ABOUT THE SPEAKER

Curtis "Wall Street" Carroll - Financial literacy advocate
Curtis “Wall Street” Carroll overcame poverty, illiteracy, incarceration and a lack of outside support to become a stock investor, creator and teacher of his own financial literacy philosophy.

Why you should listen

The media calls Curtis "Wall Street" Carroll the "Oracle of San Quentin" for his stock picking prowess and ability to translate financial information into simple language for his students.

Carroll grew up in Oakland, California surrounded by poverty. In 1996, at 17 years old, he committed a robbery where a man was killed. He turned himself in and ended up an illiterate teenager in prison with a 54-to-life sentence. While in prison, the stock market captured his attention, but due to his illiteracy he couldn't learn more about it. Motivating by the lure of financial gaining, he taught himself how to read at 20-21 years old, and then he started studying the stock market. Carroll's role models changed from drug dealers and sports figures to Bill Gates and Warren Buffet. He wanted others to learn this new way of making money.

When Carroll arrived at San Quentin in 2012, he met Troy Williams, who helped him start the Financial Literacy Program. Together they created the philosophy F.E.E.L (Financial Empowerment Emotional Literacy) that teaches people to recognize how their emotions affect their financial decision, and how to separate the two.

More profile about the speaker
Curtis "Wall Street" Carroll | Speaker | TED.com

TEDxSanQuentin

Curtis "Wall Street" Carroll: How I learned to read -- and trade stocks -- in prison

Куртис "Уолл Стрит" Карролл: Шоронд би хэрхэн уншиж болон хувьцаа арилжиж сурсан бэ?

Filmed: 2016-01-22

Readability: 3.7

5,811,223 views

Санхүүгийн мэдлэг бол чадвар биш -- энэ бол амьдралын хэв маяг. Үүнийг Куртис "Уолл Стрит" Карроллоос суралцаарай. Шоронд хоригдож үзсэн Карролл мөнгөний үнэ цэнийг сайн мэддэг. Хоригдох хугацаандаа бичиг үсэг бие даан суралцаж, өөрөө хувьцаа арилжих талаар сурсан тэрээр "Бид мөнгөтэй ухаалаг харьцах хэрэгтэй" хэмээх энгийн боловч хүчирхэг ойлголтоо хуваалцаж байна.

Curtis "Wall Street" Carroll - Financial literacy advocate
Curtis “Wall Street” Carroll overcame poverty, illiteracy, incarceration and a lack of outside support to become a stock investor, creator and teacher of his own financial literacy philosophy. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:12

I was 14 years old

0

960

2056

Би 14 настайдаа

00:15

inside of a bowling alley,

1

3040

1576

боулингийн төв дотор

00:16

burglarizing an arcade game,

2

4640

1760

зоосон тоглоомын машин дээрэмдээд,

00:19

and upon exiting the building

3

7200

1776

яг гарах гэж байтал

хамгаалагч гарнаас минь
барьж авахад би зугтсан.

00:21

a security guard grabbed my arm, so I ran.

4

9000

2200

Гудамжаар гүйсээр
хашлага дээгүүр харайлаа.

00:23

I ran down the street,
and I jumped on top of a fence.

5

11760

2976

00:26

And when I got to the top,

6

14760

1616

Тэгээд яг хашаан дээр гартал

00:28

the weight of 3,000 quarters
in my book bag

7

16400

2176

цүнхэнд минь байсан
3000 зоосны жин дарж

00:30

pulled me back down to the ground.

8

18600

1640

би газарт унаж билээ.

00:32

So when I came to, the security guard
was standing on top of me,

9

20880

3056

Сэрээд харахад хамгаалагч
миний дээр зогсчихсон,

00:35

and he said, "Next time you little punks
steal something you can carry."

10

23960

3416

"Дараачийн удаа дааж чадах
юмаа хулгайл" гэж хэлсэн.

00:39

(Laughter)

11

27400

2016

(Инээд)

00:41

I was taken to juvenile hall

12

29440

2136

Засан хүмүүжүүлэх рүү явж,

00:43

and when I was released
into the custody of my mother,

13

31600

2560

ээжийнхээ батлан даалтаар суллагдахад

авга ах маань
"Чи яаж баригдчихав аа?" гэсэн.

00:47

the first words my uncle said was,
"How'd you get caught?"

