicals that are so destructive
67
225704
3457
jego mózg produkuje substancje tak niszczące,
04:05
that the little part of its brain that can tell good from bad just doesn't grow,
68
229161
3992
że przestaje rosnąć część odróżniająca dobro od zła,
04:09
so you might have yourself a homegrown psychotic.
69
233153
3455
a ty hodujesz w domu psychopatę.
04:12
If a soldier sees his friend blown up, his brain goes into
70
236608
3477
Na widok towarzysza rozrywanego przez pocisk
04:15
such high alarm that he can't actually put the experience into words,
71
240085
3514
mózg żołnierza nie potrafi ubrać tego w słowa.
04:19
so he just feels the horror over and over again.
72
243599
2774
Przeżywa ten horror w kółko.
04:22
So here's my question. My question is, how come
73
246373
2373
Dlaczego ludzi z urazami psychicznymi
04:24
when people have mental damage, it's always an active imagination?
74
248746
4045
zawsze posądza się o bujną wyobraźnię?
04:28
How come every other organ in your body can get sick
75
252791
3219
Czemu każdy inny chory organ budzi sympatię,
04:31
and you get sympathy, except the brain?
76
256010
2704
tylko nie mózg?
04:34
I'd like to talk a little bit more about the brain,
77
258714
2399
Będę mówić dzisiaj o mózgu,
04:37
because I know you like that here at TED,
78
261113
2031
bo wiem, że bardzo lubicie ten temat na TED.
04:39
so if you just give me a minute here, okay.
79
263144
3453
Chwileczkę.
04:42
Okay, let me just say, there's some good news.
80
266597
2006
Mam dobrą wiadomoć.
04:44
There is some good news. First of all, let me say,
81
268603
3282
Pozwólcie...
04:47
we've come a long, long way.
82
271885
2327
Przebyliśmy długą drogę.
04:50
We started off as a teeny, teeny little one-celled amoeba,
83
274212
4041
Zaczynaliśmy jako jednokomórkowa ameba,
04:54
tiny, just sticking onto a rock, and now, voila, the brain.
84
278253
4597
przywarta do skały, a teraz voila - mózg.
04:58
Here we go. (Laughter)
85
282850
1900
Oto on. (Śmiech)
05:00
This little baby has a lot of horsepower.
86
284750
2365
To maleństwo ma potężną moc.
05:03
It comes completely conscious. It's got state-of-the-art lobes.
87
287115
4423
Ma najnowocześniejsze płaty, jest w pełni świadomy.
05:07
We've got the occipital lobe so we can actually see the world.
88
291538
3593
Płat potyliczny, by widzieć świat.
05:11
We got the temporal lobe so we can actually hear the world.
89
295131
2646
Płat skroniowy, by go słyszeć.
05:13
Here we've got a little bit of long-term memory,
90
297777
1619
Mamy też trochę pamięci długotrwałej.
05:15
so, you know that night you want to forget, when you got really drunk? Bye-bye! Gone. (Laughter)
91
299396
5237
Chcecie zapomnieć o popijawie? Pa, pa. (Śmiech)
05:20
So actually, it's filled with 100 billion neurons
92
304633
3320
Składa się ze 100 miliardów zasuwających neuronów,
05:23
just zizzing away, electrically transmitting information,
93
307953
3303
elektrycznie przekazujących informacje
05:27
zizzing, zizzing. I'm going to give you a little side view here.
94
311256
2720
w wiecznym ruchu. Zaraz to zaprezentuję.
05:29
I don't know if you can get that here. (Laughter)
95
313976
3592
Nie wiem, czy się połapiecie. (Śmiech)
05:33
So, zizzing away, and so — (Laughter) —
96
317568
4000
Zasuwają...(Śmiech)
05:37
And for every one — I know, I drew this myself. Thank you.
97
321568
3689
Narysowałam to sama. Dzięki.
