ABOUT THE SPEAKER
Matt Ridley - Rational optimist
Matt Ridley argues that, through history, the engine of human progress and prosperity has been, and is, "ideas having sex with each other."

Why you should listen

British author Matt Ridley knows one thing: Through history, the engine of human progress and prosperity has been, and is, the mating of ideas. The sophistication of the modern world, says Ridley, lies not in individual intelligence or imagination; it is a collective enterprise. In his book The Rational Optimist, Ridley (whose previous works include Genome and Nature via Nurture) sweeps the entire arc of human history to powerfully argue that "prosperity comes from everybody working for everybody else."

It is our habit of trade, idea-sharing and specialization that has created the collective brain which set human living standards on a rising trend. This, he says, "holds out hope that the human race will prosper mightily in the years ahead -- because ideas are having sex with each other as never before."

Watch his 2010 TEDTalk, "When Ideas Have Sex."

More profile about the speaker
Matt Ridley | Speaker | TED.com
TEDGlobal 2010

Matt Ridley: When ideas have sex

Мэт Рыдлі: Калі ідэі займаюцца сэксам

Filmed:
2,434,498 views

На TEDGlobal 2010 аўтар Мэт Рыдлі дэманструе, як на працягу гісторыі рухавіком чалавечага прагрэсу была сустрэча і злучэнне ідэй, якія нараджалі новыя ідэі. Не так важна, наколькі разумныя асобы, як тое, наколькі разумны наш калектыўны мозг.
- Rational optimist
Matt Ridley argues that, through history, the engine of human progress and prosperity has been, and is, "ideas having sex with each other." Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:16
When I was a student here in Oxford in the 1970s,
0
1000
3000
Калі я быў студэнтам
тут у Оксфардзе ў 1970-я,
00:19
the future of the world was bleak.
1
4000
3000
будучыня свету здавалася змрочнай.
00:22
The population explosion was unstoppable.
2
7000
2000
Выбух росту насельніцтва было не спыніць.
00:24
Global famine was inevitable.
3
9000
2000
Сусветны голад быў непазбежным.
00:26
A cancer epidemic caused by chemicals in the environment
4
11000
3000
Эпідэмія рака, выкліканая хімікатамі
ў навакольным асяроддзі,
00:29
was going to shorten our lives.
5
14000
3000
збіралася скараціць нашае жыццё.
00:32
The acid rain was falling on the forests.
6
17000
3000
Кіслотны дождж праліваўся над лясамі.
Пустыня штогод разрасталася на
два-тры кіламетры.
00:35
The desert was advancing by a mile or two a year.
7
20000
2000
00:37
The oil was running out,
8
22000
2000
Нафта скончвалася,
00:39
and a nuclear winter would finish us off.
9
24000
3000
і ядзерная зіма даканала б нас канчаткова.
00:42
None of those things happened,
10
27000
2000
Нічога з гэтага не адбылося.
00:44
(Laughter)
11
29000
2000
(Смех)
Але тое, што на дзіва здарылася
падчас майго жыцця, гэта тое,
00:46
and astonishingly, if you look at what actually happened in my lifetime,
12
31000
3000
00:49
the average per-capita income
13
34000
3000
што сярэдні заробак на душу насельніцтва
00:52
of the average person on the planet,
14
37000
2000
у сярэднім на чалавека на планеце,
00:54
in real terms, adjusted for inflation,
15
39000
2000
у рэальным выразе з улікам інфляцыі,
00:56
has tripled.
16
41000
2000
павялічыўся ў тры разы.
00:58
Lifespan is up by 30 percent in my lifetime.
17
43000
3000
Пры мне сярэдняя працягласць
жыцця павялічылася на 30%.
01:01
Child mortality is down by two-thirds.
18
46000
3000
Дзіцячая смяротнасць
паменшылася на дзве трэці.
01:04
Per-capita food production
19
49000
2000
Вытворчасць ежы на душу насельніцтва
01:06
is up by a third.
20
51000
2000
вырасла на трэць.
І ўсё гэта адбылося тады,
калі насельніцтва планеты падвоілася.
01:08
And all this at a time when the population has doubled.
21
53000
3000
Як мы дасягнулі гэтата -- незалежна ад
таго, лічыце вы, што гэта добра ці не?
01:11
How did we achieve that, whether you think it's a good thing or not?
22
56000
2000
01:13
How did we achieve that?
23
58000
2000
Як мы дасягнулі гэтага?
01:15
How did we become
24
60000
2000
Якім чынам сталі
01:17
the only species
25
62000
2000
адзіным відам,
01:19
that becomes more prosperous
26
64000
2000
які стаў больш квітнеючым,
01:21
as it becomes more populous?
27
66000
2000
па меры таго, як павялічваўся ў папуляцыі?
01:23
The size of the blob in this graph represents the size of the population,
28
68000
3000
Памер кроплі на графіку
дэманструе памер насельніцтва,
01:26
and the level of the graph
29
71000
2000
а гэты графік
01:28
represents GDP per capita.
30
73000
2000
паказвае ВУП на душу насельніцтва.
01:30
I think to answer that question
31
75000
2000
Каб адказаць на гэта пытанне,
01:32
you need to understand
32
77000
2000
вы павінны зразумець,
01:34
how human beings bring together their brains
33
79000
3000
як чалавечыя істоты
аб'ядноўваюць свае інтэлекты
01:37
and enable their ideas to combine and recombine,
34
82000
3000
і даюць магчымасць сваім ідэям
камбінавацца і перакамбіноўвацца,
01:40
to meet and, indeed, to mate.
35
85000
3000
каб яны сустракаліся і
сапраўды скрыжоўваліся.
01:43
In other words, you need to understand
36
88000
2000
Іншымі словамі, вам трэба зразумець,
01:45
how ideas have sex.
37
90000
2000
як ідэі займюцца сэксам.
01:48
I want you to imagine
38
93000
2000
Я хачу, каб вы ўявілі,
01:50
how we got from making objects like this
39
95000
3000
якім чынам мы прайшлі ад
стварэння такіх аб'ектаў
01:53
to making objects like this.
40
98000
3000
да стварэння гэткіх.
