TEDYouth 2015
Jill Heinerth: The mysterious world of underwater caves
Jill Heinerth: Bota e mistershme e shpellave nenujore
Filmed:
Readability: 4
1,921,342 views
Zhytesja e shpellave Jill Heinerth eksploron rrymat e ujrave te nendheshme qe rrjedhin ne planet. Duke punuar me biologet, klimatologet e arkeologet, Heinerth zbulon misteret e formave te jetes qe okupojne disa nga vendet me te largeta te planetit dhe ndihmon kerkuesit te shkycin historine e ndryshimit te klimes. Ne kete fjalim te shkurter, beni nje zhytje nen vale dhe eksploroni mrekullite e hapsirave nentokesore.
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
I'm an underwater explorer,
0
1440
2600
Jam eksploruese nënujore
00:17
more specifically a cave diver.
1
5480
2800
më specifikisht, zhytëse shpellash.
00:21
I wanted to be an astronaut
when I was a little kid,
when I was a little kid,
2
9200
2616
Kur isha fëmijë doja të bëhesha astronaute,
00:23
but growing up in Canada as a young girl,
that wasn't really available to me.
that wasn't really available to me.
3
11840
4600
por e rritur në Kanada,
nuk e kisha ate mundesi.
nuk e kisha ate mundesi.
00:29
But as it turns out,
we know a lot more about space
we know a lot more about space
4
17680
3776
Por siq duket, ne dijmë shumë
më tepër për hapsirën
më tepër për hapsirën
00:33
than we do about the underground waterways
coursing through our planet,
coursing through our planet,
5
21480
4336
se sa për rrugët nënujore që vërshojnë
nëpër planetin tonë
nëpër planetin tonë
00:37
the very lifeblood of Mother Earth.
6
25840
2960
që janë lëngu më jetësor i Mëmës Tokë.
00:41
So I decided to do something
that was even more remarkable.
that was even more remarkable.
7
29720
3376
Andaj vendosa të bëj dicka
që ishte akoma më madhështore.
që ishte akoma më madhështore.
00:45
Instead of exploring outer space,
8
33120
2456
Në vend që të eksploroja
hapsirën e jashtme
hapsirën e jashtme
00:47
I wanted to explore
the wonders of inner space.
the wonders of inner space.
9
35600
3160
Doja të eksploroja mrekullitë
e hapsirës së brendshme.
e hapsirës së brendshme.
00:51
Now, a lot of people will tell you
10
39920
1656
Tani, shumë njerëz do t'ju thonë
00:53
that cave diving is perhaps
one of the most dangerous endeavors.
one of the most dangerous endeavors.
11
41600
4120
se zhytja në shpella është ndoshta
një nga përpjekjet më të rrezikshme.
një nga përpjekjet më të rrezikshme.
00:58
I mean, imagine yourself
here in this room,
here in this room,
12
46560
2896
Imagjinoni vetën këtu në këtë dhomë
sikur papritur po zhyteni në errësirë
01:01
if you were suddenly
plunged into blackness,
plunged into blackness,
13
49480
2896
me punën e vetme që të gjeni daljen
01:04
with your only job to find the exit,
14
52400
2416
nganjëherë duke notuar nëpër
këto hapsira të mëdha
këto hapsira të mëdha
01:06
sometimes swimming
through these large spaces,
through these large spaces,
15
54840
2336
01:09
and at other times
crawling beneath the seats,
crawling beneath the seats,
16
57200
3336
dhe nganjëherë duke u zvarritur
poshtë karrikeve
poshtë karrikeve
01:12
following a thin guideline,
17
60560
2536
duke ndjekur një udhëzues të hollë
thjesht duke pritur për ndihmë jetësore
për t'ju ofruar frymëmarrjen e rradhës.
për t'ju ofruar frymëmarrjen e rradhës.
01:15
just waiting for the life support
to provide your very next breath.
to provide your very next breath.
18
63120
4736
Eh pra, kjo është puna ime.
01:19
Well, that's my workplace.
19
67880
1720
Por ajo cka dua t'ju mësoj sot
01:22
But what I want to teach you today
20
70760
1976
është se bota jonë nuk është
një shkëmb i madh i ngurtë
një shkëmb i madh i ngurtë
01:24
is that our world
is not one big solid rock.
is not one big solid rock.
21
72760
4376
01:29
It's a whole lot more like a sponge.
22
77160
1960
është shumë më tepër si një sfungjer.
