TEDGlobal 2010
Matt Ridley: When ideas have sex
म्याट रिडली : जब बिचारहरु संसर्ग गर्छन
Filmed:
Readability: 3.7
2,434,498 views
टेड ग्लोबल २०१० मा लेखक म्याट रिडलीले परापूर्व कालदेखि कसरी नयाँ विचारहरूको निर्माणका लागि विचारहरू बीचको सम्पर्क र संसर्ग मानव प्रगतिको इन्जिन हुँदै आएको छ भन्ने बारे चर्चा गर्नु हुन्छ/ "एउटा व्यक्ति कति चलाख छ भने कुरा महत्वपूर्ण होइन" -उहाँ भन्नुहुन्छ; " के कुराले वास्तवमै महत्व राख्छ भने - एकत्रित रुपमा हाम्रो दिमाग कति तीक्ष्ण छ|"
Matt Ridley - Rational optimist
Matt Ridley argues that, through history, the engine of human progress and prosperity has been, and is, "ideas having sex with each other." Full bio
Matt Ridley argues that, through history, the engine of human progress and prosperity has been, and is, "ideas having sex with each other." Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
When I was a student here in Oxford in the 1970s,
0
1000
3000
जब म १९७० तिर यहाँ अक्सफोर्डको बिधार्थी थिएँ
00:19
the future of the world was bleak.
1
4000
3000
बिश्वको भबिष्य त्यती आशालाग्दो थिएन/
00:22
The population explosion was unstoppable.
2
7000
2000
जनसंख्या वृद्धि रोक्नै नसकिने खालको थियो/
00:24
Global famine was inevitable.
3
9000
2000
भोकमरी हटाउनै नसकिने थियो/
00:26
A cancer epidemic caused by chemicals in the environment
4
11000
3000
वातावरणमा भएको रसायनको कारणले फैलिएको क्यान्सरले
00:29
was going to shorten our lives.
5
14000
3000
हाम्रो जीवन छोट्याउदै थियो/
00:32
The acid rain was falling on the forests.
6
17000
3000
जंगलहरूमा अम्ल वर्षा भैरहेको थियो/
00:35
The desert was advancing by a mile or two a year.
7
20000
2000
हरेक वर्ष थप एक दुई माईलले मरुभूमिकरण भईरहेको थियो|
00:37
The oil was running out,
8
22000
2000
तेलको भण्डार रित्तिदै थियो/
00:39
and a nuclear winter would finish us off.
9
24000
3000
र, शीतकालीन परमाणुले हामीलाई सिध्याउन सक्थ्यो/
00:42
None of those things happened,
10
27000
2000
तर त्यस्तो केही भएन/
00:44
(Laughter)
11
29000
2000
( हाँसो )
00:46
and astonishingly, if you look at what actually happened in my lifetime,
12
31000
3000
आश्चर्यजनक रुपमा, यदि तपाईंहरू मेरै जीवन अबधिमा वास्तवमा के के भयो त भनेर हेर्नु हुन्छ भने,
00:49
the average per-capita income
13
34000
3000
यही ग्रहको औषत मान्छेको
00:52
of the average person on the planet,
14
37000
2000
औषत प्रति व्यक्ति आय
00:54
in real terms, adjusted for inflation,
15
39000
2000
साँचो अर्थमा, स्फीतिलाई समायोजन गर्दा,
00:56
has tripled.
16
41000
2000
तीन गुणा भयो/
00:58
Lifespan is up by 30 percent in my lifetime.
17
43000
3000
मेरै जीवन अबधिमा आयु ३० प्रतिशतले वृद्धि भयो/
01:01
Child mortality is down by two-thirds.
18
46000
3000
बाल मृत्यु दर दुई तिहाईले कम भयो/
01:04
Per-capita food production
19
49000
2000
प्रति व्यक्ति खाद्य उत्पादनमा
01:06
is up by a third.
20
51000
2000
एक तिहाईले वृद्धि भयो/
01:08
And all this at a time when the population has doubled.
21
53000
3000
र यो सँगसँगै जनसँख्या दोब्बर पुगेको छ/
01:11
How did we achieve that, whether you think it's a good thing or not?
22
56000
2000
हामीले कसरी यो सब प्राप्त गर्यौं - तपाईं यसलाई राम्रो कुरा मान्नु हुन्छ या हुन्न -
01:13
How did we achieve that?
23
58000
2000
हामीले कसरी यो सब प्राप्त गर्यौं त ?
01:15
How did we become
24
60000
2000
हामी कसरी त्यस्तो
01:17
the only species
25
62000
2000
प्रजाति बन्यौं
01:19
that becomes more prosperous
26
64000
2000
जसको संख्या जति बढ्यो
01:21
as it becomes more populous?
27
66000
2000
उति बढि समृद्ध हुन्छ ?
01:23
The size of the blob in this graph represents the size of the population,
28
68000
3000
यो ग्राफमा बिन्दुको आकारले जनसँख्याको आकार जनाउँछ/
01:26
and the level of the graph
29
71000
2000
र ग्राफको तहले
01:28
represents GDP per capita.
30
73000
2000
प्रति व्यक्ति कुल ग्राहस्थ उत्पादन जनाउँछ/
01:30
I think to answer that question
31
75000
2000
मलाई लाग्छ यो सवालको जवाफको लागि
01:32
you need to understand
32
77000
2000
कसरी मानव जातिले आफ्ना दिमागलाई एक ठाउँमा ल्याउन सके
01:34
how human beings bring together their brains
33
79000
3000
र आफ्ना विचारहरूलाई संयोजन र पुनर्संयोजन,
01:37
and enable their ideas to combine and recombine,
34
82000
3000
सम्पर्क र, साँच्चै भन्नु पर्दा, संसर्ग गर्न
01:40
to meet and, indeed, to mate.
35
85000
3000
सक्षम बनाउन सके भन्ने कुरा बुझ्नु पर्ने हुन्छ/
01:43
In other words, you need to understand
36
88000
2000
अर्को शब्दमा, विचारहरू कसरी संसर्ग गर्छन
01:45
how ideas have sex.
37
90000
2000
भन्ने बुझ्नु पर्ने हुन्छ/
01:48
I want you to imagine
38
93000
2000
कल्पना गर्नुहोस
01:50
how we got from making objects like this
39
95000
3000
हामी कसरी यस्ता किसिमका वस्तुहरू बनाउने अबस्थाबाट
01:53
to making objects like this.
40
98000
3000
यस्ता किसिमका वस्तुहरू बनाउने अबस्थामा आईपुग्यौं/
01:56
These are both real objects.
41
101000
2000
यी दुवै वास्तविक वस्तुहरू हुन/
01:58
One is an Acheulean hand axe from half a million years ago
42
103000
2000
एउटा पाँच लाख वर्ष भन्दा अगाडि ढुंगे युगमा
02:00
of the kind made by Homo erectus.
43
105000
3000
होमो इरेक्टस प्रजातिका मानिसहरूले बनाएको जस्तै हाते औजार हो/
02:03
The other is obviously a computer mouse.
44
108000
2000
अर्को स्वाभाविक रुपमा कम्प्युटरको माउस हो/
02:05
They're both exactly the same size and shape to an uncanny degree.
45
110000
3000
यी दुवै पत्याउनै नसकिने गरी ठ्याक्कै एउटै आकार र उस्तै प्रकारका छन्/
02:08
I've tried to work out which is bigger,
46
113000
3000
मैले कुन चाहीँ ठुलो छ भनेर पत्ता लगाउन खोजेँ
02:11
and it's almost impossible.
