TEDGlobal 2011
Tim Harford: Trial, error and the God complex
Tim Harford: Deneme, Yanılma ve Tanrı Kompleksi
Filmed:
Readability: 4.3
2,044,503 views
Ekonomi yazarı Tim Harford karmaşık sistemleri inceliyor -- ve başarılı olanlar arasında şaşırtıcı bir bağlantı buluyor: deneme ve yanılma yöntemi uygulamalarını. TEDGlobal 2011'deki bu canlı konuşmada, bizi raslantısallığımızı kucaklamaya ve daha iyi hatalar yapmaya çağırıyor.
Tim Harford - Economist, journalist, broadcaster
Tim Harford's writings reveal the economic ideas behind everyday experiences. Full bio
Tim Harford's writings reveal the economic ideas behind everyday experiences. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
It's the Second World War.
0
0
2000
İkinci Dünya Savaşı
00:17
A German prison camp.
1
2000
3000
bir Alman esir kampı,
00:20
And this man,
2
5000
3000
ve bu adam,
00:23
Archie Cochrane,
3
8000
3000
Archie Cochrane,
00:26
is a prisoner of war and a doctor,
4
11000
3000
bir savaş esiri ve bir doktor,
00:29
and he has a problem.
5
14000
3000
ve bir sorunu var.
00:32
The problem is that the men under his care
6
17000
3000
Sorun şu, bakımını üstlendiği adamlar
00:35
are suffering
7
20000
2000
Archie'nin
00:37
from an excruciating and debilitating condition
8
22000
3000
gerçekten anlamadığı dayanılmaz ve elden ayaktan
00:40
that Archie doesn't really understand.
9
25000
3000
düşüren bir durumdan dolayı acı çekiyorlar.
00:43
The symptoms
10
28000
2000
Semptomlar
00:45
are this horrible swelling up of fluids under the skin.
11
30000
3000
deri altında sıvıların korkunç bir şekilde artması.
00:48
But he doesn't know whether it's an infection, whether it's to do with malnutrition.
12
33000
3000
Ama bunun bir enfeksiyon mu yoksa kötü beslenmeyle mi ilgili olduğunu bilmiyor.
00:51
He doesn't know how to cure it.
13
36000
2000
Nasıl tedavi edeceğini bilmiyor.
00:53
And he's operating in a hostile environment.
14
38000
3000
Ve düşmanca bir ortamda çalışmaya çalışıyor.
00:56
And people do terrible things in wars.
15
41000
2000
Ve savaşlarda insanlar dehşet verici şeyler yaparlar.
00:58
The German camp guards, they've got bored.
16
43000
3000
Alman kampındaki gardiyanlar, sıkılıyor.
01:01
They've taken to just firing into the prison camp at random
17
46000
2000
Rastgele kamptakilere ateş etmeye başlıyorlar
01:03
for fun.
18
48000
2000
eğlence için.
01:05
On one particular occasion,
19
50000
2000
Bir defasında,
01:07
one of the guards threw a grenade into the prisoners' lavatory
20
52000
3000
gardiyanlardan biri esirlerin tuvaletlerine, içerisi esir doluyken
01:10
while it was full of prisoners.
21
55000
3000
bir el bombası atıyor.
01:13
He said he heard suspicious laughter.
22
58000
2000
Şüpheli gülüşmeler duyduğunu söylüyor.
01:15
And Archie Cochrane, as the camp doctor,
23
60000
3000
Ve Archie Cochrane, kamp doktoru olarak,
01:18
was one of the first men in
24
63000
2000
bu pisliği temizleyecek
01:20
to clear up the mess.
25
65000
2000
olanların ilklerinden.
01:22
And one more thing:
26
67000
2000
Ve bir şey daha:
01:24
Archie was suffering from this illness himself.
27
69000
3000
Archie kendisi de bu hastalıktan muzdarip.
01:27
So the situation seemed pretty desperate.
28
72000
3000
Yani durum oldukça ümitsiz görünüyor.
01:30
But Archie Cochrane
29
75000
2000
Ama Archie Cochrane
01:32
was a resourceful person.
30
77000
3000
becerikli bir kişi.
01:35
He'd already smuggled vitamin C into the camp,
31
80000
3000
Zaten kampa gizlice C vitamini sokmuştu,
01:38
and now he managed
32
83000
2000
ve şimdi de karaborsadan
01:40
to get hold of supplies of marmite
33
85000
2000
"marmite" erzaklarını almayı
01:42
on the black market.
34
87000
2000
başarmıştı.
01:44
Now some of you will be wondering what marmite is.
35
89000
3000
Şimdi bazılarını "marmite"ın ne olduğu merak edebilir.
01:47
Marmite is a breakfast spread beloved of the British.
36
92000
3000
"Marmite" İngilizlerin pek sevdiği bir kahvaltılık.
01:50
It looks like crude oil.
37
95000
2000
Ham petrol gibi görünür.
01:52
It tastes ...
38
97000
2000
Tadı..
01:54
zesty.
39
99000
2000
ekşimsi.
01:56
And importantly,
40
101000
2000
Ve daha önemlisi,
01:58
it's a rich source
41
103000
2000
zengin bir B12
02:00
of vitamin B12.
42
105000
2000
vitamini kaynağı.
02:02
So Archie splits the men under his care as best he can
43
107000
3000
Böylece Archie ilgilendiği adamları elinden geldiğinde
02:05
into two equal groups.
44
110000
2000
eşit iki gruba ayırır.
02:07
He gives half of them vitamin C.
45
112000
2000
Onların yarısına C vitamini veriyor.
02:09
He gives half of them vitamin B12.
46
114000
3000
Diğer yarısına ise B12 vitamini veriyor.
02:12
He very carefully and meticulously notes his results
47
117000
3000
Çok dikkatli ve titiz bir şekilde sonuçları bir egzersiz
02:15
in an exercise book.
48
120000
2000
defterine yazıyor.
02:17
And after just a few days,
49
122000
2000
Ve sadece birkaç gün sonra,
02:19
it becomes clear
50
124000
2000
hastalığa ne neden
02:21
that whatever is causing this illness,
51
126000
3000
oluyor olsun, açıkça anlaşıldı ki
02:24
marmite is the cure.
