TED2007
VS Ramachandran: 3 clues to understanding your brain
Vilayanur Ramachandran o ludzkim umyśle
Filmed:
Readability: 4.3
5,019,899 views
Vilayanur Ramachandran opowiada o tym, czego możemy się dowiedzieć o związku pomiędzy tkankami mózgowymi oraz umysłem na podstawie uszkodzeń mózgu, przytaczając przykład trzech niezwykłych zaburzeń.
Vilayanur Ramachandran - Brain expert
Neurologist V.S. Ramachandran looks deep into the brain’s most basic mechanisms. By working with those who have very specific mental disabilities caused by brain injury or stroke, he can map functions of the mind to physical structures of the brain. Full bio
Neurologist V.S. Ramachandran looks deep into the brain’s most basic mechanisms. By working with those who have very specific mental disabilities caused by brain injury or stroke, he can map functions of the mind to physical structures of the brain. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:25
Well, as Chris pointed out, I study the human brain,
0
0
4000
Zajmuję się badaniem ludzkiego mózgu,
00:29
the functions and structure of the human brain.
1
4000
2000
jego funkcjonowaniem i budową.
00:31
And I just want you to think for a minute about what this entails.
2
6000
4000
Zastanówmy się przez chwilę, co to oznacza.
00:35
Here is this mass of jelly, three-pound mass of jelly
3
10000
4000
Galaretowata masa o wadze 1,5 kg,
00:39
you can hold in the palm of your hand,
4
14000
3000
która zmieściłaby się w jednej dłoni,
00:42
and it can contemplate the vastness of interstellar space.
5
17000
4000
może rozważać bezmiar przestrzeni międzygwiezdnej,
00:46
It can contemplate the meaning of infinity
6
21000
2000
znaczenie nieskończoności oraz to,
00:48
and it can contemplate itself contemplating on the meaning of infinity.
7
23000
5000
że właśnie rozważa znaczenie nieskończoności.
00:53
And this peculiar recursive quality that we call self-awareness,
8
28000
5000
Ta osobliwa właściwość, zwana samoświadomością,
00:58
which I think is the holy grail of neuroscience, of neurology,
9
33000
4000
to święty Graal neurologii.
01:02
and hopefully, someday, we'll understand how that happens.
10
37000
2000
Może kiedyś to pojmiemy.
01:05
OK, so how do you study this mysterious organ?
11
40000
3000
W jaki sposób bada się ten tajemniczy organ?
01:08
I mean, you have 100 billion nerve cells,
12
43000
4000
Posiadamy 100 miliardów komórek nerwowych,
01:12
little wisps of protoplasm, interacting with each other,
13
47000
3000
współdziałających nitek protoplazmy.
01:15
and from this activity emerges the whole spectrum of abilities
14
50000
4000
Dzięki ich aktywności powstają liczne zdolności,
01:19
that we call human nature and human consciousness.
15
54000
3000
które nazywamy ludzką naturą i ludzką świadomością.
01:22
How does this happen?
16
57000
1000
Jak to się dzieje?
01:23
Well, there are many ways of approaching the functions of the human brain.
17
58000
3000
Ludzki mózg można badać na wiele sposobów.
01:26
One approach, the one we use mainly,
18
61000
3000
Najczęściej obserwujemy pacjentów
01:29
is to look at patients with sustained damage to a small region of the brain,
19
64000
5000
z trwałym uszkodzeniem
01:34
where there's been a genetic change in a small region of the brain.
20
69000
2000
niewielkiego obszaru mózgu,
01:36
What then happens is not an across-the-board reduction
21
71000
4000
którzy nie stracili umiejętności umysłowych,
01:40
in all your mental capacities,
22
75000
2000
lecz których zdolności poznawcze
01:42
a sort of blunting of your cognitive ability.
23
77000
3000
uległy przytępieniu.
01:45
What you get is a highly selective loss of one function,
24
80000
3000
Mózg stracił jedną konkretną funkcję,
01:48
with other functions being preserved intact,
25
83000
2000
podczas gdy reszta jest nadal sprawna.
01:50
and this gives you some confidence in asserting
26
85000
2000
Pozwala nam to stwierdzić,
01:52
that that part of the brain is somehow involved in mediating that function.
27
87000
4000
że dany obszar uczestniczy w działaniu tej funkcji.
01:56
So you can then map function onto structure,
28
91000
2000
Możemy wtedy nanieść funkcje na mapę mózgu
01:58
and then find out what the circuitry's doing
29
93000
3000
i wskazać, co robi dany ośrodek,
02:01
to generate that particular function.
30
96000
2000
aby wykonać konkretną funkcję.
02:03
So that's what we're trying to do.
31
98000
2000
Właśnie tym się zajmujemy.
02:05
So let me give you a few striking examples of this.
32
100000
3000
Przedstawię teraz kilka ciekawych przypadków.
02:08
In fact, I'm giving you three examples, six minutes each, during this talk.
33
103000
4000
Zaprezentuję 3 przykłady, po 6 minut każdy.
02:12
The first example is an extraordinary syndrome called Capgras syndrome.
34
107000
4000
Pierwszy to niezwykłe zaburzenie: syndrom Capgrasa.
02:16
If you look at the first slide there,
35
111000
2000
Na tym oto slajdzie
02:18
that's the temporal lobes, frontal lobes, parietal lobes, OK --
36
113000
5000
widzimy płaty skroniowe, czołowe, ciemieniowe,
02:23
the lobes that constitute the brain.
37
118000
2000
płaty, z których składa się mózg.
02:25
And if you look, tucked away inside the inner surface of the temporal lobes --
38
120000
4000
Schowany pod płatami skroniowymi,
02:29
you can't see it there --
39
124000
2000
tutaj tego nie widać,
02:31
is a little structure called the fusiform gyrus.
40
126000
2000
znajduje się obszar zwany zakrętem wrzecionowatym.
02:33
And that's been called the face area in the brain,
41
128000
3000
Nazywamy go obszarem twarzy,
02:36
because when it's damaged, you can no longer recognize people's faces.
42
131000
3000
bo uszkodzenie odbiera zdolność rozróżniania twarzy.
02:39
You can still recognize them from their voice
43
134000
2000
Chory może rozpoznać osobę po głosie,
02:41
and say, "Oh yeah, that's Joe,"
44
136000
2000
stwierdzić, że to Joe,
02:43
but you can't look at their face and know who it is, right?
45
138000
3000
ale nie potrafi skojarzyć twarzy z osobą.
02:46
You can't even recognize yourself in the mirror.
46
141000
2000
Nie jest też w stanie rozpoznać się w lustrze.
02:48
I mean, you know it's you because you wink and it winks,
47
143000
3000
Domyśla się, bo odbicie mruga, gdy on mruga,
02:51
and you know it's a mirror,
48
146000
2000
i wie, że widzi lustro,
02:53
but you don't really recognize yourself as yourself.
49
148000
3000
ale nie rozpoznaje siebie w tym odbiciu.
02:56
OK. Now that syndrome is well known as caused by damage to the fusiform gyrus.
50
151000
4000
Powodem jest uszkodzenie zakrętu wrzecionowatego.
03:00
But there's another rare syndrome, so rare, in fact,
51
155000
3000
Istnieje też zaburzenie tak rzadkie,
03:03
that very few physicians have heard about it, not even neurologists.
52
158000
4000
że słyszała o nim tylko garstka lekarzy.
03:07
This is called the Capgras delusion,
53
162000
2000
Jest to zespół Capgrasa:
03:09
and that is a patient, who's otherwise completely normal,
54
164000
3000
pacjent, zdrowy w każdym innym sensie,
03:12
has had a head injury, comes out of coma,
55
167000
3000
po urazie mózgu wychodzi ze śpiączki
03:15
otherwise completely normal, he looks at his mother
56
170000
3000
i patrząc na matkę stwierdza:
03:18
and says, "This looks exactly like my mother, this woman,
57
173000
3000
"Ta kobieta przypomina moją matkę,
03:21
but she's an impostor.