Абодва з'яўляюцца сапраўднымі прадметамі.
01:56
These are both real objects.
41
101000
2000
Першы -- ручная сякера з ранішняга
палеаліта, узростам каля паўмільёна гадоў,
01:58
One is an Acheulean hand axe from half a million years ago
42
103000
2000
02:00
of the kind made by Homo erectus.
43
105000
3000
зробленая Homo erectus
[Чалавекам прамаходзячым].
02:03
The other is obviously a computer mouse.
44
108000
2000
Іншы прадмет відавочны -- кампутарная мыш.
02:05
They're both exactly the same size and shape to an uncanny degree.
45
110000
3000
Абодва ідэнтычныя па памерах і форме,
уражваюць сваім падабенствам.
02:08
I've tried to work out which is bigger,
46
113000
3000
Я спрабаваў зразумець, які прадмет большы,
02:11
and it's almost impossible.
47
116000
2000
але гэта амаль немагчыма.
02:13
And that's because they're both designed to fit the human hand.
48
118000
2000
Таму што абодва спраектаваны так,
каб зручна змяшчацца ў чалавечай руцэ.
02:15
They're both technologies. In the end, their similarity is not that interesting.
49
120000
3000
Абодва -- прадукт тэхналогіі.
І не іх падабенства цікавіць.
02:18
It just tells you they were both designed to fit the human hand.
50
123000
2000
Яно кажа аб тым, што прадметы
былі спраектаваныя пад чалавечую руку.
02:20
The differences are what interest me,
51
125000
2000
02:22
because the one on the left was made to a pretty unvarying design
52
127000
3000
Мяне цікавяць адрозненні,
таму што прадмет злева амаль
не змяняў свайго выгляду
02:25
for about a million years --
53
130000
2000
на працягу мільёну гадоў --
02:27
from one-and-a-half million years ago to half a million years ago.
54
132000
3000
ад паўтара мільёнаў гадоў таму
да паўмільёна.
02:30
Homo erectus made the same tool
55
135000
3000
Homo erectus вырабляў ідэнтычную прыладу
02:33
for 30,000 generations.
56
138000
2000
на працягу 30 000 пакаленняў.
02:35
Of course there were a few changes,
57
140000
2000
Канешне, былі і некаторыя змены,
02:37
but tools changed slower than skeletons in those days.
58
142000
3000
але прылада змянялася
павольней за скелет ў тыя часы.
02:40
There was no progress, no innovation.
59
145000
2000
Тады не было прагрэсу, інавацый.
02:42
It's an extraordinary phenomenon, but it's true.
60
147000
2000
Гэта выбітны феномен, але гэта праўда.
02:44
Whereas the object on the right is obsolete after five years.
61
149000
3000
У той час як аб'ект справа
састарваецца за пяць гадоў.
02:47
And there's another difference too,
62
152000
2000
Іншае адрозненне ў тым,
што аб'ект злева зроблены з
аднаго матэрыялу.
02:49
which is the object on the left is made from one substance.
63
154000
2000
02:51
The object on the right is made from
64
156000
2000
Аб'ект справа зроблены
02:53
a confection of different substances,
65
158000
2000
з сумесі розных матэрыялаў,
02:55
from silicon and metal and plastic and so on.
66
160000
3000
ад сілікону і металу да пластыка.
02:58
And more than that, it's a confection of different ideas,
67
163000
3000
І, больш за тое, з сумесі розных ідэй --
03:01
the idea of plastic, the idea of a laser,
68
166000
2000
ідэі пластыку, ідэі лазера,
03:03
the idea of transistors.
69
168000
2000
ідэі транзістараў.
03:05
They've all been combined together in this technology.
70
170000
3000
Яны былі злучаны разам у гэтай тэхналогіі.
03:08
And it's this combination,
71
173000
2000
І гэта камбінацыя,
03:10
this cumulative technology, that intrigues me,
72
175000
3000
гэта сукупная тэхналогія інтрыгуе мяне.
03:13
because I think it's the secret to understanding
73
178000
3000
Таму што, я думаю, гэта ключ
да разумення таго,
03:16
what's happening in the world.
74
181000
2000
што адбываецца ў свеце.
03:18
My body's an accumulation of ideas too:
75
183000
3000
Маё цела -- таксама сукупнасць ідэй:
03:21
the idea of skin cells, the idea of brain cells, the idea of liver cells.
76
186000
3000
ідэя скураных клетак, ідэя клетак мозга,
ідэя клетак печані.
03:24
They've come together.
77
189000
2000
Яны сабраліся разам.
03:26
How does evolution do cumulative, combinatorial things?
78
191000
3000
Як эвалюцыя робць нешта
узаемадапаўняльнае ці злучальнае?
03:29
Well, it uses sexual reproduction.
79
194000
3000
Яна выкарыстоўвае палаваое размнажэнне.
03:32
In an asexual species, if you get two different mutations in different creatures,
80
197000
3000
У бясполых відаў, калі атрымоўваюцца
дзве розныя мутацыі ў розных істот,
03:35
a green one and a red one,
81
200000
2000
зялёнай і чырвонай,
адна істота мусіць стаць
лепшай за іншую.
03:37
then one has to be better than the other.
82
202000
2000
03:39
One goes extinct for the other to survive.
83
204000
2000
Адна вымірае, каб іншая выжыла.
03:41
But if you have a sexual species,
84
206000
2000
У відаў з палавым размнажэннем
магчыма,
03:43
then it's possible for an individual
85
208000
2000
каб асоба атрымала ў спадчыну
03:45
to inherit both mutations
86
210000
2000
абедзве мутацыі
03:47
from different lineages.
87
212000
2000
па розных лініях.
03:49
So what sex does is it enables the individual
88
214000
3000
Дык вось, сэкс дазваляе чалавеку
03:52
to draw upon
89
217000
2000
чэрпаць
03:54
the genetic innovations of the whole species.
90
219000
3000
генетычныя інавацыі ўсіх відаў.
03:57
It's not confined to its own lineage.
91
222000
2000
Гэта не абмяжоўваецца асабістым родам.
03:59
What's the process that's having the same effect
92
224000
2000
Які працэс мае такі ж эфект
04:01
in cultural evolution
93
226000
2000
у культурнай рэвалюцыі,
04:03
as sex is having in biological evolution?
94
228000
3000
