TEDWomen 2015
Jimmy Carter: Why I believe the mistreatment of women is the number one human rights abuse
Джими Картер: Әйелдің ар-намысы - адам құқығының "төресі"
Filmed:
Readability: 4.4
1,642,741 views
Американың бұрынғы президенті Джимми Картер әйел құқығын аяқ асты ету дамыған әрі дамушы елдерде әлі күнге дейін жалғасып келе жатқанының үш себебін баяндайды. "Еркектерге бәрібір болуы" осы себептердің бірі деп санайды.
Jimmy Carter - Peace activist
The president of the United States from 1977 to 1981, Jimmy Carter has used his post-presidency years to work for peace, teach, write and engage in global activism. Full bio
The president of the United States from 1977 to 1981, Jimmy Carter has used his post-presidency years to work for peace, teach, write and engage in global activism. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
As a matter of fact,
0
481
1534
Жағдайға байланысты
00:14
I was trying to think about my career
since I left the White House,
since I left the White House,
1
2015
3272
Ақүйден кеткен соң
жұмыс табуға тырыстым.
жұмыс табуға тырыстым.
00:17
and the best example I have is a cartoon
in The New Yorker a couple of years ago.
in The New Yorker a couple of years ago.
2
5287
4296
Осы туралы "New Yorker"
журналынан күлкілі сурет көрдім.
журналынан күлкілі сурет көрдім.
00:21
This little boy is looking up
at his father,
at his father,
3
9583
2159
Кішкентай бала әкесіне:
00:23
and he says, "Daddy, when I grow up,
I want to be a former president."
I want to be a former president."
4
11742
4045
"Әке, мен өскенде бұрынғы
президент болғым келеді" дейді.
президент болғым келеді" дейді.
00:27
(Laughter)
5
15787
1690
(Күлкі)
00:29
Well, I have had a great blessing
as a former president,
as a former president,
6
17477
3716
Президент болған кезде
үлкен сүйіспеншілікке кенелдім.
үлкен сүйіспеншілікке кенелдім.
00:33
because I have had an access
7
21193
2427
Өйткені әлемдегі санаулы адамға берілген
00:35
that very few other people
in the world have ever had
in the world have ever had
8
23620
2657
мүмкіндікке ие болдым.
00:38
to get to know so many people
around this whole universe.
around this whole universe.
9
26277
3646
Әлемнің әртүрлі адамдарын таныдым.
00:41
Not only am I familiar
with the 50 states in the United States,
with the 50 states in the United States,
10
29923
3622
АҚШ-тың 50 штатын аралап,
00:45
but also my wife and I have visited
more than 145 countries in the world,
more than 145 countries in the world,
11
33545
4876
әйелім екеуміз әлемнің
145 елінде болдық.
145 елінде болдық.
00:50
and the Carter Center has had full-time
programs in 80 nations on Earth.
programs in 80 nations on Earth.
12
38421
4249
Картер орталығының
әлемнің 80 елінде бағдарламасы бар.
әлемнің 80 елінде бағдарламасы бар.
00:54
And a lot of times,
when we go into a country,
when we go into a country,
13
42670
2196
Сапар барысында
00:56
we not only the meet
the king or the president,
the king or the president,
14
44866
2210
мемлекет басшыларымен кездесіп,
00:59
but we also meet the villagers who live
in the most remote areas of Africa.
in the most remote areas of Africa.
15
47076
4348
Африканың шалғай аймағының
тұрғындарымен де сұхбаттастық.
тұрғындарымен де сұхбаттастық.
01:03
So our overall commitment
at the Carter Center
at the Carter Center
16
51424
3506
Картер орталығында
негізгі жұмысымыз
негізгі жұмысымыз
01:06
is to promote human rights,
17
54930
1997
адам құқықтарын
насихаттау.
насихаттау.
01:08
and knowing the world as I do,
I can tell you without any equivocation
I can tell you without any equivocation
18
56927
4712
Әлемді аралап шыққан
адам ретінде білерім
адам ретінде білерім
01:13
that the number one abuse
of human rights on Earth
of human rights on Earth
19
61639
3891
адам құқықтары
ішінде ең өзектісі
ішінде ең өзектісі
01:17
is, strangely, not addressed quite often,
is the abuse of women and girls.
is the abuse of women and girls.
20
65530
5839
әйелдерге қатысты
зорлық-зомбылық болып отыр.
зорлық-зомбылық болып отыр.
01:23
(Applause)
21
71369
3288
(Қол шапалақтау)
01:26
There are a couple of reasons for this
that I'll mention to begin with.
that I'll mention to begin with.
22
74657
5233
Менің білуімше бұған бірнеше себеп бар.
01:31
First of all is the misinterpretation
of religious scriptures, holy scriptures,
of religious scriptures, holy scriptures,
23
79890
5470
Біріншіден, дәстүрлі
діни кітаптарды дұрыс түсіндірмеу.
діни кітаптарды дұрыс түсіндірмеу.
01:37
in the Bible, Old Testament,
New Testament, Quran and so forth,
New Testament, Quran and so forth,
24
85360
3623
Інжіл, Құран
тағы басқа киелі кітаптар
тағы басқа киелі кітаптар
01:40
and these have been misinterpreted by men
who are now in the ascendant positions
who are now in the ascendant positions
25
88983
7263
қазіргі кезде үлкен беделге
еркектер тарапынан
еркектер тарапынан
01:48
in the synagogues and the churches
and in the mosques.
and in the mosques.
26
96246
2629
шіркеу, мешіт,
синагогада дұрыс уағыздалмайды.
синагогада дұрыс уағыздалмайды.
01:50
And they interpret these rules
to make sure that women
to make sure that women
27
98875
3831
Әрі олар бұл заңдылықтарды
01:54
are ordinarily relegated
to a secondary position
to a secondary position
28
102706
4254
әйелдер екінші дәрежеде
тұратындай етіп көрсетеді.