58
176000
2000
ale to oszustka.
03:23
She's some other woman pretending to be my mother."
59
178000
2000
Ona udaje moją matkę".
03:25
Now, why does this happen?
60
180000
2000
Dlaczego tak się dzieje?
03:27
Why would somebody -- and this person is perfectly lucid and intelligent
61
182000
3000
Dlaczego osoba przytomna i inteligenta
03:30
in all other respects, but when he sees his mother,
62
185000
2000
na widok matki odnosi wrażenie,
03:32
his delusion kicks in and says, it's not mother.
63
187000
3000
że to ktoś obcy?
03:35
Now, the most common interpretation of this,
64
190000
2000
Powszechnym wytłumaczeniem tego zjawiska
03:37
which you find in all the psychiatry textbooks,
65
192000
2000
spotykanym w podręcznikach psychiatrycznych
03:39
is a Freudian view, and that is that this chap --
66
194000
4000
jest freudowska koncepcja, że ten facet,
03:43
and the same argument applies to women, by the way,
67
198000
2000
choć to samo dotyczy również kobiet,
03:45
but I'll just talk about guys.
68
200000
2000
ale skupię się na facetach.
03:47
When you're a little baby, a young baby,
69
202000
3000
Jako małe dzieci
03:50
you had a strong sexual attraction to your mother.
70
205000
2000
mamy silny seksualny pociąg do matki.
03:52
This is the so-called Oedipus complex of Freud.
71
207000
2000
To tak zwany freudowski kompleks Edypa.
03:54
I'm not saying I believe this,
72
209000
2000
Nie twierdzę, że w to wierzę,
03:56
but this is the standard Freudian view.
73
211000
2000
ale tak mówi koncepcja Freuda.
03:58
And then, as you grow up, the cortex develops,
74
213000
3000
Wraz z dojrzewaniem rozwija się kora mózgowa,
04:01
and inhibits these latent sexual urges towards your mother.
75
216000
4000
co hamuje ten skrywany pociąg do własnej matki.
04:05
Thank God, or you would all be sexually aroused when you saw your mother.
76
220000
4000
Dzięki Bogu, inaczej podniecałby nas widok matek.
04:09
And then what happens is,
77
224000
2000
Kiedy uraz głowy
04:11
there's a blow to your head, damaging the cortex,
78
226000
2000
powoduje uszkodzenie kory mózgowej,
04:13
allowing these latent sexual urges to emerge,
79
228000
4000
pociąg seksualny nie jest hamowany
04:17
flaming to the surface, and suddenly and inexplicably
80
232000
3000
i nagle w niewyjaśniony sposób
04:20
you find yourself being sexually aroused by your mother.
81
235000
3000
chory odczuwa pociąg seksualny do matki.
04:23
And you say, "My God, if this is my mom,
82
238000
2000
Mówi: "Boże, przecież to moja matka,
04:25
how come I'm being sexually turned on?
83
240000
2000
więc jak może mnie podniecać?
04:27
She's some other woman. She's an impostor."
84
242000
2000
To musi być jakaś obca kobieta".
04:29
It's the only interpretation that makes sense to your damaged brain.
85
244000
4000
To podobno przemawia do uszkodzonego mózgu,
04:33
This has never made much sense to me, this argument.
86
248000
3000
ale nigdy przemawiało do mnie.
04:36
It's very ingenious, as all Freudian arguments are --
87
251000
3000
Bardzo wymyślne, jak wszystkie wyjaśnienia Freuda.
04:39
(Laughter)
88
254000
2000
(Śmiech)
04:41
-- but didn't make much sense because I have seen the same delusion,
89
256000
5000
Widziałem pacjenta przejawiającego to samo urojenie
04:46
a patient having the same delusion, about his pet poodle.
90
261000
2000
wobec swojego pudla.
04:48
(Laughter)
91
263000
1000
(Śmiech)
04:49
He'll say, "Doctor, this is not Fifi. It looks exactly like Fifi,
92
264000
5000
Mówił: "Doktorze, to nie Fifi. Wygląda tak samo,
04:54
but it's some other dog." Right?
93
269000
2000
ale to jakiś inny pies".
04:56
Now, you try using the Freudian explanation there.
94
271000
2000
Spróbujcie tutaj użyć freudowskiego wyjaśnienia.
04:58
(Laughter)
95
273000
1000
(Śmiech)
04:59
You'll start talking about the latent bestiality in all humans,
96
274000
4000
Szukalibyście utajonego zezwierzęcenia u ludzi
05:03
or some such thing, which is quite absurd, of course.
97
278000
3000
albo innych absurdalnych rzeczy.
05:06
Now, what's really going on?
98
281000
2000
A co się dzieje naprawdę?
05:08
So, to explain this curious disorder,
99
283000
2000
By wyjaśnić to ciekawe zaburzenie,
05:10
we look at the structure and functions of the normal visual pathways in the brain.
100
285000
4000
spójrzmy na budowę i działanie drogi wzrokowej.
05:14
Normally, visual signals come in, into the eyeballs,
101
289000
3000
Sygnały wizualne przedostają się przez gałki oczne
05:17
go to the visual areas in the brain.
102
292000
2000
do ośrodków wzrokowych w mózgu,
05:19
There are, in fact, 30 areas in the back of your brain concerned with just vision,
103
294000
3000
których w mózgu jest aż 30.
05:22
and after processing all that, the message goes to a small structure
104
297000
3000
Po przetworzeniu wrażeń wzrokowych
05:25
called the fusiform gyrus, where you perceive faces.
105
300000
5000
informacja dociera do zakrętu wrzecionowatego,
05:30
There are neurons there that are sensitive to faces.
106
305000
2000
gdzie są neurony wrażliwe na twarze.
05:32
You can call it the face area of the brain, right?
107
307000
3000
Nazywamy to obszarem rozpoznawania twarzy.
05:35
I talked about that earlier.
108
310000
2000
Kiedy ten obszar ulega uszkodzeniu,
05:37
Now, when that area's damaged, you lose the ability to see faces, right?
109
312000
4000
przestajemy rozpoznawać twarze.
05:41
But from that area, the message cascades
110
316000
3000
Informacja stamtąd
05:44
into a structure called the amygdala in the limbic system,
111
319000
3000
dociera do obszaru w układzie limbicznym
05:47
the emotional core of the brain,
112
322000
2000
czyli emocjonalnego rdzenia mózgu.
05:49
and that structure, called the amygdala,
113
324000
2000
Ten obszar, zwany ciałem migdałowatym,
05:51
gauges the emotional significance of what you're looking at.
114
326000
2000
oszacowuje emocjonalne znaczenie tego, co widzimy.
05:53
Is it prey? Is it predator? Is it mate?
115
328000
4000
Czy to zdobycz, drapieżnik, czy może partner?
05:57
Or is it something absolutely trivial, like a piece of lint,
116
332000
2000
Czy coś nieistotnego, jak skrawek materiału,
05:59
or a piece of chalk, or a -- I don't want to point to that, but --
117
334000
4000
kawałek kredy, albo... może nie to...
06:03
or a shoe, or something like that? OK?
118
338000
2000
but, czy coś w tym rodzaju.
06:05
Which you can completely ignore.
119
340000
2000
Coś, co można zignorować.
06:07
So if the amygdala is excited, and this is something important,
120
342000
3000
Ciało migdałowate pobudzone przez coś istotnego
06:10
the messages then cascade into the autonomic nervous system.
121
345000
3000
informuje autonomiczny układ nerwowy.
06:13
Your heart starts beating faster.
122
348000
2000
Serce zaczyna szybciej bić,
06:15
You start sweating to dissipate the heat that you're going to
123
350000
3000
zaczynamy się pocić, by rozproszyć ciepło
06:18
create from muscular exertion.
124
353000
2000
wytwarzane przez napięcie mięśni.