52
129000
3000
"marmite" bunun ilacı.
02:27
So Cochrane then goes to the Germans who are running the prison camp.
53
132000
3000
Böylece Cochrane sonra esir kampını idare eden Almanlara gidiyor.
02:30
Now you've got to imagine at the moment --
54
135000
2000
Şimdi şu anda hayal etmeniz gerekiyor-
02:32
forget this photo, imagine this guy
55
137000
2000
bu fotoğrafı unutun, bu adamı uzun
02:34
with this long ginger beard and this shock of red hair.
56
139000
3000
kızıl sakalı ve çarpılmış kızıl saçları hayal edin.
02:37
He hasn't been able to shave -- a sort of Billy Connolly figure.
57
142000
3000
Tıraş olamıyordu- bir nevi Billy Connolly figürü.
02:40
Cochrane, he starts ranting at these Germans
58
145000
2000
Cochrane, İskoç aksanıyla bu Almanlara
02:42
in this Scottish accent --
59
147000
2000
heyecanlı bir şekilde anlatıyor-
02:44
in fluent German, by the way, but in a Scottish accent --
60
149000
3000
akıcı bir Almancayla, bu arada, ama İskoç aksanıyla-
02:47
and explains to them how German culture was the culture
61
152000
3000
ve onlara Alman kültürünün dünyaya Schiller ve Goethe'yi
02:50
that gave Schiller and Goethe to the world.
62
155000
2000
vermiş bir kültür olduğunu anlatıyor.
02:52
And he can't understand
63
157000
2000
Ve bu barbarlığın nasıl
02:54
how this barbarism can be tolerated,
64
159000
2000
tolere edilebildiğini anlayamıyor.
02:56
and he vents his frustrations.
65
161000
3000
Ve hayal kırıklığını dışa vuruyor.
02:59
And then he goes back to his quarters,
66
164000
3000
Ve sonra kendi kışlasına döner,
03:02
breaks down and weeps
67
167000
3000
kendini tutamaz ve ağlar
03:05
because he's convinced that the situation is hopeless.
68
170000
3000
çünkü durumun ümitsiz olduğuna ikna olmuştur.
03:10
But a young German doctor
69
175000
3000
Ama genç bir Alman doktor
03:13
picks up Archie Cochrane's exercise book
70
178000
3000
Archie Cochrane'nin egzersiz defterini alır
03:16
and says to his colleagues,
71
181000
4000
ve iş arkadaşlarına şöyle der,
03:20
"This evidence is incontrovertible.
72
185000
5000
'Bu kanıt inkar edilemez.
03:25
If we don't supply vitamins to the prisoners,
73
190000
3000
Eğer esirlere vitamin sağlamazsak,
03:28
it's a war crime."
74
193000
2000
bu bir savaş suçu olur.'
03:30
And the next morning,
75
195000
2000
Ve ertesi sabah,
03:32
supplies of vitamin B12 are delivered to the camp,
76
197000
3000
B12 vitamini tedariki kampa getirilir ve esirler
03:35
and the prisoners begin to recover.
77
200000
3000
iyileşmeye başlarlar.
03:39
Now I'm not telling you this story
78
204000
2000
Şimdi size bu hikayeyi anlatıyorum
03:41
because I think Archie Cochrane is a dude,
79
206000
2000
çünkü bana kalırsa Archie Cochrane bir ahbap,
03:43
although Archie Cochrane is a dude.
80
208000
4000
Archie Cochrane'nin ahbap olmasına rağmen.
03:47
I'm not even telling you the story
81
212000
2000
Hatta bunu size halk politikasının
03:49
because I think we should be running
82
214000
2000
her alanında daha dikkatlice kontrol
03:51
more carefully controlled randomized trials
83
216000
2000
edilen rasgele çalışmalar yapmamız
03:53
in all aspects of public policy,
84
218000
2000
gerektiğini söylemek için anlatmıyorum,
03:55
although I think that would also be completely awesome.
85
220000
4000
ki aslında bunun tamamen müthiş olacağını düşünüyorum.
03:59
I'm telling you this story
86
224000
2000
Siz bu hikayeyi anlatıyorum
04:01
because Archie Cochrane, all his life,
87
226000
3000
çünkü Archie Cochrane, tüm yaşamı boyunca,
04:04
fought against a terrible affliction,
88
229000
4000
korkunç bir dertle savaştı.
04:08
and he realized it was debilitating to individuals
89
233000
4000
Ve bunun insanları zayıf düşürdüğünü fark etti
04:12
and it was corrosive to societies.
90
237000
2000
ve toplumları yıprattığını.
04:14
And he had a name for it.
91
239000
2000
Ve buna verdiği bir isim vardı.
04:16
He called it the God complex.
92
241000
3000
Bunu 'Tanrı kompleksi' olarak isimlendirdi.
04:19
Now I can describe the symptoms of the God complex very, very easily.
93
244000
4000
Şimdi Tanrı kompleksinin semptomlarını çok, çok kolay bir şekilde tarif edebilirim.
04:23
So the symptoms of the complex
94
248000
3000
Yani kompleksin semptomları
04:26
are, no matter how complicated the problem,
95
251000
3000
problem ne kadar karmaşık olursa olsun,
04:29
you have an absolutely overwhelming belief
96
254000
3000
cevap bulmada, hatasız bir şekilde doğru
04:32
that you are infallibly right in your solution.
97
257000
4000
olduğuna dair, kesinlikle ezici bir inancın olmasıydı.
04:36
Now Archie was a doctor,
98
261000
2000
Şimdi Archie bir doktordu.
04:38
so he hung around with doctors a lot.
99
263000
2000
Yani doktorlarla çok takılıyordu.
04:40
And doctors suffer from the God complex a lot.
100
265000
3000
Ve doktorlar Tanrı kompleksinden sıklıkla çekerler.
04:43
Now I'm an economist, I'm not a doctor,
101
268000
2000
Ben bir ekonomistim, doktor değilim,
04:45
but I see the God complex around me all the time
102
270000
2000
ama Tanrı kompleksini etrafımda her zaman
04:47
in my fellow economists.
