TED2007
VS Ramachandran: 3 clues to understanding your brain
Vilayanur Ramachandran mbi mendjen tuaj
Filmed:
Readability: 4.3
5,019,899 views
Vilayanur Ramachandran tregon se çfarë dëmtimi i trurit na zbulon mbi lidhjen që indi cerebral dhe mendja kanë, duke marrë tre besime të rrema habitëse si shembuj.
Vilayanur Ramachandran - Brain expert
Neurologist V.S. Ramachandran looks deep into the brain’s most basic mechanisms. By working with those who have very specific mental disabilities caused by brain injury or stroke, he can map functions of the mind to physical structures of the brain. Full bio
Neurologist V.S. Ramachandran looks deep into the brain’s most basic mechanisms. By working with those who have very specific mental disabilities caused by brain injury or stroke, he can map functions of the mind to physical structures of the brain. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:25
Well, as Chris pointed out, I study the human brain,
0
0
4000
Ashtu siç vuri në pah edhe Kris, unë studjoj trurin e njeriut --
00:29
the functions and structure of the human brain.
1
4000
2000
funksionet dhe strukturën e trurit njerëzor.
00:31
And I just want you to think for a minute about what this entails.
2
6000
4000
Dhe dëshiroj të mendoni për një moment çfarë nënkupton kjo.
00:35
Here is this mass of jelly, three-pound mass of jelly
3
10000
4000
Kemi një masë xhelatinoze -- një kile e gjysëm prej xhelatine
00:39
you can hold in the palm of your hand,
4
14000
3000
mund ta mbani në pëllëmbë të dorës,
00:42
and it can contemplate the vastness of interstellar space.
5
17000
4000
dhe ajo masë mund të meditojë mbi pafundësinë e hapësirës ndëryjore.
00:46
It can contemplate the meaning of infinity
6
21000
2000
Mund të meditoj mbi kuptimin e pafundësisë
00:48
and it can contemplate itself contemplating on the meaning of infinity.
7
23000
5000
mund të meditojë mbi veten që po mediton mbi kuptimin e pafundësisë.
00:53
And this peculiar recursive quality that we call self-awareness,
8
28000
5000
Dhe kjo cilësi e veçantë ripërsëritëse që ne e quajmë vetë-ndërgjegjësim,
00:58
which I think is the holy grail of neuroscience, of neurology,
9
33000
4000
unë mendoj që është kapitulli i fundit i neuroshkencës, së neurologjisë,
01:02
and hopefully, someday, we'll understand how that happens.
10
37000
2000
dhe shpresojmë që ndonjë ditë, do të kuptojmë sesi ndodh.
01:05
OK, so how do you study this mysterious organ?
11
40000
3000
Dakort, por si mund të studiohet ky organ misterioz?
01:08
I mean, you have 100 billion nerve cells,
12
43000
4000
Kemi 100 miliardë qeliza nervore,
01:12
little wisps of protoplasm, interacting with each other,
13
47000
3000
copëza të vogla protoplazme, që ndërveprojnë me njëra-tjetrën,
01:15
and from this activity emerges the whole spectrum of abilities
14
50000
4000
dhe nga ky aktivitet lind një mori aftësish
01:19
that we call human nature and human consciousness.
15
54000
3000
që ne e quajmë natyra njerëzore dhe vetëdija njerëzore.
01:22
How does this happen?
16
57000
1000
Dhe si ndodh kjo?
01:23
Well, there are many ways of approaching the functions of the human brain.
17
58000
3000
Ka shumë mënyra për të studiuar funksionet e trurit njerëzor.
01:26
One approach, the one we use mainly,
18
61000
3000
Një teknikë, ajo që përdoret kryesisht,
01:29
is to look at patients with sustained damage to a small region of the brain,
19
64000
5000
është të vëzhgojmë pacientë që kanë pësuar dëmtim në një seksion të vogël të trurit,
01:34
where there's been a genetic change in a small region of the brain.
20
69000
2000
ku ka pasur një ndryshime gjenetik në një pjesë të vogël të trurit.
01:36
What then happens is not an across-the-board reduction
21
71000
4000
Në këto raste nuk ndodh një ulje e përgjithshme
01:40
in all your mental capacities,
22
75000
2000
e të gjitha kapaciteteve mendore,
01:42
a sort of blunting of your cognitive ability.
23
77000
3000
një lloj zbehje e mprehtësisë të aftësive kognitive.
01:45
What you get is a highly selective loss of one function,
24
80000
3000
Ajo që ndodh është humbja selektive e një funksioni të vetëm specifik
01:48
with other functions being preserved intact,
25
83000
2000
ndërkohë që të gjitha funksionet e tjera mbeten të pacënuara,
01:50
and this gives you some confidence in asserting
26
85000
2000
dhe kjo na jep pak konfidencë kur deklarojmë
01:52
that that part of the brain is somehow involved in mediating that function.
27
87000
4000
që ajo pjesë e trurit është disi e përfshirë në ndërmjetësimin e këtij funksioni.
01:56
So you can then map function onto structure,
28
91000
2000
Pra kështu mund të ndërtojmë një hartë të funksionit të cdo pjese strukturore,
01:58
and then find out what the circuitry's doing
29
93000
3000
dhe pastaj të zbulojmë se cfarë po bën rrjeti ndërlidhës
02:01
to generate that particular function.
30
96000
2000
për të zbatuar atë funksion specifik.
02:03
So that's what we're trying to do.
31
98000
2000
Pra këtë po mundohemi të bëjmë.
02:05
So let me give you a few striking examples of this.
32
100000
3000
Më lejoni tju jap disa shembuj mbresëlënës të kësaj.
02:08
In fact, I'm giving you three examples, six minutes each, during this talk.
33
103000
4000
Në fakt, do tju jap 3 shembuj, 6 minuta secili, gjatë kësaj bisede.
02:12
The first example is an extraordinary syndrome called Capgras syndrome.
34
107000
4000
Shembulli i parë është një sindromë e jashtëzakonshme që quhet sindroma e Kapgras.
02:16
If you look at the first slide there,
35
111000
2000
Shikojmë së bashku faqen e parë të prezantimit këtu,
02:18
that's the temporal lobes, frontal lobes, parietal lobes, OK --
36
113000
5000
ky është lobi temporal, lobi parësor, lobi parietal, dakord --
02:23
the lobes that constitute the brain.
37
118000
2000
lobet që përbëjnë trurin.
02:25
And if you look, tucked away inside the inner surface of the temporal lobes --
38
120000
4000
Dhe nëse vëreni, e fshehur nën sipërfaqen e lobeve temporal--
02:29
you can't see it there --
39
124000
2000
nuk mund ta shihni aty --
02:31
is a little structure called the fusiform gyrus.
40
126000
2000
është një strukturë e vogël e quajtur kreshta fuziforme (gyrus occipitotemporalis medius).
02:33
And that's been called the face area in the brain,
41
128000
3000
Dhe kjo është quajtur zona e fytyrës në tru,
02:36
because when it's damaged, you can no longer recognize people's faces.
42
131000
3000
sepse kur dëmtohet, personi nuk mund të njohë më fytyrat e njerëzve.
02:39
You can still recognize them from their voice
43
134000
2000
Mund ti njohë nga zëri
02:41
and say, "Oh yeah, that's Joe,"
44
136000
2000
dhe të thotë, "Oh po, ky është Xho,"
02:43
but you can't look at their face and know who it is, right?
45
138000
3000
por nuk mund ti shihni në fytyrë dhe të dini se kush është, dakort?
02:46
You can't even recognize yourself in the mirror.
46
141000
2000
As veten tuaj nuk mund ta njihni në pasqyrë.
02:48
I mean, you know it's you because you wink and it winks,
47
143000
3000
Dua të them, ju e dini që jeni ju sepse ju shkelni syrin dhe fytyra shkel syrin,
02:51
and you know it's a mirror,
48
146000
2000
dhe e dini që jeni përballë një pasqyre,
02:53
but you don't really recognize yourself as yourself.
49
148000
3000
por nuk e njihni veten si vetvetja.
02:56
OK. Now that syndrome is well known as caused by damage to the fusiform gyrus.
50
151000
4000
Dakort, dihet tanimë që kjo sindromë shkaktohet nga dëmtimi i kreshtës fuziforme (gyrus occipitotemporalis medius).
03:00
But there's another rare syndrome, so rare, in fact,
51
155000
3000
Por është dhe një sindromë tjetë e rrallë, në fakt, kaq e rrallë,
03:03
that very few physicians have heard about it, not even neurologists.
52
158000
4000
sa shumë pak doktorë të përgjithshëm dinë për të, madje as neurologet.
03:07
This is called the Capgras delusion,
53
162000
2000
Ajo quhet iluzioni i Kapgras,
03:09
and that is a patient, who's otherwise completely normal,
54
164000
3000
dhe psh. 1 pacient që është komplet normalë me çdo gjë tjetër,
03:12
has had a head injury, comes out of coma,
55
167000
3000
pëson një dëmtim në kokë, del nga koma,
03:15
otherwise completely normal, he looks at his mother
56
170000
3000
dhe në pamje të parë totalisht normal, ai sheh të ëmën
03:18
and says, "This looks exactly like my mother, this woman,
57
173000
3000
dhe thotë, "Kjo grua ngjan tamam me mamanë time,
03:21
but she's an impostor.