14

35080

2976

00:50

I said, "Man, the book bag was too heavy."

15

38080

2176

Би "Цүнх хэтэрхий хүнд байсан" гэхэд

"Бүх зоосыг авах ёсгүй байсан
шүү дээ" гэсэн.

00:52

He said, "Man, you weren't supposed
to take all the quarters."

16

40280

2936

"Зооснууд жижигхэн, би яах ёстой
байсан юм бэ?" гэхэд

00:55

I said, "Man, they were small.
What am I supposed to do?"

17

43240

2816

00:58

And 10 minutes later, he took me
to burglarize another arcade game.

18

46080

4896

Арван минутын дараа өөр нэг машин
дээрэмдэхээр дагуулж явсан.

Гэртээ харих бензиний
мөнгө хэрэгтэй байсан юм.

01:03

We needed gas money to get home.

19

51000

1640

01:05

That was my life.

20

53280

1200

Энэ л миний амьдрал байсан.

01:07

I grew up in Oakland, California,

21

55440

1856

Би Калифорни мужийн Оакланд хотод

01:09

with my mother and members
of my immediate family

22

57320

2336

кокайнд донтсон ээж,

01:11

addicted to crack cocaine.

23

59680

1240

хамаатнуудын хамт өссөн.

01:13

My environment consisted
of living with family, friends,

24

61560

4440

Миний эргэн тойронд
гэр бүл, найз нөхөд

болон орон гэргүйчүүдийн
хамгаалах байр л байсан.

01:18

and homeless shelters.

25

66960

1600

01:21

Oftentimes, dinner was served
in breadlines and soup kitchens.

26

69040

3680

Ихэнхдээ оройн хоолоо
үнэгүй хоолонд дугаарлаж авна.

01:25

The big homie told me this:

27

73440

1856

Сайн найз маань надад

01:27

money rules the world

28

75320

1976

"Мөнгө дэлхийг болон

дэлхий дээрх бүхнийг захирдаг.

01:29

and everything in it.

29

77320

1216

01:30

And in these streets, money is king.

30

78560

2080

Эдгээр гудманд мөнгө бол хаан.

01:33

And if you follow the money,

31

81320

1616

Хэрвээ чи мөнгийг дагавал,

01:34

it'll lead you to the bad guy
or the good guy.

32

82960

2520

тэр чамайг муу эсвэл
сайн залуу руу чиглүүлнэ" гэсэн.

01:38

Soon after, I committed my first crime,

33

86080

2536

Удалгүй би хамгийн анхны
гэмт хэргээ үйлдсэн

Анх удаа надад ирээдүй байна
гэж хэлэхэд

01:40

and it was the first time
that I was told that I had potential

34

88640

2976

01:43

and felt like somebody believed in me.

35

91640

1840

хэн нэгэн надад итгэсэн мэт санагдсан.

01:46

Nobody ever told me
that I could be a lawyer,

36

94240

2136

Хэн ч надад хэзээ ч хуульч,

эмч эсвэл инженер болж болно
гэж байсангүй.

01:48

doctor or engineer.

37

96400

1656

01:50

I mean, how was I supposed to do that?
I couldn't read, write or spell.

38

98080

3416

Яаж чадах юм бэ? Би уншиж, бичиж
үсэглэж ч чадахгүй.

Бичиг үсэггүй хүн.

01:53

I was illiterate.

39

101520

1216

Тэгээд би дандаа гэмт хэрэг л миний
явах зам гэж боддог байлаа.

01:54

So I always thought
crime was my way to go.

40

102760

2560

01:59

And then one day

41

107480

1696

Нэг өдөр

02:01

I was talking to somebody

42

109200

1256

нэг хүнтэй ярилцаж байтал

02:02

and he was telling me
about this robbery that we could do.

43

110480

3600

тэр надад хамтдаа хийж болох
дээрмийн талаар хэлсэн.

02:06

And we did it.

44

114760

1200

Бид хийсэн.

02:09

The reality was that I was growing up

45

117080

1816

Бодит байдал дээр би

02:10

in the strongest
financial nation in the world,

46

118920

2216

дэлхийн хамгийн хүчирхэг
эдийн засагтай

02:13

the United States of America,

47

121160

1856

Америкийн Нэгдсэн Улсад өсч байлаа.