103
272000
2000
ekonomist arkadaşlarımda görüyorum.
04:49
I see it in our business leaders.
104
274000
2000
İş dünyasındaki liderlerde görüyorum.
04:51
I see it in the politicians we vote for --
105
276000
2000
Oy verdiğimiz politikacılarda görüyorum-
04:53
people who, in the face of an incredibly complicated world,
106
278000
4000
İnanılmaz derecede karmaşık bir dünyanın karşısında,
04:57
are nevertheless absolutely convinced
107
282000
3000
dünyanın nasıl çalıştığını anladıklarına
05:00
that they understand the way that the world works.
108
285000
3000
ne olursa olsun kesinlikle ikna olmuş insanlar bunlar.
05:03
And you know, with the future billions that we've been hearing about,
109
288000
3000
Ve biliyorsunuz, sürekli duyduğumuz gelecekteki milyarlarla,
05:06
the world is simply far too complex
110
291000
2000
dünya basitçe söyleyecek olursak
05:08
to understand in that way.
111
293000
2000
bu şekilde anlamak için çok karmaşık.
05:10
Well let me give you an example.
112
295000
2000
Peki, size bir örnek vereyim.
05:12
Imagine for a moment
113
297000
2000
Bir an hayal edin,
05:14
that, instead of Tim Harford in front of you,
114
299000
2000
karşınızdaki Tim Harford yerine,
05:16
there was Hans Rosling presenting his graphs.
115
301000
3000
Hans Rosling grafiklerini size sunuyor.
05:19
You know Hans:
116
304000
2000
Hans'ı bilirsiniz:
05:21
the Mick Jagger of TED.
117
306000
2000
TED'in Mick Jagger'ı.
05:23
(Laughter)
118
308000
2000
(Gülüşmeler)
05:25
And he'd be showing you these amazing statistics,
119
310000
2000
Ve size bu inanılmaz istatistikleri gösteriyor,
05:27
these amazing animations.
120
312000
2000
bu inanılmaz animasyonları.
05:29
And they are brilliant; it's wonderful work.
121
314000
2000
Ve çok başarılılar, harika bir iş.
05:31
But a typical Hans Rosling graph:
122
316000
2000
Ama tipik Hans Rosling grafiği:
05:33
think for a moment, not what it shows,
123
318000
3000
bir an için düşünün, ne gösterdiğini değil,
05:36
but think instead about what it leaves out.
124
321000
3000
ama göstermediği, dışarıda bıraktığı nedir onu düşünün.
05:39
So it'll show you GDP per capita,
125
324000
3000
Yani size kişi başına GMH'yı göstereceğim,
05:42
population, longevity,
126
327000
2000
nüfus, yaşam süresi,
05:44
that's about it.
127
329000
2000
bu kadar.
05:46
So three pieces of data for each country --
128
331000
2000
Yani her ülke için üç parça veri-
05:48
three pieces of data.
129
333000
2000
üç parça veri.
05:50
Three pieces of data is nothing.
130
335000
2000
Üç parça veri hiç bir şeydir.
05:52
I mean, have a look at this graph.
131
337000
2000
Demek istediğim, şu grafiğe bakın.
05:54
This is produced by the physicist Cesar Hidalgo.
132
339000
2000
Fizikçi Cesar Hidalgo tarafından hazırlandı.
05:56
He's at MIT.
133
341000
2000
Kendisi MIT'de.
05:58
Now you won't be able to understand a word of it,
134
343000
2000
Bunun bir kelimesinden bir şey anlamayacaksınız,
06:00
but this is what it looks like.
135
345000
2000
ama bu şekilde görünüyor.
06:02
Cesar has trolled the database
136
347000
2000
Cesar veritabanını 5.000'den fazla
06:04
of over 5,000 different products,
137
349000
3000
ürün için taramış ve bu veritabanını
06:07
and he's used techniques of network analysis
138
352000
5000
sorgulayacak ve farklı ürünler arasındaki
06:12
to interrogate this database
139
357000
2000
ilişkileri grafiğe dönüştürecek
06:14
and to graph relationships between the different products.
140
359000
2000
network analizi tekniklerini kullanmış.
06:16
And it's wonderful, wonderful work.
141
361000
2000
Ve bu harika, harika bir iş.
06:18
You show all these interconnections, all these interrelations.
142
363000
3000
Tüm bu ara bağlantıları, tüm bu karşılıklı ilişkileri gösteriyorsunuz.
06:21
And I think it'll be profoundly useful
143
366000
2000
Ve sanırım bu ekonominin nasıl
06:23
in understanding how it is that economies grow.
144
368000
3000
büyüdüğünü anlamak açısından son derece faydalı.
06:26
Brilliant work.
145
371000
2000
Başarılı bir iş.
06:28
Cesar and I tried to write a piece for The New York Times Magazine
146
373000
2000
Cesar ve ben New York Time dergisine bunun nasıl çalıştığını
06:30
explaining how this works.
147
375000
2000
anlatan bir yazı yazmaya çalıştık.
06:32
And what we learned
148
377000
2000
Ve öğrendiğimiz
06:34
is Cesar's work is far too good to explain
149
379000
2000
Cesar'ın çalışmasının New York Time
06:36
in The New York Times Magazine.
150
381000
2000
dergisinde açıklanamayacak kadar iyi olduğuydu.
06:40
Five thousand products --
151
385000
3000
5.000 ürün-
06:43
that's still nothing.
152
388000
2000
bu hala hiçbir şey.
06:45
Five thousand products --
153
390000
2000
5.000 ürün-
06:47
imagine counting every product category
154
392000
2000
Cesar Hidalgo'nun verilerindeki her ürün
06:49
in Cesar Hidalgo's data.
155
394000
2000
kategorisini saydığınızı hayal edin.
06:51
Imagine you had one second
156
396000
2000
Her bir ürün kategorisi için
06:53
per product category.
157
398000
2000
bir saniyeniz olduğunu hayal edin.
06:55
In about the length of this session,
158
400000
3000
Yaklaşık bu oturumun uzunluğu gibi bir sürede,
06:58
you would have counted all 5,000.
159
403000
2000
tüm 5.000 ürünü saymış olurdunuz.