06:20
And that's fortunate, because we can put two electrodes on your palm
125
355000
4000
Dzięki temu można przytknąć do dłoni elektrody
06:24
and measure the change in skin resistance produced by sweating.
126
359000
4000
i zmierzyć zmiany oporu elektrycznego skóry.
06:28
So I can determine, when you're looking at something,
127
363000
2000
Można w ten sposób ustalić, czy dany widok
06:30
whether you're excited or whether you're aroused, or not, OK?
128
365000
4000
pobudza, podnieca, czy też nie.
06:34
And I'll get to that in a minute.
129
369000
2000
Zaraz to wyjaśnię.
06:36
So my idea was, when this chap looks at an object, when he looks at his --
130
371000
4000
Kiedy chory patrzy na jakiś przedmiot,
06:40
any object for that matter, it goes to the visual areas and,
131
375000
4000
informacja dociera do ośrodków wizualnych
06:44
however, and it's processed in the fusiform gyrus,
132
379000
3000
i jest przetwarzana przez zakręt wrzecionowaty.
06:47
and you recognize it as a pea plant, or a table,
133
382000
3000
Może rozpoznać groch, stół
06:50
or your mother, for that matter, OK?
134
385000
2000
albo swoją matkę.
06:52
And then the message cascades into the amygdala,
135
387000
3000
Informacja trafia stamtąd do ciała migdałowatego
06:55
and then goes down the autonomic nervous system.
136
390000
2000
i autonomicznego układu nerwowego.
06:57
But maybe, in this chap, that wire that goes from the amygdala to the limbic system,
137
392000
5000
Może się zdarzyć, że połączenie między nimi
07:02
the emotional core of the brain, is cut by the accident.
138
397000
3000
zostanie zerwane podczas wypadku.
07:05
So because the fusiform is intact,
139
400000
2000
Ponieważ zakręt wrzecionowaty jest nienaruszony
07:07
the chap can still recognize his mother,
140
402000
3000
chory nadal rozpoznaje swoją matkę.
07:10
and says, "Oh yeah, this looks like my mother."
141
405000
2000
chory nadal rozpoznaje swoją matkę,
07:12
But because the wire is cut to the emotional centers,
142
407000
3000
ale z braku połączenia z ośrodkiem emocjonalnym
07:15
he says, "But how come, if it's my mother, I don't experience a warmth?"
143
410000
4000
nie odczuwa serdeczności.
07:19
Or terror, as the case may be? Right?
144
414000
2000
Lub strachu, w zależności od okoliczności.
07:21
(Laughter)
145
416000
1000
(Śmiech)
07:22
And therefore, he says, "How do I account for this inexplicable lack of emotions?
146
417000
6000
Brak emocji tłumaczy sobie tym,
07:28
This can't be my mother.
147
423000
2000
że to nie może być jego matka,
07:30
It's some strange woman pretending to be my mother."
148
425000
2000
tylko ktoś, kto się za nią podaje.
07:32
How do you test this?
149
427000
2000
Jak to się sprawdza?
07:34
Well, what you do is, if you take any one of you here, and put you in front of a screen,
150
429000
2000
Sadza się osobnika naprzeciw ekranu
07:36
and measure your galvanic skin response,
151
431000
3000
i mierzy reakcję skórno-galwaniczną
07:39
and show pictures on the screen,
152
434000
2000
na zdjęcia pokazywane na ekranie.
07:41
I can measure how you sweat when you see an object,
153
436000
3000
Mogę zmierzyć wydzielanie potu
07:44
like a table or an umbrella. Of course, you don't sweat.
154
439000
3000
lub jego brak na widok stołu, czy parasola.
07:47
If I show you a picture of a lion, or a tiger, or a pinup, you start sweating, right?
155
442000
5000
Widok lwa, tygrysa lub modelki wywołuje pot.
07:52
And, believe it or not, if I show you a picture of your mother --
156
447000
3000
Wierzcie lub nie, ale na widok własnej matki
07:55
I'm talking about normal people -- you start sweating.
157
450000
2000
zdrowi ludzie zaczynają się pocić.
07:57
You don't even have to be Jewish.
158
452000
2000
Wcale nie trzeba być Żydem.
07:59
(Laughter)
159
454000
2000
(Śmiech)
08:01
Now, what happens if you show this patient?
160
456000
4000
Jak zareaguje ten pacjent?
08:05
You take the patient and show him pictures on the screen
161
460000
4000
Pokazujemy pacjentowi zdjęcia
08:09
and measure his galvanic skin response.
162
464000
2000
i mierzymy reakcję elektryczną skóry.
08:11
Tables and chairs and lint, nothing happens, as in normal people,
163
466000
5000
Stoły, krzesła, wata... oczekiwany brak reakcji,
08:16
but when you show him a picture of his mother,
164
471000
2000
ale na widok własnej matki
08:18
the galvanic skin response is flat.
165
473000
2000
reakcja skórno-galwaniczna też pozostaje bez zmiany.
08:20
There's no emotional reaction to his mother,
166
475000
2000
Nie ma reakcji emocjonalnej na widok matki,
08:22
because that wire going from the visual areas to the emotional centers is cut.
167
477000
5000
bo połączenie między ośrodkami jest zerwane.
08:27
So his vision is normal because the visual areas are normal,
168
482000
3000
Wzrok działa, bo ośrodek wzrokowy jest zdrowy,
08:30
his emotions are normal -- he'll laugh, he'll cry, so on and so forth --
169
485000
3000
zdrowe są też emocje, jak śmiech czy płacz,
08:33
but the wire from vision to emotions is cut
170
488000
3000
ale połączenie wzroku z emocjami jest zerwane.
08:36
and therefore he has this delusion that his mother is an impostor.
171
491000
3000
Stąd przekonanie, że matka jest kimś obcym.
08:39
It's a lovely example of the sort of thing we do:
172
494000
3000
To dobra ilustracja naszych badań:
08:42
take a bizarre, seemingly incomprehensible, neural psychiatric syndrome
173
497000
4000
wziąć dziwne, pozornie niewytłumaczalne zaburzenie
08:46
and say that the standard Freudian view is wrong,
174
501000
2000
i stwierdzić, że zasadnicza teoria Freuda jest błędna,
08:48
that, in fact, you can come up with a precise explanation
175
503000
4000
a precyzyjne wyjaśnienie można oprzeć
08:52
in terms of the known neural anatomy of the brain.
176
507000
2000
na znanych strukturach nerwowych mózgu.
08:54
By the way, if this patient then goes,
177
509000
2000
Nawiasem mówiąc
08:56
and mother phones from an adjacent room -- phones him --
178
511000
5000
gdyby pacjent rozmawiał z matką przez telefon,
09:01
and he picks up the phone, and he says, "Wow, mom, how are you? Where are you?"
179
516000
4000
powiedziałby: "Jak się masz, mamo? Gdzie jesteś?"
09:05
There's no delusion through the phone.
180
520000
2000
Przez telefon zaburzenie nie występuje.
09:07
Then, she approaches him after an hour, he says, "Who are you?
181
522000
2000
Ale widząc ją godzinę później zapyta:
09:09
You look just like my mother." OK?
182
524000
2000
"Kto ty jesteś? Wyglądasz jak moja matka".
09:11
The reason is there's a separate pathway
183
526000
2000
Istnieje bowiem odrębne połączenie
09:13
going from the hearing centers in the brain to the emotional centers,
184
528000
4000
między ośrodkami słuchu i emocji,
09:17
and that's not been cut by the accident.
185
532000
2000
które nie ucierpiało w wypadku.
09:19
So this explains why through the phone he recognizes his mother, no problem.
186
534000
5000
Dlaczego umie rozpoznać głos matki,
09:24
When he sees her in person, he says it's an impostor.
187
539000
3000
ale nie rozpozna jej osoby.
09:27
OK, how is all this complex circuitry set up in the brain?
188
542000
4000
Jak powstaje ten złożony układ?
09:31
Is it nature, genes, or is it nurture?