05:41
For every one single neuron, you can actually have
98
325257
3672
Każdy neuron może utworzyć
05:44
from 10,000 to 100,000 different connections
99
328929
3726
od 10 do 100 tys. różnych połączeń,
05:48
or dendrites or whatever you want to call it, and every time
100
332655
3262
dendrytów, zwał jak zwał, i za każdym razem,
05:51
you learn something, or you have an experience,
101
335917
2520
kiedy się czegoś uczycie, doświadczacie,
05:54
that bush grows, you know, that bush of information.
102
338437
2273
ten gąszcz informacji rośnie.
05:56
Can you imagine, every human being is carrying
103
340710
2954
Każdy z nas nosi taki sprzęt,
05:59
that equipment, even Paris Hilton? (Laughter)
104
343664
4923
nawet Paris Hilton. (Śmiech)
06:04
Go figure.
105
348587
1694
Bądź tu mądry.
06:06
But I got a little bad news for you folks. I got some bad news.
106
350281
3484
Mam dla was również złą wiadomość.
06:09
This isn't for the one in four. This is for the four in four.
107
353765
3120
Nie dla tych jednych na czterech, dla wszystkich.
06:12
We are not equipped for the 21st century.
108
356885
4180
Nie mamy sprzętu na miarę XXI wieku.
06:16
Evolution did not prepare us for this. We just don't have the bandwidth,
109
361065
3749
Ewolucja nie przygotowała nas do tego.
Brak nam przepustowości,
Brak nam przepustowości,
06:20
and for people who say, oh, they're having a nice day,
110
364814
2583
a ludzie, którzy twierdzą, że mają dobry dzień
06:23
they're perfectly fine, they're more insane than the rest of us.
111
367397
3560
i czują się świetnie są bardziej szaleni niż reszta.
06:26
Because I'll show you where there might be a few glitches
112
370957
2524
Pokażę wam, w czym tkwi szkopuł ewolucji.
06:29
in evolution. Okay, let me just explain this to you.
113
373481
2444
Wytłumaczę wam.
06:31
When we were ancient man — (Laughter) —
114
375925
3561
Kiedy byliśmy jaskiniowcami... (Śmiech)
06:35
millions of years ago, and we suddenly felt threatened
115
379486
3761
Miliony lat temu. Gdy czuliśmy zagrożenie
06:39
by a predator, okay? — (Laughter) —
116
383247
3702
ze strony drapieżnika... (Śmiech)
06:42
we would — Thank you. I drew these myself. (Laughter)
117
386949
2948
Dziękuję. Narysowałam to sama. (Śmiech)
06:45
Thank you very much. Thank you. Thank you. (Applause)
118
389897
3823
Dziękuję bardzo. Dziękuję. (Brawa)
06:49
Thank you. Anyway, we would fill up with our own adrenaline
119
393720
4074
Produkowalimy adrenalinę i kortyzol,
06:53
and our own cortisol, and then we'd kill or be killed,
120
397794
2618
a później zabijaliśmy lub byliśmy zabijani,
06:56
we'd eat or we'd be eaten, and then suddenly we'd de-fuel,
121
400412
3270
zjadaliśmy lub byliśmy zjadani,
06:59
and we'd go back to normal. Okay.
122
403682
1933
po czym wszystko wracało do normy.
07:01
So the problem is, nowadays, with modern man— (Laughter) —
123
405615
5282
Problem w tym, że dzisiejsi ludzie, (Śmiech)
07:06
when we feel in danger, we still fill up with our own chemical
124
410897
3767
nadal produkują te substancje w obliczu zagrożenia,
07:10
but because we can't kill traffic wardens — (Laughter) —
125
414664
4635
ale ponieważ nie możemy zabić policjanta (Śmiech)
07:15
or eat estate agents, the fuel just stays in our body
126
419299
4797
czy zjeść agenta nieruchomości,
substancje zostają w ciele,
substancje zostają w ciele,
07:19
over and over, so we're in a constant state of alarm,
127
424096
2488
a my pozostajemy w ciągłym stanie zagrożenia.
07:22
a constant state. And here's another thing that happened.