47
116000
2000
तर त्यो झन्डै असम्भव छ/
02:13
And that's because they're both designed to fit the human hand.
48
118000
2000
त्यो किन भने यी दुवै मान्छेको हातमा ठ्याक्क अटाउने गरी बनाईएका छन्/
02:15
They're both technologies. In the end, their similarity is not that interesting.
49
120000
3000
यी दुवै प्रविधि हुन/ अन्त्यमा, तिनीहरुको समानता त्यती रोचक भने छैन/
02:18
It just tells you they were both designed to fit the human hand.
50
123000
2000
त्यसले ती दुवै केवल मान्छेको हातमा अटाउने गरी बनाईएका थिए भन्ने मात्र बताउँछ/
02:20
The differences are what interest me,
51
125000
2000
यहि भिन्नताहरुलेनै मेरो रुचि जगाउँछन्/
02:22
because the one on the left was made to a pretty unvarying design
52
127000
3000
किनभने बायाँ पट्टिको चाहीँ एउटै डिजाइनमा बनाईएको थियो
02:25
for about a million years --
53
130000
2000
झन्डै १० लाख वर्ष सम्म --
02:27
from one-and-a-half million years ago to half a million years ago.
54
132000
3000
१५ लाख वर्ष अघि देखि ५ लाख वर्ष अघि सम्म/
02:30
Homo erectus made the same tool
55
135000
3000
होमो इरेक्टसहरुले यस्तै सामग्री
02:33
for 30,000 generations.
56
138000
2000
३०,००० पुस्ता सम्म बनाए/
02:35
Of course there were a few changes,
57
140000
2000
पक्कै पनि केही परिवर्तनहरू भने थिए,
02:37
but tools changed slower than skeletons in those days.
58
142000
3000
तर ती दिनहरुमा सामग्रीहरु मानिसको रुप-रेखा भन्दा ढिलो परिवर्तन भए/
02:40
There was no progress, no innovation.
59
145000
2000
त्यहाँ कुनै प्रगति थिएन, कुनै आविस्कार थिएन/
02:42
It's an extraordinary phenomenon, but it's true.
60
147000
2000
यो एउटा असाधारण घटना हो, तर सत्य हो/
02:44
Whereas the object on the right is obsolete after five years.
61
149000
3000
जब की दायाँको वस्तु पाँचै वर्षमा काम नलाग्ने हुन्छ/
02:47
And there's another difference too,
62
152000
2000
र अर्को पनि भिन्नता छ,
02:49
which is the object on the left is made from one substance.
63
154000
2000
त्यो हो - बायाँको वस्तु एउटै पदार्थबाट बनेको छ/
02:51
The object on the right is made from
64
156000
2000
दायाँको वस्तु
02:53
a confection of different substances,
65
158000
2000
विभिन्न पदार्थहरुको मिश्रणबाट बनेको छ,
02:55
from silicon and metal and plastic and so on.
66
160000
3000
सिलिकन र धातु र प्लाष्टिक इत्यादिबाट/
02:58
And more than that, it's a confection of different ideas,
67
163000
3000
त्यो भन्दा पनि बढि, यो फरक फरक आइडियाहरुको मिश्रण हो,
03:01
the idea of plastic, the idea of a laser,
68
166000
2000
प्लाष्टिकको आइडिया, लेजरको आइडिया,
03:03
the idea of transistors.
69
168000
2000
ट्रान्जिस्टरहरुको आइडिया|
03:05
They've all been combined together in this technology.
70
170000
3000
ती सबै आइडियाहरुको संयोजन गरिएको छ यो प्रविधिमा/
03:08
And it's this combination,
71
173000
2000
र यो त्यो संयोजन हो,
03:10
this cumulative technology, that intrigues me,
72
175000
3000
त्यो एकमुष्ठ प्रविधि हो, जसले म भित्र उत्सुकता जागृत गराउँछ/
03:13
because I think it's the secret to understanding
73
178000
3000
किनभने मलाई लाग्छ यो संसारमा के भईरहेको छ
03:16
what's happening in the world.
74
181000
2000
भनेर बुझ्नको लागि यो नै एउटा गोप्य तथ्य हो/
03:18
My body's an accumulation of ideas too:
75
183000
3000
मेरो शरीर पनि विचारहरुको थुप्रो हो,
03:21
the idea of skin cells, the idea of brain cells, the idea of liver cells.
76
186000
3000
छालाका कोषहरुको विचार, गिदीका कोषहरुको विचार, कलेजोका कोषहरुको विचार/
03:24
They've come together.
77
189000
2000
तिनीहरु सबै सँगै आएका छन्/
03:26
How does evolution do cumulative, combinatorial things?
78
191000
3000
क्रमिक विकासले कसरि संचिति, संयोजन जस्ता कुराहरू गर्छ?
03:29
Well, it uses sexual reproduction.
79
194000
3000
खयर, यसले यौन प्रजननको प्रयोग गर्छ/
03:32
In an asexual species, if you get two different mutations in different creatures,
80
197000
3000
अलैंगिक प्रजातिहरूमा, यदि तपाईं फरक फरक प्राणीहरुमा दुई भिन्न खालका रुपान्तरण पाउनु भयो भने,
03:35
a green one and a red one,
81
200000
2000
मानौं एउटा हरियो र अर्को रातो,
03:37
then one has to be better than the other.
82
202000
2000
एउटा अर्को भन्दा राम्रो हुनु पर्छ|
03:39
One goes extinct for the other to survive.
83
204000
2000
एउटा अस्तित्वमा रहनको लागि अर्को लोप हुनु पर्छ|
03:41
But if you have a sexual species,
84
206000
2000
तर लैंगिक प्रजातिको मामिलामा भने
03:43
then it's possible for an individual
85
208000
2000
विभिन्न वंशबाट
03:45
to inherit both mutations
86
210000
2000
दुवै किसिमका रुपान्तरणहरू
03:47
from different lineages.
87
212000
2000
ग्रहण गर्न सम्भव छ|
03:49
So what sex does is it enables the individual
88
214000
3000
त्यसैले संसर्गले के गर्छ भने हरेक सन्तानलाई
03:52
to draw upon
89
217000
2000
सिंगो प्रजातिको
03:54
the genetic innovations of the whole species.
90
219000
3000
आनुवंशिक आविस्कारहरूलाई ग्रहण गर्न सक्षम बनाउँछ|
03:57
It's not confined to its own lineage.
91
222000
2000
यो आफ्नो वंशमा मात्र सिमित छैन|
03:59
What's the process that's having the same effect
92
224000
2000
त्यो के प्रकृया हो जसले सांस्कृतिक विकासक्रममा
04:01
in cultural evolution
93
226000
2000
संसर्गले जैविक विकासक्रममा जस्तै
04:03
as sex is having in biological evolution?
94
228000
3000
असर पारिरहेको छ?
04:06
And I think the answer is exchange,
95
231000
2000
र मलाई लाग्छ यसको जवाफ विनिमय (सट्टापट्टा) हो,
04:08
the habit of exchanging one thing for another.
96
233000
3000
एउटा वस्तु अर्कोसँग विनिमय (सट्टापट्टा) गर्ने बानी हो|
04:11
It's a unique human feature.
97
236000
2000
यो मान्छे मात्रको विशेषता हो|
04:13
No other animal does it.