58
176000
2000
por ajo është një mashtruese.
03:23
She's some other woman pretending to be my mother."
59
178000
2000
Ajo është një grua tjetër që shtiret sikur të jetë mamaja ime."
03:25
Now, why does this happen?
60
180000
2000
Por përse ndodh kjo?
03:27
Why would somebody -- and this person is perfectly lucid and intelligent
61
182000
3000
Përse dikush - dhe ky dikush është komplet i kthjellët dhe inteligjent
03:30
in all other respects, but when he sees his mother,
62
185000
2000
në cdo aspekt, por kur sheh mamanë e tij,
03:32
his delusion kicks in and says, it's not mother.
63
187000
3000
iluzioni i tij aktivizohet dhe ai thotë nuk është mamaja ime.
03:35
Now, the most common interpretation of this,
64
190000
2000
Interpretimi më i hasur i kësaj,
03:37
which you find in all the psychiatry textbooks,
65
192000
2000
që ju mund ta gjeni në të gjithë tekstet mësimore të psikiatrisë,
03:39
is a Freudian view, and that is that this chap --
66
194000
4000
është pikëpamja Frojdiane, dhe ajo është që ky djaloshi këtu --
03:43
and the same argument applies to women, by the way,
67
198000
2000
dhe e njëjta llogjikë zbatohet edhe për gratë,
03:45
but I'll just talk about guys.
68
200000
2000
por unë do të flas vetëm për meshkujt.
03:47
When you're a little baby, a young baby,
69
202000
3000
Kur jeni një bebe e vogël, një bebe e sapolindur,
03:50
you had a strong sexual attraction to your mother.
70
205000
2000
kishit një tërheqje të fortë seksuale ndaj mamasë suaj.
03:52
This is the so-called Oedipus complex of Freud.
71
207000
2000
Ky është i ashtu-quajturi kompleksi i Edipit i Frojdit.
03:54
I'm not saying I believe this,
72
209000
2000
Nuk po ju them që unë e besoj këtë,
03:56
but this is the standard Freudian view.
73
211000
2000
por kjo është pikëpamja standarte Frojdiane.
03:58
And then, as you grow up, the cortex develops,
74
213000
3000
Dhe kur rriteni, korteksi i trurit zhvillohet,
04:01
and inhibits these latent sexual urges towards your mother.
75
216000
4000
dhe i frenon këto impulse seksuale të fshehura kundrejt mamasë suaj.
04:05
Thank God, or you would all be sexually aroused when you saw your mother.
76
220000
4000
Falë Zotit, se përndryshe do të ishit seksualisht të stimuluar kur të shihnit mamanë tuaj.
04:09
And then what happens is,
77
224000
2000
Dhe pastaj ndodh si më poshtë,
04:11
there's a blow to your head, damaging the cortex,
78
226000
2000
pësoni një goditje në kokë, që ju dëmton korteksin,
04:13
allowing these latent sexual urges to emerge,
79
228000
4000
që i lejon këto impulse seksuale të dalin në pah,
04:17
flaming to the surface, and suddenly and inexplicably
80
232000
3000
të ngrihen në sipërfaqe dhe papritur dhe në mënyrë të pashpjegueshme
04:20
you find yourself being sexually aroused by your mother.
81
235000
3000
e gjeni veten të stimuluar seksualisht nga mamaja juaj.
04:23
And you say, "My God, if this is my mom,
82
238000
2000
Dhe thoni, "O Zot, nëse kjo është mamaja ime,
04:25
how come I'm being sexually turned on?
83
240000
2000
si është e mundur që po stimulohem seksualisht nga ajo?
04:27
She's some other woman. She's an impostor."
84
242000
2000
Ajo është një grua tjetër. Një mashtruese."
04:29
It's the only interpretation that makes sense to your damaged brain.
85
244000
4000
Ky është e vetmja analizë që ka kuptim për trurin tuaj të dëmtuar.
04:33
This has never made much sense to me, this argument.
86
248000
3000
Ky shpjegim, nuk ka qenë asnjëherë llogjik për mua.
04:36
It's very ingenious, as all Freudian arguments are --
87
251000
3000
Eshtë shumë origjinale, ashtu si të gjitha shpjegimet Frojdiane --
04:39
(Laughter)
88
254000
2000
(Të qeshura)
04:41
-- but didn't make much sense because I have seen the same delusion,
89
256000
5000
-- por nuk ishte shumë llogjike sepse unë kam parë të njëjtin besim të rremë,
04:46
a patient having the same delusion, about his pet poodle.
90
261000
2000
tek një pacient që iluzionohej kështu për konen e tij.
04:48
(Laughter)
91
263000
1000
(Të qeshura)
04:49
He'll say, "Doctor, this is not Fifi. It looks exactly like Fifi,
92
264000
5000
Ai thoshte: "Doktor, ajo nuk është Fifi. Ngjan tamam si Fifi,
04:54
but it's some other dog." Right?
93
269000
2000
por është një tjetër qen." Apo jo?
04:56
Now, you try using the Freudian explanation there.
94
271000
2000
Tani mundohuni ju ta aplikoni shpjegimin e Frojdit këtu.
04:58
(Laughter)
95
273000
1000
(Të qeshura)
04:59
You'll start talking about the latent bestiality in all humans,
96
274000
4000
Do të filloni të flisni mbi natyën e fsheht e tërheqjes ndaj kafshëve tek të gjithë qëniet njerëzore,
05:03
or some such thing, which is quite absurd, of course.
97
278000
3000
apo dicka të tillë, që është patjetër shume absurde.
05:06
Now, what's really going on?
98
281000
2000
Pra, cfarë po ndodh me të vërtetë?
05:08
So, to explain this curious disorder,
99
283000
2000
Për të shpjeguar këtë crregullim interesant,
05:10
we look at the structure and functions of the normal visual pathways in the brain.
100
285000
4000
studjojmë strukturën dhe funksionet e rrugëve normale pamore të trurit.
05:14
Normally, visual signals come in, into the eyeballs,
101
289000
3000
Normalisht, sinjalet vizive vijnë, futen në sy,
05:17
go to the visual areas in the brain.
102
292000
2000
dhe shkojnë tek zona pamore e trurit.
05:19
There are, in fact, 30 areas in the back of your brain concerned with just vision,
103
294000
3000
Në fakt, 30 zona në pjesën e prapme të trurit merren vetëm me shqisën e të parit,
05:22
and after processing all that, the message goes to a small structure
104
297000
3000
dhe mbasi e proçesojnë të gjithën këtë, mesazhi shkon tek një struktur e vogël
05:25
called the fusiform gyrus, where you perceive faces.
105
300000
5000
e quajtur dredha e boshtit, me anë të së cilës ju perceptoni fytyrat.
05:30
There are neurons there that are sensitive to faces.
106
305000
2000
Aty gjenden neurone sensitive ndaj fytyrave.
05:32
You can call it the face area of the brain, right?
107
307000
3000
Pra mund ta quani zona e fytyrës në tru?
05:35
I talked about that earlier.
108
310000
2000
Fola dhe më parë për këtë.
05:37
Now, when that area's damaged, you lose the ability to see faces, right?
109
312000
4000
Tani, kur kjo zonë dëmtohet, ju humbisni aftësinë për të parë fytyra dakord?
05:41
But from that area, the message cascades
110
316000
3000
Por nga kjo zonë mesazhi rrjedh
05:44
into a structure called the amygdala in the limbic system,
111
319000
3000
në një struktur të quajtur bajamja e gjendur në sistemin limbik,
05:47
the emotional core of the brain,
112
322000
2000
bërthama e emocioneve në tru,
05:49
and that structure, called the amygdala,
113
324000
2000
dhe ajo strukturë, e quajtur bajamja,
05:51
gauges the emotional significance of what you're looking at.
114
326000
2000
vlerëson domethënien emocionale te pamjes që po vështroni.
05:53
Is it prey? Is it predator? Is it mate?
115
328000
4000
A është gjah? Predator? Apo partner?
05:57
Or is it something absolutely trivial, like a piece of lint,
116
332000
2000
Apo është dicka absolutisht e parëndshishme si një copë pëlhure,
05:59
or a piece of chalk, or a -- I don't want to point to that, but --
117
334000
4000
apo ndonjë copë shkumësi -- Nuk dua ti drejtohem asaj, por--
06:03
or a shoe, or something like that? OK?
118
338000
2000
apo ndonjë këpucë, apo diçka e tillë? Dakord?
06:05
Which you can completely ignore.
119
340000
2000
Të cilën ju mund ta neglizhoni komplet.
06:07
So if the amygdala is excited, and this is something important,
120
342000
3000
Pra nëse bajamja ngacmohet, dhe kjo është diçka e rëndësishme,
06:10
the messages then cascade into the autonomic nervous system.