07:00
Now imagine doing the same thing
160
405000
2000
Şimdi aynı şeyi Walmart'ta indirimde
07:02
for every different type of product on sale in Walmart.
161
407000
3000
olan farklı her ürüne yaptığınızı hayal edin.
07:05
There are 100,000 there. It would take you all day.
162
410000
3000
Orada 100.000 ürün var. Tüm gününüzü alacaktır.
07:08
Now imagine trying to count
163
413000
2000
Şimdi Tokyo, Londra,
07:10
every different specific product and service
164
415000
3000
New York gibi başlıca ekonomilerdeki
07:13
on sale in a major economy
165
418000
2000
indirimde olan her farklı
07:15
such as Tokyo, London or New York.
166
420000
2000
spesifik ürünü saymayı deneyin.
07:17
It's even more difficult in Edinburgh
167
422000
2000
Bu hatta Edinburgh'da daha da zor
07:19
because you have to count all the whisky and the tartan.
168
424000
3000
çünkü tüm viski ve tartanı da saymak zorundasınız.
07:22
If you wanted to count every product and service
169
427000
2000
Eğer New York'ta indirimdeki her ürünü ve servisi
07:24
on offer in New York --
170
429000
2000
saymak istiyorsanız-
07:26
there are 10 billion of them --
171
431000
2000
10 milyar kadar var-
07:28
it would take you 317 years.
172
433000
3000
317 yılınızı alacaktır.
07:31
This is how complex the economy we've created is.
173
436000
3000
İşte yarattığımız ekonomi bu derece karmaşık.
07:34
And I'm just counting toasters here.
174
439000
2000
Ve ben burada sadece tost makinelerini sayıyorum.
07:36
I'm not trying to solve the Middle East problem.
175
441000
2000
Orta Doğu sorununu çözmeye çalışmıyorum.
07:39
The complexity here is unbelievable.
176
444000
3000
Buradaki karmaşıklık inanılmaz.
07:42
And just a piece of context --
177
447000
2000
Ve sadece bir parça bağlam-
07:44
the societies in which our brains evolved
178
449000
2000
beynimizin gelişmeye başladığı toplumların
07:46
had about 300 products and services.
179
451000
2000
yaklaşık 300 ürün ve servis vardı.
07:48
You could count them in five minutes.
180
453000
3000
Bunları beş dakika içinde sayabilirsiniz.
07:51
So this is the complexity of the world that surrounds us.
181
456000
3000
Yani bizi saran dünyanın karmaşıklığı bu.
07:54
This perhaps is why
182
459000
2000
Bu belki Tanrı kompleksini
07:56
we find the God complex so tempting.
183
461000
3000
böyle cezp edici bulmamızın nedeni.
07:59
We tend to retreat and say, "We can draw a picture,
184
464000
3000
Geriye çekilip 'Resim çizebiliriz, bazı grafikler yerleştirir,
08:02
we can post some graphs,
185
467000
2000
anladık, bunun nasıl işlediğini
08:04
we get it, we understand how this works."
186
469000
3000
anlıyoruz' deme eğilimindeyizdir.
08:07
And we don't.
187
472000
2000
Ve anlamayız.
08:09
We never do.
188
474000
2000
Asla.
08:11
Now I'm not trying to deliver a nihilistic message here.
189
476000
2000
Şimdi burada vermeye çalıştığım nihilistik bir mesaj.
08:13
I'm not trying to say we can't solve
190
478000
2000
Karmaşık bir dünyada var olan
08:15
complicated problems in a complicated world.
191
480000
2000
karmaşık sorunları çözemeyiz demeye çalışmıyorum.
08:17
We clearly can.
192
482000
2000
Açıkça yapabiliriz.
08:19
But the way we solve them
193
484000
2000
Ama yolu, onları alçak gönüllülükle
08:21
is with humility --
194
486000
2000
çözmek olmalı-
08:23
to abandon the God complex
195
488000
2000
Tanrı kompleksinden vazgeçmek
08:25
and to actually use a problem-solving technique that works.
196
490000
3000
ve aslında işleyen bir sorun çözme tekniği kullanmak.
08:28
And we have a problem-solving technique that works.
197
493000
3000
Ve işleyen bir sorun çözme tekniğimiz var.
08:31
Now you show me
198
496000
2000
Şimdi bana başarılı
08:33
a successful complex system,
199
498000
2000
karmaşık bir sistem gösterin,
08:35
and I will show you a system
200
500000
3000
ve ben size deneme yanılmadan
08:38
that has evolved through trial and error.
201
503000
2000
gelişen bir sistem göstereyim.
08:40
Here's an example.
202
505000
2000
İşte bir örnek.
08:42
This baby was produced through trial and error.
203
507000
3000
Bu bebek deneme yanılma yoluyla üretildi.
08:46
I realize that's an ambiguous statement.
204
511000
3000
Bunun muğlak bir ifade olduğunu farkındayım.
08:49
Maybe I should clarify it.
205
514000
2000
Belki bunu aydınlatmalıyım.
08:51
This baby is a human body: it evolved.
206
516000
3000
Bu bebek bir insan bedeni: evrimleşiyor.
08:54
What is evolution?
207
519000
2000
Evrim nedir?
08:56
Over millions of years, variation and selection,
208
521000
3000
Milyonlarca yıldan fazla, farklılık ve seçim,
08:59
variation and selection --
209
524000
3000
farklılık ve seçim-
09:02
trial and error,
210
527000
2000
deneme ve yanılma,
09:04
trial and error.
211
529000
3000
deneme ve yanılma.
09:07
And it's not just biological systems
212
532000
2000
Ve deneme yanılma yoluyla mucizeler
09:09
that produce miracles through trial and error.
213
534000
2000
yaratan sadece bu biyolojik sistemler değil.
09:11
You could use it in an industrial context.
214
536000
2000
Bunu endüstriye bir bağlamda da kullanabilirsiniz.
09:13
So let's say you wanted to make detergent.
215
538000
2000
Yani diyelim ki bir deterjan yapmak istiyorsunuz.
09:15
Let's say you're Unilever
216
540000
2000
Diyelim ki Unilever'siniz
09:17
and you want to make detergent in a factory near Liverpool.