які сэкс мае ў біялагічнай эвалюцыі?
04:06
And I think the answer is exchange,
95
231000
2000
Я думаю, што адказ -- гэта абмен,
04:08
the habit of exchanging one thing for another.
96
233000
3000
звычка абмену адной рэчы на іншую.
04:11
It's a unique human feature.
97
236000
2000
Гэта ўнікальная чалавечая рыса.
04:13
No other animal does it.
98
238000
2000
Ніводная жывёла не робіць гэтага.
Можна навучыць іх у лабараторыі
рабіць невялікія абмены.
04:15
You can teach them in the laboratory to do a little bit of exchange --
99
240000
2000
04:17
and indeed there's reciprocity in other animals --
100
242000
2000
Узаемавыгоднасць насамрэч
існуе і ў іншых жывёл.
04:19
But the exchange of one object for another never happens.
101
244000
3000
Але абмен аб'екта на іншы
ніколі не адбываецца.
04:22
As Adam Smith said, "No man ever saw a dog
102
247000
2000
Адам Сміт казаў:
"Ніхто яшчэ не бачыў сабака,
04:24
make a fair exchange of a bone with another dog."
103
249000
3000
які б ажыццявіў справядлівы абмен
косткамі з іншым сабакам".
04:27
(Laughter)
104
252000
3000
(Смех)
04:30
You can have culture without exchange.
105
255000
2000
Культура можа існаваць без абмену.
04:32
You can have, as it were, asexual culture.
106
257000
2000
Можа быць гэткая асэксуальная культура.
04:34
Chimpanzees, killer whales, these kinds of creatures, they have culture.
107
259000
3000
У шымпанзэ, касатак ёсць культура.
04:37
They teach each other traditions
108
262000
2000
Яны вучаць адзін аднаго традыцыям,
04:39
which are handed down from parent to offspring.
109
264000
2000
якія передаюцца ад бацькоў нашчадкам.
У гэтым выпадку шымпанзэ
вучаць адзін аднаго
04:41
In this case, chimpanzees teaching each other
110
266000
2000
04:43
how to crack nuts with rocks.
111
268000
2000
разбіваць арэхі камянямі.
04:45
But the difference is
112
270000
2000
Але адрозненне ў тым,
што гэтыя культуры ніколі не пашыраюцца,
ніколі не растуць,
04:47
that these cultures never expand, never grow,
113
272000
2000
04:49
never accumulate, never become combinatorial,
114
274000
2000
ніколі не назапашваюцца,
ніколі не з'ядноўваюцца.
04:51
and the reason is because
115
276000
2000
Прычына гэтага ў тым,
04:53
there is no sex, as it were,
116
278000
2000
што ў ніх няма сэксу,
04:55
there is no exchange of ideas.
117
280000
2000
няма абмену ідэямі.
04:57
Chimpanzee troops have different cultures in different troops.
118
282000
3000
Зграі шымпанзэ валодаюць рознай
культурай ў розных зграях.
05:00
There's no exchange of ideas between them.
119
285000
3000
Паміж імі няма абмену ідэямі.
05:03
And why does exchange raise living standards?
120
288000
2000
Дык чаму абмен павышае жыццёвыя стандарты?
05:05
Well, the answer came from David Ricardo in 1817.
121
290000
3000
Адказ прыйшоў ад
Давіда Рыкарда ў 1817 годзе.
05:08
And here is a Stone Age version of his story,
122
293000
2000
Апішу яго думку ў версіі Каменнага веку,
05:10
although he told it in terms of trade between countries.
123
295000
3000
якую ён таксама тлумачыў ў
тэрмінах гандлю паміж краінамі.
05:13
Adam takes four hours to make a spear and three hours to make an axe.
124
298000
3000
Адам вырабляе дзіду за чатыры гадзіны
і сякеру за тры гадзіны.
05:16
Oz takes one hour to make a spear and two hours to make an axe.
125
301000
3000
Оз вырабляе дзіду за адну гадзіну
і сякеру за дзве гадзіны.
05:19
So Oz is better at both spears and axes than Adam.
126
304000
3000
Оз лепшы за Адама
ў вырабе і сякер, і дзідаў.
05:22
He doesn't need Adam.
127
307000
2000
Яму непатрэбны Адам.
05:24
He can make his own spears and axes.
128
309000
2000
Ён можа рабіць свае
ўласныя дзіды і сякеры.
05:26
Well no, because if you think about it,
129
311000
2000
Але гэта не зусім так, калі паразважаць.
05:28
if Oz makes two spears and Adam make two axes,
130
313000
2000
Калі Оз вырабіць дзве дзіды
і Адам вырабіць дзве сякеры,
05:30
and then they trade,
131
315000
2000
і затым яны ўступяць у гандаль,
05:32
then they will each have saved an hour of work.
132
317000
3000
кожны з іх зэканоміць гадзіну працы.
Чым часцей яны так робяць,
тым больш праўдзівае гэта дапушчэнне.
05:35
And the more they do this, the more true it's going to be,
133
320000
3000
Таму што, чым больш яны гэта робяць,
тым лепш робіцца Адам ў вырабе сякераў,
05:38
because the more they do this, the better Adam is going to get at making axes
134
323000
3000
05:41
and the better Oz is going to get at making spears.
135
326000
2000
і тым лепш робіцца Оз ў вырабе дзідаў.
05:43
So the gains from trade are only going to grow.
136
328000
2000
Такім чынам, выгода ад такога гандлю
будзе толькі расці.
05:45
And this is one of the beauties of exchange,
137
330000
2000
Адна з прыгажосцяў абмену ў тым,
05:47
is it actually creates the momentum
138
332000
2000
што ён дае штуршок
05:49
for more specialization,
139
334000
2000
для большай спецыялізацыі,
05:51
which creates the momentum for more exchange and so on.
140
336000
3000
які дае імпульс да далейшага абмену,
і гэтак далей.
05:54
Adam and Oz both saved an hour of time.
141
339000
2000
Адам і Оз зэканомілі па гадзіне
свайго часу.
05:56
That is prosperity, the saving of time
142
341000
2000
Гэта росквіт дабрабыту -- у эканоміі часу
05:58
in satisfying your needs.
143
343000
3000
на задавальненне сваіх патрэбаў.
06:01
Ask yourself how long you would have to work
144
346000
2000
Запытайце сябе: як доўга вы павінны
былі б працаваць,
06:03
to provide for yourself
145
348000
3000
каб забяспечыць сябе
06:06
an hour of reading light this evening to read a book by.
146
351000