тұратындай етіп көрсетеді.
01:58
compared to men in the eyes of God.
29
106960
2888
Құдайдың алдында
еркектермен салыстырады.
еркектермен салыстырады.
02:02
This is a very serious problem.
It's ordinarily not addressed.
It's ordinarily not addressed.
30
110558
4222
Бұл күрделі мәселе
жеткілікті көтерілмей келеді.
жеткілікті көтерілмей келеді.
02:06
A number of years ago, in the year 2000,
31
114780
2111
Осыдан бірнеше жыл бұрын
2000 жылдары
2000 жылдары
02:08
I had been a Baptist,
a Southern Baptist for 70 years --
a Southern Baptist for 70 years --
32
116891
3563
баптис болдым.
70 жылдай Оңтүстік Баптисі едім.
70 жылдай Оңтүстік Баптисі едім.
02:12
I tell you, I still teach
Sunday school every Sunday;
Sunday school every Sunday;
33
120454
2482
Әлі күнге дейін
Жексенбілік мектепте сабақ беремін.
Жексенбілік мектепте сабақ беремін.
02:14
I'll be teaching this Sunday as well --
34
122936
1871
Сабағымды жалғастырар едім
02:16
but the Southern Baptist Convention
in the year 2000 decided
in the year 2000 decided
35
124807
4415
Бірақ Оңтүстік Баптистері
2000 жылдары
2000 жылдары
02:21
that women should play
a secondary position,
a secondary position,
36
129222
2601
әйел дәрежесі
еркектен
еркектен
02:23
a subservient position to men.
37
131823
2066
төменірек болсын
деген шешімге келді.
деген шешімге келді.
02:25
So they issued an edict, in effect,
38
133889
2717
Cөйтіп діни өкім бойынша
02:28
that prevents women from being priests,
pastors, deacons in the church,
pastors, deacons in the church,
39
136606
5904
әйелдер шіркеуде
діни басшы бола алмайтын болды
діни басшы бола алмайтын болды
02:34
or chaplains in the military,
40
142510
2292
немесе әскерде пастор болмайды.
02:36
and if a woman teaches a classroom
41
144802
3158
Сыныпта сабақ беріп жатса,
02:39
in a Southern Baptist seminary,
42
147960
2182
Оңтүстік Баптист мектебінде,
02:42
they cannot teach if a boy is in the room,
43
150142
3413
бөлмеде ер бала болса,
сабақ бере алмайды.
сабақ бере алмайды.
02:45
because you can find verses in the Bible,
44
153555
2021
Өйткені Інжілде
02:47
there's over 30,000 verses in the Bible,
45
155576
3024
бұл туралы 3000-нан астам үкім бар
02:50
that say that a woman shouldn't
teach a man, and so forth.
teach a man, and so forth.
46
158600
2810
”Әйел еркекті үйрете алмайды“ депті.
02:53
But the basic thing is the scriptures
are misinterpreted
are misinterpreted
47
161410
3035
Бірақ бұл сөздер дұрыс
тәржімаланбаған
тәржімаланбаған
02:56
to keep men in an ascendant position.
48
164445
2461
еркек мәртебесінің
ыңғайына қарай аударылған.
ыңғайына қарай аударылған.
02:58
That is an all-pervasive problem,
49
166906
2090
Бұл мәселе барлық жерде бар
03:00
because men can exert that power
50
168996
4876
себебі еркектер
”артықшылыққа“ ие.
”артықшылыққа“ ие.
03:05
and if an abusive husband or an employer,
for instance, wants to cheat women,
for instance, wants to cheat women,
51
173872
6014
Озбыр еркек немесе
жұмыс беруші
жұмыс беруші
03:11
they can say that if women
are not equal in the eyes of God,
are not equal in the eyes of God,
52
179886
3784
өзін ақтау үшін
әйел дәрежесі төмен дейді.
әйел дәрежесі төмен дейді.
03:15
why should I treat them as equals myself?
53
183670
2192
”Өзіммен тең көрудің қажеті қанша“
03:17
Why should I pay them equal pay
for doing the same kind of work?
for doing the same kind of work?
54
185862
4458
”Олардың жалақысы төмен болуы тиіс“
03:22
The other very serious blight
55
190320
1927
Тағы бір маңызды мәселе
03:24
that causes this problem
is the excessive resort to violence,
is the excessive resort to violence,
56
192247
4017
бұл зорлық-зомбылықтың артуы
03:28
and that is increasing
tremendously around the world.
tremendously around the world.
57
196264
4594
әрі бүкіл әлем бойынша кең тарап барады.
03:32
In the United States of America,
for instance, we have had
for instance, we have had
58
200858
2929
Мәселен, Америка Құрама
Штаттарында
Штаттарында
03:35
an enormous increase
in abuse of poor people,
in abuse of poor people,
59
203787
4180
кедейлерді жәбірлеу
көбейді
көбейді
03:39
mostly black people and minorities,
by putting them in prison.
by putting them in prison.
60
207967
5294
көбінесе қара және аз ұлт өкілдері
түрмеге түсіп жатыр.
түрмеге түсіп жатыр.
03:45
When I was in office
as governor of Georgia,
as governor of Georgia,
61
213261
2554
Джорджия әкімі болғанда
03:47
one out of every 1,000 Americans
were in prison.
were in prison.
62
215815
3366
әрбір 1000 америкалықтың біреуі
түрмеде болды
түрмеде болды
03:51
Nowadays, 7.3 people
per 1,000 are in prison.
per 1,000 are in prison.
63
219181
5109
Қазір әрбір мыңнан
7.3 адам түрмеде.
7.3 адам түрмеде.
03:56
That's a sevenfold increase.