217
542000
3000
ve Liverpool yakınlarındaki bir fabrikada deterjan yapmak istiyorsunuz.
09:20
How do you do it?
218
545000
2000
Nasıl yaparsınız?
09:22
Well you have this great big tank full of liquid detergent.
219
547000
3000
Peki, muazzam büyük bir tank dolusu sıvı deterjanınız var.
09:25
You pump it at a high pressure through a nozzle.
220
550000
2000
Onu yüksek basınç altında bir enjektörden pompalıyorsunuz.
09:27
You create a spray of detergent.
221
552000
3000
Bir deterjan spreyi yaratıyorsunuz.
09:30
Then the spray dries. It turns into powder.
222
555000
2000
Sonra sprey kuruyor. Toza dönüşüyor.
09:32
It falls to the floor.
223
557000
2000
Yere dökülüyor.
09:34
You scoop it up. You put it in cardboard boxes.
224
559000
2000
Kürekle topluyorsunuz, kartondan kutulara koyuyorsunuz.
09:36
You sell it at a supermarket.
225
561000
2000
Bir süpermarkette satıyorsunuz.
09:38
You make lots of money.
226
563000
2000
Çok para kazanıyorsunuz.
09:40
How do you design that nozzle?
227
565000
3000
Bu enjektörü nasıl tasarlarsınız?
09:43
It turns out to be very important.
228
568000
3000
Çok önemli olduğu anlaşılıyor.
09:46
Now if you ascribe to the God complex,
229
571000
2000
Şimdi bunu Tanrı kompleksine atfedecek olursak,
09:48
what you do is you find yourself a little God.
230
573000
3000
yaptığınız kendinize küçük bir Tanrı bulmanızdır.
09:51
You find yourself a mathematician; you find yourself a physicist --
231
576000
3000
Kendinize bir matematikçi bulursunuz; bir fizikçi bulursunuz-
09:54
somebody who understands the dynamics of this fluid.
232
579000
3000
bu sıvının dinamiklerini anlayan birisi.
09:57
And he will, or she will,
233
582000
3000
Ve o enjektörün
10:00
calculate the optimal design of the nozzle.
234
585000
3000
optimal (en iyi) tasarımını yapacaktır.
10:03
Now Unilever did this and it didn't work --
235
588000
2000
Şimdi Unilever bunu yaptı ve çalışmadı-
10:05
too complicated.
236
590000
2000
çok karmaşık.
10:07
Even this problem, too complicated.
237
592000
3000
Bu sorun bile, çok karmaşık.
10:10
But the geneticist Professor Steve Jones
238
595000
3000
Ama genetik profesörü Steve Jones
10:13
describes how Unilever actually did solve this problem --
239
598000
3000
Unilever'in bu sorunu aslında nasıl çözdüğünü açıklıyor-
10:16
trial and error,
240
601000
2000
deneme yanılmayla,
10:18
variation and selection.
241
603000
2000
farklılık ve seçimle.
10:20
You take a nozzle
242
605000
2000
Bir enjektörü alırsınız
10:22
and you create 10 random variations on the nozzle.
243
607000
4000
ve bu enjektörde 10 rastgele farklı şeklini yaratırsınız.
10:26
You try out all 10; you keep the one that works best.
244
611000
3000
Bu 10 taneyi denersiniz, en iyi çalışan bir tanesini seçersiniz.
10:29
You create 10 variations on that one.
245
614000
2000
Bu bir taneden 10 farklı şeklini yaratısınız.
10:31
You try out all 10. You keep the one that works best.
246
616000
3000
Tüm 10 taneyi denersiniz. En iyi çalışanını seçersiniz.
10:34
You try out 10 variations on that one.
247
619000
2000
Bu bir taneden 10 farklı şeklini yaratısınız.
10:36
You see how this works, right?
248
621000
2000
Bunun nasıl işlediğini anlıyorsunuz, değil mi?
10:38
And after 45 generations,
249
623000
2000
Ve 45 nesil sonra,
10:40
you have this incredible nozzle.
250
625000
2000
bu inanılmaz enjektöre sahip olursunuz.
10:42
It looks a bit like a chess piece --
251
627000
2000
Biraz bir satranç taşına benziyor-
10:44
functions absolutely brilliantly.
252
629000
3000
mükemmel şekilde işliyor.
10:47
We have no idea
253
632000
2000
Neden çalıştığına dair
10:49
why it works,
254
634000
2000
hiçbir fikrimiz yok,
10:51
no idea at all.
255
636000
2000
hiçbir fikrimiz.
10:53
And the moment you step back from the God complex --
256
638000
2000
Ve Tanrı kompleksinden geri adım attığınız anda-
10:55
let's just try to have a bunch of stuff;
257
640000
2000
hadi birkaç şeye sahip olmayı deneyelim;
10:57
let's have a systematic way of determining what's working and what's not --
258
642000
3000
hadi neyi çalışıp neyin çalışmadığına dair sistematik bir yolumuz olsun-
11:00
you can solve your problem.
259
645000
2000
sorununuzu çözebilirsiniz.
11:02
Now this process of trial and error
260
647000
2000
Şimdi bu deneme ve yanılma süreci
11:04
is actually far more common in successful institutions
261
649000
3000
aslında başarılı kurumlarda fark ettiğimizden çok daha
11:07
than we care to recognize.
262
652000
2000
görülen bir şeydir.
11:09
And we've heard a lot about how economies function.
263
654000
3000
Ve ekonominin nasıl işlediği hakkında çok fazla şey duyduk.
11:12
The U.S. economy is still the world's greatest economy.
264
657000
4000
ABD ekonomisi hala dünyanın en büyük ekonomisi.
11:16
How did it become the world's greatest economy?
265
661000
3000
Nasıl dünyanın en büyük ekonomisi haline geldi?
11:19
I could give you all kinds of facts and figures
266
664000
2000
Size ABD ekonomisi hakkında her türlü
11:21
about the U.S. economy,
267
666000
2000
veriyi verebilirim,
11:23
but I think the most salient one is this:
268
668000
3000
ama sanıyorum en çarpıcı olan şudur:
11:26
ten percent of American businesses
269
671000
3000
Amerikan ticari kuruluşlarının yüzde 10'u
11:29
disappear every year.
