TED2018
Prosanta Chakrabarty: Four billion years of evolution in six minutes
پرۆسانتا چاکرابارتی: چوار ملیار ساڵ پەرەسەندن لە شەش خولەکدا
Filmed:
Readability: 3.7
3,529,466 views
ئایا مرۆڤەکان لە مەیموونەکانەوە یان ماسییەکانەوە پەرەیانسەندووە ؟ لەم ئاخاوتنە پڕ زانیارییەدا، ماسیناس و هاوڕێی تێد پرۆسانتا چاکرا بارتی هەندێک بیرۆکەی چەسپیو لە بارەی پەرەسەندن بە درۆ دەخاتەوە. هانمان دەدات بیرمان بێتەوە کە ئێمە بەشێکی بچووکی پڕۆسەیەکی ئاڵۆزی چوار ملیار ساڵین نەک کۆتایی هێڵەکە. "ئێمە ئامانجی پەرەسەندن نین.
چاکرا بارتی دەڵێت: بیربکەرەوە کە ئێمە وەک گەڵایەکی ناسکی
سەر دارێکی دێرین و گەورەی ژیانین. بە یەکەوە بەستراوینەتەوە بەهۆی لقی نادیارەوە نەک تەنها بە یەکترەوە، بەڵکو بە پێشینە لە ناوچووەکانمان و بنەچە پەرەسەندووەکانمان.
Prosanta Chakrabarty - Ichthyologist
Prosanta Chakrabarty studies fish to help explain the evolution of human beings and our planet. Full bio
Prosanta Chakrabarty studies fish to help explain the evolution of human beings and our planet. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
If we evolved from monkeys,
why are there still monkeys?
why are there still monkeys?
0
1039
4286
ئەگەر ئێمە لە مەیمونەکان پەرەمان سەندبێت،
بۆچی مەیمونەکان تاکو ئێستا هەن؟
بۆچی مەیمونەکان تاکو ئێستا هەن؟
00:17
(Laughter)
1
5349
1379
(پێکەنین)
00:18
Well, because we're not monkeys,
2
6752
2088
باشە، چونکە ئێمە مەیمون نین،
00:20
we're fish.
3
8864
1150
ماسیین.
00:22
(Laughter)
4
10038
1039
(پێکەنین)
00:23
Now, knowing you're a fish
and not a monkey
and not a monkey
5
11101
2948
ئێستا، بە زانینی ئەوەی
ماسیین و مەیمون نین،
ماسیین و مەیمون نین،
00:26
is actually really important
to understanding where we came from.
to understanding where we came from.
6
14073
4427
لە ڕاستیدا گرنگە تێبگەین.
ئێمە لە کوێوە هاتووین
ئێمە لە کوێوە هاتووین
00:30
I teach one of the largest
evolutionary biology classes in the US,
evolutionary biology classes in the US,
7
18524
3737
من مامۆستام لە یەکێک لە گەورەترین
پۆلەکانی وانەی پەرەسەندن لە ئەمریکا،
پۆلەکانی وانەی پەرەسەندن لە ئەمریکا،
00:34
and when my students finally understand
why I call them fish all the time,
why I call them fish all the time,
8
22285
4059
و کاتێک فێرخوازەکان تێدەگەن
کە بۆچی بە ماسی بانگیان دەکەم،
کە بۆچی بە ماسی بانگیان دەکەم،
00:38
then I know I'm getting my job done.
9
26368
2177
تێدەگەم کە کاری خۆم بە باشی ئەنجام داوە.
00:40
But I always have to start my classes
by dispelling some hardwired myths,
by dispelling some hardwired myths,
10
28979
4634
بەڵام من بە لابردنی هەندێک لە بیرۆکە
ئەفسانەیی و چەسپیوەکان دەست بە وانە دەکەم،
ئەفسانەیی و چەسپیوەکان دەست بە وانە دەکەم،
00:45
because without really knowing it,
many of us were taught evolution wrong.
many of us were taught evolution wrong.
11
33637
4047
چونکە بە بێ زانینی ئەم ڕاستییە، زۆرێک
لە ئێمە بە هەڵە فێری پەرەسەندن کراوین.