Unë mund të notoj nëpër shumë
hapsira të sfungjerit së Tokës sonë,
hapsira të sfungjerit së Tokës sonë,
01:31
I can swim through a lot of the pores
in our earth's sponge,
in our earth's sponge,
23
79960
3856
por ku nuk mundem
01:35
but where I can't,
24
83840
1416
01:37
other life-forms and other materials
can make that journey without me.
can make that journey without me.
25
85280
5016
forma të tjera të jetës si dhe materjale
të tjera mund ta bëjnë atë rrugëtim pa mua.
të tjera mund ta bëjnë atë rrugëtim pa mua.
Zëri im është ai që do t'ju mësoje ju
01:42
And my voice is the one
that's going to teach you
that's going to teach you
26
90320
3016
për brendësinë e mëmës Tokë.
01:45
about the inside of Mother Earth.
27
93360
2920
Nuk kishte libër udhëzues
në dispozicion për mua
në dispozicion për mua
01:50
There was no guidebook available to me
28
98640
2976
kur vendosa të bëhesha përsoni i parë
që zhytet në ajsbergët e Antarktides.
që zhytet në ajsbergët e Antarktides.
01:53
when I decided to be the first person
to cave dive inside Antarctic icebergs.
to cave dive inside Antarctic icebergs.
29
101640
6056
01:59
In 2000, this was the largest
moving object on the planet.
moving object on the planet.
30
107720
4416
Në 2000-tën, ky ishte objekti
më i madh lëvizës në planet.
më i madh lëvizës në planet.
Erdhi nga Ross Ice Shelf
02:04
It calved off the Ross Ice Shelf,
31
112160
2016
Kështu që ne shkuam atje për të studjuar
ekologjinë e skajeve të akullit
ekologjinë e skajeve të akullit
02:06
and we went down there
to explore ice edge ecology
to explore ice edge ecology
32
114200
2936
dhe për të kërkuar
forma jetësore nën akull.
forma jetësore nën akull.
02:09
and search for life-forms beneath the ice.
33
117160
2640
Ne përdorim një teknologji
të quajtur rifrymëzues.
të quajtur rifrymëzues.
02:12
We use a technology called rebreathers.
34
120440
3176
Eshtë tejet e ngjajshme me teknologjinë
që përdoret për ecjet ne hapsire.
që përdoret për ecjet ne hapsire.
02:15
It's an awful lot like the same technology
that is used for space walks.
that is used for space walks.
35
123640
4216
02:19
This technology enables us to go deeper
36
127880
2456
Kjo teknologji na mundëson
që të shkojmë më thellë
që të shkojmë më thellë
02:22
than we could've imagined
even 10 years ago.
even 10 years ago.
37
130360
2736
se sa mund ta imagjinonim
edhe para 10 viteve.
edhe para 10 viteve.
Përdorim gazra ekzotike
02:25
We use exotic gases,
38
133120
2056
Dhe mund të bëjmë misione
nënujore të gjata 20 orë
nënujore të gjata 20 orë
02:27
and we can make missions
even up to 20 hours long underwater.
even up to 20 hours long underwater.
39
135200
5200
Punoj me biologë.
02:33
I work with biologists.
40
141160
2176
Na del se shpellat janë magazina
të formave jetësore të mrekullueshme,
të formave jetësore të mrekullueshme,
02:35
It turns out that caves
are repositories of amazing life-forms,
are repositories of amazing life-forms,
41
143360
4536
02:39
species that we never knew existed before.
42
147920
2800
specie të cilat kurrë
nuk e kemi ditur se ekzistojnë.
nuk e kemi ditur se ekzistojnë.
Shumë nga këto forma jetësore
jetojnë në mënyra të pazakonta.
jetojnë në mënyra të pazakonta.
02:43
Many of these life-forms
live in unusual ways.
live in unusual ways.
43
151760
3296
Nuk kanë ndonjë pigment dhe
as sy në shumicën e kohës
as sy në shumicën e kohës
02:47
They have no pigment
and no eyes in many cases,
and no eyes in many cases,
44
155080
3936
dhe këto kafshë janë
jashtëzakonisht jetëgjatë.
jashtëzakonisht jetëgjatë.
02:51
and these animals
are also extremely long-lived.
are also extremely long-lived.
45
159040
4496
02:55
In fact, animals swimming
in these caves today
in these caves today
46
163560
3456
Në fakt, kafshët që sot notojnë
nëpër këto shpella
nëpër këto shpella
02:59
are identical in the fossil record
47
167040
2496
janë identike në të dhënat fosilore
03:01
that predates the extinction
of the dinosaurs.
of the dinosaurs.