3000
гадзінай настольнага асвятлення,
каб увечары пачытаць кнігу.
06:09
If you had to start from scratch, let's say you go out into the countryside.
147
354000
3000
Калі пачынаць спачатку,
то вам трэба паехаць у вёску.
Знайсці авечку. Забіць яе.
Здабыць яе тлушч.
06:12
You find a sheep. You kill it. You get the fat out of it.
148
357000
2000
06:14
You render it down. You make a candle, etc. etc.
149
359000
3000
Растапіць яго.
Зрабіць свячу, і гэтак далей.
06:17
How long is it going to take you? Quite a long time.
150
362000
2000
Колькі ў вас гэта зойме? Даволі шмат часу.
06:19
How long do you actually have to work
151
364000
2000
Колькі вам зараз даводзіцца працаваць
06:21
to earn an hour of reading light
152
366000
2000
на гадзіну начнога асвятлення для чытання,
06:23
if you're on the average wage in Britain today?
153
368000
2000
калі ў вас сярэдні заробак
у Вялікабрытаніі?
06:25
And the answer is about half a second.
154
370000
3000
Каля паловы секунды.
06:28
Back in 1950,
155
373000
2000
У 50-я
вам спатрэбілася б працаваць
восем секунд пры сярэднім заробку,
06:30
you would have had to work for eight seconds on the average wage
156
375000
2000
06:32
to acquire that much light.
157
377000
2000
каб набыць столькі святла.
06:34
And that's seven and a half seconds of prosperity that you've gained
158
379000
3000
Вы выйгралі сем з паловай
секунд вашага дабрабыту
06:37
since 1950, as it were,
159
382000
2000
ў параўнанні з 1950-м.
Таму што гэта сем з паловай секунд,
падчас якіх вы можаце рабіць штосьці іншае
06:39
because that's seven and a half seconds in which you can do something else,
160
384000
3000
06:42
or you can acquire another good or service.
161
387000
2000
ці можаце набыць іншы тавар ці паслугу.
06:44
And back in 1880,
162
389000
2000
Вяртаючыся да 1880-га году,
06:46
it would have been 15 minutes
163
391000
2000
вам спатрэбілася б 15 хвілін,
06:48
to earn that amount of light on the average wage.
164
393000
2000
каб зарабіць на такую колькасць святла
пры сярэднім заробку.
06:50
Back in 1800,
165
395000
2000
А ў 1800-м,
06:52
you'd have had to work six hours
166
397000
2000
вы павінны былі б працаваць шэсць гадзін,
06:54
to earn a candle that could burn for an hour.
167
399000
3000
каб зарабіць на свячу,
якая б гарэла гадзіну.
Іншымі словамі,
сярэдні чалавек з сярэднім заробкам
06:57
In other words, the average person on the average wage
168
402000
2000
06:59
could not afford a candle in 1800.
169
404000
3000
не мог дазволіць сабе
набыць свячу ў 1800-м.
07:02
Go back to this image of the axe and the mouse,
170
407000
3000
Вернемся да выявы сякеры
і кампутарнай мышы
07:05
and ask yourself: "Who made them and for who?"
171
410000
3000
з пытаннем:
"Хто зрабіў іх і для каго?"
Каменная сякера была зроблена
кімсьці для самога сябе.
07:08
The stone axe was made by someone for himself.
172
413000
2000
07:10
It was self-sufficiency.
173
415000
2000
Яна была выраблена для самазабеспячэння.
07:12
We call that poverty these days.
174
417000
2000
Сёння мы клічам гэта беднасцю.
07:14
But the object on the right
175
419000
2000
Аб'ект справа
07:16
was made for me by other people.
176
421000
3000
быў зроблены для мяне іншымі людзьмі.
07:19
How many other people?
177
424000
2000
Колькі дакладна чалавек зрабіла яго?
07:21
Tens? Hundreds? Thousands?
178
426000
2000
Дзясяткі? Сотні? Тысячы?
07:23
You know, I think it's probably millions.
179
428000
2000
Ведаеце, я думаю, мільёны.
Таму што трэба ўключыць і чалавека,
які вырасціў каву,
07:25
Because you've got to include the man who grew the coffee,
180
430000
2000
07:27
which was brewed for the man who was on the oil rig,
181
432000
3000
якую прыгатавалі для чалавека
на нафтавай вышцы,
які бурыў свідравіну, каб здабыць нафту,
з якой быў зроблены пластык, і г. д.
07:30
who was drilling for oil, which was going to be made into the plastic, etc.
182
435000
3000
07:33
They were all working for me,
183
438000
2000
Яны ўсе працавалі на мяне,
07:35
to make a mouse for me.
184
440000
2000
каб зрабіць кампутарную мыш для мяне.
07:37
And that's the way society works.
185
442000
3000
І гэтым чынам працуе грамадства.
07:40
That's what we've achieved as a species.
186
445000
3000
Гэта тое,
чаго мы дасягнулі як біялагічны від.
07:44
In the old days, if you were rich,
187
449000
2000
У былыя часы, калі вы былі багатыя,
07:46
you literally had people working for you.
188
451000
2000
людзі літаральна працавалі на вас.
Такім чынам вы станавіліся багатым --
вы наймалі іх.
07:48
That's how you got to be rich; you employed them.
189
453000
2000
07:50
Louis XIV had a lot of people working for him.
190
455000
2000
Шмат людзей працавала на Людовіка XIV.
07:52
They made his silly outfits, like this,
191
457000
2000
Яны рабілі яго ідыёцкія ўборы,
кшалту гэтага.
07:54
(Laughter)
192
459000
2000
(Смех)
07:56
and they did his silly hairstyles, or whatever.
193
461000
3000
І яны рабілі дурныя прычоскі,
і ўсё ў такім родзе.
07:59
He had 498 people
194
464000
2000
498 людзей
08:01
to prepare his dinner every night.
195
466000
2000
штодзённа гатавалі яму вячэру.
08:03
But a modern tourist going around the palace of Versailles
196
468000
2000
Але сучаснаму турысту,
які прагульваецца па Версалю
08:05
and looking at Louis XIV's pictures,
197
470000
3000
і разглядае выявы Людовіка XIV,
08:08
he has 498 people doing his dinner tonight too.
198
473000
2000
498 чалавек таксама гатуюць вячэру.
08:10
They're in bistros and cafes and restaurants
199
475000
2000
Яны ў бістро, кафэ, рэстаранах,
08:12
and shops all over Paris,
200
477000