02:15

while I watched my mother
stand in line at a blood bank

48

123040

4080

Гэсэн ч би ээжийгээ цусны төвд
дараалалд зогсож

02:20

to sell her blood for 40 dollars
just to try to feed her kids.

49

128680

3680

хүүхдүүдээ тэжээхийн тулд
40 доллароор цусаа зарахыг нь харсан.

02:25

She still has the needle marks
on her arms to day to show for that.

50

133320

3320

Одоо хүртэл ээжийн минь гаран дээр
зүүний ормууд байдаг.

Иймд би нийгмийн төлөө
санаа зовж байгаагүй.

02:29

So I never cared about my community.

51

137480

1736

Тэд миний амьдралд
санаа тавиагүй шүү дээ.

02:31

They didn't care about my life.

52

139240

1496

02:32

Everybody there was doing what they
were doing to take what they wanted,

53

140760

3416

Хүн бүр хүссэндээ хүрэхийн тулд
хийх ёстойгоо хийж байсан.

Хар тамхины наймаачид, дээрэмчид,
цусны төв.

02:36

the drug dealers,
the robbers, the blood bank.

54

144200

2176

Бүгд л бохир мөнгө авч байсан.

02:38

Everybody was taking blood money.

55

146400

1616

Би ч гэсэн боломжтой
замаар нь л авсан.

02:40

So I got mine by any means necessary.

56

148040

1896

02:41

I got mine.

57

149960

1576

Би өөрийнхийгөө авсан.

02:43

Financial literacy
really did rule the world,

58

151560

2120

Санхүүгийн мэдлэг үнэхээр л
дэлхийг захирдаг.

02:46

and I was a child slave to it

59

154680

1976

Харин нялх боол би

02:48

following the bad guy.

60

156680

1240

муу залуусыг дагасаар.

02:52

At 17 years old, I was arrested
for robbery and murder

61

160280

3176

17 насандаа би дээрэм, хүн
амины хэргээр баривчлагдсан.

02:55

and I soon learned that finances in prison
rule more than they did on the streets,

62

163480

3976

Удалгүй гадаах гудамжнаас илүү
шоронгийн торонд санхүү

илүү хүчтэйг ойлгоод
оролцохыг хүссэн.

02:59

so I wanted in.

63

167480

1200

03:01

One day, I rushed to grab
the sports page of the newspaper

64

169600

3056

Нэг өдөр камерт хамт
хоригддог эрээр уншуулахаар

сонингийн спортын хуудсыг
яаран авах гэтэл

03:04

so my celly could read it to me,

65

172680

1816

03:06

and I accidentally
picked up the business section.

66

174520

2416

санаандгүй бизнесийн нүүийг нь
авчихсан байсан.

03:08

And this old man said,
"Hey youngster, you pick stocks?"

67

176960

3256

Хөгшин эр "Чи хувьцаа
авдаг юм уу?" гэсэн.

03:12

And I said, "What's that?"

68

180240

1256

"Тэр чинь юу юм?" гэхэд

03:13

He said, "That's the place
where white folks keep all their money."

69

181520

3176

"Цагаан арьстнуудын мөнгөө хадгалдаг
газар" гэж хариулав.

03:16

(Laughter)

70

184720

1216

(Инээд)

03:17

And it was the first time
that I saw a glimpse of hope,

71

185960

3856

Анх удаа найдварын гал
асах шиг л болсон.

03:21

a future.

72

189840

1496

Ирээдүй.

Хөгшин эр надад хувьцаа гэж юу
болохыг товчхон тайлбарлав.

03:23

He gave me this brief description
of what stocks were,

73

191360

2600

03:26

but it was just a glimpse.

74

194800

1440

Энэ гэхдээ найдварын жижиг хэсэг.

Би яаж хийх вэ?

03:30

I mean, how was I supposed to do it?

75

198360

1776

03:32

I couldn't read, write or spell.

76

200160

1760

Би бичиж, уншиж, үсэглэж ч
чадахгүй шүү дээ.

03:34

The skills that I had developed
to hide my illiteracy

77

202600

2616

Бичиг үсэггүйгээ нуух гэж хөгжүүлсэн
чадварууд маань

03:37

no longer worked in this environment.

78

205240

1976

энэ орчинд нөлөөгүй байсан.

03:39

I was trapped in a cage,
prey among predators,

79

207240

3096

Би торонд гацсан, өгөөш мэт

хэзээ ч байгаагүй эрх чөлөөний
төлөө тулалдаад л.