48
169560
3336
që daton zhdukjen e dinosaurëve.
03:04
So imagine that: these are
like little swimming dinosaurs.
like little swimming dinosaurs.
49
172920
3736
Andaj imagjinoni se këto janë
si dinosaurë të vegjël që notojnë.
si dinosaurë të vegjël që notojnë.
Cfarë mund të na mësojnë
ato për evolucionin dhe mbijetesën?
ato për evolucionin dhe mbijetesën?
03:08
What can they teach us
about evolution and survival?
about evolution and survival?
50
176680
3440
Kur shikojmë tek një kafshë
shumëkëmbëshe si kjo që po noton
shumëkëmbëshe si kjo që po noton
03:13
When we look at an animal
like this remipede swimming in the jar,
like this remipede swimming in the jar,
51
181120
4016
shohim se ka dhëmbë të gjatë me helm.
03:17
he has giant fangs with venom.
52
185160
2856
03:20
He can actually attack something
40 times his size and kill it.
40 times his size and kill it.
53
188040
4256
Në fakt ai mund të sulmojë dicka 40 herë
më të madhe se masa e tij dhe ta mbyse.
më të madhe se masa e tij dhe ta mbyse.
Sikur të kishte madhësinë e një mace
03:24
If he were the size of a cat,
54
192320
1776
Ai do të ishte gjëja më e rrezikshme
në planetin tonë.
në planetin tonë.
03:26
he'd be the most dangerous
thing on our planet.
thing on our planet.
55
194120
2600
Dhe këto kafshë jetojnë në vende
mrekullisht të bukura
mrekullisht të bukura
03:29
And these animals live
in remarkably beautiful places,
in remarkably beautiful places,
56
197920
3256
03:33
and in some cases,
caves like this, that are very young,
caves like this, that are very young,
57
201200
4616
dhe në disa raste, nëpër shpella
si këto që janë shumë të reja
si këto që janë shumë të reja
03:37
yet the animals are ancient.
58
205840
1736
prapë kafshët janë antike.
03:39
How did they get there?
59
207600
1280
Si kanë mbërritur këto kafshë aty?
03:41
I also work with physicists,
60
209880
2176
Gjithashtu punoj edhe me fizikantë,
dhe shpesh herë janë të interesuar
në ndryshimin e klimës globale.
në ndryshimin e klimës globale.
03:44
and they're interested oftentimes
in global climate change.
in global climate change.
61
212080
3616
Ata mund të marrin gurë brenda shpellave
03:47
They can take rocks within the caves,
62
215720
2296
dhe t'i ndajnë që të shohin
shtresat brenda tyre
shtresat brenda tyre
03:50
and they can slice them
and look at the layers within with rocks,
and look at the layers within with rocks,
63
218040
3056
të ngjajshme me rrathët e drurit
03:53
much like the rings of a tree,
64
221120
1936
dhe mund të numerojnë prapa në histori
03:55
and they can count back in history
65
223080
2016
e të mësojnë për klimën në planetin tonë
gjatë periudhave të ndryshme kohore.
gjatë periudhave të ndryshme kohore.
03:57
and learn about the climate on our planet
at very different times.
at very different times.
66
225120
3696
04:00
The red that you see in this photograph
67
228840
2496
E kuqja që shihni në këtë fotografi
në fakt është pluhur
nga shkretira e Saharas.
nga shkretira e Saharas.
04:03
is actually dust from the Sahara Desert.
68
231360
3336
04:06
So it's been picked up by wind,
blown across the Atlantic Ocean.
blown across the Atlantic Ocean.
69
234720
4096
Pra është bartur nga era,
përmes oqeanit Atlantik.
përmes oqeanit Atlantik.
Në këtë rast, e ka sjelle shiu
në ishullin Abaco të Bahamas
në ishullin Abaco të Bahamas
04:10
It's rained down in this case
on the island of Abaco in the Bahamas.
on the island of Abaco in the Bahamas.
70
238840
4376
Ka depërtuar në tokë
04:15
It soaks in through the ground
71
243240
1616
04:16
and deposits itself
in the rocks within these caves.
in the rocks within these caves.
72
244880
3976
dhe eshte depozituar vetvetiu
në shkëmbinjtë e këtyre shpellave.
në shkëmbinjtë e këtyre shpellave.