64
224290
2020
7 есе артып кетті.
03:58
And since I left the White House,
65
226310
1648
Ақ Үйден кеткелі бері
03:59
there's been an 800 percent increase
in the number of women
in the number of women
66
227958
3321
түрмедегі қара нәсілді
әйелдердің саны
әйелдердің саны
04:03
who are black who are in prison.
67
231279
2577
800% -ға өсті.
04:05
We also have
[one of the only countries] on Earth
[one of the only countries] on Earth
68
233856
2524
Жер бетінде біздің
елде ғана
елде ғана
04:08
that still has the death penalty
that is a developed country.
that is a developed country.
69
236380
3954
өлім үкімі дамып
отыр.
отыр.
04:12
And we rank right alongside
the countries that are most abusive
the countries that are most abusive
70
240334
3367
Адам құқықтары тапталған
елдер ішінде
елдер ішінде
04:15
in all elements of human rights
in encouraging the death penalty.
in encouraging the death penalty.
71
243701
3504
алдыңғы қатарда тұрмыз.
04:19
We're in California now,
and I figured out the other day
and I figured out the other day
72
247555
2856
Қазір Калифорнияда тұрмыз
04:22
that California has spent
four billion dollars
four billion dollars
73
250411
2995
Калифорния, төрт миллиард
долларды
долларды
04:25
in convicting 13 people
for the death penalty.
for the death penalty.
74
253406
4412
13 адам өлім жазасын
кесу үшін жұмсады.
кесу үшін жұмсады.
04:29
If you add that up, that's 307 million
dollars it costs California
dollars it costs California
75
257818
4835
Калифорния 307 миллион
долларды
долларды
04:34
to send a person to be executed.
76
262653
2948
бір адамды
өлтіру үшін жұмсаған.
өлтіру үшін жұмсаған.
04:37
Nebraska this week just passed a law
abolishing the death penalty,
abolishing the death penalty,
77
265991
3483
Осы аптада Небраска
өлім жазасын жойды,
өлім жазасын жойды,
04:41
because it costs so much. (Applause)
78
269474
4466
себебі тым қымбат. (Қол шапалақтау)
04:46
So the resort to violence and abuse
of poor people and helpless people
of poor people and helpless people
79
274861
4226
Кедей әрі әлсіздерді
зорлық-зомбылыққа жығу
зорлық-зомбылыққа жығу
04:51
is another cause of the increase
in abuse of women.
in abuse of women.
80
279087
4098
әйелдердің зардап шегуіне
әсер етіп отыр.
әсер етіп отыр.
04:55
Let me just go down a very few
abuses of women that concern me most,
abuses of women that concern me most,
81
283475
4504
Мені алаңдататын
кейбіреуіне тоқталайын.
кейбіреуіне тоқталайын.
04:59
and I'll be fairly brief, because I have
a limited amount of time, as you know.
a limited amount of time, as you know.
82
287979
3901
Уақытым тығыз болғандықтан
қысқаша тоқталайын.
қысқаша тоқталайын.
05:03
One is genital mutilation.
83
291880
4250
Біреуі жыныстық органдарды зақымдау.
05:08
Genital mutilation is horrible
and not known by American women,
and not known by American women,
84
296360
4114
Көптеген америкалықтар біле бермейді
05:12
but in some countries, many countries,
85
300474
3745
Бірақ кейбір елдерде
05:16
when a child is born that's a girl,
very soon in her life,
very soon in her life,
86
304219
4306
дүниеге қыз келсе,
05:20
her genitals are completely cut away
by a so-called cutter
by a so-called cutter
87
308525
6710
көп кешікпей кесуші келіп,
жыныстық мүшесін кесіп тастайды.
жыныстық мүшесін кесіп тастайды.
05:27
who has a razor blade and,
in a non-sterilized way,
in a non-sterilized way,
88
315235
3992
Ашық пышақпен
стерилденбеген жерде
стерилденбеген жерде
05:31
they remove the exterior parts
of a woman's genitalia.
of a woman's genitalia.
89
319227
3943
жыныс органдарының
бетін алады.
бетін алады.
05:35
And sometimes, in more extreme cases
but not very rare cases,
but not very rare cases,
90
323170
4421
Кейбір жағдайларда
тігіп тастап,
тігіп тастап,
05:39
they sew the orifice up so the girl
can just urinate or menstruate.
can just urinate or menstruate.
91
327591
3814
кіші дәрет пен етеккір үшін
ғана қалдырады.
ғана қалдырады.
05:43
And then later, when she gets married,
the same cutter goes in
the same cutter goes in
92
331405
3379
Кейін үйленетін кезде
әлгі кесуші қайта келіп,
әлгі кесуші қайта келіп,
05:46
and opens the orifice up
so she can have sex.
so she can have sex.
93
334784
2616
ұрпақ көтеру үшін
тігісін сөгеді.
тігісін сөгеді.
05:49
This is not a rare thing, although
it's against the law in most countries.
it's against the law in most countries.
94
337400
4015
Көп елде заңға қайшы болғанымен
жиі ұшырасатын жайт.
жиі ұшырасатын жайт.
05:53
In Egypt, for instance,
95
341415
1932
Мысалы, Мысырдағы
05:55
91 percent of all the females
that live in Egypt today
that live in Egypt today
96
343347
3653
әйелдердің 91 пайызы
05:59
have been sexually mutilated in that way.
97
347000
2560
осындай тәсілмен "зарарсызданған".
06:01
In some countries,
it's more than 98 percent
it's more than 98 percent
98
349560
3390
Кейбір елдерде,
әйелдердің 98 пайызында
әйелдердің 98 пайызында
06:04
of the women are cut that way
before they reach maturity.
before they reach maturity.
99
352950
4296
естияр жасқа жеткенше
кесіп алып тастаған.