لە ئێمە بە هەڵە فێری پەرەسەندن کراوین.
00:50
For instance, we're taught
to say "the theory of evolution."
to say "the theory of evolution."
12
38849
3428
بۆ نموونە، فێرکراوین بڵێین
''بیردۆزی پەرەسەندن.''
''بیردۆزی پەرەسەندن.''
00:54
There are actually many theories,
and just like the process itself,
and just like the process itself,
13
42944
3817
لە ڕاستیدا زۆر بیردۆز هەیە، و هەر وەکو
خودی پڕۆسەکە،
خودی پڕۆسەکە،
00:58
the ones that best fit the data
are the ones that survive to this day.
are the ones that survive to this day.
14
46785
3754
ئەمەی بۆ ئەمڕۆ زۆر گونجاوە
ئەمەیە کە تا ئەمڕۆ ماوەتەوە.
ئەمەیە کە تا ئەمڕۆ ماوەتەوە.
01:03
The one we know best
is Darwinian natural selection.
is Darwinian natural selection.
15
51241
3143
ئەوەی ئێمە بە باشترینی دەزانین
بیردۆزی هەڵبژاردنی سروشتیی داروینە.
بیردۆزی هەڵبژاردنی سروشتیی داروینە.
01:06
That's the process by which organisms
that best fit an environment
that best fit an environment
16
54963
3960
لەم پڕۆسەیەدا بوونەوەرە
گونجاوەکان لەگەڵ ژینگە دەگونجێن
گونجاوەکان لەگەڵ ژینگە دەگونجێن
01:10
survive and get to reproduce,
17
58947
2220
ڕزگاربوون و وەچە دەخەنەوە،
01:13
while those that are less fit
slowly die off.
slowly die off.
18
61191
2666
لە کاتێکدا ئەوانەی کەمتر دەگونجێن
بە هێواشی لەناو دەچن.
بە هێواشی لەناو دەچن.
01:16
And that's it.
19
64698
1176
و ئەمەیە.
01:17
Evolution is as simple as that,
and it's a fact.
and it's a fact.
20
65898
2944
پەرەسەندن وەکو ئەمە سادەیە،
و ئەمە ڕاستییە.
و ئەمە ڕاستییە.
01:21
Evolution is a fact
as much as the "theory of gravity."
as much as the "theory of gravity."
21
69785
4000
پەرەسەندن ڕاستییەکە وەکو.
"بیردۆزی ڕاکێشانی زەوی".
"بیردۆزی ڕاکێشانی زەوی".
01:26
You can prove it just as easily.
22
74150
2031
بە ئاسانی دەتوانیت ئەمە بسەلمێنیت.
01:28
You just need to look at your bellybutton
23
76205
2063
تەنها پێویستە سەیری ناوکت بکەیت
01:30
that you share
with other placental mammals,
with other placental mammals,
24
78292
2166
کە هاوشێوەی شیردەرەکانیترە،
01:32
or your backbone that you share
with other vertebrates,
with other vertebrates,
25
80482
3020
یان بڕبڕەی پشتت لەگەڵ
بڕبڕەدارەکانی تر هاوشێوەیە،
بڕبڕەدارەکانی تر هاوشێوەیە،
01:35
or your DNA that you share
with all other life on earth.
with all other life on earth.
26
83526
3341
یان (دی ئێن ئەی)یت لەگەڵ هەموو
زیندەوەرانی تردا هاوشێوەن.
زیندەوەرانی تردا هاوشێوەن.
ئەم سیفەتانە لە مرۆڤەکاندا هەر
لەخۆڕایی دەرنەکەوتون.
لەخۆڕایی دەرنەکەوتون.
01:39
Those traits didn't pop up in humans.
27
87511
2213
01:41
They were passed down
from different ancestors
from different ancestors
28
89748
2756
ئەوانە لە باوانتەوە
بۆت گواستراونەتەوە
بۆت گواستراونەتەوە
01:44
to all their descendants, not just us.
29
92528
2149
بۆ هەموو وەچەکانیان، نەک تەنها ئێمە.
01:47
But that's not really
how we learn biology early on, is it?
how we learn biology early on, is it?