Kur shikojmë pas tek shtresat e këtyre
shkëmbinjëve, mund të gjejmë kohra
shkëmbinjëve, mund të gjejmë kohra
04:20
And when we look back in the layers
of these rocks, we can find times
of these rocks, we can find times
73
248880
3816
kur klima ne tokë ishte
shumë shumë e thatë
shumë shumë e thatë
04:24
when the climate
was very, very dry on earth,
was very, very dry on earth,
74
252720
2776
kështu që mund të shkojmë
prapa në kohë për shumë mijra vite.
prapa në kohë për shumë mijra vite.
04:27
and we can go back
many hundreds of thousands of years.
many hundreds of thousands of years.
75
255520
3759
04:32
Paleoclimatologists are also interested
76
260560
2256
Paleoklimatologjistet gjithashtu
janë të interesuar
janë të interesuar
04:34
in where the sea level stands were
at other times on earth.
at other times on earth.
77
262840
3296
se ku qëndronin nivelet detare
gjatë kohrave të tjera.
gjatë kohrave të tjera.
04:38
Here in Bermuda, my team and I embarked
78
266160
2216
Këtu në Bermuda,
ekipi im dhe unë kemi filluar
ekipi im dhe unë kemi filluar
04:40
on the deepest manned dives
ever conducted in the region,
ever conducted in the region,
79
268400
3056
me zhytjet më të thella njerëzore
të kryera ndonjëherë në rajon
të kryera ndonjëherë në rajon
dhe jemi duke kërkuar vende
04:43
and we were looking for places
80
271480
1616
04:45
where the sea level
used to lap up against the shoreline,
used to lap up against the shoreline,
81
273120
3536
ku niveli i detit ngrihej
kundër bregut të tij,
kundër bregut të tij,
me qindra metra më poshtë
se nivelet e tanishme.
se nivelet e tanishme.
04:48
many hundreds of feet
below current levels.
below current levels.
82
276680
2840
Unë gjithashtu punoj edhe me
paleontologë dhe arkeologë.
paleontologë dhe arkeologë.
04:52
I also get to work with paleontologists
and archaeologists.
and archaeologists.
83
280880
3496
Në vendet si Meksika, në Bahamas,
e madje edhe në Kubë
e madje edhe në Kubë
04:56
In places like Mexico,
in the Bahamas, and even in Cuba,
in the Bahamas, and even in Cuba,
84
284400
4376
po kërkojmë mbetjet kulturore
dhe njerezore në shpella
dhe njerezore në shpella
05:00
we're looking at cultural remains
and also human remains in caves,
and also human remains in caves,
85
288800
4696
05:05
and they tell us a lot
86
293520
1256
dhe këto shpella na tregojnë shumë
05:06
about some of the earliest
inhabitants of these regions.
inhabitants of these regions.
87
294800
3080
për disa prej banorëve
më të hershëm të këtyre rajoneve
më të hershëm të këtyre rajoneve
Por projekti im më i preferuar
prej të gjithëve ishte 15 vite më parë
prej të gjithëve ishte 15 vite më parë
05:10
But my very favorite project of all
was over 15 years ago,
was over 15 years ago,
88
298760
3496
05:14
when I was a part of the team
that made the very first
that made the very first
89
302280
2524
kur isha pjesë e ekipit që bëri
05:16
accurate, three-dimensional map
of a subterranean surface.
of a subterranean surface.
90
304828
3308
hartën e parë të saktë, tri-dimensionale
të sipërfaqes nëntokësore.
të sipërfaqes nëntokësore.
Pajisja me të cilën po lëviz nëpër shpellë
05:20
This device that I'm
driving through the cave
driving through the cave
91
308160
2376
në fakt po krijonte modelin tri-dimensional
ndërsa ne po e ngisnim atë.
ndërsa ne po e ngisnim atë.
05:22
was actually creating
a three-dimensional model as we drove it.
a three-dimensional model as we drove it.
92
310560
4456
05:27
We also used ultra low frequency radio
93
315040
2056
Ne gjithashtu përdorëm
radio me frekuencë të ulët
radio me frekuencë të ulët
05:29
to broadcast back to the surface
our exact position within the cave.
our exact position within the cave.
94
317120
4680
për të transmetuar në siperfaqe pozitat
tona të sakta brenda shpellës.
tona të sakta brenda shpellës.
05:34
So I swam under houses and businesses
and bowling alleys and golf courses,
and bowling alleys and golf courses,
95
322320
4816
Andaj, kam notuar nën shtëpi,
biznese, dhe fusha golfi
biznese, dhe fusha golfi
madje edhe nën Sonny BBQ Restaurant
05:39
and even under a Sonny's BBQ Restaurant,
96
327160
3160
mjaft mbreselënëse,
dhe ajo cka kjo më mësoi
dhe ajo cka kjo më mësoi
05:43
Pretty remarkable, and what that taught me
97
331080
2096
05:45
was that everything we do
on the surface of our earth
on the surface of our earth
98
333200
2896
ishte se gjithcka që ne bëjmë
në sipërfaqën e tokës sonë
në sipërfaqën e tokës sonë
05:48
will be returned to us to drink.