121
345000
3000
mesazhet atëhere rrjedhin deri tek sistemi automatik nervor.
06:13
Your heart starts beating faster.
122
348000
2000
Zemra fillon të rrahi më shpejt.
06:15
You start sweating to dissipate the heat that you're going to
123
350000
3000
Ju filloni të djersiteni për të larguar nxehtësinë që ju do të
06:18
create from muscular exertion.
124
353000
2000
krijoni nga përdorimi i muskujve.
06:20
And that's fortunate, because we can put two electrodes on your palm
125
355000
4000
Dhe kjo është e leverdisshme, sepse ne mund të vendosim dy elektroda në pëllëmbën tuaj
06:24
and measure the change in skin resistance produced by sweating.
126
359000
4000
dhe masim ndryshimin në rezistencën e lëkurës që prodhohet nga djersitja.
06:28
So I can determine, when you're looking at something,
127
363000
2000
Dhe unë mund të përcaktoj, kur ti shikon diçka,
06:30
whether you're excited or whether you're aroused, or not, OK?
128
365000
4000
nëse jeni i eksituar apo nëse jeni i ngritur, apo jo, dakord?
06:34
And I'll get to that in a minute.
129
369000
2000
Dhe do i kthehem kësaj në një minut.
06:36
So my idea was, when this chap looks at an object, when he looks at his --
130
371000
4000
Kështu që idea ime ishte, kur ky djal shef një objekt, kur ai sheh ate --
06:40
any object for that matter, it goes to the visual areas and,
131
375000
4000
çdo objekt me atë rast, mesazhi shkon tek zona vizuale dhe,
06:44
however, and it's processed in the fusiform gyrus,
132
379000
3000
atëhere, proçesohet në dredhën në trajt boshti,
06:47
and you recognize it as a pea plant, or a table,
133
382000
3000
dhe ju mund ta interpretoni si bimë bizele apo tavolinë,
06:50
or your mother, for that matter, OK?
134
385000
2000
apo si mamanë tuaj, me këtë rast, dakord?
06:52
And then the message cascades into the amygdala,
135
387000
3000
Dhe më pas mesazhi rrjedh në bajame,
06:55
and then goes down the autonomic nervous system.
136
390000
2000
dhe më pas tek sistemi automatik nervor.
06:57
But maybe, in this chap, that wire that goes from the amygdala to the limbic system,
137
392000
5000
Por mbase, në këtë djalë, fija që shkon nga bajamja tek sistemi limbik,
07:02
the emotional core of the brain, is cut by the accident.
138
397000
3000
qendra e emocioneve në tru, pritet aksidentalisht.
07:05
So because the fusiform is intact,
139
400000
2000
Atëhere meqë boshti është i paprekur,
07:07
the chap can still recognize his mother,
140
402000
3000
djali është akoma në gjendje ta njohi të ëmën,
07:10
and says, "Oh yeah, this looks like my mother."
141
405000
2000
dhe thotë, "Oh po, kjo duket si mamaja ime."
07:12
But because the wire is cut to the emotional centers,
142
407000
3000
Por ngaqë fija është prerë tek qendra e emocioneve,
07:15
he says, "But how come, if it's my mother, I don't experience a warmth?"
143
410000
4000
ai thotë, "Po si ka mundësi që nuk ndjej ngrohtësi, nëse kjo është nëna?"
07:19
Or terror, as the case may be? Right?
144
414000
2000
Apo terror, varet si i kanë punët? Apo jo?
07:21
(Laughter)
145
416000
1000
(Të qeshura)
07:22
And therefore, he says, "How do I account for this inexplicable lack of emotions?
146
417000
6000
Dhe atëhere, ai thotë, "Si mund ta argumentoj këtë humbje të pashpjegueshme të emocioneve?
07:28
This can't be my mother.
147
423000
2000
Kjo s'mund të jetë nëna ime.
07:30
It's some strange woman pretending to be my mother."
148
425000
2000
Eshtë një grua e panjohur që hiqet sikur është mamaja ime."
07:32
How do you test this?
149
427000
2000
Si mund ta testoni këtë?
07:34
Well, what you do is, if you take any one of you here, and put you in front of a screen,
150
429000
2000
Atëhere, çfarë mund të bëhet, është nëse marr një prej jush këtu, dhe ju vë para ekranit,
07:36
and measure your galvanic skin response,
151
431000
3000
dhe mas përgjigjen elektrizuese të lëkurës suaj,
07:39
and show pictures on the screen,
152
434000
2000
dhe tregoj fotografi në ekran,
07:41
I can measure how you sweat when you see an object,
153
436000
3000
Unë mund të mas si djersini ju kur shihni një objekt,
07:44
like a table or an umbrella. Of course, you don't sweat.
154
439000
3000
si për shembull një tavolinë apo një çadër. Sigurisht, ju nuk djersitni.
07:47
If I show you a picture of a lion, or a tiger, or a pinup, you start sweating, right?
155
442000
5000
Nëse ju tregoj foton e një luani, tigri apo femre seksi, ju filloni të djrersitni, apo jo?
07:52
And, believe it or not, if I show you a picture of your mother --
156
447000
3000
Dhe, po deshët besoheni, nëse ju tregoj fotografinë e mamasë suaj --
07:55
I'm talking about normal people -- you start sweating.
157
450000
2000
E kam llafin për njerëz normal -- ju filloni të djersitni.
07:57
You don't even have to be Jewish.
158
452000
2000
Pa qenë nevoja të jeni çifut
07:59
(Laughter)
159
454000
2000
(Të qeshura)
08:01
Now, what happens if you show this patient?
160
456000
4000
Tani, çfarë ndodh nëse ja tregoni ketij pacienti?
08:05
You take the patient and show him pictures on the screen
161
460000
4000
Merrni pacientin dhe i tregoni foto në ekran
08:09
and measure his galvanic skin response.
162
464000
2000
dhe masni përgjigjen elektrizuese të lëkurës.
08:11
Tables and chairs and lint, nothing happens, as in normal people,
163
466000
5000
Tavolina, karrige dhe pëlhur, asgjë s´ndodh, njëlloj si tek njerezit normal,
08:16
but when you show him a picture of his mother,
164
471000
2000
por kur i tregoni foton e të ëmës,
08:18
the galvanic skin response is flat.
165
473000
2000
përgjigja elektrizuese e lëkurës është zero.
08:20
There's no emotional reaction to his mother,
166
475000
2000
Ska reagim emocional ndaj të ëmës,
08:22
because that wire going from the visual areas to the emotional centers is cut.
167
477000
5000
sepse fija që kalon nga zona vizuale tek qendra emocionale është e prerë.
08:27
So his vision is normal because the visual areas are normal,
168
482000
3000
Pra shikimi i tij është normal sepse zona e të parit është normale,
08:30
his emotions are normal -- he'll laugh, he'll cry, so on and so forth --
169
485000
3000
emocionet e tij janë normale -- ai qesh, qan dhe me rradhë --
08:33
but the wire from vision to emotions is cut
170
488000
3000
por fija nga emocionet tek të parit është e prerë
08:36
and therefore he has this delusion that his mother is an impostor.
171
491000
3000
dhe atëhere ai krijon iluzionin që e ëma është një gënjeshtare.
08:39
It's a lovely example of the sort of thing we do:
172
494000
3000
Eshtë një shembull i dashur i asaj çka ne bëjmë:
08:42
take a bizarre, seemingly incomprehensible, neural psychiatric syndrome
173
497000
4000
merr një simptomë psiqike neurale, të çuditshme, në pamje të parë të pakuptueshme
08:46
and say that the standard Freudian view is wrong,
174
501000
2000
dhe supozo që pamja standarte Froidiane është gabim,
08:48
that, in fact, you can come up with a precise explanation
175
503000
4000
që, në fakt, mund të arrish në një shpjegim të saktë
08:52
in terms of the known neural anatomy of the brain.
176
507000
2000
në saj të dijes mbi anatominë neurale të trurit.
08:54
By the way, if this patient then goes,
177
509000
2000
Meqë bie fjala, nëse ky pacienti atëhere shkon,
08:56
and mother phones from an adjacent room -- phones him --
178
511000
5000
dhe mamaja e merr në telefon nga një dhomë ngjitur -- e telefonon --
09:01
and he picks up the phone, and he says, "Wow, mom, how are you? Where are you?"
179
516000
4000
dhe ai ngre telefonin dhe thotë "Uau, mama, si je? Ku je?"
09:05
There's no delusion through the phone.
180
520000
2000
S´ka deluzion nëpërmjet telefonit.
09:07
Then, she approaches him after an hour, he says, "Who are you?
181
522000
2000
Më vonë ajo i afrohet mbas një ore, ai thotë, ¨Kush jeni ju?
09:09
You look just like my mother." OK?
182
524000
2000
Dukesh tamam si mamaja ime.¨ Dakord?