189
546000
3000
Czy to natura, geny, czy coś nabytego?
09:34
And we approach this problem
190
549000
2000
W zbadaniu tej kwestii pomoże nam
09:36
by considering another curious syndrome called phantom limb.
191
551000
4000
kolejne zaburzenie zwane kończyną fantomową.
09:40
And you all know what a phantom limb is.
192
555000
2000
Wszyscy wiecie, co to takiego.
09:42
When an arm is amputated, or a leg is amputated, for gangrene,
193
557000
3000
Ręka lub noga jest amputowana z powodu gangreny
09:45
or you lose it in war -- for example, in the Iraq war,
194
560000
2000
lub stracona w czasie wojny, na przykład w Iraku,
09:47
it's now a serious problem --
195
562000
2000
to obecnie poważny problem,
09:49
you continue to vividly feel the presence of that missing arm,
196
564000
4000
ale pacjent odczuwa obecność brakującej kończyny.
09:53
and that's called a phantom arm or a phantom leg.
197
568000
3000
Nazywamy to fantomową ręką lub nogą.
09:56
In fact, you can get a phantom with almost any part of the body.
198
571000
2000
Zjawisko może dotyczyć każdej części ciała,
09:58
Believe it or not, even with internal viscera.
199
573000
3000
nawet wnętrzności.
10:01
I've had patients with the uterus removed -- hysterectomy --
200
576000
4000
Miałem pacjentki po usunięciu macicy,
10:05
who have a phantom uterus, including phantom menstrual cramps
201
580000
5000
które wciąż odczuwały bóle menstruacyjne
10:10
at the appropriate time of the month.
202
585000
2000
w odpowiednim czasie miesiąca.
10:12
And in fact, one student asked me the other day,
203
587000
2000
Student zapytał mnie kiedyś,
10:14
"Do they get phantom PMS?"
204
589000
2000
czy czują też fantomowe napięcie przedmiesiączkowe.
10:16
(Laughter)
205
591000
1000
(Śmiech)
10:17
A subject ripe for scientific enquiry, but we haven't pursued that.
206
592000
4000
Dobry temat do badań, ale go nie podjęliśmy.
10:21
OK, now the next question is,
207
596000
3000
Czego można się dowiedzieć o fantomach
10:24
what can you learn about phantom limbs by doing experiments?
208
599000
3000
za pomocą eksperymentów?
10:27
One of the things we've found was,
209
602000
2000
Dowiedzieliśmy się między innymi,
10:29
about half the patients with phantom limbs
210
604000
2000
że połowa pacjentów z kończynami fantomowymi
10:31
claim that they can move the phantom.
211
606000
2000
uważała, że umie poruszać fantomem.
10:33
It'll pat his brother on the shoulder,
212
608000
2000
Może poklepać brata po ramieniu,
10:35
it'll answer the phone when it rings, it'll wave goodbye.
213
610000
2000
odebrać telefon, czy pomachać na pożegnanie.
10:37
These are very compelling, vivid sensations.
214
612000
3000
Takie nieodparte, silne wrażenie.
10:40
The patient's not delusional.
215
615000
2000
Pacjent nie ma urojeń.
10:42
He knows that the arm is not there,
216
617000
2000
Wie, że nie ma ramienia,
10:44
but, nevertheless, it's a compelling sensory experience for the patient.
217
619000
3000
ale mimo to odbiera nieodparte wrażenie zmysłowe.
10:47
But however, about half the patients, this doesn't happen.
218
622000
3000
Połowa pacjentów nie ma takich odczuć.
10:50
The phantom limb -- they'll say, "But doctor, the phantom limb is paralyzed.
219
625000
4000
Mówią: "Fantom jest sparaliżowany.
10:54
It's fixed in a clenched spasm and it's excruciatingly painful.
220
629000
3000
Jest kurczowo ściśnięty i rozdzierająco boli.
10:57
If only I could move it, maybe the pain will be relieved."
221
632000
3000
Gdybym mógł nim poruszyć, może ból by przeszedł".
11:00
Now, why would a phantom limb be paralyzed?
222
635000
3000
Jak fantom może być sparaliżowany?
11:03
It sounds like an oxymoron.
223
638000
2000
To brzmi jak oksymoron.
11:05
But when we were looking at the case sheets, what we found was,
224
640000
3000
Lecz kiedy zerkniemy w dokumentację, okaże się,
11:08
these people with the paralyzed phantom limbs,
225
643000
2000
że u osób ze sparaliżowanymi fantomami
11:10
the original arm was paralyzed because of the peripheral nerve injury.
226
645000
4000
ich kończynę sparaliżowało uszkodzenie nerwu.
11:14
The actual nerve supplying the arm was severed,
227
649000
3000
Prawdziwy nerw w ramieniu został zerwany
11:17
was cut, by say, a motorcycle accident.
228
652000
2000
np. w wypadku motocyklowym,
11:19
So the patient had an actual arm, which is painful,
229
654000
3000
więc pacjenta najpierw bolała ręka na temblaku
11:22
in a sling for a few months or a year, and then,
230
657000
4000
przez parę miesięcy, albo rok.
11:26
in a misguided attempt to get rid of the pain in the arm,
231
661000
3000
Próbując się jakoś pozbyć bólu,
11:29
the surgeon amputates the arm,
232
664000
2000
pozwolił chirurgom na amputację
11:31
and then you get a phantom arm with the same pains, right?
233
666000
4000
a w efekcie ma fantom z takim samym bólem.
11:35
And this is a serious clinical problem.
234
670000
2000
To poważny problem kliniczny.
11:37
Patients become depressed.
235
672000
2000
Pacjenci popadają w depresję.
11:39
Some of them are driven to suicide, OK?
236
674000
2000
Niektórzy popełniają samobójstwo.
11:41
So, how do you treat this syndrome?
237
676000
2000
Jak to leczyć?
11:43
Now, why do you get a paralyzed phantom limb?
238
678000
2000
W jaki sposób powstaje sparaliżowany fantom?
11:45
When I looked at the case sheet, I found that they had an actual arm,
239
680000
4000
Przeglądając dokumentację stwierdziłem,
11:49
and the nerves supplying the arm had been cut,
240
684000
3000
że najpierw zostają zerwane nerwy w kończynie
11:52
and the actual arm had been paralyzed,
241
687000
3000
po czym następuje paraliż, miesiące na temblaku
11:55
and lying in a sling for several months before the amputation,
242
690000
4000
i wreszcie amputacja,
11:59
and this pain then gets carried over into the phantom itself.
243
694000
6000
a ból przenosi się na fantom.
12:05
Why does this happen?
244
700000
2000
Czemu się tak dzieje?
12:07
When the arm was intact, but paralyzed,
245
702000
2000
Kiedy ręka jest jeszcze cała, ale sparaliżowana,
12:09
the brain sends commands to the arm, the front of the brain, saying, "Move,"
246
704000
3000
mózg każe jej się poruszać,
12:12
but it's getting visual feedback saying, "No."
247
707000
2000
ale wizualna odpowiedź brzmi: "Nie".
12:14
Move. No. Move. No. Move. No.
248
709000
4000
"Rusz się!" "Nie".
12:18
And this gets wired into the circuitry of the brain,
249
713000
3000
Ten obraz zapisuje się w obwodach mózgu
12:21
and we call this learned paralysis, OK?
250
716000
3000
i tak powstaje wyuczony paraliż.
12:24
The brain learns, because of this Hebbian, associative link,
251
719000
4000
Mózg zapamiętuje metodą skojarzeniową,
12:28
that the mere command to move the arm
252
723000
3000
że już samo polecenie ruchu
12:31
creates a sensation of a paralyzed arm.
253
726000
2000
powoduje odczucie paraliżu.
12:33
And then, when you've amputated the arm,
254
728000
2000
Potem, po amputacji,
12:35
this learned paralysis carries over into your body image
255
730000
4000
wyuczony paraliż przenosi się na postrzeganie ciała
12:39
and into your phantom, OK?