2000
і крамах па ўсяму Парыжу.
08:14
and they're all ready to serve you at an hour's notice with an excellent meal
201
479000
3000
І яны гатовы падаць вам выдатную ежу
праз гадзіну пасля замовы,
08:17
that's probably got higher quality
202
482000
2000
якасць якой будзе лепей
усяго таго,
што даводзілася пакаштаваць Людовіку XIV.
08:19
than Louis XIV even had.
203
484000
2000
08:21
And that's what we've done, because we're all working for each other.
204
486000
3000
Вось што мы зрабілі,
таму што мы ўсе працуем адзін на аднаго.
08:24
We're able to draw upon specialization and exchange
205
489000
3000
Мы можам абапірацца
на спецыялізацыю і абмен,
08:27
to raise each other's living standards.
206
492000
3000
каб павышаць стандарты кожнага.
08:30
Now, you do get other animals working for each other too.
207
495000
3000
Насамрэч, ёсць і іншыя жывёлы,
якія працуюць адзін на аднаго.
08:33
Ants are a classic example; workers work for queens and queens work for workers.
208
498000
3000
Мурашы -- класічны прыклад;
рабочыя працуюць на каралеву
і каралева працуе на рабочых.
08:36
But there's a big difference,
209
501000
2000
Але тут ёсць вялікая розніца --
08:38
which is that it only happens within the colony.
210
503000
2000
такое адбываецца толькі ўнутры
калоніі мурашоў.
08:40
There's no working for each other across the colonies.
211
505000
2000
Ніхто не працуе для некага
ў іншых калоніях.
08:42
And the reason for that is because there's a reproductive division of labor.
212
507000
3000
Таму што гэта рэпрадукцыйны падзел працы.
08:45
That is to say, they specialize with respect to reproduction.
213
510000
3000
Іншымі словамі,
яны спецыялізуюцца па рэпрадукцыі.
08:48
The queen does it all.
214
513000
2000
Каралева -- адказная за прырост.
Нашаму біялагічнаму віду
такі падыход не падабаецца.
08:50
In our species, we don't like doing that.
215
515000
2000
08:52
It's the one thing we insist on doing for ourselves, is reproduction.
216
517000
3000
Гэта тая адзіная рэч, якую мы настойліва
робім самастойна -- размнажэнне.
08:55
(Laughter)
217
520000
3000
(Смех)
08:58
Even in England, we don't leave reproduction to the Queen.
218
523000
3000
Нават у Англіі мы не перадаем
размнажэнне каралеве.
09:01
(Applause)
219
526000
4000
(Апладысменты)
09:05
So when did this habit start?
220
530000
2000
Калі ж пачалася такія паводзіны?
І як доўга яны існуюць?
І што ўсё гэта значыць?
09:07
And how long has it been going on? And what does it mean?
221
532000
2000
09:09
Well, I think, probably, the oldest version of this
222
534000
3000
Магчыма, самая старэйшая версія --
09:12
is probably the sexual division of labor.
223
537000
2000
гэта палавы падзел працы.
09:14
But I've got no evidence for that.
224
539000
2000
Але ў мяне няма доказаў гэтага.
Папросту выглядае, што спачатку была
09:16
It just looks like the first thing we did
225
541000
2000
09:18
was work male for female and female for male.
226
543000
3000
праца жанчыны для мужчыны
і мужчыны для жанчыны.
Ва ўсіх паляўніча-збіральніцкіх
супольнасцях
09:21
In all hunter-gatherer societies today,
227
546000
2000
09:23
there's a foraging division of labor
228
548000
2000
ёсць падзел працы па здабычы ежы
паміж мужчынамі, якія палююць,
і жанчынамі, якія займаюцца збіральніцтвам.
09:25
between, on the whole, hunting males and gathering females.
229
550000
2000
09:27
It isn't always quite that simple,
230
552000
2000
Гэта не заўседы так проста.
09:29
but there's a distinction between
231
554000
2000
Але ёсць розніца паміж
09:31
specialized roles for males and females.
232
556000
2000
спецыялізаванымі ролямі мужчын і жанчын.
09:33
And the beauty of this system
233
558000
2000
І прыгажосць гэтай сістэмы
09:35
is that it benefits both sides.
234
560000
3000
ў тым, што яна прыносіць
карысць абодвум бакам.
09:38
The woman knows
235
563000
2000
Жанчына ведае,
што, як у выпадку Хадзы,
09:40
that, in the Hadzas' case here --
236
565000
2000
якая шукае карняплоды, каб падзяліцца імі
з мужчынамі і атрымаць мяса,
09:42
digging roots to share with men in exchange for meat --
237
567000
2000
09:44
she knows that all she has to do to get access to protein
238
569000
3000
яна ведае, што ўсё, што ёй трэба зрабіць,
каб здабыць пратэін --
09:47
is to dig some extra roots and trade them for meat.
239
572000
3000
гэта накапаць некалькі дадатковых каранёў
і абмяняць іх на мяса.
09:50
And she doesn't have to go on an exhausting hunt
240
575000
2000
І ёй не трэба ісці на стомнае паляванне,
09:52
and try and kill a warthog.
241
577000
2000
каб забіць барадавачніка.
09:54
And the man knows that he doesn't have to do any digging
242
579000
2000
А мужчына ведае, што яму не трэба капаць,
09:56
to get roots.
243
581000
2000
каб атрмаць карэнне.
09:58
All he has to do is make sure that when he kills a warthog
244
583000
2000
Усё, што трэба --
пераканацца, забіўшы дзіка,
10:00
it's big enough to share some.
245
585000
2000
што ён дастаткова вялікіх памераў,
каб ім падзяліцца.
10:02
And so both sides raise each other's standards of living
246
587000
3000
Такім чынам, абодва бакі павышаюць
узровень жыцця адзін аднаго
10:05
through the sexual division of labor.
247
590000
2000
за кошт палавога падзелу працы.
10:07
When did this happen? We don't know, but it's possible
248
592000
3000
Калі гэта здарылася?
Мы не ведаем, але магчыма,
10:10
that Neanderthals didn't do this.
249
595000
2000
што неандэртальцы не рабілі гэтага.
10:12
They were a highly cooperative species.
250
597000
2000
Яны былі высока кааператыўным відам.
10:14
They were a highly intelligent species.