09:11
The reason is there's a separate pathway
183
526000
2000
Arsyeja është se ka një rrugë tjetër
09:13
going from the hearing centers in the brain to the emotional centers,
184
528000
4000
që shkon nga zona e të dëgjuarit në tru tek zona emocionale,
09:17
and that's not been cut by the accident.
185
532000
2000
dhe kjo nuk është prerë nga aksidenti.
09:19
So this explains why through the phone he recognizes his mother, no problem.
186
534000
5000
Pra kjo shpjegon pse nëpërmjet telefonit ai e njeh të ëmën, pa problem.
09:24
When he sees her in person, he says it's an impostor.
187
539000
3000
Kur e sheh përball thotë është gënjeshtare.
09:27
OK, how is all this complex circuitry set up in the brain?
188
542000
4000
Dakord, pra si është i gjith ky qark kompleks i organizuar në tru?
09:31
Is it nature, genes, or is it nurture?
189
546000
3000
A është natyra, genet, apo ka të bëj me rritjen?
09:34
And we approach this problem
190
549000
2000
Dhe i afrohemi këtij problemi
09:36
by considering another curious syndrome called phantom limb.
191
551000
4000
duke konsideruar një tjetër sindromë që quhet gjymtyri fantazëm.
09:40
And you all know what a phantom limb is.
192
555000
2000
Dhe ju të gjithë e dini se çfarë është një gjymtyr fantazëm.
09:42
When an arm is amputated, or a leg is amputated, for gangrene,
193
557000
3000
Kur një dorë apo krah pritet, për shkak të gangrenës,
09:45
or you lose it in war -- for example, in the Iraq war,
194
560000
2000
apo e humbisni në luftë -- për shembull, në luftën e Irakut,
09:47
it's now a serious problem --
195
562000
2000
është tani problem serioz --
09:49
you continue to vividly feel the presence of that missing arm,
196
564000
4000
ju vazhdoni gjallërisht të ndjeni prezencën e krahut që se keni,
09:53
and that's called a phantom arm or a phantom leg.
197
568000
3000
dhe kjo quhet krah fantazëm ose këmbë fantazëm.
09:56
In fact, you can get a phantom with almost any part of the body.
198
571000
2000
Në fakt, ju mund të keni një fantazëm me pothuajse çdo pjesë të trupit.
09:58
Believe it or not, even with internal viscera.
199
573000
3000
Besoheni apo jo, edhe me ndjenjën brendshme.
10:01
I've had patients with the uterus removed -- hysterectomy --
200
576000
4000
Unë kam patur pacientë me mitër të hequr -- histerektomi --
10:05
who have a phantom uterus, including phantom menstrual cramps
201
580000
5000
që kanë mitër fantazëm, përfshi cikle menstruale fantazëm
10:10
at the appropriate time of the month.
202
585000
2000
në kohën e përshtatshme të muajit.
10:12
And in fact, one student asked me the other day,
203
587000
2000
Dhe në fakt, një studente më pyeti dje,
10:14
"Do they get phantom PMS?"
204
589000
2000
A kanë edhe stres post-menstrual fantazëm?
10:16
(Laughter)
205
591000
1000
(Të qeshura)
10:17
A subject ripe for scientific enquiry, but we haven't pursued that.
206
592000
4000
Një subjekt i posatshëm për studim shkencor, por nuk i jemi futur asaj.
10:21
OK, now the next question is,
207
596000
3000
Dakord, tani pyetja tjetër është,
10:24
what can you learn about phantom limbs by doing experiments?
208
599000
3000
cfarë mund të mësoni duke studiuar gjymtyrët fantazëm me anë të eksperimenteve?
10:27
One of the things we've found was,
209
602000
2000
Një prej gjërave që gjetëm ishte,
10:29
about half the patients with phantom limbs
210
604000
2000
se rreth gjysma e pacientëve me gjymtyrë fantazëm
10:31
claim that they can move the phantom.
211
606000
2000
thonë se mund ta lëvizin fantazmën.
10:33
It'll pat his brother on the shoulder,
212
608000
2000
Do i bjeri të vëllait shpatullave,
10:35
it'll answer the phone when it rings, it'll wave goodbye.
213
610000
2000
do i përgjigjet telefonit kur bie, do bëj mirupafshim me dorë.
10:37
These are very compelling, vivid sensations.
214
612000
3000
Këto janë ndjenja shumë të forta bindëse.
10:40
The patient's not delusional.
215
615000
2000
Pacienti nuk është deluzional.
10:42
He knows that the arm is not there,
216
617000
2000
Ai e di që nuk e ka krahun,
10:44
but, nevertheless, it's a compelling sensory experience for the patient.
217
619000
3000
por prapë është, një ndjenje bindëse për pacientin.
10:47
But however, about half the patients, this doesn't happen.
218
622000
3000
Por megjithatë, kjo nuk ndodh me gati gjysmën e pacientëve.
10:50
The phantom limb -- they'll say, "But doctor, the phantom limb is paralyzed.
219
625000
4000
Gjymtyri fantazëm -- ata thonë, "Doktor, gjymtyri fantazëm është i paralizuar.
10:54
It's fixed in a clenched spasm and it's excruciatingly painful.
220
629000
3000
Eshtë fiksuar në një spazmë të mbërthyer dhe dhëmb shumë.
10:57
If only I could move it, maybe the pain will be relieved."
221
632000
3000
Sikur vetëm të mund ta lëvizja, mbase dhimbja do të lehtësohej."
11:00
Now, why would a phantom limb be paralyzed?
222
635000
3000
Tani, pse do të paralizohej një gjymtyr fantazëm?
11:03
It sounds like an oxymoron.
223
638000
2000
Duket si një model i parregullt.
11:05
But when we were looking at the case sheets, what we found was,
224
640000
3000
Por kur po shihnim letrat e rastit, gjetëm se
11:08
these people with the paralyzed phantom limbs,
225
643000
2000
këta njerëz të paralizuar me gjymtyrë fantazëm,
11:10
the original arm was paralyzed because of the peripheral nerve injury.
226
645000
4000
krahu në fillim ishte paralizuar për shkak të një dëmtimi nervor.
11:14
The actual nerve supplying the arm was severed,
227
649000
3000
Nerva e cila ndihmonte krahun ishte dëmtuar,
11:17
was cut, by say, a motorcycle accident.
228
652000
2000
ishte prerë, të themi, nga një aksident motoçiklist.
11:19
So the patient had an actual arm, which is painful,
229
654000
3000
Pra pacienti kishte një krah, i cili i dhimbte,
11:22
in a sling for a few months or a year, and then,
230
657000
4000
në allçi për disa muaj ose një vit, dhe më pas,
11:26
in a misguided attempt to get rid of the pain in the arm,
231
661000
3000
në një përpjekje të gabuar për të eleminuar dhimbjen nga krahu,
11:29
the surgeon amputates the arm,
232
664000
2000
kirurgu preu krahun,
11:31
and then you get a phantom arm with the same pains, right?
233
666000
4000
dhe ju mbetet krahu fantazëm me të njejtat dhimbje apo jo?
11:35
And this is a serious clinical problem.
234
670000
2000
Dhe ky është një problem klinik serioz.
11:37
Patients become depressed.
235
672000
2000
Pacientët bëhen depresiv.
11:39
Some of them are driven to suicide, OK?
236
674000
2000
Disa prej tyre arijnë deri në vetvrasje. Dakord?
11:41
So, how do you treat this syndrome?
237
676000
2000
Pra, si mund ta trajtoni këtë sindromë?
11:43
Now, why do you get a paralyzed phantom limb?
238
678000
2000
Pse merrni një gjymtyr fantazëm?
11:45
When I looked at the case sheet, I found that they had an actual arm,
239
680000
4000
Kur pashë dokumentet e rastit, gjeta që ata kishin patur një krah,
11:49
and the nerves supplying the arm had been cut,
240
684000
3000
dhe nervat që shkonin në krah ishin prerë
11:52
and the actual arm had been paralyzed,
241
687000
3000
dhe krahu ishte paralizuar,
11:55
and lying in a sling for several months before the amputation,
242
690000
4000
dhe varej krahqafë për disa muaj para prerjes,
11:59
and this pain then gets carried over into the phantom itself.
243
694000
6000
dhe kjo dhimbje më vonë i transferohet fantazmës vet.
12:05
Why does this happen?
244
700000
2000
Pse ndodh kjo?
12:07
When the arm was intact, but paralyzed,
245
702000
2000
Kur krahu ishte i pa prekur, por i paralizuar,
12:09
the brain sends commands to the arm, the front of the brain, saying, "Move,"
246
704000
3000
truri dërgon komanda tek krahu, pjesa e parme e trurit thotë, "Lëviz,"
12:12
but it's getting visual feedback saying, "No."
247
707000
2000
por mer përgjigje vizuale që thotë, "Jo."
12:14
Move. No. Move. No. Move. No.
248
709000
4000
Lëviz. Jo. Lëviz. Jo. Lëviz. Jo.
12:18
And this gets wired into the circuitry of the brain,
249
713000
3000
Dhe kjo lidhet në qarkun e trurit,
12:21
and we call this learned paralysis, OK?