03:42

fighting for freedom I never had.

80

210360

1896

03:44

I was lost, tired,

81

212280

2176

Би яахаа мэдэхгүй бас ядарсан,

03:46

and I was out of options.

82

214480

1360

ямар ч сонголтгүй болсон байсан.

03:49

So at 20 years old,

83

217000

1776

20 настайдаа,

амьдралынхаа хамгийн хэцүү
зүйлийг хийсэн.

03:50

I did the hardest thing
I'd ever done in my life.

84

218800

2520

03:54

I picked up a book,

85

222160

1200

Ном уншиж билээ.

03:57

and it was the most agonizing
time of my life,

86

225400

2480

Миний амьдралын хамгийн
зовлонт үе байсан.

04:01

trying to learn how to read,

87

229320

1816

Уншиж сурах гэж оролдох,

04:03

the ostracizing from my family,

88

231160

2616

гэр бүл, найзууддаа

шүүмжлүүлэх.

04:05

the homies.

89

233800

1200

04:08

It was rough, man.

90

236280

1456

Надад хүнд байсан.

04:09

It was a struggle.

91

237760

1376

Тэмцэл, чармайлт байсан.

04:11

But little did I know

92

239160

1696

Гэхдээ миний мэдээгүй зүйл нь

04:12

I was receiving the greatest gifts
I had ever dreamed of:

93

240880

3416

би мөрөөдөж байгаагүй хамгийн
том бэлгээ авч байсан:

04:16

self-worth,

94

244320

1200

өөрийн үнэ цэнэ,

04:18

knowledge, discipline.

95

246320

1840

мэдлэг, зарчим.

04:21

I was so excited to be reading that I read
everything I could get my hands on:

96

249000

3696

Үнэхээр сэтгэл хөдөлж,
бүх л зүйлийг уншдаг байлаа.

04:24

candy wrappers, clothing logos,
street signs, everything.

97

252720

3335

Чихрийн цаас, хувцасны шошго,
гудамжны тэмдэг бүгдийг.

Би зүгээр л уншсаар байсан!

04:28

I was just reading stuff!

98

256079

1217

04:29

(Applause)

99

257320

1016

(Алга ташилт)

04:30

Just reading stuff.

100

258360

1200

Зүгээр л уншсан.

04:33

I was so excited to know how to read
and know how to spell.

101

261360

2800

Уншиж, үсэглэж сурахдаа их
догдолсон.

04:36

The homie came up, said,
"Man, what you eating?"

102

264720

2256

Найз маань "Чи юу идээд
байгаа юм?" гэхэд

04:39

I said, "C-A-N-D-Y, candy."

103

267000

1736

би "Ч-И-Х-Э-Р, чихэр" гэж байлаа.

04:40

(Laughter)

104

268760

2256

(Инээд)

04:43

He said, "Let me get some."
I said, "N-O. No."

105

271040

2496

"Надад л даа" гэхэд нь би
"Ү-Г-Ү-Й, үгүй" гэсэн.

04:45

(Laughter)

106

273560

1216

(Инээд)

04:46

It was awesome.

107

274800

1416

Үнэхээр гайхалтай байсан.

04:48

I mean, I can actually now
for the first time in my life read.

108

276240

3176

Би амьдралдаа анх удаа
уншиж чадаж байна шүү дээ.

04:51

The feeling that I got
from it was amazing.

109

279440

2040

Миний авсан мэдрэмж үнэхээр гоё байсан.

04:55

And then at 22, feeling myself,

110

283240

2600

Тэгээд 22 настай, өөрийгөө мэдэрчихсэн,

04:58

feeling confident,

111

286800

1736

өөртөө итгэлтэй би

05:00

I remembered what the OG told me.

112

288560

1840

хөгшин эрийн хэлсэн үгийг санасан.

05:03

So I picked up the business section
of the newspaper.

113

291760

3736

Тэгээд би сонингийн бизнес нүүрийг авч

тэр баян, цагаан арьстай
хүмүүсийг олохыг хүссэн.

05:07

I wanted to find these rich white folks.

114

295520

1936

05:09

(Laughter)

115

297480

1600

(Инээд)

05:12

So I looked for that glimpse.

116

300520

1920

Би нөгөө найдвараа хайсан.