251
599000
2000
Яны былі вельмі разумным відам.
Іх сярэдні памер мозгу, напрыканцы,
перавышаў памер ўсіх,
10:16
Their brains on average, by the end, were bigger than yours and mine
252
601000
2000
10:18
in this room today.
253
603000
2000
што знаходзяцца тут.
Яны былі творча адоранымі.
Яны хавалі сваіх памерлых.
10:20
They were imaginative. They buried their dead.
254
605000
2000
10:22
They had language, probably,
255
607000
2000
У іх, магчыма, была мова,
таму што мы ведаем, што ў іх быў ген
FOXP2 такога ж тыпу, што і ў нас,
10:24
because we know they had the FOXP2 gene of the same kind as us,
256
609000
2000
10:26
which was discovered here in Oxford.
257
611000
2000
які быў знойдзены тут у Оксфардзе.
10:28
And so it looks like they probably had linguistic skills.
258
613000
3000
Выглядае, што ў іх былі
развіты лінгвістычныя навыкі.
10:31
They were brilliant people. I'm not dissing the Neanderthals.
259
616000
3000
Яны былі выдатнымі людзьмі.
Я не абражаю неандэртальцаў.
10:35
But there's no evidence
260
620000
2000
Але няма доказу таго,
10:37
of a sexual division of labor.
261
622000
2000
што ў іх быў палавы падзел працы.
10:39
There's no evidence of gathering behavior by females.
262
624000
3000
Няма доказу збіральніцтва сярод жанчын.
10:42
It looks like the females were cooperative hunters with the men.
263
627000
3000
Выглядае, што жанчыны палявалі
разам з мужчынамі.
10:46
And the other thing there's no evidence for
264
631000
2000
Таксама няма ніякіх сведкаў
10:48
is exchange between groups,
265
633000
2000
абмену паміж групамі,
10:51
because the objects that you find in Neanderthal remains,
266
636000
3000
таму што знойдзеныя сярод астанкаў
нэандэртальцаў аб'екты,
10:54
the tools they made,
267
639000
2000
прылады, якія яны рабілі,
10:56
are always made from local materials.
268
641000
2000
заўсёды зроблены з мясцовых матэрыялаў.
10:58
For example, in the Caucasus
269
643000
2000
Напрыклад, на Каўказе
11:00
there's a site where you find local Neanderthal tools.
270
645000
3000
ёсць месца, дзе былі знойдзены
мясцовыя прылады неандэртальцаў.
11:03
They're always made from local chert.
271
648000
2000
Яны заўсёды зроблены з мясцовага крэмнію.
11:05
In the same valley there are modern human remains
272
650000
2000
У той жа даліне ёсць
астанкі сучасных людзей
11:07
from about the same date, 30,000 years ago,
273
652000
2000
прыкладна таго ж часу, 30 000 год таму.
І некаторыя з прылад зроблены
з мясцовага крэмнію,
11:09
and some of those are from local chert,
274
654000
2000
11:11
but more -- but many of them are made
275
656000
2000
але большасць зроблена з
11:13
from obsidian from a long way away.
276
658000
2000
абсідыяну, які знаходзіўся вельмі далёка.
11:15
And when human beings began
277
660000
2000
Калі чалавек пачаў
11:17
moving objects around like this,
278
662000
2000
перамяшчаць прадметы такім спосабам,
11:19
it was evidence that they were exchanging between groups.
279
664000
3000
гэта служыць доказам таго,
што яны абменьваліся паміж групамі.
11:22
Trade is 10 times as old as farming.
280
667000
3000
Гандаль у дзесяць разоў
старэйшы за земляробства.
Людзі забываюць аб гэтым. Людзі думаюць,
што гандаль -- сучаснае вынаходніцтва.
11:25
People forget that. People think of trade as a modern thing.
281
670000
3000
11:28
Exchange between groups has been going on
282
673000
2000
Абмен паміж людзьмі працягваецца
11:30
for a hundred thousand years.
283
675000
3000
ўжо сотню тысяч год.
11:33
And the earliest evidence for it crops up
284
678000
2000
І ранняе сведчанне гэтага выяўляецца
11:35
somewhere between 80 and 120,000 years ago in Africa,
285
680000
3000
дзесьці 80-120 тысяч год таму ў Афрыцы,
11:38
when you see obsidian and jasper and other things
286
683000
3000
дзе мы бачым, што абсыдыян,
яшма і іншыя прадметы
11:41
moving long distances in Ethiopia.
287
686000
3000
праходзяць вялікія адлегласці з Эфіопіі.
11:44
You also see seashells --
288
689000
2000
Таксама ракавінкі --
11:46
as discovered by a team here in Oxford --
289
691000
2000
як было вынайдзена тут, у Оксфардзе --
11:48
moving 125 miles inland
290
693000
2000
прайшлі 200 кіламетраў углыб мацерыка
11:50
from the Mediterranean in Algeria.
291
695000
3000
з міжземнаморскага Алжыра.
11:53
And that's evidence that people
292
698000
2000
І гэта доказ таго,
11:55
have started exchanging between groups.
293
700000
2000
што групы людзей пачалі абмен.
11:57
And that will have led to specialization.
294
702000
2000
І гэта прывяло да спецыялізацыі.
Як мы можам ведаць,
што перамяшэнні на доўгія адлегласці
11:59
How do you know that long-distance movement
295
704000
2000
12:01
means trade rather than migration?
296
706000
3000
сведчаць хутчэй аб гандлі,
чым аб міграцыі?
Паглядзім на сучасных
паляўнічых і збіральнікаў -- абарыгенаў,
12:04
Well, you look at modern hunter gatherers like aboriginals,
297
709000
2000
12:06
who quarried for stone axes at a place called Mount Isa,
298
711000
3000
якія здабывалі камень на сякеры
ў месцы пад назвай Маунт-Айза,
12:09
which was a quarry owned by the Kalkadoon tribe.
299
714000
3000
дзе быў кар'ер,
які належыў племю калкадун.
12:12
They traded them with their neighbors
300
717000
2000
Яны гандлявалі імі з суседзямі ў абмен
12:14
for things like stingray barbs,
301
719000
2000
на такія рэчы як шыпы ската,
12:16
and the consequence was that stone axes
302
721000
2000
і ў выніку некаторыя каменныя сякеры
апынуліся на большай частцы
тэрыторыі Аўстраліі.
12:18
ended up over a large part of Australia.
303
723000
2000
12:20