98
238000
2000
अरु कुनै प्राणीहरु त्यसो गर्दैनन|
04:15
You can teach them in the laboratory to do a little bit of exchange --
99
240000
2000
तपाईं प्रयोगशालामा तिनीहरूलाई अलिअलि विनिमय गर्न सिकाउन सक्नु हुन्छ|
04:17
and indeed there's reciprocity in other animals --
100
242000
2000
अनि वास्तवमै त्यसको प्रभाव अरु प्राणीहरूमा देख्न सकिन्छ|
04:19
But the exchange of one object for another never happens.
101
244000
3000
तर तिनीहरू एउटा वस्तुको विनिमय अर्को वस्तुसँग कहिल्यै गर्न सक्दैनन|
04:22
As Adam Smith said, "No man ever saw a dog
102
247000
2000
आडम् स्मिथले भने झैँ कसैले पनि आजसम्म
04:24
make a fair exchange of a bone with another dog."
103
249000
3000
''एउटा कुकुरले अर्को कुकुरसँग हड्डी साटेको देखेको छैन|''
04:27
(Laughter)
104
252000
3000
(हाँसो)
04:30
You can have culture without exchange.
105
255000
2000
तपाईंहरू विनिमय बिनाको संस्कार अपनाउन सक्नु हुन्छ|
04:32
You can have, as it were, asexual culture.
106
257000
2000
सेक्स बिनाको संस्कार अपनाउन सक्नु हुन्छ|
04:34
Chimpanzees, killer whales, these kinds of creatures, they have culture.
107
259000
3000
चिम्पान्जी, हिंश्रक व्हेल जस्ता प्राणीहरूको पनि संस्कार छ|
04:37
They teach each other traditions
108
262000
2000
तिनीहरू एकअर्कालाई परम्परा सिकाउँछन
04:39
which are handed down from parent to offspring.
109
264000
2000
जुन आमाबाबुबाट सन्तानमा सारिन्छ|
04:41
In this case, chimpanzees teaching each other
110
266000
2000
चिम्पन्जीहरूले एकअर्कालाई
04:43
how to crack nuts with rocks.
111
268000
2000
ढुंगाले कसरी ओखर फोर्ने भने जस्ता कुरा सिकाउँछन |
04:45
But the difference is
112
270000
2000
तर भिन्नता के भने
04:47
that these cultures never expand, never grow,
113
272000
2000
ती संस्कारहरू कहिल्यै विस्तार हुँदैनन, कहिल्यै वृद्धि हुँदैनन,
04:49
never accumulate, never become combinatorial,
114
274000
2000
कहिल्यै एकत्रित हुँदैनन र कहिल्यै संयोजन योग्य हुँदैनन|
04:51
and the reason is because
115
276000
2000
कारण के भने
04:53
there is no sex, as it were,
116
278000
2000
त्यहाँ संसर्ग हुँदैन
04:55
there is no exchange of ideas.
117
280000
2000
त्यहाँ विचारहरूको आदानप्रदान हुंदैन|
04:57
Chimpanzee troops have different cultures in different troops.
118
282000
3000
चिम्पन्जीहरुको बेग्लाबेग्लै बगालका बेग्लाबेग्लै संस्कारहरू हुन्छन|
05:00
There's no exchange of ideas between them.
119
285000
3000
तिनीहरू बीच विचारको आदानप्रदान हुँदैन|
05:03
And why does exchange raise living standards?
120
288000
2000
र किन विनिमयले जीवन स्तरलाई उकास्छ?
05:05
Well, the answer came from David Ricardo in 1817.
121
290000
3000
खयर, त्यसको उत्तर १८१७ मा डेविड रिकार्डोले दिएका थिए|
05:08
And here is a Stone Age version of his story,
122
293000
2000
र यो उनको त्यो कथाको ढुंगे युग संस्करण हो,
05:10
although he told it in terms of trade between countries.
123
295000
3000
तथापि उनले यो देशहरू बीचको ब्यापारको सन्दर्भमा भनेका थिए|
05:13
Adam takes four hours to make a spear and three hours to make an axe.
124
298000
3000
आडमले चार घन्टामा एउटा भाला बनाउँछ र तीन घन्टामा एउटा बन्चरो बनाउँछ|
05:16
Oz takes one hour to make a spear and two hours to make an axe.
125
301000
3000
अजले एक घन्टामै एउटा भाला र दुई घन्टामै एउटा बन्चरो बनाउँछ|
05:19
So Oz is better at both spears and axes than Adam.
126
304000
3000
त्यसैले दुवै काममा आडम भन्दा अज सिपालु छ|
05:22
He doesn't need Adam.
127
307000
2000
उसलाई आडमको खाँचो छैन|
05:24
He can make his own spears and axes.
128
309000
2000
उसले आफ्नो लागि आफै हतियार बनाउन सक्छ|
05:26
Well no, because if you think about it,
129
311000
2000
तर यसो सोंच्नु भयो भने, त्यस्तो हुँदैन, किनकि
05:28
if Oz makes two spears and Adam make two axes,
130
313000
2000
यदि अजले दुईटा भाला र आडमले दुईटा बन्चरा बनाएर
05:30
and then they trade,
131
315000
2000
सट्टापट्टा गरे भने,
05:32
then they will each have saved an hour of work.
132
317000
3000
तिनीहरू प्रत्येकले एक-एक घण्टा समय बचाउन सक्छन|
05:35
And the more they do this, the more true it's going to be,
133
320000
3000
र उनीहरू जति बढि सट्टापट्टा गर्छन, त्यती धेरै समय बचत पनि गर्छन|
05:38
because the more they do this, the better Adam is going to get at making axes
134
323000
3000
किनकि उनीहरू जति बढि यसो गर्छन, आडम बन्चरो बनाउने काममा झन सिपालु हुँदै जान्छ,
05:41
and the better Oz is going to get at making spears.
135
326000
2000
र अज भाला बनाउने काममा झन सिपालु हुँदै जान्छ|
05:43
So the gains from trade are only going to grow.
136
328000
2000
त्यसपछि त्यस ब्याबसायबाट हुने आम्दानी बढ्दै जान्छ|
05:45
And this is one of the beauties of exchange,
137
330000
2000
यो विनिमयका सुन्दर पक्षहरू मध्ये एक हो,
05:47
is it actually creates the momentum
138
332000
2000
यसले वास्तवमा बिशिष्टता हासिल गर्नको लागि
05:49
for more specialization,
139
334000
2000
गति उत्पन्न गर्छ,
05:51
which creates the momentum for more exchange and so on.
140
336000
3000
जसले अझ बढि विनिमय गर्ने हौसला प्रदान गर्छ/
05:54
Adam and Oz both saved an hour of time.
141
339000
2000
आडम र अज दुवैले एक घण्टा समय बचत गरे|
05:56
That is prosperity, the saving of time
142
341000
2000
आबश्यकता परिपूर्ति गर्ने क्रममा
05:58
in satisfying your needs.
143
343000
3000
समयको बचत गर्नु समृद्ध हुदै जानु हो|
06:01
Ask yourself how long you would have to work
144
346000
2000
एकचोटी आफैलाई प्रश्न गर्नुहोस कि
06:03
to provide for yourself
145
348000
3000
तपाईंलाई रातमा एक घण्टा किताब पढ्नको लागि चाहिने उज्यालोको जोहो गर्न
06:06
an hour of reading light this evening to read a book by.
146
351000
3000
कतिबेर काम गर्नु पर्थ्यो होला|
06:09
If you had to start from scratch, let's say you go out into the countryside.