128
426584
1733
I jeszcze jedno.
07:24
About 150,000 years ago, when language came online,
129
428317
3105
Jakieś 150 tys. lat temu, gdy wytworzył się język,
07:27
we started to put words to this constant emergency,
130
431422
2425
zaczęliśmy dodawać słowa do stanu zagrożenia.
07:29
so it wasn't just, "Oh my God, there's a saber-toothed tiger,"
131
433847
2656
"O Boże, tygrys szablozębny" zmienił się dziś na:
07:32
which could be, it was suddenly, "Oh my God, I didn't send the email. Oh my God, my thighs are too fat.
132
436503
4041
"Boże, nie wysłałem maila", "mam za grube uda",
07:36
Oh my God, everybody can see I'm stupid. I didn't get invited to the Christmas party!"
133
440544
4005
"jestem głupia", "nie zaprosili mnie na imprezę".
07:40
So you've got this nagging loop tape that goes
134
444549
2486
Ta zdarta płyta dręczy cię
07:42
over and over again that drives you insane, so,
135
447035
2536
i doprowadza do szaleństwa.
07:45
you see what the problem is? What once made you safe
136
449571
2977
To, co kiedyś was ratowało,
07:48
now drives you insane.
137
452548
1806
teraz prowadzi do szaleństwa.
07:50
I'm sorry to be the bearer of bad news, but somebody has to be.
138
454354
3154
Niestety przynoszę złe wieści.
07:53
Your pets are happier than you are. (Laughter)
139
457508
5864
Wasze zwierzaki są szczęśliwsze od was. (Śmiech)
07:59
(Applause)
140
463372
2896
(Brawa)
08:02
So kitty cat, meow, happy happy happy, human beings, screwed. (Laughter)
141
466268
5155
Kiciuś miauczy, szczęśliwy,
a człowiek ma przechlapane. (Śmiech)
a człowiek ma przechlapane. (Śmiech)
08:07
Completely and utterly -- so, screwed.
142
471423
2275
Całkiem przechlapane.
08:09
But my point is, if we don't talk about this stuff,
143
473698
2459
Jeśli nie nauczymy się o tym mówić
08:12
and we don't learn how to deal with our lives, it's not going
144
476157
2338
i nie nauczymy się radzić sobie z własnym życiem,
08:14
to be one in four. It's going to be four in four
145
478495
2474
z 25% zrobi się 100%,
08:16
who are really, really going to get ill in the upstairs department.
146
480969
3263
ciężko chorych w pokojach bez klamek.
08:20
And while we're at it, can we please stop the stigma?
147
484232
2527
Skoro o tym mowa: przestańmy piętnować.
08:22
Thank you. (Applause)
148
486759
6677
Dziękuję. (Brawa)
08:29
(Applause) Thank you.
149
493436
10745
(Brawa) Dziękuję.
ABOUT THE SPEAKER
Ruby Wax - Comedian and Mental Health ActivistRuby Wax is a loud, funny woman -- who spent much of her comedy career battling depression in silence. Now her work blends mental health advocacy and laughs.
Why you should listen
Winston Churchill called it "the Black Dog" -- a depression that settled over him and drained the flavor from life. Ruby Wax knows the Black Dog well; throughout the '80s and '90s, during a flourishing career as a brash comedian and interviewer in the UK, it trotted at her heels, even while she was interviewing the Duchess of York and sorting through Imelda Marcos' shoes.
After taking a timeout to learn how to manage the condition, Wax produced a stand-up comedy show called "Losing It" that directly addresses her mental health experiences, hilariously but powerfully. And she's started up a new social network called the Black Dog Tribe, which offers a community and support to people with depression. Meanwhile, she's working on her Master's in cognitive therapy.
Also, this year, Ruby was honored as an Officer of the Order of the British Empire (OBE) for her mental health work.
As she says: "I've always said to myself, if you've got a disability, use it." Read our Q&A with Ruby Wax >>
Ruby is also a visiting professor at The University of Surrey.
Ruby Wax | Speaker | TED.com