30
95619
3374
بەڵام لە ڕاستیدا ئێمە بەم شێوەیە فێری
زیندەوەرزانی ناکرێین. هاوڕان؟
زیندەوەرزانی ناکرێین. هاوڕان؟
01:51
We learn plants and bacteria
are primitive things,
are primitive things,
31
99017
3419
ئێمە فێردەبین کە ڕووەک و بەکتریاکان
بوونەوەرە بنچینەییەکانن،
بوونەوەرە بنچینەییەکانن،
01:54
and fish give rise to amphibians
followed by reptiles and mammals,
followed by reptiles and mammals,
32
102460
3154
خشۆکەکان لە ماسیەکانەوە هاتوون
دوای هاتنی خشۆکەکان و شیردەرکان،
دوای هاتنی خشۆکەکان و شیردەرکان،
01:57
and then you get you,
33
105638
1783
ئینجا دەگات بە تۆ،
01:59
this perfectly evolved creature
at the end of the line.
at the end of the line.
34
107445
2698
ئەم بوونەوەرە لە کۆتایی هێڵەکە
بە تەواوی پەرەیسەندووە.
بە تەواوی پەرەیسەندووە.
02:03
But life doesn't evolve in a line,
35
111032
2734
بەڵام ژیان لە هێڵێکدا گەشە ناکات،
02:05
and it doesn't end with us.
36
113790
1636
بە ئێمەش کۆتایی نایەت.
02:08
But we're always shown evolution
portrayed something like this,
portrayed something like this,
37
116591
3460
بەڵام هەردەم وێنەی
پەرەسەندنمان بەم شێوەیە پیشاندراوە،
پەرەسەندنمان بەم شێوەیە پیشاندراوە،
02:12
a monkey and a chimpanzee,
38
120075
2388
مەیمون و چامپازی،
02:14
some extinct humans,
39
122487
1236
هەندێک مرۆڤە
لە ناوچووەکان،
لە ناوچووەکان،
02:15
all on a forward and steady march
to becoming us.
to becoming us.
40
123747
3252
کە هەموویان پەرەیانسەندووە و
گەیشتوون بە ئێمە.
گەیشتوون بە ئێمە.
02:19
But they don't become us
any more than we would become them.
any more than we would become them.
41
127621
3595
بەڵام چیتر نابن بە ئێمە وەک لەوەی ئێمە
دەبین بە ئەوان.
دەبین بە ئەوان.
02:23
We're also not the goal of evolution.
42
131240
2401
هەروەها ئێمە ئامانجی پەرەسەندن نین.
02:27
But why does it matter?
43
135298
1501
بەڵام بۆچی ئەوە گرنگە؟
02:28
Why do we need to understand
evolution the right way?
evolution the right way?
44
136823
2872
بۆچی پێویستە بە شێوەیەکی
ڕاست لە پەرەسەندن تێبگەین؟
ڕاست لە پەرەسەندن تێبگەین؟
02:32
Well, misunderstanding evolution
has led to many problems,
has led to many problems,
45
140560
3548
باشە، تێنەگەیشتن لە پەرەسەندن
ڕێنیشاندەر بووە بۆ زۆر لە کێشەکان،
ڕێنیشاندەر بووە بۆ زۆر لە کێشەکان،
02:36
but you can't ask that age-old question,
46
144132
4316
بەڵام ناتوانیت پرسیارە کۆنەکان بکەیت،
02:40
"Where are we from?"
47
148472
1707
"ئێمە لە کوێوە هاتووین؟"
02:42
without understanding
evolution the right way.
evolution the right way.
48
150203
2809
بە بێ تێگەیشتنمان بۆ پەرەسەندن بە شێوەیەکی
دروست.
دروست.
02:45
Misunderstanding it has led
to many convoluted and corrupted views
to many convoluted and corrupted views
49
153036
5856
تێنەگەیشتن لە پەرەسەندن ڕێنیشاندەرە
بۆ زۆر لە دیمەنە ئاڵۆز و تێکچووەکان
بۆ زۆر لە دیمەنە ئاڵۆز و تێکچووەکان
02:50
of how we should treat
other life on earth,
other life on earth,
50
158916
3047
کە پێویستە چۆن مامەڵە لەگەڵ زیندەوەرەکانی
تری سەر زەوی بکەین،
تری سەر زەوی بکەین،
02:53
and how we should treat each other
51
161987
1865
چۆن مامەڵە لەگەڵ یەکتر بکەین
02:55
in terms of race and gender.