270
674000
3000
her yıl yok olmaktadır.
11:32
That is a huge failure rate.
271
677000
3000
Bu çok muazzam bir başarısızlık oranı.
11:35
It's far higher than the failure rate of, say, Americans.
272
680000
2000
Diyelim ki Amerikalıların başarısızlık yüzdesinden çok daha fazla.
11:37
Ten percent of Americans don't disappear every year.
273
682000
3000
Amerikalıların yüzde 10'u her yıl yok olmuyor.
11:40
Which leads us to conclude
274
685000
2000
Bu da bizi Amerikan ticari kuruluşlarının
11:42
American businesses fail faster than Americans,
275
687000
3000
Amerikalılardan daha hızlı başarısız olduğu sonucuna
11:45
and therefore American businesses are evolving faster than Americans.
276
690000
3000
götürüyor ve bu nedenle Amerikan ticari kuruluşları Amerikalılardan hızlı evrimleşiyor.
11:48
And eventually, they'll have evolved to such a high peak of perfection
277
693000
3000
Ve buna bağlı olarak, o kadar yüksek bir mükemmelliğe ulaşacaklardır ki
11:51
that they will make us all their pets --
278
696000
3000
bizi kendi evcil hayvanları haline getirecekler-
11:54
(Laughter)
279
699000
2000
(Gülüşmeler)
11:56
if, of course, they haven't already done so.
280
701000
3000
Eğer, elbette, zaten getirmedilerse.
11:59
I sometimes wonder.
281
704000
3000
Bazen merak ediyorum.
12:02
But it's this process of trial and error
282
707000
2000
Ama bu bir deneme yanılma süreci,
12:04
that explains this great divergence,
283
709000
4000
bu büyük fikir ayrılığını açıklıyor,
12:08
this incredible performance of Western economies.
284
713000
3000
Batı ekonomilerinin inanılmaz performansını.
12:11
It didn't come because you put some incredibly smart person in charge.
285
716000
3000
Böyle olmadı çünkü inanılmaz derecede zeki bir kişiyi görevlendirdiniz.
12:14
It's come through trial and error.
286
719000
2000
Deneme yanılma yoluyla oldu.
12:16
Now I've been sort of banging on about this
287
721000
2000
Şimdi ben son birkaç aydır bunun
12:18
for the last couple of months,
288
723000
2000
üzerinde duruyorum ve insanlar
12:20
and people sometimes say to me,
289
725000
2000
bana bazen şöyle diyorlar,
12:22
"Well Tim, it's kind of obvious.
290
727000
2000
'Pekala Tim, aslında çok açık.
12:24
Obviously trial and error is very important.
291
729000
2000
Açıkça deneme yanılma çok önemli.
12:26
Obviously experimentation is very important.
292
731000
2000
Açıkça deney yapma çok önemli.
12:28
Now why are you just wandering around saying this obvious thing?"
293
733000
3000
Şimdi neden bu açık şeyi söylemek için etrafında dolanıyorsun?
12:31
So I say, okay, fine.
294
736000
2000
Ben de, tamam, diyorum, iyi.
12:33
You think it's obvious?
295
738000
2000
Sence çok mu açık?
12:35
I will admit it's obvious
296
740000
2000
Okullar çocuklara doğru
12:37
when schools
297
742000
2000
tek bir cevabı olmayan
12:39
start teaching children
298
744000
3000
sorunların var olduğunu
12:42
that there are some problems that don't have a correct answer.
299
747000
3000
öğrettiklerinde bunun çok açık olduğunu kabul ederim.
12:45
Stop giving them lists of questions
300
750000
3000
Onlara her birinin bir cevabı olan
12:48
every single one of which has an answer.
301
753000
2000
sorular listesi vermekten vazgeçin.
12:50
And there's an authority figure in the corner
302
755000
2000
Ve köşede, öğretmenin arkasında
12:52
behind the teacher's desk who knows all the answers.
303
757000
2000
her sorunun cevabını bilen bir otorite figürü var.
12:54
And if you can't find the answers,
304
759000
2000
Ve eğer cevapları bulamazsanız,
12:56
you must be lazy or stupid.
305
761000
2000
tembel ya da aptal olmalısınız.
12:58
When schools stop doing that all the time,
306
763000
2000
Okullar sürekli bunu yapmayı bıraktıklarında,
13:00
I will admit that, yes,
307
765000
2000
kabul ediyorum, evet,
13:02
it's obvious that trial and error is a good thing.
308
767000
2000
deneme yanılmanın iyi bir şey olduğu açıktır.
13:04
When a politician stands up
309
769000
3000
Bir politikacı ayağa kalkıp
13:07
campaigning for elected office
310
772000
2000
seçilecek görev için kampanya yaptığında
13:09
and says, "I want to fix our health system.
311
774000
2000
ve 'Sağlık sisteminin iyileştirmek istiyorum.
13:11
I want to fix our education system.
312
776000
2000
Eğitim sistemini iyileştirmek istiyorum.
13:13
I have no idea how to do it.
313
778000
3000
Nasıl yapacağım bilmiyorum.
13:16
I have half a dozen ideas.
314
781000
2000
Bir düzine fikrim var.
13:18
We're going to test them out. They'll probably all fail.
315
783000
3000
Bunları test edeceğiz. Muhtemelen hepsi başarısız olacak.
13:21
Then we'll test some other ideas out.
316
786000
2000
Sonra başka fikirleri test edeceğiz.
13:23
We'll find some that work. We'll build on those.
317
788000
2000
Bazılarının çalıştığını göreceğiz. Bunun üzerine gideceğiz.
13:25
We'll get rid of the ones that don't." --
318
790000
2000
İşe yaramayanlardan kurtulacağız.' der.
13:27
when a politician campaigns on that platform,
319
792000
3000
Bir politikacı bu düzlemde kampanya yaptığı zaman
13:30
and more importantly, when voters like you and me
320
795000
3000
ve daha da önemlisi, ben ve siz gibi oy verenler
13:33
are willing to vote for that kind of politician,
321
798000
2000
bu tarz bir politikacıya oy vermeye niyetli olduğunda
13:35
then I will admit
322
800000
2000
o zaman bunun
13:37
that it is obvious that trial and error works, and that -- thank you.