кесіп алып тастаған.
06:09
This is a horrible affliction
100
357246
2600
Сол елде тұратын
06:11
on all women that live in those countries.
101
359846
3669
барлық әйел үшін қорқынышты.
06:15
Another very serious thing
is honor killings,
is honor killings,
102
363515
3784
Тағы бір өте маңызды нәрсе
намыс үшін өлтіру.
намыс үшін өлтіру.
06:19
where a family with misinterpretation,
again, of a holy scripture --
again, of a holy scripture --
103
367299
3326
Құрандағы киелі сөзді
дұрыс түсінбей
дұрыс түсінбей
06:22
there's nothing in the Quran
that mandates this --
that mandates this --
104
370625
2688
киелі кітапта ол туралы
мүлдем айтылмаған.
мүлдем айтылмаған.
06:25
will execute a girl in their family
105
373313
4187
Қызы зорланса,
06:29
if she is raped
106
377500
1877
ол қызды өлтіріп тастайды.
06:31
or if she marries a man
that her father does not approve,
that her father does not approve,
107
379377
3735
Немесе, әкесі қаламаған еркекке
тұрмысқа шықса, өлтіріп тастайды.
тұрмысқа шықса, өлтіріп тастайды.
06:35
or sometimes even if she
wears inappropriate clothing.
wears inappropriate clothing.
108
383112
3111
Бұл тіпті орынсыз
киім кисе де болуы мүмкін.
киім кисе де болуы мүмкін.
06:38
And this is done by members
of her own family,
of her own family,
109
386223
3028
Әрі осының бәрін
оның отбасы істейді.
оның отбасы істейді.
06:41
so the family becomes murderers
110
389251
2205
Сөйтіп отбасы
кісі өлтірушіге айналады.
кісі өлтірушіге айналады.
06:43
when the girl brings
so-called disgrace to the family.
so-called disgrace to the family.
111
391456
4352
"ұятсыз" қыз осылайша
отбасын жаман атты қылады.
отбасын жаман атты қылады.
06:47
An analysis was done in Egypt
not so long ago by the United Nations
not so long ago by the United Nations
112
395808
3347
Бірікке Ұлттар Ұйымының
Мысырда жасаған зерттеуі
Мысырда жасаған зерттеуі
06:51
and it showed that 75 percent
of these murders of a girl
of these murders of a girl
113
399155
4042
қаза тапқан қыздың
өлімі 70 %- жағдайда
өлімі 70 %- жағдайда
06:55
are perpetrated by the father,
the uncle or the brother,
the uncle or the brother,
114
403197
5383
әкесі, ағасы немесе
көкесі тарапынан болған.
көкесі тарапынан болған.
07:00
but 25 percent of the murders
are conducted by women.
are conducted by women.
115
408580
3452
Қалған 25% -ын
әйелдер орындаған
әйелдер орындаған
07:04
Another problem that we have in the world
116
412032
1962
Әйелдерге қатысы бар
келесі жайт
келесі жайт
07:05
that relates to women
particularly is slavery,
particularly is slavery,
117
413994
2738
құлдық мәселесі.
07:08
or human trafficking it's called nowadays.
118
416732
2415
Немесе адам саудасы.
07:11
There were about 12.5 million people
sold from Africa into slavery
sold from Africa into slavery
119
419147
4418
12.5 млн. адам Африкаға
құлдыққа сатылған.
құлдыққа сатылған.
07:15
in the New World back in
the 19th century and the 18th century.
the 19th century and the 18th century.
120
423565
4219
Бұл шамамен 19 және
18 ғасырларда болды.
18 ғасырларда болды.
07:19
There are 30 million people
now living in slavery.
now living in slavery.
121
427784
3855
Қазір 30 миллион адам
құлдықта жүр.
құлдықта жүр.
07:23
The United States Department of State
now has a mandate from Congress
now has a mandate from Congress
122
431639
5642
Америка үкіметі Конгрестен
мандат алып,
мандат алып,
07:29
to give a report every year,
123
437281
2322
жыл сайын есеп беріп тұрады.
07:31
and the State Department reports
that 800,000 people are sold
that 800,000 people are sold
124
439603
4643
Үкіметтің хабарлауынша,
800 мың адам жыл сайын
800 мың адам жыл сайын
07:36
across international borders
every year into slavery,
every year into slavery,
125
444246
3647
құлдыққа сатылып отыр.
07:39
and that 80 percent
of those sold are women,
of those sold are women,
126
447893
2948
Оның 80 пайызы әйел,
07:42
into sexual slavery.
127
450841
2136
олар жыныстық
қатынас жасау үшін құл болуда.
қатынас жасау үшін құл болуда.
07:44
In the United States right this moment,
128
452977
2554
Қазіргі уақытта Америка Құрама Штаттарында
07:47
60,000 people are living
in human bondage, or slavery.
in human bondage, or slavery.
129
455531
3854
60,000 адам
құлдықта өмір сүріп отыр.
құлдықта өмір сүріп отыр.
07:51
Atlanta, Georgia, where
the Carter Center is located
the Carter Center is located
130
459385
2786
Джорджияның Атланта қаласында
Картер орталығы орналасқан
Картер орталығы орналасқан
07:54
and where I teach at Emory University,
131
462171
2601
Сол жердегі Эрмори Университетінде
сабақ беремін.
сабақ беремін.
07:56
they have between 200 and 300 women,
people sold into slavery every month.
people sold into slavery every month.
132
464772
5307
Ол қалада ай сайын,
200-300 әйел құлдыққа түседі.
200-300 әйел құлдыққа түседі.
08:02
It's the number one place
in the nation because of that.
in the nation because of that.
133
470672
3109
Еліміз осы жайттан
бірінші орында тұр.
бірінші орында тұр.