256
734000
3000
i na fantom.
12:42
Now, how do you help these patients?
257
737000
2000
Jak pomóc tym pacjentom?
12:44
How do you unlearn the learned paralysis,
258
739000
2000
Jak oduczyć się wyuczonego paraliżu
12:46
so you can relieve him of this excruciating, clenching spasm
259
741000
4000
i uwolnić od rozdzierającego,
12:50
of the phantom arm?
260
745000
2000
kurczowego spazmu fantomowej ręki?
12:52
Well, we said, what if you now send the command to the phantom,
261
747000
5000
A gdyby wydać polecenie fantomowi,
12:57
but give him visual feedback that it's obeying his command, right?
262
752000
4000
i zobaczyć, że zostało wykonane?
13:01
Maybe you can relieve the phantom pain, the phantom cramp.
263
756000
3000
Może uda się znieść bólów fantomowych.
13:04
How do you do that? Well, virtual reality.
264
759000
2000
Jak to zrobić?
13:06
But that costs millions of dollars.
265
761000
2000
Wirtualna rzeczywistość kosztuje miliony dolarów.
13:08
So, I hit on a way of doing this for three dollars,
266
763000
3000
Zaproponowałem sposób za trzy dolary,
13:11
but don't tell my funding agencies.
267
766000
2000
ale nie mówcie moim sponsorom.
13:13
(Laughter)
268
768000
1000
(Śmiech)
13:14
OK? What you do is you create what I call a mirror box.
269
769000
4000
Budujemy coś, co nazywam lustrzaną skrzynką.
13:18
You have a cardboard box with a mirror in the middle,
270
773000
2000
Do kartonowego pudełka z lustrem wkładamy fantom.
13:20
and then you put the phantom -- so my first patient, Derek, came in.
271
775000
4000
Pierwszy był mój pacjent Derek.
13:24
He had his arm amputated 10 years ago.
272
779000
3000
Stracił rękę 10 lat temu.
13:27
He had a brachial avulsion, so the nerves were cut
273
782000
3000
Miał zerwane nerwy ramienia,
13:30
and the arm was paralyzed, lying in a sling for a year, and then the arm was amputated.
274
785000
4000
paraliż, rok w temblaku i w końcu amputacja.
13:34
He had a phantom arm, excruciatingly painful, and he couldn't move it.
275
789000
2000
Odczuwał silne bóle fantomowe.
13:36
It was a paralyzed phantom arm.
276
791000
2000
Miał paraliż fantomowej ręki.
13:38
So he came there, and I gave him a mirror like that, in a box,
277
793000
4000
Dałem mu właśnie takie lustro w pudełku,
13:42
which I call a mirror box, right?
278
797000
3000
lustrzaną skrzynkę.
13:45
And the patient puts his phantom left arm,
279
800000
3000
Pacjent wkłada lewą, fantomową rękę
13:48
which is clenched and in spasm, on the left side of the mirror,
280
803000
2000
spazmatycznie zaciśniętą, po jednej stronie lustra
13:50
and the normal hand on the right side of the mirror,
281
805000
2000
a zdrową rękę po drugiej.
13:52
and makes the same posture, the clenched posture,
282
807000
4000
Zaciska zdrową rękę w taki sam sposób
13:56
and looks inside the mirror. And what does he experience?
283
811000
3000
i patrzy w lustro. Co widzi?
13:59
He looks at the phantom being resurrected,
284
814000
3000
Zupełnie jakby amputowana ręka odrosła.
14:02
because he's looking at the reflection of the normal arm in the mirror,
285
817000
4000
Patrzy na odbicie zdrowej ręki
14:06
and it looks like this phantom has been resurrected.
286
821000
2000
i wydaje mu się, że widzi fantomową.
14:08
"Now," I said, "now, look, wiggle your phantom --
287
823000
3000
Kazałem mu poruszać prawdziwymi palcami
14:11
your real fingers, or move your real fingers while looking in the mirror."
288
826000
4000
jednocześnie patrząc w lustro.
14:15
He's going to get the visual impression that the phantom is moving, right?
289
830000
4000
Wyda mu się, że fantom się porusza.
14:19
That's obvious, but the astonishing thing is,
290
834000
2000
Co zdumiewające, na ten widok pacjent krzyknął:
14:21
the patient then says, "Oh my God, my phantom is moving again,
291
836000
3000
"Mój fantom znów się porusza,
14:24
and the pain, the clenching spasm, is relieved."
292
839000
2000
a ból zniknął".
14:26
And remember, my first patient who came in --
293
841000
3000
Mój pierwszy pacjent...
14:29
(Applause)
294
844000
1000
(Oklaski)
14:30
-- thank you. (Applause)
295
845000
4000
Dziękuję. (Oklaski)
14:34
My first patient came in, and he looked in the mirror,
296
849000
3000
Kiedy przyszedł mój pierwszy pacjent,
14:37
and I said, "Look at your reflection of your phantom."
297
852000
3000
poleciłem mu spojrzeć w odbicie.
14:40
And he started giggling, he says, "I can see my phantom."
298
855000
2000
Zaśmiał się, mówiąc że widzi swojego fantoma.
14:42
But he's not stupid. He knows it's not real.
299
857000
2000
Ale nie był głupi. Wiedział, że to iluzja,
14:44
He knows it's a mirror reflection,
300
859000
2000
lustrzane odbicie,
14:46
but it's a vivid sensory experience.
301
861000
2000
niemniej odbierał wyraźny wzrokowy komunikat.
14:48
Now, I said, "Move your normal hand and phantom."
302
863000
3000
Kazałem mu poruszyć normalną ręką i fantomem.
14:51
He said, "Oh, I can't move my phantom. You know that. It's painful."
303
866000
2000
On na to, że nie może ruszyć fantomem i że go boli.
14:53
I said, "Move your normal hand."
304
868000
2000
Mówię: "Porusz zdrową ręką".
14:55
And he says, "Oh my God, my phantom is moving again. I don't believe this!
305
870000
2000
A on: "Fantom się rusza, nie do wiary!
14:57
And my pain is being relieved." OK?
306
872000
3000
I ból zelżał".
15:00
And then I said, "Close your eyes."
307
875000
1000
Kazałem mu zamknąć oczy
15:01
He closes his eyes.
308
876000
2000
i poruszać zdrową ręką.
15:03
"And move your normal hand."
309
878000
1000
i poruszać zdrową ręką.
15:04
"Oh, nothing. It's clenched again."
310
879000
1000
"Nic z tego. Znów czuję skurcz".
15:05
"OK, open your eyes."
311
880000
2000
"Dobrze, otwórz teraz oczy".
15:07
"Oh my God, oh my God, it's moving again!"
312
882000
1000
"Znowu się rusza!"
15:08
So, he was like a kid in a candy store.
313
883000
2000
Był jak dziecko w cukierni.
15:10
So, I said, OK, this proves my theory about learned paralysis
314
885000
5000
To potwierdza moją teorię o wyuczonym paraliżu
15:15
and the critical role of visual input,
315
890000
2000
i istotnej roli bodźców wzrokowych.
15:17
but I'm not going to get a Nobel Prize
316
892000
2000
Ale nie dostanę nagrody Nobla
15:19
for getting somebody to move his phantom limb.
317
894000
2000
za umożliwienie poruszania fantomową kończyną.
15:21
(Laughter)
318
896000
1000
(Śmiech)
15:22
(Applause)
319
897000
1000
(Oklaski)
15:23
It's a completely useless ability, if you think about it.
320
898000
3000
To w zasadzie bezużyteczna umiejętność.
15:26
(Laughter)
321
901000
1000
(Śmiech)
15:27
But then I started realizing, maybe other kinds of paralysis
322
902000
4000
Pomyślałem, że może także inne rodzaje paraliżu,
15:31
that you see in neurology, like stroke, focal dystonias --
323
906000
5000
jak udar, czy dystonie ogniskowe,
15:36
there may be a learned component to this,
324
911000
2000
mogą być częściowo wyuczone,
15:38
which you can overcome with the simple device of using a mirror.