147
354000
3000
यदि तपाईंलाई बिल्कुलै शुन्यबाट शुरु गर्नु पर्यो भने, पहिले त गाउँमा जानु पर्यो|
06:12
You find a sheep. You kill it. You get the fat out of it.
148
357000
2000
एउटा भेडो खोजेर काट्नु पर्यो| अनि त्यसको बोसो निकाल्नु पर्यो|
06:14
You render it down. You make a candle, etc. etc.
149
359000
3000
बोसोलाई पगाल्नु पर्यो| अनि त्यसको बत्ति बनाउनु पर्यो| यस्तै थुप्रै झन्झटहरू गर्नु पर्यो|
06:17
How long is it going to take you? Quite a long time.
150
362000
2000
यसले तपाईंको कति समय लेला? अलि धेरै नै लिन्छ|
06:19
How long do you actually have to work
151
364000
2000
साँच्चै एक घण्टा पढ्ने लाइट जोहो गर्न
06:21
to earn an hour of reading light
152
366000
2000
तपाईंलाई कति बेर काम गर्नु पर्ला
06:23
if you're on the average wage in Britain today?
153
368000
2000
यदि तपाईं आजभोलीको ब्रिटेनमा औषत ज्याला पाउनु हुन्छ भने?
06:25
And the answer is about half a second.
154
370000
3000
झन्डै आधा सेकेन्ड मात्र|
06:28
Back in 1950,
155
373000
2000
१९५० तिर,
06:30
you would have had to work for eight seconds on the average wage
156
375000
2000
त्यती उज्यालोको जोहो गर्न औषत ज्याला हुनेले
06:32
to acquire that much light.
157
377000
2000
आठ सेकेन्ड काम गर्नु पर्थ्यो|
06:34
And that's seven and a half seconds of prosperity that you've gained
158
379000
3000
र तपाईंले १९५० को तुलनामा
06:37
since 1950, as it were,
159
382000
2000
साढे सात सेकेन्ड बराबरको समृद्धि प्राप्त गर्नु भयो|
06:39
because that's seven and a half seconds in which you can do something else,
160
384000
3000
किनकि त्यो साढे सात सेकेन्डमा तपाईं अरु केही गर्न सक्नुहुन्छ|
06:42
or you can acquire another good or service.
161
387000
2000
अथवा अरु कुनै वस्तु वा सेवा प्राप्त गर्नको लागि खर्च गर्न सक्नुहुन्छ|
06:44
And back in 1880,
162
389000
2000
१८८० तिर त अझ
06:46
it would have been 15 minutes
163
391000
2000
त्यही एक घण्टा पढ्न पुग्ने बत्तिको जोहो गर्न
06:48
to earn that amount of light on the average wage.
164
393000
2000
औषत ज्यालामा १५ मिनेट काम गर्नु पर्थ्यो|
06:50
Back in 1800,
165
395000
2000
त्यो भन्दा पनि अगाडि १८०० तिर त,
06:52
you'd have had to work six hours
166
397000
2000
एक घण्टा बाल्न पुग्ने क्यान्डलको लागि
06:54
to earn a candle that could burn for an hour.
167
399000
3000
छ घण्टा काम गर्नु पर्थ्यो|
06:57
In other words, the average person on the average wage
168
402000
2000
अर्को शब्दमा भन्नु पर्दा, १८८० तिर
06:59
could not afford a candle in 1800.
169
404000
3000
औषत आम्दानि भएको मान्छेले क्यान्डल किन्न सक्दैन थियो|
07:02
Go back to this image of the axe and the mouse,
170
407000
3000
एक चोटी फेरि यो ढुंगाको औजार र माउसलाई हेरेर
07:05
and ask yourself: "Who made them and for who?"
171
410000
3000
आफैलाई सोध्नुहोस: यी वस्तुहरू कसले कस्तो लागि बनायो होला?
07:08
The stone axe was made by someone for himself.
172
413000
2000
त्यो ढुंगाको औजार बनाउनेले आफ्नै कामको लागि बनाएको थियो|
07:10
It was self-sufficiency.
173
415000
2000
यो त्यतिबेलाको आत्मनिर्भरता थियो|
07:12
We call that poverty these days.
174
417000
2000
तर आज त्यसलाई अनुत्पादक कार्य मान्छौं|
07:14
But the object on the right
175
419000
2000
तर दायाँको वस्तु
07:16
was made for me by other people.
176
421000
3000
कोही अरुले नै मेरो निम्ति बनाईदिएको थियो|
07:19
How many other people?
177
424000
2000
कति जना अरु मानिसहरु मिलेर बनाए होलान?
07:21
Tens? Hundreds? Thousands?
178
426000
2000
दश? सय? हजार?
07:23
You know, I think it's probably millions.
179
428000
2000
मेरो विचारमा लाखौँ मिलेर बनाए होलान|
07:25
Because you've got to include the man who grew the coffee,
180
430000
2000
किनभने तेल उत्खनन गर्ने मान्छेको लागि
07:27
which was brewed for the man who was on the oil rig,
181
432000
3000
बनाईएको एक कप कफीमा
07:30
who was drilling for oil, which was going to be made into the plastic, etc.
182
435000
3000
त्यो कफीको बिरुवा उमार्ने मान्छेलाई सम्म समाबेश गर्नु पर्ने हुन्छ|
07:33
They were all working for me,
183
438000
2000
ती सबैले हाम्रो लागि एउटा माउस तयार गर्न
07:35
to make a mouse for me.
184
440000
2000
काम गरिरहे|
07:37
And that's the way society works.
185
442000
3000
यसप्रकार हाम्रो समाजले काम गरिरहेको हुन्छ|
07:40
That's what we've achieved as a species.
186
445000
3000
र यो नै त्यस्तो बिशेषता हो जुन हामीले मानव जातिको रुपमा पाएका छौँ|
07:44
In the old days, if you were rich,
187
449000
2000
पहिले पहिले कोही धनी हुनुको अर्थ
07:46
you literally had people working for you.
188
451000
2000
ऊसँग नोकरचाकरहरू छन् भन्ने हुन्थ्यो|
07:48
That's how you got to be rich; you employed them.
189
453000
2000
त्यसरी नै मान्छे धनी कहलिन्थे; अरुलाई काम दिएर|
07:50
Louis XIV had a lot of people working for him.
190
455000
2000
लुइ चौधौंका थुप्रै नोकरचाकरहरू थिए|
07:52
They made his silly outfits, like this,
191
457000
2000
तिनीहरूले उसको यो गाईजात्रे कपडा बनाईदिए|
07:54
(Laughter)
192
459000
2000
(हाँसो)
07:56
and they did his silly hairstyles, or whatever.
193
461000
3000
अनि उसको कपाल पनि त्यस्तै गाईजात्रे बनाईदिए|
07:59
He had 498 people
194
464000
2000
उसको लागि ४९८ जना कामदार मिलेर
08:01
to prepare his dinner every night.
195
466000
2000
रातिको भोजन तयार गर्थे|
08:03
But a modern tourist going around the palace of Versailles
196
468000
2000
तर अहिले लुइ चौधौंको दरवार घुम्न आउने र उसका तस्बिर हेर्ने
08:05
and looking at Louis XIV's pictures,
197
470000
3000
एक आधुनिक पर्यटकका लागि पनि
08:08
he has 498 people doing his dinner tonight too.