08:05
Atlanta has the busiest
airport in the world,
airport in the world,
134
473781
2206
Атланта әуежайы
әлемдегі ең мазасызы.
әлемдегі ең мазасызы.
08:07
and they also have a lot of passengers
that come from the Southern Hemisphere.
that come from the Southern Hemisphere.
135
475987
5247
Оңтүстік жарты шардан
келушілердің саны көп
келушілердің саны көп
08:13
If a brothel owner
136
481234
2624
Егер бордел иесі
08:15
wants to buy a girl
that has brown or black skin,
that has brown or black skin,
137
483858
3019
қоңыр немесе қара
қыз қаласа
қыз қаласа
08:18
they can do it for 1,000 dollars.
138
486877
2646
1000 долларға
таба алады.
таба алады.
08:21
A white-skinned girl brings
several times more than that,
several times more than that,
139
489523
4087
Ақ қыздар
жоғары тұрады.
жоғары тұрады.
08:25
and the average brothel owner in Atlanta
and in the United States now
and in the United States now
140
493610
3390
Америкадағы және Атлантадағы
бордель иесі
бордель иесі
08:29
can earn about $35,000 per slave.
141
497000
4504
орташа есеппен бір құлдан
$ 35,000 табады.
$ 35,000 табады.
08:33
The sex trade in Atlanta, Georgia, exceeds
the total drug trade in Atlanta, Georgia.
the total drug trade in Atlanta, Georgia.
142
501504
5109
Атлантадағы құлдық сауда
есірткі саудасынан жоғары.
есірткі саудасынан жоғары.
08:38
So this is another very serious problem,
and the basic problem is prostitution,
and the basic problem is prostitution,
143
506613
4845
Бұл шешімін таппаған күрделі мәселе
жезөкшелікті тудырады.
жезөкшелікті тудырады.
08:43
because there's not
a whorehouse in America
a whorehouse in America
144
511465
3994
Өйткені Америкада
жезөкшелер заңды емес
жезөкшелер заңды емес
08:47
that's not known by the local officials,
145
515459
2229
Жергілікті билік біле бермейді.
08:49
the local policemen, or the chief
of police or the mayor and so forth.
of police or the mayor and so forth.
146
517688
3971
Жергілікті полиция,
полиция бастығы біле бермейді.
полиция бастығы біле бермейді.
08:53
And this leads to one
of the worst problems,
of the worst problems,
147
521659
2727
Бұл өз кезегінде үлкен
мәселеге алып келеді.
мәселеге алып келеді.
08:56
and that is that women are bought
increasingly and put into sexual slavery
increasingly and put into sexual slavery
148
524386
4249
Әйелдер жыныстық құмарлық
үшін тауарға айналуда.
үшін тауарға айналуда.
09:00
in all countries in the world.
149
528635
1951
Барлық елде
солай болып отыр.
солай болып отыр.
09:02
Sweden has got a good approach to it.
150
530586
2554
Бұл орайда Швеция
үлгісі жақсы.
үлгісі жақсы.
09:05
About 15 to 20 years ago, Sweden
decided to change the law,
decided to change the law,
151
533140
3622
15-20 жыл бұрын Швеция
заңға өзгерту енгізді.
заңға өзгерту енгізді.
09:08
and women are no longer prosecuted
152
536762
2554
әйелдер жыныстық құлдыққа
түссе
түссе
09:11
if they are in sexual slavery,
153
539316
2784
заң алдында жауапты емес.
09:14
but the brothel owners and the pimps
and the male customers are prosecuted,
and the male customers are prosecuted,
154
542100
5575
Бордель иелері, әйелдерді
"тұтынғандар" заңға тартылады.
"тұтынғандар" заңға тартылады.
09:19
and -- (Applause) --
prostitution has gone down.
prostitution has gone down.
155
547675
4788
және (қол шапалақ)
жезөкшелік саны азайды.
жезөкшелік саны азайды.
09:24
In the United States, we take
just the opposite position.
just the opposite position.
156
552463
3014
Америкада керісінше
тәсіл бар.
тәсіл бар.
09:27
For every male arrested
for illegal sex trade,
for illegal sex trade,
157
555477
6187
Бір еркек тұтқынға түссе
09:33
25 women are arrested
in the United States of America.
in the United States of America.
158
561664
5456
онымен бірге 25 әйел қоса
тұтқындалады.
тұтқындалады.
09:39
Canada, Ireland, I've already said Sweden,
159
567120
4110
Канада, Исландия және Франция
09:43
France, and other countries are moving now
towards this so-called Swedish model.
towards this so-called Swedish model.
160
571230
3920
швед моделін қабылдады.
09:47
That's another thing that can be done.
161
575150
2159
Біз де осы үлгіге
көшсек жақсы болар еді.
көшсек жақсы болар еді.
09:49
We have two great institutions
in this country that all of us admire:
in this country that all of us admire:
162
577309
3371
Әлемді аузына қаратып отырған
екі жүйеміз бар:
екі жүйеміз бар:
09:52
our military and our great
university system.
university system.
163
580680
3831
Әскер және университет жүйесі.
09:56
In the military, they are now analyzing
how many sexual assaults take place.
how many sexual assaults take place.
164
584511
4319
Әскердегі жыныстық шабуыл
туралы тексеріп жатыр.
туралы тексеріп жатыр.
10:00
The last report I got,
there were 26,000 sexual assaults
there were 26,000 sexual assaults
165
588830
4389
Мен көрген соңғы есепте,
26000 зорлау оқиғасы тіркелген.
26000 зорлау оқиғасы тіркелген.
10:05
that took place in the military --
166
593219
2345
Ол әскерде болған
10:07
26,000.
167
595564
1636
26000.