250
716000
3000
dhe e quajmë këtë paralizë të mësuar, dakord?
12:24
The brain learns, because of this Hebbian, associative link,
251
719000
4000
Truri mëson për shkak të lidhjes Hebiane,
12:28
that the mere command to move the arm
252
723000
3000
që komanda e thjeshtë e të lëvizurit të krahut
12:31
creates a sensation of a paralyzed arm.
253
726000
2000
krijon sensacionin e krahut të paralizuar.
12:33
And then, when you've amputated the arm,
254
728000
2000
Dhe më pas, kur e keni prerë krahun,
12:35
this learned paralysis carries over into your body image
255
730000
4000
kjo paralizë e mësuar vazhdon tek imazhi juaj i trupit
12:39
and into your phantom, OK?
256
734000
3000
dhe tek fantazma, dakord?
12:42
Now, how do you help these patients?
257
737000
2000
Tani, si mund ti ndihmoni këta pacientë?
12:44
How do you unlearn the learned paralysis,
258
739000
2000
Si mund ta çmësosh paralizën e mësuar,
12:46
so you can relieve him of this excruciating, clenching spasm
259
741000
4000
që ta çlirnoi nga kjo mbërtherje e tmershme e spazmës
12:50
of the phantom arm?
260
745000
2000
të krahut fantazëm?
12:52
Well, we said, what if you now send the command to the phantom,
261
747000
5000
Atëhere, ne thamë, po sikur ta çosh komandën tek fantazma,
12:57
but give him visual feedback that it's obeying his command, right?
262
752000
4000
por ti japim përgjigje vizuale që po i përgjigjet komandës, dakord?
13:01
Maybe you can relieve the phantom pain, the phantom cramp.
263
756000
3000
Mbase mund ta shërosh nga dhembja fantazëm.
13:04
How do you do that? Well, virtual reality.
264
759000
2000
Si mund ta bëni këtë? Epo, realiteti virtual.
13:06
But that costs millions of dollars.
265
761000
2000
Por ajo kushton miliona dollarë.
13:08
So, I hit on a way of doing this for three dollars,
266
763000
3000
Kështu, unë qëllova në një mënyrë që mund ta bësh këtë për tre dollarë,
13:11
but don't tell my funding agencies.
267
766000
2000
por mos ju thoni agjencive që më sponsorizojnë
13:13
(Laughter)
268
768000
1000
(Të qeshura)
13:14
OK? What you do is you create what I call a mirror box.
269
769000
4000
Dakord? Ajo qe bëhet është qe ju krijoni çfarë quhet një kuti pasqyrë.
13:18
You have a cardboard box with a mirror in the middle,
270
773000
2000
Keni një kuti kartoni me pasqyrë në mes,
13:20
and then you put the phantom -- so my first patient, Derek, came in.
271
775000
4000
dhe më pas i vë fantazmën -- kështu që pacienti im i parë, Derek, erdhi.
13:24
He had his arm amputated 10 years ago.
272
779000
3000
Ai e kishte pasur krahun të prerë para dhjetë vjetësh.
13:27
He had a brachial avulsion, so the nerves were cut
273
782000
3000
Ai kishte një shkulje krahu kështu që nervat ishin këputur
13:30
and the arm was paralyzed, lying in a sling for a year, and then the arm was amputated.
274
785000
4000
dhe më pas krahu ishte paralizuar, varur në fasho për një vit, dhe më pas ishte prerë.
13:34
He had a phantom arm, excruciatingly painful, and he couldn't move it.
275
789000
2000
Ai kishte një fantazmë shumë të dhimbshme, dhe se lëvizte dot.
13:36
It was a paralyzed phantom arm.
276
791000
2000
Ishte një krah fantazmë i paralizuar.
13:38
So he came there, and I gave him a mirror like that, in a box,
277
793000
4000
Kështu që ai erdhi aty, dhe i dhashë një pasqyrë si ajo e kutisë,
13:42
which I call a mirror box, right?
278
797000
3000
të cilën unë e quaj kutia pasqyrë, dakord?
13:45
And the patient puts his phantom left arm,
279
800000
3000
Dhe pacienti vendos krahun e majtë fantazëm,
13:48
which is clenched and in spasm, on the left side of the mirror,
280
803000
2000
I cili është kapur në një spazëm, në krahun e majtë të pasqyrës,
13:50
and the normal hand on the right side of the mirror,
281
805000
2000
dhe krahun normal në anën e djathtë të pasqyrës,
13:52
and makes the same posture, the clenched posture,
282
807000
4000
dhe bën të njejtën lëvizje, hapje mbyllje dore,
13:56
and looks inside the mirror. And what does he experience?
283
811000
3000
dhe sheh brenda pasqyrës. Dhe çfarë ndien?
13:59
He looks at the phantom being resurrected,
284
814000
3000
Ai sheh fantazmën të ringjallet,
14:02
because he's looking at the reflection of the normal arm in the mirror,
285
817000
4000
sepse po sheh reflektimin e krahut normal në pasqyrë,
14:06
and it looks like this phantom has been resurrected.
286
821000
2000
dhe duket sikur fantazma po ngjallet.
14:08
"Now," I said, "now, look, wiggle your phantom --
287
823000
3000
"Tani," i thash, "tani, shiko, lëviz fantazmën --
14:11
your real fingers, or move your real fingers while looking in the mirror."
288
826000
4000
gishtat e tu real, ose lëviz gishtat e tu real duke parë pasyrën "
14:15
He's going to get the visual impression that the phantom is moving, right?
289
830000
4000
Ai do krijoi idenë që fantazma po lëviz dakord?
14:19
That's obvious, but the astonishing thing is,
290
834000
2000
Ajo është normale, por gjëja befasuese është,
14:21
the patient then says, "Oh my God, my phantom is moving again,
291
836000
3000
pacienti thotë, "O zot, po më lëviz prap fantazma,
14:24
and the pain, the clenching spasm, is relieved."
292
839000
2000
dhe dhimbja, spazma mbërthyese, u çlirua."
14:26
And remember, my first patient who came in --
293
841000
3000
Dhe mbani mend, pacientin tim të parë
14:29
(Applause)
294
844000
1000
(Duartrokitje)
14:30
-- thank you. (Applause)
295
845000
4000
-- faleminderit. (Duartrokitje)
14:34
My first patient came in, and he looked in the mirror,
296
849000
3000
Pacienti im i parë erdhi, dhe ai pa në pasqyrë,
14:37
and I said, "Look at your reflection of your phantom."
297
852000
3000
dhe i thashë, "Shih reflektimin e fantazmës tënde."
14:40
And he started giggling, he says, "I can see my phantom."
298
855000
2000
Dhe ai filloi të zgërdhihej, dhe tha, "Unë shoh fantazmën time."
14:42
But he's not stupid. He knows it's not real.
299
857000
2000
Por ai nuk është budalla. Ai e di që s'është reale.
14:44
He knows it's a mirror reflection,
300
859000
2000
Ai e di që është një reflektim pasqyrë,
14:46
but it's a vivid sensory experience.
301
861000
2000
por është një eksperiencë sensuale reale.
14:48
Now, I said, "Move your normal hand and phantom."
302
863000
3000
Tani, i thash, "Lëviz dorën tënde normale dhe fantazmën."
14:51
He said, "Oh, I can't move my phantom. You know that. It's painful."
303
866000
2000
Ai tha, "Oh, nuk e lëviz dot fantazmën. Ti e di. Të dhemb."
14:53
I said, "Move your normal hand."
304
868000
2000
I thash, "Lëviz dorën normale."
14:55
And he says, "Oh my God, my phantom is moving again. I don't believe this!
305
870000
2000
Dhe ai tha, "O zot, fantazma po lëviz prap. S'më besohet!
14:57
And my pain is being relieved." OK?
306
872000
3000
Dhe po më lehtësohet dhimbja." Dakord?
15:00
And then I said, "Close your eyes."
307
875000
1000
Dhe i thash, "Mbylli sytë."
15:01
He closes his eyes.
308
876000
2000
Ai i mbylli sytë.
15:03
"And move your normal hand."
309
878000
1000
"Dhe lëviz dorën normale."
15:04
"Oh, nothing. It's clenched again."
310
879000
1000
"Oh, asgjë. Po mbërthehet prap."
15:05
"OK, open your eyes."
311
880000
2000
"Dakord, hapi sytë"
15:07
"Oh my God, oh my God, it's moving again!"
312
882000
1000
"O zot, o zot, po lëviz prap!"
15:08
So, he was like a kid in a candy store.
313
883000
2000
Pra, ai ishte si një fëmjë në një dyqan karamelesh.
15:10
So, I said, OK, this proves my theory about learned paralysis
314
885000
5000
Pra, i thash, Dakord, kjo provon teorinë time për paralizën e mësuar
15:15
and the critical role of visual input,
315
890000
2000
dhe rolin kritik të shqisave të të parit,
15:17
but I'm not going to get a Nobel Prize
316
892000
2000
por sdo marr çmim Nobel
15:19
for getting somebody to move his phantom limb.