198
473000
2000
४९८ जनाले रात्रिभोज तयार गर्छन|
08:10
They're in bistros and cafes and restaurants
199
475000
2000
तिनीहरू पेरिसभरि
08:12
and shops all over Paris,
200
477000
2000
बिस्ट्रो, क्याफे अनि रेस्टुरेन्टमा छन्|
08:14
and they're all ready to serve you at an hour's notice with an excellent meal
201
479000
3000
र तिनीहरू एक घण्टा भित्र एकदम राम्रो खानेकुरा सर्व गर्न तयार छन्
08:17
that's probably got higher quality
202
482000
2000
जसको गुणस्तर लुइको खानाको भन्दा
08:19
than Louis XIV even had.
203
484000
2000
सायद धेरै राम्रो छ|
08:21
And that's what we've done, because we're all working for each other.
204
486000
3000
र त्यसरी नै हामी अहिलेको जमानामा काम गरिरहेका छौँ, हामीहरू सबै एक-अर्काका लागि काम गरिरहेका छौँ|
08:24
We're able to draw upon specialization and exchange
205
489000
3000
हामी कुनै पनि कार्यमा विशिष्टता हासिल गर्न र
08:27
to raise each other's living standards.
206
492000
3000
त्यसको आदानप्रदान गरेर एक अर्काको जीवन स्तर माथि उठाउन सक्षम छौं|
08:30
Now, you do get other animals working for each other too.
207
495000
3000
तपाईं अरु जनावरले पनि एक अर्काको लागि काम गरेको पाउनु हुन्छ|
08:33
Ants are a classic example; workers work for queens and queens work for workers.
208
498000
3000
जस्तै कमिलाहरू; कामदारहरू तिनका रानीहरूको लागि काम गर्छन भने रानीहरू आफ्ना कामदारहरूको लागि|
08:36
But there's a big difference,
209
501000
2000
तर त्यहाँ ठुलै भिन्नता छ,
08:38
which is that it only happens within the colony.
210
503000
2000
त्यो के भने उनीहरुको यस्तो कार्य एउटा समूहमा मात्र सिमित हुन्छ|
08:40
There's no working for each other across the colonies.
211
505000
2000
एउटा समूहले अर्को समूहको लागि काम गर्ने चलन हुँदैन|
08:42
And the reason for that is because there's a reproductive division of labor.
212
507000
3000
कारण के भने किनकि त्यहाँ प्रजननको लागि श्रम विभाजन हुन्छ|
08:45
That is to say, they specialize with respect to reproduction.
213
510000
3000
भन्नुको अर्थ, तिनीहरू प्रजननको सम्बन्धमा बिशिस्टता हासिल गर्छन|
08:48
The queen does it all.
214
513000
2000
रानीले यो सबै काम गर्छ|
08:50
In our species, we don't like doing that.
215
515000
2000
तर हाम्रो प्रजातिमा, हामी त्यसो गर्न चाहन्नौं|
08:52
It's the one thing we insist on doing for ourselves, is reproduction.
216
517000
3000
प्रजनन त्यसो चिज हो जुन हामी आफ्नो लागि आफै गर्न चाहन्छौं|
08:55
(Laughter)
217
520000
3000
(हाँसो)
08:58
Even in England, we don't leave reproduction to the Queen.
218
523000
3000
बेलायतमै पनि, हामी प्रजनन रानीबाट गराउदैनौं|
09:01
(Applause)
219
526000
4000
(ताली)
09:05
So when did this habit start?
220
530000
2000
त्यसो भए यो बानीको सुरु कहिले देखि भयो त?
09:07
And how long has it been going on? And what does it mean?
221
532000
2000
र यो कहिले देखि यस्तो हुँदै गैरहेको छ त? र त्यसको मतलब के हुन्छ?
09:09
Well, I think, probably, the oldest version of this
222
534000
3000
त्यसो त, मलाई लाग्छ, यसको सबैभन्दा पुरानो संस्करण
09:12
is probably the sexual division of labor.
223
537000
2000
सायद श्रमको लैंगिक विभाजन हो|
09:14
But I've got no evidence for that.
224
539000
2000
तर त्यसको लागि मसँग कुनै प्रमाण छैन|
09:16
It just looks like the first thing we did
225
541000
2000
यस्तो लाग्छ कि हामीले गरेको पहिलो काम
09:18
was work male for female and female for male.
226
543000
3000
पुरुषले महिलाको लागि र महिलाले पुरुषको लागि थियो|
09:21
In all hunter-gatherer societies today,
227
546000
2000
हन्टर-ग्यादररहरूको आजका समाजहरुमा,
09:23
there's a foraging division of labor
228
548000
2000
आहारा बटुल्ने आधारमा श्रमको विभाजन हुन्छ
09:25
between, on the whole, hunting males and gathering females.
229
550000
2000
शिकार गर्ने पुरुष र गीठा-भ्याकुर खोज्ने महिलाहरु बीच|
09:27
It isn't always quite that simple,
230
552000
2000
यो त्यती सजिलो भने छैन|
09:29
but there's a distinction between
231
554000
2000
तर त्यहाँ पुरुष र महिलाका बीच
09:31
specialized roles for males and females.
232
556000
2000
बिशेष भूमिकाहरूमा भिन्नता छ|
09:33
And the beauty of this system
233
558000
2000
र त्यो प्रणालीको राम्रो पक्ष भनेको
09:35
is that it benefits both sides.
234
560000
3000
यसले दुवैथरीलाई फाइदा पुर्याउँछ|
09:38
The woman knows
235
563000
2000
हाद्जाहरुको मामिलामा-
09:40
that, in the Hadzas' case here --
236
565000
2000
महिलाले तरुल खनेर पुरुषसँग मासुसित साट्ने कुरामा-
09:42
digging roots to share with men in exchange for meat --
237
567000
2000
उनलाई थाहा हुन्छ कि
09:44
she knows that all she has to do to get access to protein
238
569000
3000
प्रोटिन प्राप्त गर्नको लागि
09:47
is to dig some extra roots and trade them for meat.
239
572000
3000
केवल उनले केही बढि तरुल खन्नु पर्छ र मासुसँग साट्नु पर्छ|
09:50
And she doesn't have to go on an exhausting hunt
240
575000
2000
र त्यो निकै थकाईलाग्दो शिकार खेल्न गएर
09:52
and try and kill a warthog.
241
577000
2000
बदेल मार्नु पर्दैन|
09:54
And the man knows that he doesn't have to do any digging
242
579000
2000
अनि पुरुषलाई पनि तरुल प्राप्त गर्नको लागि
09:56
to get roots.
243
581000
2000
आफै खन्न जानु पर्दैन भन्ने थाहा हुन्छ|
09:58
All he has to do is make sure that when he kills a warthog
244
583000
2000
उसले मात्र बदेल मार्दा त्यसको केही भाग तरुलसँग साट्न पर्याप्त छ
10:00
it's big enough to share some.
245
585000
2000
भन्ने निश्चित गरे पुग्छ|
10:02
And so both sides raise each other's standards of living
246
587000
3000
यसरी कामको लैंगिक विभाजन गरेर पुरुष र महिलाले
10:05
through the sexual division of labor.
247
590000
2000
जीवनस्तर उकास्छ्न |
10:07
When did this happen? We don't know, but it's possible
248
592000
3000
यो प्रकृया कहिले सुरु भयो त? हामीलाई थाहा छैन, तर सम्भवतः
10:10
that Neanderthals didn't do this.
249
595000
2000
नियाण्डरथलहरुले त्यसो गरेनन|
10:12
They were a highly cooperative species.