10:09
Only 3,000, not much more than 1 percent,
are actually prosecuted,
are actually prosecuted,
168
597210
5210
Соның ішінде тек 3000 адам
жауапкершілікке тартылды
жауапкершілікке тартылды
10:14
and the reason is that the commanding
officer of any organization --
officer of any organization --
169
602420
4170
Себебі, бұл атқарушы командир
10:18
a ship like my submarine,
or a battalion in the Army
or a battalion in the Army
170
606590
4252
сүңгуір қайық немесе
кемедегі
кемедегі
10:22
or a company in the Marines --
171
610842
2136
командир тәрізді
10:24
the commanding officer
has the right under law to decide
has the right under law to decide
172
612978
4125
зорлық жасағанды
заңға тарту, я тартпау
заңға тарту, я тартпау
10:29
whether to prosecute a rapist or not,
173
617103
2585
туралы шешім шығара алады.
10:31
and of course, the last thing they want
is for anybody to know
is for anybody to know
174
619688
3181
Нәтижесінде олар
көпшілік
көпшілік
10:34
that under their command,
sexual assaults are taking place,
sexual assaults are taking place,
175
622869
3437
жыныстық зорлық болып
жатқанын білдіртпеуге тырысады.
жатқанын білдіртпеуге тырысады.
10:38
so they do not do it.
176
626306
1904
Олар тоқтатқан жоқ.
10:40
That law needs to be changed.
177
628210
2542
Сондықтан заңды өзгерту қажет.
10:43
About one out of four girls
who enter American universities
who enter American universities
178
631472
3192
Америка университетіндегі төрт
қыздың біреуі
қыздың біреуі
10:46
will be sexually assaulted
before she graduates,
before she graduates,
179
634664
2787
оқу бітіргенше зорлықтың
құрбанына айналады.
құрбанына айналады.
10:49
and this is now getting
a lot of publicity,
a lot of publicity,
180
637451
2286
Бұл көпшілік тарапынан
енді айтылып жатыр.
енді айтылып жатыр.
10:51
partially because of my book,
but other things,
but other things,
181
639737
2206
Бұған менің кітабым
себеп болды.
себеп болды.
10:53
and so 89 universities in America
are now condemned
are now condemned
182
641943
4188
Сөйтіп, Америкадағы 89
университет
университет
10:58
by the Department of Education
under Title IX
under Title IX
183
646131
2685
Білім министрлігі тарапынан
жабылмақ.
жабылмақ.
11:00
because the officials of the universities
are not taking care of the women
are not taking care of the women
184
648816
4713
Себебі оқу басшылығы
қыздарды
қыздарды
11:05
to protect them from sexual assault.
185
653529
1951
зорлық-зомбылықтан
қорғамай отыр.
қорғамай отыр.
11:07
The Department of Justice says
that more than half of the rapes
that more than half of the rapes
186
655480
3668
Құқық қорғау департаменті
қылмыскерлердің жартысы
қылмыскерлердің жартысы
11:11
on a college campus
take place by serial rapists,
take place by serial rapists,
187
659148
3483
айуандық әрекетін
кампуста бірнеше рет жасаған
кампуста бірнеше рет жасаған
11:14
because outside of the university system,
188
662631
2578
себебі кампустан тысқары
жерде болса,
жерде болса,
11:17
if they rape somebody,
they'll be prosecuted,
they'll be prosecuted,
189
665209
3018
бірден жазаға ілігер еді.
11:20
but when they get on a university campus,
they can rape with impunity.
they can rape with impunity.
190
668227
4028
Кампус ішінде болса,
ақталып шыға алады.
ақталып шыға алады.
11:24
They're not prosecuted.
191
672255
2043
Заңмен қудаланбайды.
11:26
Those are the kinds of things
that go on in our society.
that go on in our society.
192
674298
3344
Бұл айналамызда
болып жатқан жайттар.
болып жатқан жайттар.
11:29
Another thing that's very serious
about the abuse of women and girls
about the abuse of women and girls
193
677642
5572
Әйелдер мен қыздардың
құқығына қатысты келесі жайт
құқығына қатысты келесі жайт
11:35
is the lack of equal pay for equal work,
194
683214
4993
еңбекақыдағы әділетсіздік.
11:40
as you know. (Applause)
195
688207
2089
(қол шапалақтау)
11:42
And this is sometimes misinterpreted,
but for full-time employment,
but for full-time employment,
196
690296
6837
Бұл да қате түсіндіріліп жүр.
11:49
a woman in the United States now
gets 23 percent less than a man.
gets 23 percent less than a man.
197
697133
3347
Америкадағы тұрақты
жұмысы бар әйел 23% аз алады.
жұмысы бар әйел 23% аз алады.
11:52
When I became president,
the difference was 39 percent.
the difference was 39 percent.
198
700480
2889
Президент кезімде
бұл 39% еді.
бұл 39% еді.
11:55
So we've made some progress,
partially because I was president
partially because I was president
199
703369
3877
Сондықтан менің кезімде
біраз оң өзгеріс болды.
біраз оң өзгеріс болды.
11:59
and so forth -- (Applause) (Laughter) --
200
707246
5914
(Күлкі) (Қол шапалақтау)
12:05
but in the last 15 years,
there's been no progress made,
there's been no progress made,
201
713160
3408
Бірақ соңғы 15 жылда
ілгерілеушілік жоқ
ілгерілеушілік жоқ
12:08
so it's been just about 23
or 24 percent difference
or 24 percent difference
202
716568
2856
23%~24% арасында
айырма бар.
айырма бар.
12:11
for the last 15 years.
203
719424
2275
Соңғы 15 жылдың ішінде.
12:13
These are the kind of things that go on.
204
721699
1928
Мұндай құбылыстар
елеусіз болып жатыр.
елеусіз болып жатыр.