So long-distance movement of tools
304
725000
2000
Перамяшчэнне прылад
на вялікія адлегласці --
12:22
is a sign of trade, not migration.
305
727000
3000
гэта прызнак гандлю, а не міграцыі.
12:25
What happens when you cut people off from exchange,
306
730000
3000
Што адбываецца,
калі абмежаваць людзей ад абмену,
12:28
from the ability to exchange and specialize?
307
733000
3000
ад магчымасці абменьвацца
і спецыялізавацца?
12:31
And the answer is that
308
736000
2000
Адказ у тым, што гэта
12:33
not only do you slow down technological progress,
309
738000
2000
не толькі запаволіць тэхналагічны прагрэс,
12:35
you can actually throw it into reverse.
310
740000
3000
але нават можа павярнуць
яго ў адваротным напрамку.
12:38
An example is Tasmania.
311
743000
2000
Прыкладам такога з'яўляецца Тасманія.
Калі 10 000 год таму ўзровень мора
падняўся і Тасманія стала выспай,
12:40
When the sea level rose and Tasmania became an island 10,000 years ago,
312
745000
3000
12:43
the people on it not only experienced
313
748000
2000
людзі не толькі зведалі
12:45
slower progress than people on the mainland,
314
750000
3000
запавольванне прагрэса
у параўнанні з людзьмі з мацерыку,
12:48
they actually experienced regress.
315
753000
2000
яны насамрэч перажылі рэгрэс.
Яны страцілі здольнасць
вырабляць каменныя прылады,
12:50
They gave up the ability to make stone tools
316
755000
2000
12:52
and fishing equipment and clothing
317
757000
2000
сродкі для рыбалоўства, і адзенне,
12:54
because the population of about 4,000 people
318
759000
3000
таму што насельніцтва ў 4000 чалавек
12:57
was simply not large enough
319
762000
2000
папротсу было недастаткова вялікім,
12:59
to maintain the specialized skills
320
764000
2000
каб падтрымліваць спецыялізаваныя навыкі,
13:01
necessary to keep the technology they had.
321
766000
3000
неабходныя для захавання свае тэхналогіі.
Гэта як калі б людзі ў гэтай залі былі
кінутыя на пустынную выспу.
13:04
It's as if the people in this room were plonked on a desert island.
322
769000
2000
13:06
How many of the things in our pockets
323
771000
2000
Якую колькасць рэчаў
са змесціва нашых кішэняў
13:08
could we continue to make after 10,000 years?
324
773000
3000
мы маглі б працягваць вырабляць
праз 10 000 год?
13:12
It didn't happen in Tierra del Fuego --
325
777000
2000
Таго самага не здарылася
на Тэрра дэль Фуэга --
13:14
similar island, similar people.
326
779000
2000
падобная выспа, падобныя людзі.
13:16
The reason: because Tierra del Fuego
327
781000
2000
Прычына ў тым, што Тэрра дэль Фуэга
13:18
is separated from South America by a much narrower straight,
328
783000
3000
аддзелена ад Паўднёвай Амерыкі
значна больш вузкім пралівам.
І прысутнічалі гандлёвыя кантакты
праз гэты праліў
13:21
and there was trading contact across that straight
329
786000
2000
13:23
throughout 10,000 years.
330
788000
2000
на працягу 10 000 гадоў.
13:25
The Tasmanians were isolated.
331
790000
3000
Тасманцы ж былі ізаляваны.
13:28
Go back to this image again
332
793000
2000
Вернемся зноў да выявы
13:30
and ask yourself, not only who made it and for who,
333
795000
3000
і запытаем сябе,
не толькі хто зрабіў гэта і для каго,
13:33
but who knew how to make it.
334
798000
3000
але хто ведаў, як гэта зрабіць?
У выпадку з каменнай сякерай, чалавек,
які зрабіў яе, ведаў, як яе зрабіць.
13:36
In the case of the stone axe, the man who made it knew how to make it.
335
801000
3000
13:39
But who knows how to make a computer mouse?
336
804000
3000
Але хто зараз ведае,
як зрабіць кампутарную мыш?
13:42
Nobody, literally nobody.
337
807000
3000
Ніхто, літаральна ніхто.
Няма нікога на ўсёй планеце,
хто б ведаў, як зрабіць кампутарную мыш.
13:45
There is nobody on the planet who knows how to make a computer mouse.
338
810000
3000
13:48
I mean this quite seriously.
339
813000
2000
Я сур'ёзна.
Прэзідэнт кампаніі па вырабе
кампутарных мышаў не ведае.
13:50
The president of the computer mouse company doesn't know.
340
815000
2000
13:52
He just knows how to run a company.
341
817000
3000
Ён проста ведае, як кіраваць кампаніяй.
13:55
The person on the assembly line doesn't know
342
820000
2000
Чалавек на зборачнай лініі не ведае,
таму што ён не ведае,
як прабурыць нафтавую свідравіну,
13:57
because he doesn't know how to drill an oil well
343
822000
2000
13:59
to get oil out to make plastic, and so on.
344
824000
3000
каб здабыць нафту і зрабіць пластык,
і гэтак далей.
Мы ўсе ведаем невялікія часткі,
але ніхто з нас не ведае цэлага.
14:02
We all know little bits, but none of us knows the whole.
345
827000
3000
14:05
I am of course quoting from a famous essay
346
830000
2000
Я, канешне ж, цытую знакамітае эсэ
14:07
by Leonard Read, the economist in the 1950s,
347
832000
3000
Леанарда Рыда, эканаміста 1950-х,
14:10
called "I, Pencil"
348
835000
2000
пад назвай "Я, Аловак",
14:12
in which he wrote about how a pencil came to be made,
349
837000
3000
у якім ён апісаў, як вырабляецца аловак,
14:15
and how nobody knows even how to make a pencil,
350
840000
3000
і што ніхто не ведае, як зрабіць аловак,
14:18
because the people who assemble it don't know how to mine graphite,
351
843000
3000
таму што людзі на зборцы не ведаюць,
як здабываць графіт.
14:21
and they don't know how to fell trees and that kind of thing.
352
846000
3000
І яны не ведаюць,
як валіць дрэвы і ўсё такога кшталу.
14:24
And what we've done in human society,
353
849000
2000
Тое, што мы зрабілі ў сучасным грамадстве,
14:26
through exchange and specialization,
354
851000
2000
шляхам абмена і спецыялізацыі --
14:28