317
894000
2000
qe pse e bëra dikë të lëvizi krahun fantazëm.
15:21
(Laughter)
318
896000
1000
(Të qeshura)
15:22
(Applause)
319
897000
1000
(Duartrokitje)
15:23
It's a completely useless ability, if you think about it.
320
898000
3000
Eshtë një aftësi komplet e panevojshme, po menduat rreth kesaj.
15:26
(Laughter)
321
901000
1000
(Të qeshura)
15:27
But then I started realizing, maybe other kinds of paralysis
322
902000
4000
Por më vonë fillova të kuptoj, mbase lloje të tjera paralizash
15:31
that you see in neurology, like stroke, focal dystonias --
323
906000
5000
që mund ti shihni në neurologji, si psh. ishemi, distoni vatrore --
15:36
there may be a learned component to this,
324
911000
2000
mund të ketë një komponent të mësuar tek kjo,
15:38
which you can overcome with the simple device of using a mirror.
325
913000
3000
që mund ta mposhtni me pajisjen e thjeshtë si përdorimi i pasqyrës.
15:41
So, I said, "Look, Derek" --
326
916000
2000
Atëhere, i thash, "Shiko, Derek" --
15:43
well, first of all, the guy can't just go around carrying a mirror to alleviate his pain --
327
918000
3000
tani, mbi të gjitha, ky djalë s'mund të lëvizi me pasqyrë për të lehtësuar dhimbjen --
15:46
I said, "Look, Derek, take it home and practice with it for a week or two.
328
921000
4000
I thash, "Shiko, Derek, merre në shtëpi dhe praktiko me të për një ose dy javë.
15:50
Maybe, after a period of practice,
329
925000
2000
Mbase, pas një periudhe praktike,
15:52
you can dispense with the mirror, unlearn the paralysis,
330
927000
2000
mund ti largohesh pasqyrës, dhe ta çmësosh paralizën,
15:54
and start moving your paralyzed arm,
331
929000
2000
dhe të fillosh të lëvizësh krahun e paralizuar,
15:56
and then, relieve yourself of pain."
332
931000
2000
dhe më pas, çliro veten nga dhimbja."
15:58
So he said OK, and he took it home.
333
933000
2000
Kështu ai tha dakord, dhe e morri në shtëpi.
16:00
I said, "Look, it's, after all, two dollars. Take it home."
334
935000
2000
I thash, "Shiko, vlen vetë dy dollarë. Merre në shtëpi."
16:02
So, he took it home, and after two weeks, he phones me,
335
937000
3000
Kështu, që ai e morri në shtëpi dhe mbas dy javësh, më telefonon,
16:05
and he said, "Doctor, you're not going to believe this."
336
940000
2000
dhe thotë, "Doktor, s'ke për ta besuar."
16:07
I said, "What?"
337
942000
1000
I thash, "çfarë?"
16:08
He said, "It's gone."
338
943000
2000
Ai tha, "Iku."
16:10
I said, "What's gone?"
339
945000
1000
I thash, "Kush iku?"
16:11
I thought maybe the mirror box was gone.
340
946000
2000
Mendova mos iku kutia me pasqyrë.
16:13
(Laughter)
341
948000
1000
(Të qeshura)
16:14
He said, "No, no, no, you know this phantom I've had for the last 10 years?
342
949000
3000
Ai tha, "Jo, jo, jo, e di fantazmën që kam pasur për 10 vjet?
16:17
It's disappeared."
343
952000
2000
U zhduk"
16:19
And I said -- I got worried, I said, my God,
344
954000
2000
Dhe i thash -- U bëra merak, I thash, O zot,
16:21
I mean I've changed this guy's body image,
345
956000
2000
Dua të them kam ndryshuar imazhin personal trupor tek ky djalë,
16:23
what about human subjects, ethics and all of that?
346
958000
3000
po për subjektet njerezor, etikat dhe të tjera?
16:26
And I said, "Derek, does this bother you?"
347
961000
2000
Dhe i thash, "Derek, të shqetëson kjo gjë?"
16:28
He said, "No, last three days, I've not had a phantom arm
348
963000
3000
Ai tha, "Jo, tre ditët e fundit, s'kam patur krah fantazëm
16:31
and therefore no phantom elbow pain, no clenching,
349
966000
3000
dhe si rrjedhojë as dhimbje bryli, as mbërthime,
16:34
no phantom forearm pain, all those pains are gone away.
350
969000
3000
as dhembje fantazë parakrahu, të gjitha ato dhimbje u zhdukën.
16:37
But the problem is I still have my phantom fingers dangling from the shoulder,
351
972000
4000
Por problemi është se kam akoma dhimbjen e gishtave fantazëm që varen nga krahu,
16:41
and your box doesn't reach."
352
976000
2000
dhe kutia juaj nuk i arrin."
16:43
(Laughter)
353
978000
1000
(Të qeshura)
16:44
"So, can you change the design and put it on my forehead,
354
979000
3000
"Pra, mund ta ndryshoni formën dhe të ma vini në ball,
16:47
so I can, you know, do this and eliminate my phantom fingers?"
355
982000
3000
kështu që mund, ti e kupton, të bëj këtë dhe të eleminoj gishtat fantazëm?"
16:50
He thought I was some kind of magician.
356
985000
2000
Ai mendonte se isha ndonjë lloj magjistari.
16:52
Now, why does this happen?
357
987000
1000
Tani, pse ndodh kjo?
16:53
It's because the brain is faced with tremendous sensory conflict.
358
988000
3000
Eshtë sepse truri përballet me dhimbje të tmerrshme ndjenjash.
16:56
It's getting messages from vision saying the phantom is back.
359
991000
3000
Merr mesazh nga të parët që thotë u kthye fantazma.
16:59
On the other hand, there's no appropriate reception,
360
994000
2000
Nga ana tjetër, s'ka marrjen e duhur,
17:01
muscle signals saying that there is no arm, right?
361
996000
4000
sinjale muskulore që thonë ska muskul dakord?
17:05
And your motor command saying there is an arm,
362
1000000
2000
Dhe komanda juaj e motorrit që thotë po ka muskul,
17:07
and, because of this conflict, the brain says, to hell with it,
363
1002000
3000
dhe, për shkak të këtij konflikti, truri thotë, në dreq të vej,
17:10
there is no phantom, there is no arm, right?
364
1005000
3000
ska fantazëm, ska krah, dakord?
17:13
It goes into a sort of denial -- negates the signals.
365
1008000
2000
Shkon në një farë mohimi -- se pranon sinjalin.
17:15
And when the arm disappears, the bonus is, the pain disappears
366
1010000
4000
Dhe kur krahu zhduket, shpërblimi është, zhduket dhimbja
17:19
because you can't have disembodied pain floating out there, in space.
367
1014000
4000
sepse nuk mund të kesh dhimbje të veçuar nga trupi që gjendet në hapesirë.
17:23
So, that's the bonus.
368
1018000
2000
Pra, ky është shpërblimi.
17:25
Now, this technique has been tried on dozens of patients
369
1020000
2000
Tani, kjo teknikë është provuar në duzina pacientësh
17:27
by other groups in Helsinki,
370
1022000
2000
nga grupe të tjera në Helsinki,
17:29
so it may prove to be valuable as a treatment for phantom pain,
371
1024000
3000
kështu që mund të dali e vlefshme për trajtimin e dhimbjes fantazëm,
17:32
and indeed, people have tried it for stroke rehabilitation.
372
1027000
2000
dhe faktikisht, njerezit e kanë provuar për rehablitim mbas goditjes në tru.
17:34
Stroke you normally think of as damage to the fibers,
373
1029000
3000
Goditja në tru normalisht ju shtyn të mendoni dëmtim fibrash,
17:37
nothing you can do about it.
374
1032000
2000
ske çfare ti bësh.
17:39
But, it turns out some component of stroke paralysis is also learned paralysis,
375
1034000
5000
Por, del që disa komponent të paralizës si shkak i goditjes në tru janë paraliza të mësuara,
17:44
and maybe that component can be overcome using mirrors.
376
1039000
3000
dhe mbase ky komponent mund të kalohet me përdorimin e pasqyrave.
17:47
This has also gone through clinical trials,
377
1042000
2000
Kjo ka shkuar gjithashtu në klinike,
17:49
helping lots and lots of patients.
378
1044000
2000
duke ndihmuar shumë e shumë pacient.
17:51
OK, let me switch gears now to the third part of my talk,
379
1046000
4000
Dakord, më lejoni të ndërroj marshin tek pjesa e tretë e bisedës,
17:55
which is about another curious phenomenon called synesthesia.
380
1050000
4000
e cila merret me një fenomen të çuditshëm të quajtur sintestezia.
17:59
This was discovered by Francis Galton in the nineteenth century.
381
1054000
3000
Kjo u zbulua nga Franc Galton në shekullin e nëntëmbëdhjetë.
18:02
He was a cousin of Charles Darwin.
382
1057000
2000
Ai ishte kushuriri i Carls Darvinit.