05:15

As I furthered my career

117

303480

1616

Карьераа ахиулж,

05:17

in teaching others how to
financially manage money and invest,

118

305120

3856

санхүүгээ захиран зарцуулах, хөрөнгө
оруулахыг бусдад заахдаа,

05:21

I soon learned that I had to take
responsibility for my own actions.

119

309000

3336

би өөрийнхөө үйлдэл бүрт хариуцлага
үүрэх ёстойг ойлгосон.

05:24

True, I grew up
in a very complex environment,

120

312360

3016

Би хэцүү орчинд өссөн нь үнэн,

05:27

but I chose to commit crimes,

121

315400

1936

гэхдээ би л гэмт хэрэг хийхийг сонгосон.

05:29

and I had to own up to that.

122

317360

1776

Би үүнийгээ хүлээн зөвшөөрөх ёстой.

05:31

I had to take responsibility
for that, and I did.

123

319160

2616

Хариуцлагаа ч хүлээсэн.

05:33

I was building a curriculum
that could teach incarcerated men

124

321800

2896

Би хоригдлуудад хэрхэн мөнгөө
удирдан зарцуулах талаар

05:36

how to manage money
through prison employments.

125

324720

2280

хөтөлбөр зохиосон.

Амьдралаа зөв зохицуулах нь
дамжуулж болох хэрэгслийг бүтээж

05:40

Properly managing our lifestyle
would provide transferrable tools

126

328720

3176

05:43

that we can use to manage money
when we reenter society,

127

331920

3336

үүнийг нь ахин нийгэмшиж буй
хүмүүс ашиглаж болно.

05:47

like the majority of people did
who didn't commit crimes.

128

335280

3256

Яг л ихэнх гэмт хэрэг
үйлдээгүй хүмүүс шиг.

05:50

Then I discovered

129

338560

1200

Би зах зээлийн мэдээгээр

05:52

that according to MarketWatch,

130

340680

2056

нэг зүйлийг олж мэдсэн нь

05:54

over 60 percent of the American population

131

342760

2536

Америкчуудын жараас дээш хувь нь

05:57

has under 1,000 dollars in savings.

132

345320

2120

1000 доллараас бага хадгаламжтай.

06:00

Sports Illustrated said that
over 60 percent of NBA players

133

348200

3216

Sports Illustrated бичсэнээр NBA тоглогчид

NFL хөлбөмбөгчдийн 80 хувь нь
эцэстээ ямар ч мөнгөгүй болдог.

06:03

and NFL players go broke.

134

351440

1536

06:05

40 percent of marital problems
derive from financial issues.

135

353000

3040

Гэр бүлийн асуудлын 40 хувь нь
санхүүгээс үүсэлтэй.

06:09

What the hell?

136

357080

1216

Юу гээч нь вэ?

06:10

(Laughter)

137

358320

2136

(Инээд)

Хүмүүс амьдралынхаа
туршид ажиллаад,

06:12

You mean to tell me
that people worked their whole lives,

138

360480

2696

06:15

buying cars, clothes,
homes and material stuff

139

363200

2576

машин, хувцас, гэр, материаллаг
зүйлс авдаг ч

цалингаас цалингийн хооронд
амьдардаг гэж үү?

06:17

but were living check to check?

140

365800

2216

06:20

How in the world were members of society
going to help incarcerated individuals

141

368040

4336

Хүмүүс яаж шоронгийн
хоригдлуудыг

эргэн нийгэмшихэд нь туслах гээд
байгаа юм бэ?

06:24

back into society

142

372400

1216

Тэд өөрсдийнхөө амьдарлыг ч
зохицуулж чадахгүй байхад.

06:25

if they couldn't manage they own stuff?

143

373640

1880

06:28

We screwed.

144

376160

1256

Бид ч өнгөрчээ!

06:29

(Laughter)

145

377440

1736

(Инээд)

06:31

I needed a better plan.

146

379200

1400

Тэгэхээр надад илүү дээр төлөвлөгөө
хэрэгтэй болсон.

06:34

This is not going to work out too well.

147

382520

2120

Энэ байдлаараа нээх их сайжрахгүй.

06:37

So ...

148

385040

1200

Тэгээд...

06:39

I thought.

149

387880

1200

Би бодсон.

06:43

I now had an obligation
to meet those on the path

150

391800

2840

Одоо би замдаа таарсан хүмүүсдээ

06:48

and help,

151

396360

1216

туслах үүрэгтэй болсон.