323
802000
3000
deneme yanılmanın çalıştığını gösterdiğini kabul ederim ve bu-teşekkürler.
13:40
(Applause)
324
805000
4000
(Alkışlar)
13:44
Until then, until then
325
809000
3000
O zamana kadar, o zamana kadar
13:47
I'm going to keep banging on about trial and error
326
812000
2000
deneme yanılma ve neden Tanrı kompleksini bırakmamız
13:49
and why we should abandon the God complex.
327
814000
3000
gerektiği hakkında konuşmaya devam edeceğim.
13:52
Because it's so hard
328
817000
3000
Çünkü kendi yanılabilirliğimizi
13:55
to admit our own fallibility.
329
820000
2000
kabul etmek çok güçtür.
13:57
It's so uncomfortable.
330
822000
2000
Çok rahatsız edicidir.
13:59
And Archie Cochrane understood this as well as anybody.
331
824000
3000
Ve Archie Cochrane bunun herkes gibi anlamıştı.
14:02
There's this one trial he ran
332
827000
2000
Birinci Dünya Savaşından sonra
14:04
many years after World War II.
333
829000
2000
devam ettirdiği bir çalışma var.
14:06
He wanted to test out
334
831000
3000
Kalp krizi geçirmiş hastalar
14:09
the question of, where is it
335
834000
2000
nekahet süresini nerede
14:11
that patients should recover
336
836000
2000
geçirmeli, sorusunu
14:13
from heart attacks?
337
838000
2000
denemek istemişti.
14:15
Should they recover in a specialized cardiac unit in hospital,
338
840000
3000
Hastanedeki özel bir kardiyak ünitesinde mi yoksa
14:18
or should they recover at home?
339
843000
3000
evlerinde mi iyileşmeliler?
14:21
All the cardiac doctors tried to shut him down.
340
846000
3000
Tüm kardiyoloji doktorları onu susturmaya çalıştılar.
14:24
They had the God complex in spades.
341
849000
3000
Tanrı kompleksine fazlasıyla sahiptiler.
14:27
They knew that their hospitals were the right place for patients,
342
852000
3000
Hastanelerinin hastalar için doğru yerler olduğuna emindiler.
14:30
and they knew it was very unethical
343
855000
2000
Ve biliyorlardı ki bu tarz bir deneme ya da
14:32
to run any kind of trial or experiment.
344
857000
3000
deney çok etik dışı bir hareketti.
14:35
Nevertheless, Archie managed to get permission to do this.
345
860000
2000
Buna rağmen, Archie bunu yapmak için izin almayı başardı.
14:37
He ran his trial.
346
862000
2000
Çalışmasını yürüttü.
14:39
And after the trial had been running for a little while,
347
864000
2000
Ve çalışmayı bir süre yürüttükten sonra,
14:41
he gathered together all his colleagues
348
866000
2000
tüm çalışma arkadaşlarını masa etrafında
14:43
around his table,
349
868000
2000
toplayarak
14:45
and he said, "Well, gentlemen,
350
870000
2000
şöyle dedi, 'Peki, beyler,
14:47
we have some preliminary results.
351
872000
2000
bir takım ön sonuçlara sahibiz.
14:49
They're not statistically significant.
352
874000
2000
İstatistiksel olarak anlamlı değiller.
14:51
But we have something.
353
876000
3000
Ama elimizde bir şey var.
14:54
And it turns out that you're right and I'm wrong.
354
879000
3000
Ve anlaşılıyor ki siz doğrusunuz, bense yanlış.
14:57
It is dangerous for patients
355
882000
2000
Hastaların kalp krizi sonrası
14:59
to recover from heart attacks at home.
356
884000
2000
nekahet dönemini evde geçirmeleri tehlikeli.
15:01
They should be in hospital."
357
886000
3000
Hastanede olmaları gerekir.'
15:04
And there's this uproar, and all the doctors start pounding the table
358
889000
2000
Ve bir gürültü kopar ve tüm doktorlar masaya vurarak şöyle derler
15:06
and saying, "We always said you were unethical, Archie.
359
891000
3000
'Her zaman etik dışı olduğunu söyledik Archie.
15:09
You're killing people with your clinical trials. You need to shut it down now.
360
894000
3000
Klinik araştırmalarınla insanları öldürüyorsun. Buna şimdi son vermen gerek.
15:12
Shut it down at once."
361
897000
2000
Hemen son ver.'
15:14
And there's this huge hubbub.
362
899000
2000
Ve büyük bir curcuna olur.
15:16
Archie lets it die down.
363
901000
2000
Archie geçmesini bekler.
15:18
And then he says, "Well that's very interesting, gentlemen,
364
903000
2000
Ve sonra şöyle der, 'Pekala, bu çok ilginç beyler,
15:20
because when I gave you the table of results,
365
905000
3000
çünkü size sonuç tablolarını verdiğimde,
15:23
I swapped the two columns around.
366
908000
4000
iki sütunun yerini değiştirmiştim.
15:27
It turns out your hospitals are killing people,
367
912000
2000
Anlaşıldı ki sizin hastaneniz insanları öldürüyor
15:29
and they should be at home.
368
914000
2000
ve insanlar evde olmalı.
15:31
Would you like to close down the trial now,
369
916000
3000
Şimdi çalışmayı sonlandırmak ister misiniz,
15:34
or should we wait until we have robust results?"
370
919000
3000
ya da daha sağlam sonuçları mı bekleyelim?
15:38
Tumbleweed
371
923000
2000
Çalı toplantı
15:40
rolls through the meeting room.
372
925000
3000
odasını yuvarlanarak dolaşır.
15:43
But Cochrane would do that kind of thing.
373
928000
3000
Ama Cochrane bu tarz şeyleri yapacak adamdır.