250
597000
2000
तिनीहरू एकदमै सहयोगी प्रजाति थिए|
10:14
They were a highly intelligent species.
251
599000
2000
तिनीहरू एकदमै बुद्धिमान थिए|
10:16
Their brains on average, by the end, were bigger than yours and mine
252
601000
2000
तिनीहरुको दिमाग औषतमा, अन्त्य सम्ममा, यो हलमा हुने तपाईं हाम्रो भन्दा
10:18
in this room today.
253
603000
2000
ठूलो थियो|
10:20
They were imaginative. They buried their dead.
254
605000
2000
तिनीहरू कल्पनाशील थिए| तिनीहरू लाशलाई गाड्दथे|
10:22
They had language, probably,
255
607000
2000
सायद तिनीहरूको भाषा पनि थियो,
10:24
because we know they had the FOXP2 gene of the same kind as us,
256
609000
2000
किनकि तिनीहरूको हाम्रो जस्तै FOXP2 जीन थियो,
10:26
which was discovered here in Oxford.
257
611000
2000
जुन कुरा यहाँ अक्सफोर्डमा पत्ता लगाईएको थियो|
10:28
And so it looks like they probably had linguistic skills.
258
613000
3000
यस्तो लाग्छ कि तिनीहरूसँग भाषिक सीपहरू थिए|
10:31
They were brilliant people. I'm not dissing the Neanderthals.
259
616000
3000
तिनीहरू प्रतिभाशाली थिए| मैले नियाण्डरथलहरुको अपमान गर्न खोजेको होइन|
10:35
But there's no evidence
260
620000
2000
तर कुनै श्रमको लैंगिक विभाजनको
10:37
of a sexual division of labor.
261
622000
2000
प्रमाण भने छैन|
10:39
There's no evidence of gathering behavior by females.
262
624000
3000
स्त्रीहरूले खानेकुरा बटुल्ने गरेको कुनै प्रमाण छैन|
10:42
It looks like the females were cooperative hunters with the men.
263
627000
3000
यस्तो लाग्छ कि स्त्रीहरूले पुरुषहरूलाई शिकार खेल्न सघाउथे|
10:46
And the other thing there's no evidence for
264
631000
2000
र अर्को त्यस्तै प्रमाण नभएको कुरा हो
10:48
is exchange between groups,
265
633000
2000
समुह बीच हुने लेनदेन|
10:51
because the objects that you find in Neanderthal remains,
266
636000
3000
किनकि नियाण्डरथलको अबशेषको रुपमा भेटिएका वस्तुहरू,
10:54
the tools they made,
267
639000
2000
तिनीहरूले बनाएका औजारहरू,
10:56
are always made from local materials.
268
641000
2000
आफ्नै वरपर पाईने पदार्थबाट बनेका छन्|
10:58
For example, in the Caucasus
269
643000
2000
उदाहरणको लागि,
11:00
there's a site where you find local Neanderthal tools.
270
645000
3000
ककेशसमा एउटा स्थान छ जहाँ त्यस्ता नियाण्डरथलका औजारहरू भेटिन्छन|
11:03
They're always made from local chert.
271
648000
2000
ती औजारहरू त्यहीँ वरपर पाईने एक किसिमको ढुंगाबाट बनाईएका छन्|
11:05
In the same valley there are modern human remains
272
650000
2000
त्यही ठाउँमा आधुनिक मानवका अबशेषहरू पनि छन्
11:07
from about the same date, 30,000 years ago,
273
652000
2000
झन्डै उहि समय, ३०,००० बर्ष पहिलेका|
11:09
and some of those are from local chert,
274
654000
2000
र ती मध्ये केही त तिनै ढुंगाबाट बनेका छन्,
11:11
but more -- but many of them are made
275
656000
2000
तर धेरैजसो धेरै टाढाबाट ल्याईएका अब्सिडियन (लाभा चिसिएर बनेको शीशा जस्तो पत्थर)बाट
11:13
from obsidian from a long way away.
276
658000
2000
बनाईका छन्|
11:15
And when human beings began
277
660000
2000
अनि जब मान्छेहरू यसरी सामानहरू
11:17
moving objects around like this,
278
662000
2000
यताउता लानेल्याउने गर्न थाले,
11:19
it was evidence that they were exchanging between groups.
279
664000
3000
त्यो नै तिनीहरूले समूह समूह बीच आदान प्रदान गर्ने गरेको प्रमाण थियो|
11:22
Trade is 10 times as old as farming.
280
667000
3000
ब्यापार खेतीपाती भन्दा १० गुणा पहिले शुरु भएको थियो|
11:25
People forget that. People think of trade as a modern thing.
281
670000
3000
तर मान्छेहरू त्यो भुलेर व्यापारलाई आधुनिक कुरा हो भन्ठान्छन|
11:28
Exchange between groups has been going on
282
673000
2000
समुदाय बीचको आदान प्रदान
11:30
for a hundred thousand years.
283
675000
3000
लाखौं बर्ष देखि हुँदै आईरहेको छ|
11:33
And the earliest evidence for it crops up
284
678000
2000
र त्यसको प्रमाण
11:35
somewhere between 80 and 120,000 years ago in Africa,
285
680000
3000
त्यस्तै ८० देखि १२०,००० बर्ष पहिले अफ्रिकामा भेटिन्छ,
11:38
when you see obsidian and jasper and other things
286
683000
3000
जव तपाईं अब्सिडियन र ज्यास्पर अनि त्यस्तै अरु चिजहरू
11:41
moving long distances in Ethiopia.
287
686000
3000
ईथियोपियामा धेरै टाढा सम्म पुगेको पाउनु हुन्छ|
11:44
You also see seashells --
288
689000
2000
अल्जेरियाको मेडिटेरेनियनबाट -
11:46
as discovered by a team here in Oxford --
289
691000
2000
अक्सफोर्डको एउटा टिमले पत्ता लगाए अनुसार -
11:48
moving 125 miles inland
290
693000
2000
१२५ माईल टाढा सम्म पुगेका
11:50
from the Mediterranean in Algeria.
291
695000
3000
समुद्री सिपीहरूलाई हेर्नुहोस/
11:53
And that's evidence that people
292
698000
2000
र त्यो मान्छेहरूले समूह समूह बीच
11:55
have started exchanging between groups.
293
700000
2000
आदान-प्रदान सुरु गरेको प्रमाण हो|
11:57
And that will have led to specialization.
294
702000
2000
र त्यसले विशेषज्ञता तर्फ अग्रसर गराउँछ|
11:59
How do you know that long-distance movement
295
704000
2000
लामो दूरीको यात्राको मतलब बसाई सराई मात्र भन्दा पनि
12:01
means trade rather than migration?
296
706000
3000
व्यापार हो भन्ने कसरी बुझ्ने त?
12:04
Well, you look at modern hunter gatherers like aboriginals,
297
709000
2000
आधुनिक हन्टर ग्यादरर जस्ता आदिबासीहरूलाई हेर्नुस्,
12:06
who quarried for stone axes at a place called Mount Isa,
298
711000
3000
जसले ढुंगाको औजारको निम्ति माउन्ट अइजा भन्ने ठाउँमा उत्खनन गरे,
12:09
which was a quarry owned by the Kalkadoon tribe.