99
336120
2416
do të na kthehet në ate qe pijme.
Uji i planetit tonë nuk është
vetem tek lumejtë, liqenet, dhe oqeanet
vetem tek lumejtë, liqenet, dhe oqeanet
05:50
Our water planet is not just
rivers, lakes and oceans,
rivers, lakes and oceans,
100
338560
4776
05:55
but it's this vast network of groundwater
that knits us all together.
that knits us all together.
101
343360
4776
por është ky rrjet i nënujrave që
na nderthurr të gjithëve së bashku.
na nderthurr të gjithëve së bashku.
është burim i përbashkët prej të cilit
ne të gjithë pijmë.
ne të gjithë pijmë.
06:00
It's a shared resource
from which we all drink.
from which we all drink.
102
348160
3856
06:04
And when we can understand
our human connections with our groundwater
our human connections with our groundwater
103
352040
4296
Kur ne t'i kuptojmë lidhjet njerëzore
me nënujin tonë
me nënujin tonë
06:08
and all of our water resources
on this planet,
on this planet,
104
356360
2656
dhe me të gjitha burimet
ujore në këtë planet,
ujore në këtë planet,
atëherë ne do të jemi
duke punuar ne problemin
duke punuar ne problemin
06:11
then we'll be working on the problem
105
359040
1736
që me gjasë është çështja
më e rëndësishme e këtij shekulli.
më e rëndësishme e këtij shekulli.
06:12
that's probably the most important
issue of this century.
issue of this century.
106
360800
3360
06:17
So I never got to be that astronaut
that I always wanted to be,
that I always wanted to be,
107
365040
3416
Kurrë nuk pata mundësinë të bëhem
astronaute sic kam dashur gjithmonë
astronaute sic kam dashur gjithmonë
06:20
but this mapping device,
designed by Dr. Bill Stone, will be.
designed by Dr. Bill Stone, will be.
108
368480
3616
por kjo pajisje hartuese e hartuar
nga Dr.Bill Stone, do të jetë.
nga Dr.Bill Stone, do të jetë.
Ne fakt, është shndërruar.
06:24
It's actually morphed.
109
372120
1416
06:25
It's now a self-swimming autonomous robot,
110
373560
3296
Tani është nje robot vetë-notues autonom,
06:28
artificially intelligent,
111
376880
1656
me inteligjence artificiale
dhe qellimi bazë i saj është që të shkoje
në hënën e Jupiterit Europa
në hënën e Jupiterit Europa
06:30
and its ultimate goal
is to go to Jupiter's moon Europa
is to go to Jupiter's moon Europa
112
378560
3576
06:34
and explore oceans beneath
the frozen surface of that body.
the frozen surface of that body.
113
382160
4600
dhe të eksploroje oqeanet ndër siperfaqen
e ngrirë të atij trupi.
e ngrirë të atij trupi.
06:39
And that's pretty amazing.
114
387480
1920
Dhe kjo është shumë e mahnitshme.
06:42
(Applause)
115
390160
5720
ABOUT THE SPEAKER
Jill Heinerth - Cave diverJill Heinerth explores underwater caves deep inside the earth.
Why you should listen
More people have walked on the moon than have been to some of the places that Jill's exploration has taken her right here on the earth. From the most dangerous technical dives deep inside underwater caves, to searching for never-before-seen ecosystems inside giant Antarctic icebergs, to the lawless desert border area between Egypt and Libya while a civil war raged around her, Jill's curiosity and passion about our watery planet is the driving force in her life.
Jill’s accolades include induction into the Explorer's Club and the inaugural class of the Women Diver's Hall of Fame. She received the Wyland ICON Award, an honor she shares with several of her underwater heroes including Jacques Cousteau, Robert Ballard and Dr. Sylvia Earle. She was named a "Living Legend" by Sport Diver Magazine and selected as Scuba Diving Magazine's "Sea Hero of the Year 2012."
In recognition of her lifetime achievement, Jill was awarded the inaugural Sir Christopher Ondaatje Medal for Exploration. Established by the Royal Canadian Geographical Society in 2013, the medal recognizes singular achievements and the pursuit of excellence by an outstanding Canadian explorer.
Jill Heinerth | Speaker | TED.com