12:15
If you take the Fortune 500 companies,
205
723627
3083
Әлемдегі ең үздік 500 компанияны
алып қарасаңыз
алып қарасаңыз
12:18
23 of them have women CEOs,
206
726710
3139
23 компания басшысы әйел.
12:21
out of 500,
207
729849
1811
500 - дің ішінен алып қарағанда
12:23
and those CEOs, I need not tell you,
208
731660
3135
Әрі осы басшы әйелдер
12:26
make less on an average
209
734795
1997
өзге басшыларға қарағанда
12:28
than the other CEOs.
210
736792
3118
аз айлық табады.
12:31
Well, that's what goes on in our country.
211
739910
2478
Көз алдымызда осылай болып жатыр.
12:34
Another problem with the United States
212
742388
2484
Тағы бір мәселе
12:36
is we are the most warlike
nation on Earth.
nation on Earth.
213
744872
3692
Біз соғысты жақсы көреміз
12:40
We have been to war
with about 25 different countries
with about 25 different countries
214
748564
4226
Екінші дүниежүзілік соғыстан бастап
12:44
since the Second World War.
215
752790
2461
25 елде соғыс жүргізіліп келеді.
12:47
Sometimes, we've had soldiers
on the ground fighting.
on the ground fighting.
216
755251
2531
Кейде, жер соғыста
12:49
The other times,
we've been flying overhead
we've been flying overhead
217
757782
2020
Кейде, аспанда
12:51
dropping bombs on people.
218
759802
1973
бомба лақтырылатын
12:53
Other times, of course, now, we have
drones that attack people and so forth.
drones that attack people and so forth.
219
761775
3762
Қазір адамды тікелей көздейтін
арнайы дрондар да бар.
арнайы дрондар да бар.
12:57
We've been at war
with 25 different countries
with 25 different countries
220
765537
2673
Екінші дүниежүзілік соғыстан бері
13:00
or more since the Second World War.
221
768210
2783
25 елмен соғысыппыз.
13:02
There was four years,
I won't say which ones,
I won't say which ones,
222
770993
2377
Солардың ішінде төрт
жылда
жылда
13:05
where we didn't --
223
773370
1594
қайсы екенін айтпайын,
13:06
(Applause) -- we didn't drop a bomb,
we didn't launch a missile,
we didn't launch a missile,
224
774964
5758
бомба тастап, ракета жармадық
(Қол шапалақтау)
(Қол шапалақтау)
13:12
we didn't fire a bullet.
225
780722
1742
Оқты отқа лақтырмадық.
13:14
But anyway, those kinds of things,
the resort to violence
the resort to violence
226
782464
4396
Түптеп келгенде
мұндай зорлық
мұндай зорлық
13:18
and the misinterpretation
of the holy scriptures
of the holy scriptures
227
786860
2616
киелі кітаптарды
дұрыс түсінбегеннен болып жатыр.
дұрыс түсінбегеннен болып жатыр.
13:21
are what causes, are the basic causes,
of abuse of women and girls.
of abuse of women and girls.
228
789476
5294
Нәтижесінде әйелдер мен
қыздар қорлық көруде.
қыздар қорлық көруде.
13:26
There's one more basic cause
that I need not mention,
that I need not mention,
229
794770
3599
Мен айтпай кеткен тағы бір себеп бар:
13:30
and that is that in general,
men don't give a damn.
men don't give a damn.
230
798369
5341
"Еркектер бұл туралы бас қатырмайды"
13:35
(Applause)
That's true.
That's true.
231
803710
3041
(Қол шапалақтау)
Бұл - шындық.
Бұл - шындық.
13:38
The average man that might say,
I'm against the abuse of women and girls
I'm against the abuse of women and girls
232
806751
5026
Көптеген еркек
әйелді балағаттауға қарсымын дейді.
әйелді балағаттауға қарсымын дейді.
13:43
quietly accepts the privileged
position that we occupy,
position that we occupy,
233
811777
4353
Бірақ үнсіз өздерінің
үстемдігін қабылдайды.
үстемдігін қабылдайды.
13:48
and this is very similar
to what I knew when I was a child,
to what I knew when I was a child,
234
816130
3440
Мен бала болған кезден
бері сондай.
бері сондай.
13:51
when separate but equal had existed.
235
819570
2227
Теңдік арасында айырма бар
13:53
Racial discrimination, legally,
had existed for 100 years,
had existed for 100 years,
236
821797
5643
Нәсілдік кемсітушілік
100 жыл өмір сүрді
100 жыл өмір сүрді
13:59
from 1865 at the end of the War
Between the States, the Civil War,
Between the States, the Civil War,
237
827440
3133
1865 жылдан бастап
14:02
all the way up to the 1960s,
238
830573
2844
1960 жылға дейін жалғасты.
14:05
when Lyndon Johnson got the bills passed
239
833417
2717
Линдон Джонсон
14:08
for equal rights.
240
836134
1973
нәсілдік теңдікті жариялады
14:10
But during that time,
there were many white people
there were many white people
241
838107
2740
Бірақ ол уақытқа дейін
көптеген ақ нәсілділер
көптеген ақ нәсілділер
14:12
that didn't think that
racial discrimination was okay,
racial discrimination was okay,
242
840847
3367
нәсілдік кемсітушілікке қарсы
болды.
болды.
14:16
but they stayed quiet,
243
844214
2159
Бірақ үндемеді.
14:18
because they enjoyed the privileges
of better jobs,
of better jobs,
244
846373
5134
Себебі, олар жұмыстарындағы
артықшылықтарды пайдаланды
артықшылықтарды пайдаланды
14:23
unique access to jury duty,
245
851507
3411
Сот орындаушысы бола алды.
14:26
better schools, and everything else,
246
854918
2251
Жақсы мектеп, тағысын тағы.
14:29
and that's the same thing
that exists today,
that exists today,
247
857169
2161
Қазір де тура сол
қайталанып отыр.