52
163876
1666
لە ڕووی نەژاد و ڕەگەزەوە.
02:59
So let's go back four billion years.
53
167253
3007
کەواتە با بگەڕێینەوە بۆ چوار ملیار ساڵ
لەمەو بەر.
لەمەو بەر.
03:02
This is the single-celled organism
we all came from.
we all came from.
54
170927
3124
ئێمە هەمووان لە زیندەوەری
تاک خانەوە هاتووین.
تاک خانەوە هاتووین.
03:06
At first, it gave rise
to other single-celled life,
to other single-celled life,
55
174075
3325
ئەمە سەرەتای دروست بوونی
زیندەوەری تاک خانەیە،
زیندەوەری تاک خانەیە،
03:09
but these are still evolving to this day,
56
177424
2492
بەڵام تا ئەمڕۆ ئەمانە لە پەرەسەندن دان،
03:11
and some would say
the Archaea and Bacteria
the Archaea and Bacteria
57
179940
2190
وهەندێکیان دەڵێن
بەکتریا کۆن و نوێکان
بەکتریا کۆن و نوێکان
03:14
that make up most of this group
58
182154
1850
زۆربەی ئەم گرووپەیان پێک هێناوە
03:16
is the most successful on the planet.
59
184028
2123
سەرکەوتووترینن لەسەر ئەم هەسارەیە.
03:18
They are certainly going
to be here well after us.
to be here well after us.
60
186175
2476
بە دڵنیاییەوە لە دوای ئێمەش دەمێنن
و بەردەوام دەبن.
و بەردەوام دەبن.
03:21
About three billion years ago,
multicellularity evolved.
multicellularity evolved.
61
189500
3680
نزیکەی سێ ملیار ساڵ لەمەوبەر،
زیندەوەرە فرەخانەکان پەرەیانسەندووە.
زیندەوەرە فرەخانەکان پەرەیانسەندووە.
03:25
This includes your fungi
and your plants and your animals.
and your plants and your animals.
62
193204
3111
ئەمە کەڕوو، ڕووەک و ئاژەڵەکان
دەگرێتەوە.
دەگرێتەوە.
03:29
The first animals to develop
a backbone were fishes.
a backbone were fishes.
63
197021
3769
یەکەم زیندەوەر کە بڕبڕەی پشتیان
بۆ پەیدا بووە ماسیەکانن.
بۆ پەیدا بووە ماسیەکانن.
03:33
So technically,
all vertebrates are fishes,
all vertebrates are fishes,
64
201385
3921
بەم شێوەیە هەموو بڕبڕەدارەکان
لە ماسیەکانەوە پەرەیانسەندووە،
لە ماسیەکانەوە پەرەیانسەندووە،
03:37
so technically, you and I are fish.
65
205330
3363
بۆیە من و تۆ ماسیین.
03:40
So don't say I didn't warn you.
66
208717
1698
بۆیە نەڵێی ئاگادارم نەکردیتەوە.
03:43
One fish lineage came onto land
67
211526
2081
یەکەمجار ماسیەکان هاتوون
بۆ سەر وشکانی
بۆ سەر وشکانی
03:45
and gave rise to, among other things,
the mammals and reptiles.
the mammals and reptiles.
68
213631
3906
لەگەڵ چەند شتێکیتر هۆکاری سەرهەڵدانی،
شیردەر و خشۆکەکان بوون.
شیردەر و خشۆکەکان بوون.
03:49
Some reptiles become birds,
some mammals become primates,
some mammals become primates,
69
217561
4324
هەندێک لە خشۆکەکان بوون بە باڵندە
هەندێک لە شیردەرەکان بوون بە پرایمەیتەکان،
هەندێک لە شیردەرەکان بوون بە پرایمەیتەکان،
03:53
some primates become monkeys with tails,
70
221909
2761
هەندێک لە پرایمەیتەکان بوون بە
مەیموونی کلکدار،
مەیموونی کلکدار،
03:56
and others become the great apes,
including a variety of human species.
including a variety of human species.