06:49

and it was crazy because
I now cared about my community.

152

397600

3256

Үнэхээр солиотой учир нь би одоо
нийгэмдээ санаа тавьж байна.

06:52

Wow, imagine that.
I cared about my community.

153

400880

2360

Төсөөлдөө, би нийгмийн төлөө
санаа тавьж байна.

06:56

Financial illiteracy is a disease

154

404640

2296

Санхүүгийн мэдлэггүй байдал нь өвчин,

06:58

that has crippled minorities
and the lower class in our society

155

406960

3016

энэ нь нийгмийн цөөнх,
доод түвшний хүмүүсийг

07:02

for generations and generations,

156

410000

2136

үеийн үед зэрэмдэг болгосон.

07:04

and we should be furious about that.

157

412160

2496

Харин одоо бид үүнээс болж
уурлах хэрэгтэй.

07:06

Ask yourselves this:

158

414680

1576

Өөрсдөөсөө энийг асуу.

07:08

How can 50 percent
of the American population

159

416280

3256

Яаж эдийн засгийн хөгжлөөр
урагшилдаг орны

07:11

be financially illiterate in a nation
driven by financial prosperity?

160

419560

3960

50% нь санхүүгийн ойлголтгүй
байж болох вэ?

07:17

Our access to justice, our social status,

161

425000

2856

Бидний шудрага ёс, нийгмийн давхрага,

07:19

living conditions, transportation and food

162

427880

3016

амьдрах нөхцөл, тээвэр, хоол хүнс бүгд

хүмүүсийн зохицуулж чадахгүй
мөнгөн дээр тогтож байна.

07:22

are all dependent on money
that most people can't manage.

163

430920

3056

07:26

It's crazy!

164

434000

1576

Энэ байж болшгүй!!

07:27

It's an epidemic

165

435600

1376

Энэ бол аймшигтай хэрэг.

07:29

and a bigger danger to public safety
than any other issue.

166

437000

3000

Мөн нийгмийн аюулгүй байдалд тулгарсан
том аюул.

07:33

According to the California
Department of Corrections,

167

441720

2656

Калифорнийн Засан хамгаалах
хэлтсийн тоогоор

07:36

over 70 percent of those incarcerated

168

444400

2336

хоригдлуудын 70-аас дээш хувь нь

07:38

have committed or have been charged
with money-related crimes:

169

446760

3616

бүгд мөнгөтэй холбоотой хэргээс
болж яллагдсан байдаг.

07:42

robberies, burglaries,
fraud, larceny, distortion --

170

450400

4520

Хулгай, дээрэм, залилан, сүрдүүлэг
үзүүлсэн дээрэм гээд

07:47

and the list goes on.

171

455720

1320

жагсаалт үргэлжилнэ.

07:49

Check this out:

172

457920

1216

Энийг сонсдоо.

07:51

a typical incarcerated person

173

459160

2936

Энгийн хоригдол

07:54

would enter the California prison system

174

462120

2496

Калифорнийн шоронгийн системд орохдоо

07:56

with no financial education,

175

464640

1560

ямар ч санхүүгийн боловсролгүй,

07:58

earn 30 cents an hour,

176

466840

1976

цагт 30 цент олж,

08:00

over 800 dollars a year,

177

468840

2216

энэ нь жилд 800 гаруй доллар,

08:03

with no real expenses and save no money.

178

471080

2760

зардалгүй бас хадгаламжгүй байдаг.

08:06

Upon his parole, he will be given
200 dollars gate money and told,

179

474760

4336

Суллагдахдаа тэр 200 доллар аваад

"За амжилт, асуудлаас холхон л байгаарай.
Битгий эргэж ирээрэй" гэж хэлүүлнэ.

08:11

"Hey, good luck, stay out of trouble.
Don't come back to prison."

180

479120

3080

08:14

With no meaningful preparation
or long-term financial plan,

181

482800

3296

Утга учир бүхий урт хугацааны санхүүгийн
төлөвлөгөөгүй

08:18

what does he do ... ?

182

486120

1200

тэр юу хийх вэ?

08:20

At 60?

183

488600

1200

60 насандаа?

08:23

Get a good job,

184

491120

1336

Сайн ажил олох уу,

08:24

or go back to the very criminal behavior
that led him to prison in the first place?