18:04
He pointed out that certain people in the population,
383
1059000
2000
Ai tregoi se disa njerëz në popullsi,
18:06
who are otherwise completely normal, had the following peculiarity:
384
1061000
4000
që janë normal në çdo aspekt tjetër, kanë këtë veçanti:
18:10
every time they see a number, it's colored.
385
1065000
3000
çdo herë që shohin një numër, e shohin me ngjyrë
18:13
Five is blue, seven is yellow, eight is chartreuse,
386
1068000
4000
Pesa është blu, shtata është e verdh, teta si tip jeshile,
18:17
nine is indigo, OK?
387
1072000
2000
nënta manushaqe, dakord?
18:19
Bear in mind, these people are completely normal in other respects.
388
1074000
3000
Kini parasysh, këta njerëz janë komplet normal me çdo aspekt tjetër.
18:22
Or C sharp -- sometimes, tones evoke color.
389
1077000
3000
Ose C muzikore -- disa herë tingujt ju ngjallin ngjyra.
18:25
C sharp is blue, F sharp is green,
390
1080000
3000
C muzikore është blu, F muzikore jeshile,
18:28
another tone might be yellow, right?
391
1083000
3000
një ton tjetër mund të jetë i verdh, dakord?
18:31
Why does this happen?
392
1086000
2000
Pse ndodh kjo?
18:33
This is called synesthesia. Galton called it synesthesia,
393
1088000
2000
Kjo quhet sinestezi. Galton e ka quajtur sinestezi,
18:35
a mingling of the senses.
394
1090000
2000
një përzierje të senseve.
18:37
In us, all the senses are distinct.
395
1092000
2000
Brenda nesh, të gjitha senset janë të veçuara.
18:39
These people muddle up their senses.
396
1094000
2000
Këta njerëz i ngatërrojnë senset e tyre.
18:41
Why does this happen?
397
1096000
1000
Pse ndodh kjo?
18:42
One of the two aspects of this problem are very intriguing.
398
1097000
2000
Një prej dy aspekteve të këtij problemi janë shumë intriguese.
18:44
Synesthesia runs in families,
399
1099000
2000
Sinestezia rrjedh në familje,
18:46
so Galton said this is a hereditary basis, a genetic basis.
400
1101000
3000
kështu që Galton tha kjo ka baza të trasheguara, baza gjenetike.
18:49
Secondly, synesthesia is about -- and this is what gets me to my point
401
1104000
4000
E dyta cfare është sinestezia -- dhe kjo është çfarë më sjell tek pika ime
18:53
about the main theme of this lecture, which is about creativity --
402
1108000
3000
mbi temën kryesore të këtij leksioni, e cila është për kreativitietin --
18:56
synesthesia is eight times more common among artists, poets, novelists
403
1111000
5000
sinestezia është tetë herë më e shpesht midis artistave, poeteve, novelistave
19:01
and other creative people than in the general population.
404
1116000
3000
dhe njerëz të tjerë krijues te popullsinë se përgjithshme.
19:04
Why would that be?
405
1119000
1000
Pse të jetë kështu?
19:05
I'm going to answer that question.
406
1120000
2000
Do ti përgjigjem kësaj pyetjeje.
19:07
It's never been answered before.
407
1122000
2000
Si është përgjigjur njeri më parë.
19:09
OK, what is synesthesia? What causes it?
408
1124000
1000
Dakord, çfarë është sinestezia? Çfarë e shkakton atë?
19:10
Well, there are many theories.
409
1125000
1000
Ka shumë teori.
19:11
One theory is they're just crazy.
410
1126000
2000
Një teori është që ata janë të çmendur.
19:13
Now, that's not really a scientific theory, so we can forget about it.
411
1128000
3000
Tani, kjo s'është dhe shumë teori shkencore, prandaj mund ta harrojmë.
19:16
Another theory is they are acid junkies and potheads, right?
412
1131000
4000
Një tjetër teori është që ata janë drogaxhinj, dakord?
19:20
Now, there may be some truth to this,
413
1135000
2000
Tani, kjo mund të ketë një të vërtet brenda,
19:22
because it's much more common here in the Bay Area than in San Diego.
414
1137000
2000
sepse është shumë më e përhapur këtu në zonën e gjirit sesa në San Diego.
19:24
(Laughter)
415
1139000
1000
(Të qeshura)
19:25
OK. Now, the third theory is that --
416
1140000
3000
Dakord. Tani, teoria e tretë është se --
19:28
well, let's ask ourselves what's really going on in synesthesia. All right?
417
1143000
5000
le të pyesim veten se çfarë po ndodh gjatë sinestezis. Dakord?
19:33
So, we found that the color area and the number area
418
1148000
3000
Pra, gjetëm që zona e ngjyrës dhe zona e numrave
19:36
are right next to each other in the brain, in the fusiform gyrus.
419
1151000
3000
janë afër njera-tjetrës në dredhën e boshtit.
19:39
So we said, there's some accidental cross wiring
420
1154000
2000
Pra ne thamë, ka një fijëzim aksidental
19:41
between color and numbers in the brain.
421
1156000
3000
midis ngjyrave dhe numrave në tru.
19:44
So, every time you see a number, you see a corresponding color,
422
1159000
3000
Kështu që çdo herë që shihet një numër, shihet një ngjyrë koresponduse,
19:47
and that's why you get synesthesia.
423
1162000
2000
prandaj ju zë sinestezia.
19:49
Now remember -- why does this happen?
424
1164000
2000
Tani kujtoni -- pse ndodh kjo?
19:51
Why would there be crossed wires in some people?
425
1166000
2000
Pse do kishte përzierje fijesh në ca njerëz?
19:53
Remember I said it runs in families?
426
1168000
2000
Mbani mend thashë që rrjedh në familje?
19:55
That gives you the clue.
427
1170000
2000
Kjo ju jep një ndihmë
19:57
And that is, there is an abnormal gene,
428
1172000
2000
Dhe kjo është se ka një gen anormal,
19:59
a mutation in the gene that causes this abnormal cross wiring.
429
1174000
3000
një mutacion në gen që shkakton këtë fijëzim anormal.
20:02
In all of us, it turns out
430
1177000
2000
Në të gjithë ne, del që
20:04
we are born with everything wired to everything else.
431
1179000
4000
kemi lindur me çdo gjë lidhur me çdo gjë tjetër.
20:08
So, every brain region is wired to every other region,
432
1183000
3000
Pra, çdo pjesë e trurit është e lidhur me çdo pjesë tjetër,
20:11
and these are trimmed down to create
433
1186000
2000
dhe këto janë shkurtuar të krijojnë
20:13
the characteristic modular architecture of the adult brain.
434
1188000
3000
karakteristikën e arkitekturës modulare të trurit të një të rrituri.
20:16
So, if there's a gene causing this trimming
435
1191000
2000
Pra, nëse ka një gen që shkakton shkurtimin.
20:18
and if that gene mutates,
436
1193000
2000
dhe ky gen pëson mutacion,
20:20
then you get deficient trimming between adjacent brain areas.
437
1195000
3000
atëhere ju merrni shkurtime difiçite midis zonave afër njera tjetrës në tru.
20:23
And if it's between number and color, you get number-color synesthesia.
438
1198000
3000
Dhe nëse është midis numrave dhe ngjyrës, ju merrni sinestezën numër-ngjyrë.
20:26
If it's between tone and color, you get tone-color synesthesia.
439
1201000
3000
Nëse është midis tingullit dhe ngjyrës, ju merrni sinestezën e tingull-ngjyrës.
20:29
So far, so good.
440
1204000
2000
Mirë deri tani.
20:31
Now, what if this gene is expressed everywhere in the brain,
441
1206000
2000
Tani, cfare ndodh nese keto gene shprehen ne cdo pjese te trurit,
20:33
so everything is cross-connected?
442
1208000
1000
në mënyrë që çdo gjë është e lidhur?
20:34
Well, think about what artists, novelists and poets have in common,
443
1209000
6000
Epo, mendoni se çfarë kanë artistat, novelistat dhe poetët të përbashkët,
20:40
the ability to engage in metaphorical thinking,
444
1215000
3000
aftësinë për tu marrë me mendimin metaforik,
20:43
linking seemingly unrelated ideas,
445
1218000
2000
të lidhin idera që duket sikur s'kanë lidhje,
20:45
such as, "It is the east, and Juliet is the Sun."
446
1220000
3000
si psh. "është lindja, dhe Xhulieta është dielli."
20:48
Well, you don't say, Juliet is the sun,
447
1223000
2000
Epo, ju s'thoni, Xhulieta është dielli,
20:50
does that mean she's a glowing ball of fire?
448
1225000
2000
do të thotë kjo që ajo është një top ndriçues prej zjarri?
20:52
I mean, schizophrenics do that, but it's a different story, right?
449
1227000
3000
Dua të them, skizofrenët e bëjnë atë, por është gjë më vete apo jo?
20:55
Normal people say, she's warm like the sun,
450
1230000
3000
Njerezit normal thonë, ajo është e ngrohtë si dielli,
20:58
she's radiant like the sun, she's nurturing like the sun.