325
913000
3000
i można je pokonać za pomocą zwykłego lustra.
15:41
So, I said, "Look, Derek" --
326
916000
2000
Derek nie mógł tachać wszędzie lustra,
15:43
well, first of all, the guy can't just go around carrying a mirror to alleviate his pain --
327
918000
3000
by łagodzić ból,
15:46
I said, "Look, Derek, take it home and practice with it for a week or two.
328
921000
4000
Kazałem mu poćwiczyć kilka dni w domu.
15:50
Maybe, after a period of practice,
329
925000
2000
Może po jakimś czasie
15:52
you can dispense with the mirror, unlearn the paralysis,
330
927000
2000
będzie mógł zostawić lustro,
15:54
and start moving your paralyzed arm,
331
929000
2000
poruszać sparaliżowaną ręką
15:56
and then, relieve yourself of pain."
332
931000
2000
i pozbyć się bólu.
15:58
So he said OK, and he took it home.
333
933000
2000
Zgodził się i zabrał pudełko.
16:00
I said, "Look, it's, after all, two dollars. Take it home."
334
935000
2000
To w końcu tylko parę dolców, niech bierze.
16:02
So, he took it home, and after two weeks, he phones me,
335
937000
3000
Po dwóch tygodniach dzwoni:
16:05
and he said, "Doctor, you're not going to believe this."
336
940000
2000
"Doktorze, nie uwierzy pan co się stało".
16:07
I said, "What?"
337
942000
1000
Pytam: "Co?"
16:08
He said, "It's gone."
338
943000
2000
On na to: "Zniknął".
16:10
I said, "What's gone?"
339
945000
1000
Pytam więc: "Co zniknęło?"
16:11
I thought maybe the mirror box was gone.
340
946000
2000
Myślałem, że może zgubił pudełko z lustrem.
16:13
(Laughter)
341
948000
1000
(Śmiech)
16:14
He said, "No, no, no, you know this phantom I've had for the last 10 years?
342
949000
3000
On na to: "Ten fantom, którego miałem przez 10 lat,
16:17
It's disappeared."
343
952000
2000
zniknął".
16:19
And I said -- I got worried, I said, my God,
344
954000
2000
Zmartwiłem się na myśl,
16:21
I mean I've changed this guy's body image,
345
956000
2000
że zaburzyłem mu postrzeganie ciała.
16:23
what about human subjects, ethics and all of that?
346
958000
3000
Czy to humanitarne, etyczne itd.?
16:26
And I said, "Derek, does this bother you?"
347
961000
2000
Spytałem, czy mu to przeszkadza.
16:28
He said, "No, last three days, I've not had a phantom arm
348
963000
3000
Odpowiedział, że od 3 dni nie ma fantomu
16:31
and therefore no phantom elbow pain, no clenching,
349
966000
3000
i tym samym żadnego bólu łokcia, skurczu,
16:34
no phantom forearm pain, all those pains are gone away.
350
969000
3000
bólu przedramienia, wszystko to zniknęło.
16:37
But the problem is I still have my phantom fingers dangling from the shoulder,
351
972000
4000
Z całej ręki czuje jeszcze tylko fantomowe palce,
16:41
and your box doesn't reach."
352
976000
2000
a pudełko tam nie sięga.
16:43
(Laughter)
353
978000
1000
(Śmiech)
16:44
"So, can you change the design and put it on my forehead,
354
979000
3000
Czy można by mi to zamontować na czole,
16:47
so I can, you know, do this and eliminate my phantom fingers?"
355
982000
3000
żebym mógł pozbyć się tych palców?"
16:50
He thought I was some kind of magician.
356
985000
2000
Myślał, że jestem jakimś magikiem.
16:52
Now, why does this happen?
357
987000
1000
Czemu tak się dzieje?
16:53
It's because the brain is faced with tremendous sensory conflict.
358
988000
3000
Mózg staje wobec poważnego konfliktu zmysłów.
16:56
It's getting messages from vision saying the phantom is back.
359
991000
3000
Dostaje informacje wizualne, że ręka wróciła,
16:59
On the other hand, there's no appropriate reception,
360
994000
2000
a jednak nie odczuwa sygnałów mięśniowych,
17:01
muscle signals saying that there is no arm, right?
361
996000
4000
jakby ręki nie było.
17:05
And your motor command saying there is an arm,
362
1000000
2000
Ruch sugeruje, że ręka jest,
17:07
and, because of this conflict, the brain says, to hell with it,
363
1002000
3000
aż w końcu skonfliktowany mózg stwierdza,
17:10
there is no phantom, there is no arm, right?
364
1005000
3000
że nie ma żadnego fantomu ani ręki.
17:13
It goes into a sort of denial -- negates the signals.
365
1008000
2000
W pewnym sensie zaprzecza sygnałom.
17:15
And when the arm disappears, the bonus is, the pain disappears
366
1010000
4000
Kiedy fantom znika, a razem z nim i jego bóle,
17:19
because you can't have disembodied pain floating out there, in space.
367
1014000
4000
nie możemy czuć bólu zawieszonego w przestrzeni.
17:23
So, that's the bonus.
368
1018000
2000
To taki bonus.
17:25
Now, this technique has been tried on dozens of patients
369
1020000
2000
Tę metodę wypróbowano na wielu pacjentach
17:27
by other groups in Helsinki,
370
1022000
2000
przez naukowców w Helsinkach.
17:29
so it may prove to be valuable as a treatment for phantom pain,
371
1024000
3000
Może okaże się skuteczna
przy leczeniu bólu fantomowego.
przy leczeniu bólu fantomowego.
17:32
and indeed, people have tried it for stroke rehabilitation.
372
1027000
2000
Stosowano ją nawet u pacjentów po udarze mózgu.
17:34
Stroke you normally think of as damage to the fibers,
373
1029000
3000
O udarze myślimy zwykle jako zniszczeniu tkanek,
17:37
nothing you can do about it.
374
1032000
2000
na co nie można nic poradzić.
17:39
But, it turns out some component of stroke paralysis is also learned paralysis,
375
1034000
5000
Okazuje się, że paraliż poudarowy
jest po części wyuczony
jest po części wyuczony
17:44
and maybe that component can be overcome using mirrors.
376
1039000
3000
i można go częściowo leczyć z pomocą luster.
17:47
This has also gone through clinical trials,
377
1042000
2000
Przeszły badania kliniczne,
17:49
helping lots and lots of patients.
378
1044000
2000
pomagając wielu pacjentom.
17:51
OK, let me switch gears now to the third part of my talk,
379
1046000
4000
Przejdźmy teraz do trzeciej części prezentacji,
17:55
which is about another curious phenomenon called synesthesia.
380
1050000
4000
na temat ciekawego zaburzenia: synestezji.
17:59
This was discovered by Francis Galton in the nineteenth century.
381
1054000
3000
Odkrył je w XIX w. Francis Galton,
18:02
He was a cousin of Charles Darwin.
382
1057000
2000
kuzyn Karola Darwina.
18:04
He pointed out that certain people in the population,
383
1059000
2000
Zauważył, że u niektórych ludzi,
18:06
who are otherwise completely normal, had the following peculiarity:
384
1061000
4000
poza tym zwyczajnych, występuje pewna cecha:
18:10
every time they see a number, it's colored.
385
1065000
3000
kiedy widzieli liczbę, widzieli ją w kolorze.
18:13
Five is blue, seven is yellow, eight is chartreuse,
386
1068000
4000
5 jest niebieskie, 7 żółte, 8 zielonkawe,
18:17
nine is indigo, OK?
387
1072000
2000
9 błękitna.
18:19
Bear in mind, these people are completely normal in other respects.
388
1074000
3000
To normalni ludzie pod każdym innym względem.
18:22
Or C sharp -- sometimes, tones evoke color.
389
1077000
3000
Czasem także dźwięki łączą się z kolorami.