185

492480

3920

эсвэл анх шорон руу чиглүүлсэн гэмт
хэргээ ахин үйлдэх үү?

08:29

You taxpayers, you choose.

186

497400

1776

Татвар төлдөг та нар сонго.

08:31

Well, his education
already chose for him, probably.

187

499200

3160

Үнэндээ, бараг боловсрол нь
түүний өмнөөс сонгочихсон байх.

08:35

So how do we cure this disease?

188

503120

2360

Тэгэхээр бид хэрхэн
энэ өвчнийг анагаах вэ?

08:38

I cofounded a program

189

506240

1736

Би нэг хөтөлбөр үүсгэсэн.

08:40

that we call Financial Empowerment
Emotional Literacy.

190

508000

4576

Санхүүгийн болон сэтгэл зүйн
чадавхижуулах хөтөлбөр.

Бид үүнийгээ FEEL гэж нэрлэдэг.

08:44

We call it FEEL,

191

512600

1456

08:46

and it teaches how do you separate
your emotional decisions

192

514080

3176

Энэ нь хүмүүст хэрхэн сэтгэл
хөдлөлийн шийдвэрээ

санхүүгийн шийдвэрээс
ялгахыг болоод

08:49

from your financial decisions,

193

517280

1976

08:51

and the four timeless rules
to personal finance:

194

519280

3416

хувийн санхүүд мөрдөх
дөрвөн дүрмийг заадаг:

08:54

the proper way to save,

195

522720

1560

хадгаламж үүсгэх зөв арга,

08:57

control your cost of living,

196

525560

1640

зардалаа хянах,

09:00

borrow money effectively

197

528320

1776

үр дүнтэй мөнгө зээлэх,

09:02

and diversify your finances
by allowing your money to work for you

198

530120

3776

эцэст нь санхүүгээ төрөлжүүлж,
мөнгийг өөрт тань ажиллахыг зөвшөөрөх.

09:05

instead of you working for it.

199

533920

1816

Та өөрөө мөнгөнд ажиллаж байхан оронд.

09:07

Incarcerated people need these life skills
before we reenter society.

200

535760

4160

Хоригдсон хүмүүст эргэж нийгэмд орохын
өмнө эдгээр амьдралын чадварууд хэрэгтэй.

09:13

You can't have full rehabilitation
without these life skills.

201

541480

3896

Хүн эдгээр чадваргүйгээр
бүрэн хүмүүжих боломжгүй.

09:17

This idea that only professionals
can invest and manage money

202

545400

3816

Зөвхөн мэргэжилтнүүд хөрөнгө оруулж,
мөнгө зохицуулж чаддаг гэх бодол

09:21

is absolutely ridiculous,

203

549240

2256

үнэхээр инээдтэй, утгагүй.

Мөн чамд ингэж хэлсэн хүн байвал
тэр худлаа ярьж байна.

09:23

and whoever told you that is lying.

204

551520

1667

09:25

(Applause)

205

553211

4965

(Алга ташилт)

09:30

A professional is a person

206

558200

2416

Мэргэжилтэн гэдэг нь

09:32

who knows his craft better than most,

207

560640

2496

ажлаа бусдаас илүү
мэддэг хүн байдаг.

09:35

and nobody knows how much money
you need, have or want better than you,

208

563160

4936

Чамд хэр их мөнгө хэрэгтэйг
чамаас өөр хэн ч мэдэхгүй.

Тэгэхээр чи л
мэргэжилтэн гэсэн үг.

09:40

which means you are the professional.

209

568120

1960

09:42

Financial literacy is not a skill,
ladies and gentlemen.

210

570880

4216

Санхүүгийн мэдлэг бол чадвар биш,
ноёд хатагтай нараа.

09:47

It's a lifestyle.

211

575120

1200

Энэ бол амьдралын хэв маяг.

09:49

Financial stability is a byproduct
of a proper lifestyle.

212

577560

4496

Санхүүгийн тогтвортой байдал нь
зөв амьдралын үр дүн.

09:54

A financially sound incarcerated person
can become a taxpaying citizen,

213

582080

3800

Санхүүгийн мэдээлэлтэй хоригдол хүн татвар
төлдөг иргэн болж болно.

09:58

and a financially sound
taxpaying citizen can remain one.

214

586680

3496

Мөн санхүүгийн мэдээлэлтэй татвар төлдөг
иргэн тэр хэвээрээ үлдэж болно.