299
714000
3000
जुन जग्गा काल्काडुन जनजातिको स्वामित्वमा थियो|
12:12
They traded them with their neighbors
300
717000
2000
तिनीहरुले त्यसलाई आफ्ना छिमेकीसँग
12:14
for things like stingray barbs,
301
719000
2000
स्टिंग्रे बार्ब जस्ता सामानहरूसँग व्यापार गरे|
12:16
and the consequence was that stone axes
302
721000
2000
परिणामस्वरुप ती ढुंगे औजारहरू
12:18
ended up over a large part of Australia.
303
723000
2000
अष्ट्रेलियाको धेरैजसो भागमा फैलिए|
12:20
So long-distance movement of tools
304
725000
2000
यसरी सामग्रीहरू टाढा टाढा सम्म फैलिनु भनेको
12:22
is a sign of trade, not migration.
305
727000
3000
ब्यापारको संकेत हो, बसाईसराईको होइन|
12:25
What happens when you cut people off from exchange,
306
730000
3000
मान्छेहरूलाई विनिमय गर्नबाट रोक्ने हो भने,
12:28
from the ability to exchange and specialize?
307
733000
3000
विनिमय गरेर विशेषज्ञता हासिल गर्ने क्षमतामा रोक लगाउने हो भने के हुन्छ होला?
12:31
And the answer is that
308
736000
2000
त्यसको जवाफ हुन्छ,
12:33
not only do you slow down technological progress,
309
738000
2000
त्यसले प्रविधिको विकासलाई सुस्त मात्र गर्दैन
12:35
you can actually throw it into reverse.
310
740000
3000
वास्तबमा यसको अधोगति नै हुन्छ|
12:38
An example is Tasmania.
311
743000
2000
त्यसको एउटा उदाहरण हो ताज्मेनिया|
12:40
When the sea level rose and Tasmania became an island 10,000 years ago,
312
745000
3000
समुद्री सतह बढेर १०,००० बर्ष अघि ताज्मेनिया एउटा टापुमा परिणत भयो,
12:43
the people on it not only experienced
313
748000
2000
त्यहाँका बासिन्दाहरूले मुख्यभूमिका मानिसहरूको तुलनामा
12:45
slower progress than people on the mainland,
314
750000
3000
सुस्त गतिमा प्रगति भयो होइन
12:48
they actually experienced regress.
315
753000
2000
वास्तवमा अधोगति भएको महशुस गरे|
12:50
They gave up the ability to make stone tools
316
755000
2000
उनीहरूले आफ्नो सामग्रीहरू (हड्डीका) बनाउने,
12:52
and fishing equipment and clothing
317
757000
2000
माछा मार्ने उपकरण र कपडा बनाउने सीपहरू त्यागिदिए
12:54
because the population of about 4,000 people
318
759000
3000
किनकि जम्माजम्मी ४००० जतिको जनसंख्या
12:57
was simply not large enough
319
762000
2000
सामान्यतया उक्त प्रविधिलाई यथावत राख्न आबश्यक पर्ने
12:59
to maintain the specialized skills
320
764000
2000
बिशेष सीपहरूलाई
13:01
necessary to keep the technology they had.
321
766000
3000
कायम राख्न पर्याप्त थिएन|
13:04
It's as if the people in this room were plonked on a desert island.
322
769000
2000
त्यो भनेको यो हलमा अहिले भएका सबै मानिसलाई लगेर एउटा मरुभूमि टापुमा छाडिदिए जस्तै हो|
13:06
How many of the things in our pockets
323
771000
2000
अहिले हाम्रो गोजीमा भएका कति वस्तुहरू
13:08
could we continue to make after 10,000 years?
324
773000
3000
हामीले १०,०० बर्ष पछि बनाउन सक्थ्यौं होला?
13:12
It didn't happen in Tierra del Fuego --
325
777000
2000
उस्तै टापु, उस्तै मान्छेहरू ,
13:14
similar island, similar people.
326
779000
2000
तर टिएरा डेल फुएगोमा त्यस्तो भएन|
13:16
The reason: because Tierra del Fuego
327
781000
2000
कारण के भने टिएरा डेल फुएगो
13:18
is separated from South America by a much narrower straight,
328
783000
3000
दक्षिण अमेरिकाबाट एउटा निकै साघुरो गल्छीले मात्र अलग्गिएको छ|
13:21
and there was trading contact across that straight
329
786000
2000
र १०,००० बर्ष सम्म त्यहाँ गल्छीको वारिपारि
13:23
throughout 10,000 years.
330
788000
2000
व्यापारिक सम्पर्क थियो|
13:25
The Tasmanians were isolated.
331
790000
3000
तर ताज्मेनियनहरू नितान्त सम्पर्क बिहिन थिए|
13:28
Go back to this image again
332
793000
2000
एकचोटी फेरि यो फोटो हेर्नुहोस
13:30
and ask yourself, not only who made it and for who,
333
795000
3000
र आफैलाई सोध्नुहोस, कसले कसको लागि बनायो भनेर भन्दा पनि
13:33
but who knew how to make it.
334
798000
3000
कसले यी वस्तुहरू बनाउन जान्यो भनेर|
13:36
In the case of the stone axe, the man who made it knew how to make it.
335
801000
3000
ढुंगे औजारको हकमा, जसले बनायो उसले कसरी बनाउने भन्ने पनि जान्यो|
13:39
But who knows how to make a computer mouse?
336
804000
3000
तर कम्प्युटरको माउस कसरी बनाउने भन्ने कसले जानेको छ?
13:42
Nobody, literally nobody.
337
807000
3000
कसैले जानेको छैन, साचो अर्थमा कसैले पनि जानेको छैन|
13:45
There is nobody on the planet who knows how to make a computer mouse.
338
810000
3000
यो संसारमा कम्प्युटर माउस बनाउन जानेको कोही पनि छैन|
13:48
I mean this quite seriously.
339
813000
2000
म साच्चै गम्भीर भएर भन्दै छु|
13:50
The president of the computer mouse company doesn't know.
340
815000
2000
कम्प्युटर माउस कम्पनीको अध्यक्षले माउस बनाउन जान्दैन|
13:52
He just knows how to run a company.
341
817000
3000
उसले त कम्पनी कसरी चलाउने मात्र जान्दछ|
13:55
The person on the assembly line doesn't know
342
820000
2000
पुर्जाहरू जोड्ने व्यक्तिले जान्दैन
13:57
because he doesn't know how to drill an oil well
343
822000
2000
किनभने उस्लाई कसरी तेलको कुवा उत्खनन गर्ने
13:59
to get oil out to make plastic, and so on.
344
824000
3000
र तेल निकालेर प्लाष्टिक बनाउने भन्ने थाहा छैन|
14:02
We all know little bits, but none of us knows the whole.
345
827000
3000
हामी सबैलाई अलिअलि थाहा छ तर कसैलाई पनि बिस्तृत जानकारी छैन|
14:05
I am of course quoting from a famous essay
346
830000
2000
मैले वास्तवमा १९५० तिरका अर्थशास्त्री
14:07
by Leonard Read, the economist in the 1950s,
347
832000
3000
लियोनार्ड रीडको "म, पेन्सिल" भन्ने प्रख्यात निबन्धबाट
14:10
called "I, Pencil"
348
835000
2000
उदधृत गरेको हुँ
14:12
in which he wrote about how a pencil came to be made,
349
837000
3000
जसमा उनले कसरी पेन्सिल बनाईयो भन्ने बारे लेखे
14:15
and how nobody knows even how to make a pencil,
350
840000
3000
र कसरी कसैले पनि कसरी पेन्सिल बनाउने भन्ने पनि जान्दैनन्,
14:18
because the people who assemble it don't know how to mine graphite,
351
843000
3000
किनकि एसेम्बल गर्ने मान्छेलाई कसरी ग्राफाइट निकाल्ने भन्ने थाहा हुदैन|
14:21
and they don't know how to fell trees and that kind of thing.