18:25
C sharp is blue, F sharp is green,
390
1080000
3000
Cis jest niebieskie, fis zielone,
18:28
another tone might be yellow, right?
391
1083000
3000
inny ton może być żółty.
18:31
Why does this happen?
392
1086000
2000
Dlaczego tak się dzieje?
18:33
This is called synesthesia. Galton called it synesthesia,
393
1088000
2000
Galton nazwał to synestezją,
18:35
a mingling of the senses.
394
1090000
2000
mieszaniem się zmysłów.
18:37
In us, all the senses are distinct.
395
1092000
2000
W każdym z nas zmysły działają osobno.
18:39
These people muddle up their senses.
396
1094000
2000
U tych ludzi zmysły się łączą.
18:41
Why does this happen?
397
1096000
1000
Dlaczego?
18:42
One of the two aspects of this problem are very intriguing.
398
1097000
2000
Parę aspektów tego fenomenu jest bardzo ciekawych.
18:44
Synesthesia runs in families,
399
1099000
2000
Synestezja jest dziedziczna,
18:46
so Galton said this is a hereditary basis, a genetic basis.
400
1101000
3000
dlatego Galton uznał, że opiera się na genetyce.
18:49
Secondly, synesthesia is about -- and this is what gets me to my point
401
1104000
4000
Teraz przechodzę do sedna wykładu
18:53
about the main theme of this lecture, which is about creativity --
402
1108000
3000
o zdolnościach twórczych. Otóż synestezja
18:56
synesthesia is eight times more common among artists, poets, novelists
403
1111000
5000
jest 8 razy częstsza u artystów, poetów, pisarzy
19:01
and other creative people than in the general population.
404
1116000
3000
i innych kreatywnych ludzi, niż u reszty populacji.
19:04
Why would that be?
405
1119000
1000
Czemu tak się dzieje?
19:05
I'm going to answer that question.
406
1120000
2000
Zamierzam odpowiedzieć na to pytanie.
19:07
It's never been answered before.
407
1122000
2000
Nikt dotąd tego nie zrobił.
19:09
OK, what is synesthesia? What causes it?
408
1124000
1000
Czym jest synestezja i co ją powoduje?
19:10
Well, there are many theories.
409
1125000
1000
Czym jest synestezja i co ją powoduje?
19:11
One theory is they're just crazy.
410
1126000
2000
Jedna teoria mówi, że to szaleństwo.
19:13
Now, that's not really a scientific theory, so we can forget about it.
411
1128000
3000
To niezbyt naukowa teoria, więc zapomnijmy o niej.
19:16
Another theory is they are acid junkies and potheads, right?
412
1131000
4000
Inna mówi, że takie osoby to ćpuny i nałogowcy.
19:20
Now, there may be some truth to this,
413
1135000
2000
Może być w tym trochę prawdy,
19:22
because it's much more common here in the Bay Area than in San Diego.
414
1137000
2000
bo zdarza się częściej w San Francisco niż w San Diego.
19:24
(Laughter)
415
1139000
1000
(Śmiech)
19:25
OK. Now, the third theory is that --
416
1140000
3000
Trzecia teoria mówi...
19:28
well, let's ask ourselves what's really going on in synesthesia. All right?
417
1143000
5000
Może zastanówmy się najpierw, o co chodzi w synestezji.
19:33
So, we found that the color area and the number area
418
1148000
3000
Odkryliśmy, że w mózgu obszary kolorów i liczb
19:36
are right next to each other in the brain, in the fusiform gyrus.
419
1151000
3000
leżą tuż obok siebie, w zakręcie wrzecionowatym.
19:39
So we said, there's some accidental cross wiring
420
1154000
2000
Musi więc istnieć jakieś przypadkowe połączenie
19:41
between color and numbers in the brain.
421
1156000
3000
pomiędzy obszarami koloru i liczb.
19:44
So, every time you see a number, you see a corresponding color,
422
1159000
3000
Dlatego widząc liczbę, widzi się ją w kolorze.
19:47
and that's why you get synesthesia.
423
1162000
2000
Stąd się bierze synestezja.
19:49
Now remember -- why does this happen?
424
1164000
2000
Dlaczego u niektórych ludzi
19:51
Why would there be crossed wires in some people?
425
1166000
2000
tworzą się takie połączenia?
19:53
Remember I said it runs in families?
426
1168000
2000
Pamiętamy, że to rodzinne?
19:55
That gives you the clue.
427
1170000
2000
To nam daje wskazówkę.
19:57
And that is, there is an abnormal gene,
428
1172000
2000
To nieprawidłowy gen,
19:59
a mutation in the gene that causes this abnormal cross wiring.
429
1174000
3000
mutacja genetyczna powoduje te połączenia.
20:02
In all of us, it turns out
430
1177000
2000
Wygląda, że wszyscy rodzimy się
20:04
we are born with everything wired to everything else.
431
1179000
4000
z połączeniami między wszystkimi częściami.
20:08
So, every brain region is wired to every other region,
432
1183000
3000
Każdy obszar mózgu jest połączony z resztą,
20:11
and these are trimmed down to create
433
1186000
2000
a następnie redukuje się do charakterystycznej
20:13
the characteristic modular architecture of the adult brain.
434
1188000
3000
modułowej budowy dorosłego mózgu.
20:16
So, if there's a gene causing this trimming
435
1191000
2000
Istnieje gen powodujący tę redukcję.
20:18
and if that gene mutates,
436
1193000
2000
Zmutowany gen spowoduje zanik rozgraniczenia
20:20
then you get deficient trimming between adjacent brain areas.
437
1195000
3000
między sąsiednimi obszarami mózgu.
20:23
And if it's between number and color, you get number-color synesthesia.
438
1198000
3000
Jeśli między obszarami liczb i koloru,
mamy "barwne liczby",
mamy "barwne liczby",
20:26
If it's between tone and color, you get tone-color synesthesia.
439
1201000
3000
Jeśli między dźwiękami i kolorem,
mamy "barwne słyszenie".
mamy "barwne słyszenie".
20:29
So far, so good.
440
1204000
2000
Jak dotąd w porządku.
20:31
Now, what if this gene is expressed everywhere in the brain,
441
1206000
2000
A jeśli gen zmutuje się w całym mózgu
i wszystko będzie połączone?
i wszystko będzie połączone?
20:33
so everything is cross-connected?
442
1208000
1000
A jeśli gen zmutuje się w całym mózgu
i wszystko będzie połączone?
i wszystko będzie połączone?
20:34
Well, think about what artists, novelists and poets have in common,
443
1209000
6000
Artyści, pisarze i poeci mają wspólną cechę:
20:40
the ability to engage in metaphorical thinking,
444
1215000
3000
umiejętność myślenia metaforycznego,
20:43
linking seemingly unrelated ideas,
445
1218000
2000
łączenia pozornie różnych koncepcji,
20:45
such as, "It is the east, and Juliet is the Sun."
446
1220000
3000
jak: "Okno jest wschodem, a Julia jest słońcem!".
20:48
Well, you don't say, Juliet is the sun,
447
1223000
2000
Nie mówi się "Julia jest słońcem",
20:50
does that mean she's a glowing ball of fire?
448
1225000
2000
czy to znaczy, że jest świecącą kulą ognia?
20:52
I mean, schizophrenics do that, but it's a different story, right?
449
1227000
3000
Schizofrenicy tak mają, ale to inna historia.
20:55
Normal people say, she's warm like the sun,
450
1230000
3000
Zwykli ludzi mówią: jest ciepła jak słońce,
20:58
she's radiant like the sun, she's nurturing like the sun.
451
1233000
2000
jest promienna jak słońce, jest potrzebna jak słońce.
21:00
Instantly, you've found the links.
452
1235000
2000
Natychmiast znajdują skojarzenia.