71
224694
4793
ئەوانی تر بوون بە مەیموونی گەورەی بێ کلک،
کە چەندین جۆری مرۆڤیش دەگرێتەوە.
کە چەندین جۆری مرۆڤیش دەگرێتەوە.
04:01
So you see, we didn't evolve from monkeys,
72
229511
2376
ڕوونە، ئێمە لە مەیمونەوە
پەرەمان نەسەندووە،
پەرەمان نەسەندووە،
04:03
but we do share
a common ancestor with them.
a common ancestor with them.
73
231911
2151
بەڵام لە هەمان باوانەوە هاتووین.
04:06
All the while, life
around us kept evolving:
around us kept evolving:
74
234824
2920
لە هەمان کاتدا، ژیان بەردەوام لە
پەرەسەندن دایە:
پەرەسەندن دایە:
04:09
more bacteria, more fungi,
lots of fish, fish, fish.
lots of fish, fish, fish.
75
237768
3942
بەکتریای زیاتر، کەڕووی زیاتر، زۆرێک،
لە ماسی، ماسی، ماسی.
لە ماسی، ماسی، ماسی.
04:13
If you couldn't tell --
yes, they're my favorite group.
yes, they're my favorite group.
76
241734
2587
ئەگەر ناوەکانیان نازانیت
بەڵێ، ئەوان گروپی دڵ خوازی منن.
بەڵێ، ئەوان گروپی دڵ خوازی منن.
04:16
(Laughter)
77
244345
1001
(پێکەنین)
04:17
As life evolves, it also goes extinct.
78
245370
2937
هەروەک ژیان پەرەدەسێنێت، لە ناویش دەچێت.
04:20
Most species just last
for a few million years.
for a few million years.
79
248331
3287
زۆر لە زیندەوەران بۆ چەند
ملیۆن ساڵێک دەمێننەوە.
ملیۆن ساڵێک دەمێننەوە.
04:23
So you see, most life on earth
that we see around us today
that we see around us today
80
251642
2753
ڕوونە، زۆربەی زیندەوەرەکانی سەر زەوی کە
ئێمە دەیان بینین
ئێمە دەیان بینین
04:26
are about the same age as our species.
81
254419
2195
بە نزیکەیی هەمان تەمەنی
ڕەگەزی ئێمەیان هەیە.
ڕەگەزی ئێمەیان هەیە.
04:28
So it's hubris,
it's self-centered to think,
it's self-centered to think,
82
256958
3302
هەروەها شانازیە،
خۆپەرستیە گەر پێت وابێت:
خۆپەرستیە گەر پێت وابێت:
04:32
"Oh, plants and bacteria are primitive,
83
260284
2571
ڕووەک و بەکتریاکان دواکەوتوون،
04:34
and we've been here
for an evolutionary minute,
for an evolutionary minute,
84
262879
2238
و ئێمە بە خێرایی پەرەمانسەندووە،،
04:37
so we're somehow special."
85
265141
1443
بۆیە بە شێوازێک ئێمە تایبەتین."
04:39
Think of life as being this book,
an unfinished book for sure.
an unfinished book for sure.
86
267172
4317
بیر لە ژیان بکەرەوە وەک کتێبێک،
بە دڵنییاوە کتێبێکی تەواو نەکراوە.
بە دڵنییاوە کتێبێکی تەواو نەکراوە.
04:44
We're just seeing the last
few pages of each chapter.
few pages of each chapter.
87
272085
3333
ئێمە تەنها کۆتا پەڕەکانی بەشەکە دەبینین.
04:48
If you look out
on the eight million species
on the eight million species
88
276386
2262
ئەگەر تەماشای هەشت ملیۆن
جۆر زیندەوەر بکەیت
جۆر زیندەوەر بکەیت
کە لەسەر ئەم هەسارەیە
لەگەڵمان دەژین،
لەگەڵمان دەژین،
04:50
that we share this planet with,
89
278672
1625
04:52
think of them all being
four billion years of evolution.
four billion years of evolution.