352
846000
3000
र तिनीहरूले कसरी रुख ढालेर त्यस्तो चिज बनाउने भन्ने जान्दैनन|
14:24
And what we've done in human society,
353
849000
2000
विनिमय र विशेषज्ञताको माध्यमबाट
14:26
through exchange and specialization,
354
851000
2000
हामीले मानव समाजमा के गरेका छौं भने,
14:28
is we've created
355
853000
2000
हामी आफैले बुझ्न सम्म नसक्ने
14:30
the ability to do things that we don't even understand.
356
855000
3000
काम गर्ने क्षमताको विकास गरेका छौँ|
14:33
It's not the same with language.
357
858000
2000
यो भाषा जस्तो होइन|
14:35
With language we have to transfer ideas
358
860000
2000
भाषाको माध्यमले हामी एकअर्काले बुझ्न सक्ने
14:37
that we understand with each other.
359
862000
3000
आइडियाको आदान प्रदान गर्छौं|
14:40
But with technology,
360
865000
2000
तर प्रविधिको माध्यमबाट
14:42
we can actually do things that are beyond our capabilities.
361
867000
2000
हामी वास्तबमा हाम्रो क्षमता भन्दा बाहिरको काम गर्न सक्छौं|
14:44
We've gone beyond the capacity of the human mind
362
869000
3000
हामी मान्छेको दिमागको क्षमता भन्दा बाहिर
14:47
to an extraordinary degree.
363
872000
2000
एउटा असाधारण स्तरमा पुगिसकेका छौँ|
14:49
And by the way,
364
874000
2000
अनि प्रसंगबस,
14:51
that's one of the reasons that I'm not interested
365
876000
3000
कस्को भन्दा कस्को आई क्यू बढि छ
14:54
in the debate about I.Q.,
366
879000
2000
भन्ने बादबिबादमा
14:56
about whether some groups have higher I.Q.s than other groups.
367
881000
3000
मलाई रुचि नलाग्ने यो एउटा कारण हो|
14:59
It's completely irrelevant.
368
884000
2000
यो पूर्ण रूपले असान्दर्भिक कुरा हो|
15:01
What's relevant to a society
369
886000
3000
समाजको लागि के कुरा सान्दर्भिक हो भने
15:04
is how well people are communicating their ideas,
370
889000
3000
मान्छेहरू कत्तिको राम्ररी आफ्ना विचारहरू संचार गरिरहेका छन्,
15:07
and how well they're cooperating,
371
892000
2000
र कत्तिको राम्ररी एक अर्कालाई सहयोग गरिरहेका छन्,
15:09
not how clever the individuals are.
372
894000
2000
एउटा व्यक्ति कत्तिको चलाख छ भन्ने होइन|
15:11
So we've created something called the collective brain.
373
896000
2000
त्यसकारण हामीले सामुहिक दिमाग भन्ने कुरा सिर्जना गरेका छौँ|
15:13
We're just the nodes in the network.
374
898000
2000
हामी त त्यो संजालको एउटा शाखा मात्र हौँ|
15:15
We're the neurons in this brain.
375
900000
3000
हामी त त्यो दिमागको सानो स्नायु हौँ|
15:18
It's the interchange of ideas,
376
903000
2000
यो विचारहरूको लेनदेन हो,
15:20
the meeting and mating of ideas between them,
377
905000
2000
विचारहरूको सम्पर्क र संसर्ग हो,
15:22
that is causing technological progress,
378
907000
3000
जसले अलिअलि गरेर प्रविधिको बिकासमा
15:25
incrementally, bit by bit.
379
910000
2000
मद्दत पुर्याएको छ|
15:27
However, bad things happen.
380
912000
2000
तैपनि, नराम्रा घटनाहरू घट्छन|
15:29
And in the future, as we go forward,
381
914000
3000
र भविष्यमा, यसरी अगाडि बढ्दै जादा,
15:32
we will, of course, experience terrible things.
382
917000
3000
साच्चै आतंक मच्चाउने कुराहरु महशुष गर्ने छौं|
15:35
There will be wars; there will be depressions;
383
920000
2000
युद्ध हुने छ; नैराश्यता हुने छ;
15:37
there will be natural disasters.
384
922000
2000
प्राकृतिक प्रकोप हुने छन्|
15:39
Awful things will happen in this century, I'm absolutely sure.
385
924000
3000
डरलाग्दा घटनाहरू यो सताब्दीमा घट्ने छन्, म पुरा बिश्वस्त छु|
15:42
But I'm also sure that, because of the connections people are making,
386
927000
3000
तर म के कुरामा पनि बिश्वस्त छु भने, यस्तै सम्बन्धहरुको कारणले मानिसहरुले
15:45
and the ability of ideas
387
930000
2000
विचारहरूको सम्पर्क र संसर्ग गर्ने
15:47
to meet and to mate
388
932000
2000
क्षमता निर्माण गरिदिएका छन्
15:49
as never before,
389
934000
2000
जुन पहिले कहिल्यै भएको थिएन|
15:51
I'm also sure
390
936000
2000
म निश्चित छु कि
15:53
that technology will advance,
391
938000
2000
प्रविधि अझ सशक्त हुने छ,
15:55
and therefore living standards will advance.
392
940000
2000
र जीवन स्तर पनि सशक्त हुने छ|
15:57
Because through the cloud,
393
942000
2000
किनकि बादलको बीचबाट,
15:59
through crowd sourcing,
394
944000
2000
भिडको बीचबाट,
16:01
through the bottom-up world that we've created,
395
946000
2000
शुन्यबाट विकास हुँदै गएको एउटा संसार हामीले सिर्जना गरेका छौँ,
16:03
where not just the elites but everybody
396
948000
3000
जहाँ सम्भ्रान्त मात्र होइन, हरेक व्यक्ति
16:06
is able to have their ideas
397
951000
2000
आफ्नो विचार ग्रहण गर्न
16:08
and make them meet and mate,
398
953000
2000
र तिनीहरुलाई सम्पर्क र संसर्ग गराउन सक्षम छ,
16:10
we are surely accelerating the rate of innovation.
399
955000
3000
निश्चय पनि हामीहरूले आविस्कारलाई गति प्रदान गरेका छौँ/
16:13
Thank you.
400
958000
2000
धन्यबाद/
16:15
(Applause)
401
960000
4000
(ताली)
ABOUT THE SPEAKER
Matt Ridley - Rational optimistMatt Ridley argues that, through history, the engine of human progress and prosperity has been, and is, "ideas having sex with each other."
Why you should listen
British author Matt Ridley knows one thing: Through history, the engine of human progress and prosperity has been, and is, the mating of ideas. The sophistication of the modern world, says Ridley, lies not in individual intelligence or imagination; it is a collective enterprise. In his book The Rational Optimist, Ridley (whose previous works include Genome and Nature via Nurture) sweeps the entire arc of human history to powerfully argue that "prosperity comes from everybody working for everybody else."
It is our habit of trade, idea-sharing and specialization that has created the collective brain which set human living standards on a rising trend. This, he says, "holds out hope that the human race will prosper mightily in the years ahead -- because ideas are having sex with each other as never before."
Watch his 2010 TEDTalk, "When Ideas Have Sex."
Matt Ridley | Speaker | TED.com