15:46
And the reason he would do that kind of thing
374
931000
2000
Ve bu tarz şeyleri yapacak olmasının nedeni
15:48
is because he understood
375
933000
2000
sadece durup 'Burada
15:50
it feels so much better
376
935000
2000
kendi küçük dünyamda,
15:52
to stand there and say,
377
937000
2000
ben bir tanrıyım, her şeyi
15:54
"Here in my own little world,
378
939000
2000
anlarım. Fikirlerime meydan
15:56
I am a god, I understand everything.
379
941000
2000
okunmasını istemiyorum. Vardığım
15:58
I do not want to have my opinions challenged.
380
943000
2000
sonuçların test edilmesini istemiyorum.' demenin
16:00
I do not want to have my conclusions tested."
381
945000
3000
çok daha iyi hissettirdiğini anlıyordu çünkü.
16:03
It feels so much more comfortable
382
948000
2000
Basitçe kurallara karşı gelmemek
16:05
simply to lay down the law.
383
950000
3000
çok daha rahatlatıcı geliyor.
16:08
Cochrane understood
384
953000
2000
Cochrane belirsizliğin,
16:10
that uncertainty, that fallibility,
385
955000
2000
başarısızlığın, meydan okunuyor olmanın,
16:12
that being challenged, they hurt.
386
957000
2000
bunların acı verdiğini anlamıştı.
16:14
And you sometimes need to be shocked out of that.
387
959000
4000
Ve bazen bundan sarsılarak çıkmamız gerekir.
16:18
Now I'm not going to pretend that this is easy.
388
963000
3000
Şimdi bu kolaymış gibi davranmayacağım.
16:21
It isn't easy.
389
966000
2000
Kolay değil.
16:23
It's incredibly painful.
390
968000
2000
İnanılmaz derecede acı verici.
16:25
And since I started talking about this subject
391
970000
2000
Ve madem ki bu konu hakkında konuşmaya
16:27
and researching this subject,
392
972000
2000
ve araştırmaya başladım,
16:29
I've been really haunted by something
393
974000
2000
Japon bir matematikçinin bu konu hakkında
16:31
a Japanese mathematician said on the subject.
394
976000
2000
söylediği bir şey kafama gerçekten takıldı.
16:33
So shortly after the war,
395
978000
2000
Savaştan kısa bir süre sonra,
16:35
this young man, Yutaka Taniyama,
396
980000
3000
bu genç adam, Yutaka Taniyama,
16:38
developed this amazing conjecture
397
983000
2000
Taniyama-Shimura Varsayımı adı verilen
16:40
called the Taniyama-Shimura Conjecture.
398
985000
2000
muhteşem varsayımı geliştirmişti.
16:42
It turned out to be absolutely instrumental
399
987000
3000
Birçok on yıl sonra, Fermat'nın son teoremini
16:45
many decades later
400
990000
2000
ispatlamada kesinlikle
16:47
in proving Fermat's Last Theorem.
401
992000
2000
işe yaradığı anlaşıldı.
16:49
In fact, it turns out it's equivalent
402
994000
2000
Aslında, Fermat'nın Son Teoremini
16:51
to proving Fermat's Last Theorem.
403
996000
2000
ispatlamaya eşdeğer olduğu anlaşıldı.
16:53
You prove one, you prove the other.
404
998000
4000
Birini ispatlayın, diğerini de ispatlaşmış oluyorsunuz.
16:57
But it was always a conjecture.
405
1002000
3000
Ama bu her zaman bir varsayımdı.
17:00
Taniyama tried and tried and tried
406
1005000
3000
Taniyama denedi ve denedi ve asla
17:03
and he could never prove that it was true.
407
1008000
3000
bunun doğru olduğunu ispatlayamadı.
17:06
And shortly before his 30th birthday in 1958,
408
1011000
3000
Ve 1958 yılındaki 30'uncu yaş gününden kısa
17:09
Yutaka Taniyama killed himself.
409
1014000
4000
süre önce Yutaka Taniyama kendini öldürdü.
17:13
His friend, Goro Shimura --
410
1018000
2000
Arkadaşı, Goro Shimura-
17:15
who worked on the mathematics with him --
411
1020000
2000
onunla birlikte matematik çalışıyordu-
17:17
many decades later, reflected on Taniyama's life.
412
1022000
3000
on yıllarca sonra, Taniyama'nın yaşamı üzerine düşündü.
17:22
He said,
413
1027000
3000
'Bir matematikçi
17:25
"He was not a very careful person
414
1030000
2000
olarak çok dikkatli
17:27
as a mathematician.
415
1032000
2000
bir insan değildi' demişti.
17:29
He made a lot of mistakes.
416
1034000
3000
'Birçok hata yaptı.
17:32
But he made mistakes in a good direction.
417
1037000
4000
Ama hatalarını güzel bir yönde yapmıştı.
17:36
I tried to emulate him,
418
1041000
3000
Onunla yarışmaya çalıştım,
17:39
but I realized
419
1044000
2000
ama sonra anladım ki
17:41
it is very difficult
420
1046000
2000
güzel hatalar
17:43
to make good mistakes."
421
1048000
3000
yapmak gerçekten zordur.'
17:46
Thank you.
422
1051000
2000
Teşekkürler.
17:48
(Applause)
423
1053000
12000
(Alkışlar)
ABOUT THE SPEAKER
Tim Harford - Economist, journalist, broadcasterTim Harford's writings reveal the economic ideas behind everyday experiences.
Why you should listen
In the Undercover Economist column he writes for the Financial Times, Tim Harford looks at familiar situations in unfamiliar ways and explains the fundamental principles of the modern economy. He illuminates them with clear writing and a variety of examples borrowed from daily life.
His book, Adapt: Why Success Always Starts With Failure, argues that the world has become far too unpredictable and complex for today's challenges to be tackled with ready-made solutions and expert opinions. Instead, Harford suggests, we need to learn to embrace failure and to constantly adapt, to improvise rather than plan, to work from the bottom up rather than the top down. His next book, Messy: Thriving in a Tidy-Minded World will be published in September 2016.
Harford also presents the BBC radio series More or Less, a rare broadcast program devoted, as he says, to "the powerful, sometimes beautiful, often abused but ever ubiquitous world of numbers."
He says: "I’d like to see many more complex problems approached with a willingness to experiment."
Tim Harford | Speaker | TED.com