is we've created
355
853000
2000
мы стварылі
14:30
the ability to do things that we don't even understand.
356
855000
3000
магчымасць рабіць рэчы,
якія мы нават не разумеем.
14:33
It's not the same with language.
357
858000
2000
Гэта не тое ж самае, што ў мове.
З дапамогай мовы
мы павінны перадаваць ідэі,
14:35
With language we have to transfer ideas
358
860000
2000
14:37
that we understand with each other.
359
862000
3000
якія мы разумеем, адзін аднаму.
14:40
But with technology,
360
865000
2000
Але пры дапамозе тэхналогіі
мы насамрэч можам рабіць рэчы, якія
па-за межамі нашых асабістых магчымасцяў.
14:42
we can actually do things that are beyond our capabilities.
361
867000
2000
14:44
We've gone beyond the capacity of the human mind
362
869000
3000
Мы выйшлі па-за ёмістасць
чалавечага розуму
14:47
to an extraordinary degree.
363
872000
2000
ў экстраардынарнай ступені.
14:49
And by the way,
364
874000
2000
Дарэчы,
14:51
that's one of the reasons that I'm not interested
365
876000
3000
таму я не зацікаўлены
14:54
in the debate about I.Q.,
366
879000
2000
ў дэбатах аб узроўні інтэлекта,
14:56
about whether some groups have higher I.Q.s than other groups.
367
881000
3000
ці валодаюць нейкія групы больш
высокім IQ, чым іншыя групы.
14:59
It's completely irrelevant.
368
884000
2000
Гэта абсалютна не мае значэння.
15:01
What's relevant to a society
369
886000
3000
У грамадстве мае значэнне тое,
15:04
is how well people are communicating their ideas,
370
889000
3000
як добра людзі перадаюць свае ідэі,
15:07
and how well they're cooperating,
371
892000
2000
і як добра яны кааперуюцца,
15:09
not how clever the individuals are.
372
894000
2000
а не тое, наколькі разумная адна асоба.
15:11
So we've created something called the collective brain.
373
896000
2000
Мы стварылі калектыўны мозг.
15:13
We're just the nodes in the network.
374
898000
2000
Мы проста вузлы ў сетцы.
15:15
We're the neurons in this brain.
375
900000
3000
Мы -- нейроны гэтага мозга.
15:18
It's the interchange of ideas,
376
903000
2000
Узаемаабмен ідэй,
15:20
the meeting and mating of ideas between them,
377
905000
2000
сустрэча і сумяшчэнне ідэй адна з адной
15:22
that is causing technological progress,
378
907000
3000
правакуе тэхналагічны прагрэс,
15:25
incrementally, bit by bit.
379
910000
2000
паступова, крок за крокам.
15:27
However, bad things happen.
380
912000
2000
Тым не менш, здараюцца і дрэнныя рэчы.
15:29
And in the future, as we go forward,
381
914000
3000
У будучыні, пакуль мы рухаемся наперад,
15:32
we will, of course, experience terrible things.
382
917000
3000
адбудуцца страшэнныя рэчы.
15:35
There will be wars; there will be depressions;
383
920000
2000
Будуць войны, дэпрэсіі,
15:37
there will be natural disasters.
384
922000
2000
прыродныя катаклізмы.
15:39
Awful things will happen in this century, I'm absolutely sure.
385
924000
3000
Страшныя рэчы здарацца ў гэтым стагоддзі,
я абсалютна ўпэўнены.
15:42
But I'm also sure that, because of the connections people are making,
386
927000
3000
Але я таксама ўпэўнены, што з-за сувязі,
якую будуюць людзі,
15:45
and the ability of ideas
387
930000
2000
магчымасці ідэй
15:47
to meet and to mate
388
932000
2000
сустракацца і аб'ядноўвацца
15:49
as never before,
389
934000
2000
вялікія як ніколі дагэтуль,
15:51
I'm also sure
390
936000
2000
Я таксама ўпэўнены,
15:53
that technology will advance,
391
938000
2000
што тэхналогія будзе развівацца,
і, такім чынам, узровень жыцця
будзе расці.
15:55
and therefore living standards will advance.
392
940000
2000
15:57
Because through the cloud,
393
942000
2000
Таму што праз воблака,
15:59
through crowd sourcing,
394
944000
2000
праз краудсорсінг,
праз створаны намі свет,
які стаіць дагары нагамі,
16:01
through the bottom-up world that we've created,
395
946000
2000
16:03
where not just the elites but everybody
396
948000
3000
дзе не толькі эліта, але ўсе
16:06
is able to have their ideas
397
951000
2000
могуць валодаць сваімі ідэямі
і рабіць так, каб яны сустракаліся
і аб'ядноўваліся,
16:08
and make them meet and mate,
398
953000
2000
16:10
we are surely accelerating the rate of innovation.
399
955000
3000
мы, безумоўна, паскорым рост інавацый.
16:13
Thank you.
400
958000
2000
Дзякуй.
16:15
(Applause)
401
960000
4000
(Апладысменты)
Translated by Hanna Karnei
Reviewed by Alena Zhaliazniak

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Matt Ridley - Rational optimist
Matt Ridley argues that, through history, the engine of human progress and prosperity has been, and is, "ideas having sex with each other."

Why you should listen

British author Matt Ridley knows one thing: Through history, the engine of human progress and prosperity has been, and is, the mating of ideas. The sophistication of the modern world, says Ridley, lies not in individual intelligence or imagination; it is a collective enterprise. In his book The Rational Optimist, Ridley (whose previous works include Genome and Nature via Nurture) sweeps the entire arc of human history to powerfully argue that "prosperity comes from everybody working for everybody else."

It is our habit of trade, idea-sharing and specialization that has created the collective brain which set human living standards on a rising trend. This, he says, "holds out hope that the human race will prosper mightily in the years ahead -- because ideas are having sex with each other as never before."

Watch his 2010 TEDTalk, "When Ideas Have Sex."

More profile about the speaker
Matt Ridley | Speaker | TED.com
THE ORIGINAL VIDEO ON TED.COM