90
280321
4518
بەرهەمی چوار ملیار ساڵە.
04:56
They're all the product of that.
91
284863
1719
هەموویان بەرهەمی ئەوەن.
04:59
Think of us all as young leaves
on this ancient and gigantic tree of life,
on this ancient and gigantic tree of life,
92
287386
4832
بیر لە ئێمە بکەرەوە وەک گەڵایەکی ناسک
لەسەر دارێکی دێرین و گەورەی ژیان،
لەسەر دارێکی دێرین و گەورەی ژیان،
05:04
all of us connected by invisible branches
not just to each other,
not just to each other,
93
292242
4301
هەموومان بەهۆی لقی نادیارەوە بەیەکەوە
بەستراوینەتەوە، تەنها بەیەکەوە نا،
بەستراوینەتەوە، تەنها بەیەکەوە نا،
05:08
but to our extinct relatives
and our evolutionary ancestors.
and our evolutionary ancestors.
94
296567
3286
بەڵکۆ بە پێشینە نزیکەکان و
بنەچە پەرەسەندووەکانیشمان.
بنەچە پەرەسەندووەکانیشمان.
05:12
As a biologist, I'm still
trying to learn, with others,
trying to learn, with others,
95
300499
3357
وەکو زیندەوەرزانێک، ئێستاش
هەوڵدەدەم لەگەڵ ئەوانی تر فێربم،
هەوڵدەدەم لەگەڵ ئەوانی تر فێربم،
05:15
how everyone's related to each other,
who is related to whom.
who is related to whom.
96
303880
3195
چۆن هەموو کەسێک پەیوەستە بە یەکێکیترەوە،
کێ بە کێ پەیوەستە.
کێ بە کێ پەیوەستە.
05:20
Perhaps it's better still
97
308831
2278
لەوانەیە هەر باشتر بێت لەوەی
05:23
to think of us
as a little fish out of water.
as a little fish out of water.
98
311133
3696
کە بیر لە خۆمان بکەینەوە
وەک ماسییەکی بچوکی دەرەوەی ئاو.
وەک ماسییەکی بچوکی دەرەوەی ئاو.
05:26
Yes, one that learned to walk and talk,
99
314853
2920
بەڵێ، دانەیەک کە فێربووە بڕوات و قسە بکات،
05:29
but one that still has
a lot of learning to do
a lot of learning to do
100
317797
2349
بەڵام دانەیەک کە هێشتا زۆری ماوە
تا
تا
05:32
about who we are and where we came from.
101
320170
2671
لە بارەی ئێمە کێین و
لە کوێوە هاتووین فێر ببێت .
لە کوێوە هاتووین فێر ببێت .
05:35
Thank you.
102
323348
1151
سوپاس.
05:36
(Applause)
103
324523
3978
(چەپڵەڕێزان)
ABOUT THE SPEAKER
Prosanta Chakrabarty - IchthyologistProsanta Chakrabarty studies fish to help explain the evolution of human beings and our planet.
Why you should listen
Dr. Prosanta Chakrabarty is an Associate Professor and Curator of Fishes at the Museum of Natural Science and Department of Biological Science at Louisiana State University.
Chakrabarty is a systematist and an ichthyologist studying the evolution and biogeography of both freshwater and marine fishes. His work includes studies of Neotropical (Central and South America, Caribbean) and Indo-West Pacific (Indian and Western Pacific Ocean) fishes. His natural history collecting efforts include trips to Japan, Australia, Taiwan, Madagascar, Panama, Kuwait and many other countries. He has discovered over a dozen new species including new anglerfishes and cavefishes.
The LSU Museum of Natural Science fish collection that Chakrabarty oversees includes nearly half a million fish specimens and nearly 10,000 DNA samples covering most major groups of fishes. He earned his PhD at the University of Michigan and his undergraduate degree is from McGill University in Montreal. He has written two books including A Guide to Academia: Getting into and Surviving Grad School, Postdocs and a Research Job. He is also a former Program Director at the National Science Foundation. He was named a TED Fellow in 2016 and a TED Senior Fellow in 2018.
Prosanta Chakrabarty | Speaker | TED.com