қайталанып отыр.
14:31
because the average man
really doesn't care.
really doesn't care.
248
859330
3645
Себебі, еркектерге бәрібір.
14:34
Even though they say, "I'm against
discrimination against girls and women,"
discrimination against girls and women,"
249
862975
6345
"Әйелдерді кемсітуге қарсымын"
дегені сөз жүзінде қалып отыр.
дегені сөз жүзінде қалып отыр.
14:41
they enjoy a privileged position.
250
869320
3450
Себебі үстемдігіне риза.
14:44
And it's very difficult to get
the majority of men
the majority of men
251
872770
2372
Университет жүйесін басқарып отырған
14:47
who control the university system,
252
875142
3046
еркектердің көпшілігі үшін
14:50
the majority of men that control
the military system,
the military system,
253
878188
2664
әскербасшы,
14:52
the majority of men that control
the governments of the world,
the governments of the world,
254
880852
3498
үкімет басшы,
14:56
and the majority of men that control
the great religions.
the great religions.
255
884350
5234
дін басшы
еркектерге бәрібір.
еркектерге бәрібір.
15:01
So what is the basic thing
that we need to do today?
that we need to do today?
256
889584
3413
Сонда біз не істеуіміз керек?
15:04
I would say the best thing
that we could do today
that we could do today
257
892997
2531
Менің ойымша біз дәл қазір
15:07
is for the women in the powerful nations
258
895528
4312
біз тәрізді қуатты елде тұратын
15:11
like this one, and where you come from,
259
899840
2723
әйелдерге,
15:14
Europe and so forth, who have influence
and who have freedom to speak and to act,
and who have freedom to speak and to act,
260
902563
4969
Еуропа және тағы сол тәрізді
адам құқығы мен сөз бостандығы
адам құқығы мен сөз бостандығы
15:19
need to take the responsibility
on yourselves
on yourselves
261
907532
5026
қорғалған елде
15:24
to be more forceful in demanding
262
912558
3065
жауапкершілікті өз
мойнымызға алып
мойнымызға алып
15:27
an end to racial discrimination
against girls and women
against girls and women
263
915623
4642
әйелдер мен қыздарға қатысты
зорлық-зомбылықты
зорлық-зомбылықты
15:32
all over the world.
264
920265
1361
әлем бойынша доғару керек.
15:33
The average woman in Egypt
265
921626
2901
Мысырдағы келіншектер
15:36
doesn't have much to say
about her daughters
about her daughters
266
924527
2166
өз қыздарын
зорлық-зомбылықтан
зорлық-зомбылықтан
15:38
getting genitally mutilated and so forth.
267
926693
3408
арашалауы керек.
15:42
I didn't even go down
to detail about that.
to detail about that.
268
930101
2074
Тарқатып айтпасам да
түсінікті.
түсінікті.
15:44
But I hope that out of this conference,
269
932175
2059
Осы конференция соңында
15:46
that every woman here
will get your husbands to realize
will get your husbands to realize
270
934234
4514
әрбір әйел өз
күйеуіне айтары болуы керек:
күйеуіне айтары болуы керек:
15:50
that these abuses on the college campuses
and the military and so forth
and the military and so forth
271
938748
4122
кампустағы зорлық,
15:54
and in the future job market,
272
942872
2539
жұмыс орнындағы кемсітушілік
15:57
need to protect your daughters
and your granddaughters.
and your granddaughters.
273
945411
4449
болмас үшін
қызы мен немересін қорғауы тиіс.
қызы мен немересін қорғауы тиіс.
16:01
I have 12 grandchildren,
four children, and 10 great-grandchildren,
four children, and 10 great-grandchildren,
274
949860
5762
Он екі немерем, төрт балам,
он шөберем бар.
он шөберем бар.
16:07
and I think often about them
275
955622
1924
Олар туралы көп ойланамын.
16:09
and about the plight that they
will face in America,
will face in America,
276
957546
3065
Олар Мысырда тумаса да
Америкада кездесуі мүмкін
Америкада кездесуі мүмкін
16:12
not only if they lived in Egypt
or a foreign country,
or a foreign country,
277
960611
3785
құқық бұзушылықтарға,
16:16
in having equal rights,
278
964396
2206
әділетсіздіктерге ұшырасар еді.
16:18
and I hope that all of you will join me
279
966602
2333
Әйелдер мен қыздардың
16:20
in being a champion for women
and girls around the world
and girls around the world
280
968935
3727
құқықтарын қорғауда
16:24
and protect their human rights.
281
972662
1555
мүддеміз бір деп үміттенемін.
16:26
Thank you very much.
282
974217
2972
Рахмет.
16:29
(Applause)
283
977189
4000
(қол шапалақтау)
ABOUT THE SPEAKER
Jimmy Carter - Peace activistThe president of the United States from 1977 to 1981, Jimmy Carter has used his post-presidency years to work for peace, teach, write and engage in global activism.
Why you should listen
While in office, Jimmy Carter brokered historic peace deals and treaties. Since the 1980s, he has worked tirelessly for conflict resolution around the globe through The Carter Center, where he has engaged in mediation in Ethiopia, Eritrea, North Korea, Liberia, Haiti, Bosnia, Venezuela, Nepal and the Middle East, among many other countries and regions. Under his leadership, The Carter Center has sent 96 election observation missions to the Americas, Africa and Asia. They're also leading the fight against Guinea worm, on track to be the second human disease in history to be eradicated.
In 2002, Carter was awarded the Nobel Peace Prize "for his decades of untiring effort to find peaceful solutions to international conflicts, to advance democracy and human rights, and to promote economic and social development." He's a member of the Elders, a group of independent global leaders working for peace and human rights.
Jimmy Carter | Speaker | TED.com