21:02
Now, if you assume that this greater cross wiring
453
1237000
3000
Założenie, że takie połączenia
21:05
and concepts are also in different parts of the brain,
454
1240000
3000
i skojarzenia są w różnych częściach mózgu,
21:08
then it's going to create a greater propensity
455
1243000
3000
da nam większą skłonność
21:11
towards metaphorical thinking and creativity
456
1246000
3000
do metaforycznego myślenia i kreatywności
21:14
in people with synesthesia.
457
1249000
2000
u ludzi z synestezją.
21:16
And, hence, the eight times more common incidence of synesthesia
458
1251000
3000
Dlatego synestezja występuje 8 razy częściej
21:19
among poets, artists and novelists.
459
1254000
2000
u poetów, artystów i pisarzy.
21:21
OK, it's a very phrenological view of synesthesia.
460
1256000
3000
To bardzo frenologiczny pogląd na synestezję.
21:24
The last demonstration -- can I take one minute?
461
1259000
2000
Ostatni dowód... Mogę jeszcze minutkę?
21:26
(Applause)
462
1261000
2000
(Oklaski)
21:28
OK. I'm going to show you that you're all synesthetes, but you're in denial about it.
463
1263000
5000
Wszyscy jesteście synestetykami,
tylko o tym nie wiecie.
tylko o tym nie wiecie.
21:33
Here's what I call Martian alphabet. Just like your alphabet,
464
1268000
4000
Nazywam to Marsjańskim alfabetem.
21:37
A is A, B is B, C is C.
465
1272000
3000
W naszym alfabecie A to A, B to B, C to C.
21:40
Different shapes for different phonemes, right?
466
1275000
3000
Inny kształt to inny fonem.
21:43
Here, you've got Martian alphabet.
467
1278000
2000
To Marsjański alfabet.
21:45
One of them is Kiki, one of them is Buba.
468
1280000
2000
Jeden znak to Kiki, drugi Buba.
21:47
Which one is Kiki and which one is Buba?
469
1282000
2000
Gdzie jest Kiki, a gdzie Buba?
21:49
How many of you think that's Kiki and that's Buba? Raise your hands.
470
1284000
2000
Kto uważa, że to Kiki, a to Buba? Podnieście ręce.
21:51
Well, it's one or two mutants.
471
1286000
2000
Wygląda, że mamy parę mutantów.
21:53
(Laughter)
472
1288000
1000
(Śmiech)
21:54
How many of you think that's Buba, that's Kiki? Raise your hands.
473
1289000
2000
Kto uważa, że to Buba, a to Kiki? Podnieście ręce.
21:56
Ninety-nine percent of you.
474
1291000
2000
99% z was.
21:58
Now, none of you is a Martian. How did you do that?
475
1293000
2000
Nikt z was nie jest z Marsa, więc jak to robicie?
22:00
It's because you're all doing a cross-model synesthetic abstraction,
476
1295000
5000
Wszyscy mamy w pewnym stopniu synestezję.
22:05
meaning you're saying that that sharp inflection -- ki-ki,
477
1300000
4000
Ostra fleksja, ki-ki,
22:09
in your auditory cortex, the hair cells being excited -- Kiki,
478
1304000
5000
ośrodki słuchowe i komórki włosowe są pobudzone.
22:14
mimics the visual inflection, sudden inflection of that jagged shape.
479
1309000
3000
Kiki przypomina ten postrzępiony kształt.
22:17
Now, this is very important, because what it's telling you
480
1312000
3000
To bardzo ważne, mówi nam,
22:20
is your brain is engaging in a primitive --
481
1315000
2000
że mózg przejawia pierwotny...
22:22
it's just -- it looks like a silly illusion,
482
1317000
2000
Wygląda to jak zwykła iluzja,
22:24
but these photons in your eye are doing this shape,
483
1319000
4000
ale nasze oczy podążają za kształtem
22:28
and hair cells in your ear are exciting the auditory pattern,
484
1323000
3000
a komórki słuchowe pobudzają wzorzec dźwiękowy.
22:31
but the brain is able to extract the common denominator.
485
1326000
5000
Mózg jest w stanie wydobyć wspólny mianownik.
22:36
It's a primitive form of abstraction,
486
1331000
2000
To pierwotna forma abstrahowania.
22:38
and we now know this happens in the fusiform gyrus of the brain,
487
1333000
5000
Ma to miejsce w zakręcie wrzecionowatym,
22:43
because when that's damaged,
488
1338000
1000
ponieważ w razie uszkodzenia,
22:44
these people lose the ability to engage in Buba Kiki,
489
1339000
4000
tracimy zdolność do rozróżniania Buba od Kiki
22:48
but they also lose the ability to engage in metaphor.
490
1343000
2000
oraz zdolność rozumienia metafor.
22:50
If you ask this guy, what -- "all that glitters is not gold,"
491
1345000
4000
Jeśli zapytasz pacjenta, co znaczy przysłowie
22:54
what does that mean?"
492
1349000
2000
"Nie wszystko złoto, co się świeci",
22:56
The patient says, "Well, if it's metallic and shiny, it doesn't mean it's gold.
493
1351000
2000
powie, że błyszczący metal niekoniecznie jest złotem,
22:58
You have to measure its specific gravity, OK?"
494
1353000
3000
że trzeba najpierw zmierzyć ciężar właściwy.
23:01
So, they completely miss the metaphorical meaning.
495
1356000
3000
Zupełnie nie rozumie metaforycznego znaczenia.
23:04
So, this area is about eight times the size in higher --
496
1359000
3000
Ten obszar jest blisko 8 razy większy u wyższych,
23:07
especially in humans -- as in lower primates.
497
1362000
3000
szczególnie u ludzi, niż u niższych naczelnych.
23:10
Something very interesting is going on here in the angular gyrus,
498
1365000
3000
Coś niezwykłego dzieje się w zakręcie kątowym,
23:13
because it's the crossroads between hearing, vision and touch,
499
1368000
3000
bo tutaj spotykają się tu słuch, wzrok i dotyk.
23:16
and it became enormous in humans. And something very interesting is going on.
500
1371000
4000
U ludzi to pokaźny obszar, o ciekawej funkcji.
23:20
And I think it's a basis of many uniquely human abilities
501
1375000
3000
Uważam, że to podłoże wielu osobliwych zdolności,
23:23
like abstraction, metaphor and creativity.
502
1378000
3000
jak pojmowanie abstrakcji, metafor, czy kreatywność.
23:26
All of these questions that philosophers have been studying for millennia,
503
1381000
3000
Pytania zadawane przez filozofów przez tysiąclecia
23:29
we scientists can begin to explore by doing brain imaging,
504
1384000
4000
mogą znaleźć odpowiedzi dzięki neuroobrazowaniu mózgu,
23:33
and by studying patients and asking the right questions.
505
1388000
2000
badaniu pacjentów i zadawaniu właściwych pytań.
23:35
Thank you.
506
1390000
2000
Dziękuję.
23:37
(Applause)
507
1392000
1000
(Oklaski)
23:38
Sorry about that.
508
1393000
1000
Przepraszam za to.
23:39
(Laughter)
509
1394000
1000
(Śmiech)
ABOUT THE SPEAKER
Vilayanur Ramachandran - Brain expertNeurologist V.S. Ramachandran looks deep into the brain’s most basic mechanisms. By working with those who have very specific mental disabilities caused by brain injury or stroke, he can map functions of the mind to physical structures of the brain.
Why you should listen
V.S. Ramachandran is a mesmerizing speaker, able to concretely and simply describe the most complicated inner workings of the brain. His investigations into phantom limb pain, synesthesia and other brain disorders allow him to explore (and begin to answer) the most basic philosophical questions about the nature of self and human consciousness.
Ramachandran is the director of the Center for Brain and Cognition at the University of California, San Diego, and an adjunct professor at the Salk Institute. He is the author of Phantoms in the Brain (the basis for a Nova special), A Brief Tour of Human Consciousness and The Man with the Phantom Twin: Adventures in the Neuroscience of the Human Brain.
Vilayanur Ramachandran | Speaker | TED.com