10:02

This allows us to create a bridge
between those people who we influence:

215

590200

4336

Энэ нь бидэнд хүмүүсийн
хооронд гүүр барих боломжийг олгож байна.

10:06

family, friends and those young people

216

594560

2736

Гэр бүл, найз нөхөд болон залуу хүмүүс,

10:09

who still believe
that crime and money are related.

217

597320

2920

мөнгө болон гэмт хэрэг холбоотой
гэдэгт итгэдэг хүн болгонд.

10:13

So let's lose the fear and anxiety

218

601720

2896

Тэгэхээр айдас болон зовнилоо,

тэр сүртэй санхүүгийн үгнүүд,

10:16

of all the big financial words

219

604640

1456

10:18

and all that other nonsense
that you've been out there hearing.

220

606120

3576

бусад сонссон утгагүй
зүйлсийг орхиё.

10:21

And let's get to the heart
of what's been crippling our society

221

609720

3856

Мөн нийгмийг зэрэмдэглүүлж байгаа
зүйлийн зүрхийг онилж,

10:25

from taking care of your responsibility
to be better life managers.

222

613600

4360

амьдралаа өөрөө илүү сайн
зохицуулах хариуцлагаа үүрье.

10:31

And let's provide a simple
and easy to use curriculum

223

619000

3336

Бас энгийн бөгөөд амархан мөртлөө,
санхүүгийн эрх болон

сэтгэлийн мэдлэгийн гол зүрхэнд,
тиймээ зүрхэнд очдог

10:34

that gets to the heart, the heart

224

622360

2256

10:36

of what financial empowerment
and emotional literacy really is.

225

624640

3936

хөтөлбөр бий болгоцгоё.

10:40

Now, if you're sitting out here
in the audience and you said,

226

628600

2896

Одоо та энд үзэгчдийн дунд сууж байгаад

"Өө, би ийм хүн биш ээ.
Итгэхгүй байна" гэсэн бол

10:43

"Oh yeah, well, that ain't me
and I don't buy it,"

227

631520

2416

10:45

then come take my class --

228

633960

1296

ирээд миний хичээлд суу...

10:47

(Laughter)

229

635280

1696

(Инээд)

10:49

so I can show you how much money
it costs you every time you get emotional.

230

637000

3680

Би танд сэтгэл тань хөдлөх бүрт тань
хэр их мөнгө зарцуулдагийг үзүүлье.

10:53

(Applause)

231

641960

3160

(Алга ташилт)

10:59

Thank you very much. Thank you.

232

647600

1536

Баярлалаа. Маш их баярлалаа.

11:01

(Applause)

233

649160

1160

(Алга ташилт)

Translated by Uyanga Gantulga
Reviewed by Batchansaa Batzorig

ABOUT THE SPEAKER

Curtis "Wall Street" Carroll - Financial literacy advocate
Curtis “Wall Street” Carroll overcame poverty, illiteracy, incarceration and a lack of outside support to become a stock investor, creator and teacher of his own financial literacy philosophy.

Why you should listen

The media calls Curtis "Wall Street" Carroll the "Oracle of San Quentin" for his stock picking prowess and ability to translate financial information into simple language for his students.

Carroll grew up in Oakland, California surrounded by poverty. In 1996, at 17 years old, he committed a robbery where a man was killed. He turned himself in and ended up an illiterate teenager in prison with a 54-to-life sentence. While in prison, the stock market captured his attention, but due to his illiteracy he couldn't learn more about it. Motivating by the lure of financial gaining, he taught himself how to read at 20-21 years old, and then he started studying the stock market. Carroll's role models changed from drug dealers and sports figures to Bill Gates and Warren Buffet. He wanted others to learn this new way of making money.

When Carroll arrived at San Quentin in 2012, he met Troy Williams, who helped him start the Financial Literacy Program. Together they created the philosophy F.E.E.L (Financial Empowerment Emotional Literacy) that teaches people to recognize how their emotions affect their financial decision, and how to separate the two.

More profile about the speaker
Curtis "Wall Street" Carroll | Speaker | TED.com

THE ORIGINAL VIDEO ON TED.COM

Куртис "Уолл Стрит" Карролл: Шоронд би хэрхэн уншиж болон хувьцаа арилжиж сурсан бэ? | TED Talk | TED.com