451
1233000
2000
ajo rrezaton si dielli, ajo është ushqyse si dielli.
21:00
Instantly, you've found the links.
452
1235000
2000
Menjëherë, bënit lidhjen.
21:02
Now, if you assume that this greater cross wiring
453
1237000
3000
Tani, nëse merrni me mend fijëzimin më të madh
21:05
and concepts are also in different parts of the brain,
454
1240000
3000
dhe konceptet janë gjithashtu në pjesë të tjera të trurit,
21:08
then it's going to create a greater propensity
455
1243000
3000
atëhere do të krijoi një sjellje më të theksuar
21:11
towards metaphorical thinking and creativity
456
1246000
3000
kundrejt mendimit metaforik dhe kreativitietit
21:14
in people with synesthesia.
457
1249000
2000
në njerëz me sinestezi.
21:16
And, hence, the eight times more common incidence of synesthesia
458
1251000
3000
Pra, del dhe tetë fishi më i lartë
21:19
among poets, artists and novelists.
459
1254000
2000
midis poeteve, artistave dhe novelistave.
21:21
OK, it's a very phrenological view of synesthesia.
460
1256000
3000
Dakord, është një pamje shumë prenologjike e sinestezisë.
21:24
The last demonstration -- can I take one minute?
461
1259000
2000
Demostrimi i fundit -- mund të marr një minut?
21:26
(Applause)
462
1261000
2000
(Duartrokitje)
21:28
OK. I'm going to show you that you're all synesthetes, but you're in denial about it.
463
1263000
5000
Dakord. Do t'ju tregoj që jeni të gjithë sinestezist, por jeni në vetmohim.
21:33
Here's what I call Martian alphabet. Just like your alphabet,
464
1268000
4000
Ky këtu është çfarë e quaj alfabeti Marcian. Njëlloj si alfabeti tuaj,
21:37
A is A, B is B, C is C.
465
1272000
3000
A është A, B është B, C është C.
21:40
Different shapes for different phonemes, right?
466
1275000
3000
Forma të ndryshme për fenomene të ndryshme, dakord?
21:43
Here, you've got Martian alphabet.
467
1278000
2000
Këtu, keni alfabetin Marcian.
21:45
One of them is Kiki, one of them is Buba.
468
1280000
2000
Një prej tyre është Kiki, kurse tjetra Buba.
21:47
Which one is Kiki and which one is Buba?
469
1282000
2000
Cila është Kiki cila është Buba?
21:49
How many of you think that's Kiki and that's Buba? Raise your hands.
470
1284000
2000
Sa prej jush mendojnë ajo është Kiki dhe ajo është Buba? Ngrini dorën.
21:51
Well, it's one or two mutants.
471
1286000
2000
Epo, paska një ose dy mutant.
21:53
(Laughter)
472
1288000
1000
(Të qeshura)
21:54
How many of you think that's Buba, that's Kiki? Raise your hands.
473
1289000
2000
Sa prej jush mendojnë kjo është Buda, kjo është Kiki? Ngrini dorën.
21:56
Ninety-nine percent of you.
474
1291000
2000
Nëntedhjetë e nëntë përqind prej jush.
21:58
Now, none of you is a Martian. How did you do that?
475
1293000
2000
Tani, njëri nga ju është Marcian. Si e bëre këtë?
22:00
It's because you're all doing a cross-model synesthetic abstraction,
476
1295000
5000
Eshtë sepse të gjithë ju po bëni abstraksion sintetik midis modeleve,
22:05
meaning you're saying that that sharp inflection -- ki-ki,
477
1300000
4000
që do të thotë ju po thoni që kjo prerja e mprehtë -- ki-ki,
22:09
in your auditory cortex, the hair cells being excited -- Kiki,
478
1304000
5000
në korteksin tuaj të dëgjimit, qelizat e flokut eksitohen -- Kiki,
22:14
mimics the visual inflection, sudden inflection of that jagged shape.
479
1309000
3000
i ngjan përkuljes vizuale, përkuljen e befasishme të formës së dhembeve.
22:17
Now, this is very important, because what it's telling you
480
1312000
3000
Tani, kjo është shumë e rendësishme sepse ajo që po të thotë ty
22:20
is your brain is engaging in a primitive --
481
1315000
2000
është se truri po merret me diçka primitive --
22:22
it's just -- it looks like a silly illusion,
482
1317000
2000
është vetëm -- duket si një iluzion budalla,
22:24
but these photons in your eye are doing this shape,
483
1319000
4000
por këto fotone në syrin tuaj po bëjnë këtë forme,
22:28
and hair cells in your ear are exciting the auditory pattern,
484
1323000
3000
dhe qelizat e flokut në veshin tuaj po ngacmojnë rrjedhën e dëgjiimit,
22:31
but the brain is able to extract the common denominator.
485
1326000
5000
por truri është në gjendje të kuptoj të përbashktën.
22:36
It's a primitive form of abstraction,
486
1331000
2000
Eshtë një forme primitive abstraksioni,
22:38
and we now know this happens in the fusiform gyrus of the brain,
487
1333000
5000
dhe ne tani e dimë që kjo ndodh në dredhën e boshtit në tru,
22:43
because when that's damaged,
488
1338000
1000
sepse kur ajo dëmtohet,
22:44
these people lose the ability to engage in Buba Kiki,
489
1339000
4000
këta njerëz e humbasin aftësinë për Buba Kiki,
22:48
but they also lose the ability to engage in metaphor.
490
1343000
2000
por ata gjithashtu humbasin aftësinë për kuptim metaforik
22:50
If you ask this guy, what -- "all that glitters is not gold,"
491
1345000
4000
Nëse pyesni këtë djalë, çfarë -- "çdo gjë që ndriçon është ar"
22:54
what does that mean?"
492
1349000
2000
çdo të thotë?"
22:56
The patient says, "Well, if it's metallic and shiny, it doesn't mean it's gold.
493
1351000
2000
Pacienti përgjigjet, "Epo, pse është metalike dhe ndriçon, s'do të thotë është ar.
22:58
You have to measure its specific gravity, OK?"
494
1353000
3000
Duhet ti masni kuptimin, Dakord?"
23:01
So, they completely miss the metaphorical meaning.
495
1356000
3000
Pra, ata komplet e humbasin kuptimin metaforik.
23:04
So, this area is about eight times the size in higher --
496
1359000
3000
Pra, kjo zonë është rreth tetë herë në madhësi në të sipërm --
23:07
especially in humans -- as in lower primates.
497
1362000
3000
sidomos në njerëz --sesa në primat të ulët.
23:10
Something very interesting is going on here in the angular gyrus,
498
1365000
3000
Diçka shumë interesante po ndodh këtu në dredhën këndore,
23:13
because it's the crossroads between hearing, vision and touch,
499
1368000
3000
sepse është kryqëzimi midis dëgjimit, të parit dhe të prekurit,
23:16
and it became enormous in humans. And something very interesting is going on.
500
1371000
4000
dhe është bërë gjigande tek njerezit. Dhe diçka shumë interesante po ndodh.
23:20
And I think it's a basis of many uniquely human abilities
501
1375000
3000
Dhe mendoj është baza e shumë prej aftësive që u përkasin vetëm njerezve
23:23
like abstraction, metaphor and creativity.
502
1378000
3000
si abstraksioni, metafora dhe kreativiteti.
23:26
All of these questions that philosophers have been studying for millennia,
503
1381000
3000
Të gjitha këto pyetje që filozofët i kanë studiuar për mijëvjeçarë,
23:29
we scientists can begin to explore by doing brain imaging,
504
1384000
4000
ne shkenctarët mund të fillojmë tu përgjigjemi duke bërë imazhe truri,
23:33
and by studying patients and asking the right questions.
505
1388000
2000
dhe duke studiuar pacientë dhe duke bere pyetjet e duhura.
23:35
Thank you.
506
1390000
2000
Faleminderit.
23:37
(Applause)
507
1392000
1000
(Duartrokitje)
23:38
Sorry about that.
508
1393000
1000
Më falni për këtë.
23:39
(Laughter)
509
1394000
1000
(Të qeshura)
ABOUT THE SPEAKER
Vilayanur Ramachandran - Brain expertNeurologist V.S. Ramachandran looks deep into the brain’s most basic mechanisms. By working with those who have very specific mental disabilities caused by brain injury or stroke, he can map functions of the mind to physical structures of the brain.
Why you should listen
V.S. Ramachandran is a mesmerizing speaker, able to concretely and simply describe the most complicated inner workings of the brain. His investigations into phantom limb pain, synesthesia and other brain disorders allow him to explore (and begin to answer) the most basic philosophical questions about the nature of self and human consciousness.
Ramachandran is the director of the Center for Brain and Cognition at the University of California, San Diego, and an adjunct professor at the Salk Institute. He is the author of Phantoms in the Brain (the basis for a Nova special), A Brief Tour of Human Consciousness and The Man with the Phantom Twin: Adventures in the Neuroscience of the Human Brain.
Vilayanur Ramachandran | Speaker | TED.com