TEDSalon London Spring 2011
Jonathan Drori: The beautiful tricks of flowers
Jonathan Drori: Çiçəklərin heyrətamiz hiyləgərlikləri
Filmed:
Readability: 3.6
1,073,427 views
Bu heyranedici hekayəsində Jonathan Drori 250.000-dən artıq gül növünün həşaratları özünə cəlb edib tozlarını yaymaq üçün təkminləşdirdiyi qeyri-adi çiçəklənmə yollarını göstərir: həşəratların qonmasını asanlaşdırmaq üçün "eniş zolağı", ultrabənövşəyi işıqlar saçmaq, incə düşünülmüş tələlər və hətta istidə başqa həşəratları təqlid etmək.
Jonathan Drori - Educator
Jonathan Drori commissioned the BBC's very first websites, one highlight in a long career devoted to online culture and educational media -- and understanding how we learn. Full bio
Jonathan Drori commissioned the BBC's very first websites, one highlight in a long career devoted to online culture and educational media -- and understanding how we learn. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:17
Do you know
0
2000
2000
Siz bilirsinizmi ki,
00:19
how many species of flowering plants there are?
1
4000
3000
çiçəklənən bitkilərin nə qədər növü var?
00:22
There are a quarter of a million -- at least those are the ones we know about --
2
7000
3000
250.000 - bunlar hələ ki biz bildiklərimizdir -
00:25
a quarter of a million species of flowering plants.
3
10000
3000
250.000 çiçəklənən bitki növü.
00:28
And flowers are a real bugger.
4
13000
2000
Ümumiyyətlə, çiçəklər çox mürəkkəb quruluşludur.
00:30
They're really difficult for plants to produce.
5
15000
2000
Onlar üçün çoxalma olduqca çətin bir prosesdir.
00:32
They take an enormous amount of energy and a lot of resources.
6
17000
3000
Həmin proses çoxlu enerji və resurslar tələb edir.
00:35
Why would they go to that bother?
7
20000
2000
Bəs nə üçün bu belədir?
00:37
And the answer of course, like so many things in the world,
8
22000
2000
Və cavab, həyatda olan bir çox şeylər kimi
00:39
is sex.
9
24000
2000
mayalanmadır.
00:41
I know what's on your mind when you're looking at these pictures.
10
26000
3000
Bu şəkillərə baxanda sizin nə düşündüyünüzü təxmin edə bilərəm.
00:45
And the reason that sexual reproduction is so important --
11
30000
3000
Və mayalanmanın bu qədər vacib olmasının səbəbi -
00:48
there are lots of other things that plants can do to reproduce.
12
33000
3000
əslində bitkilər çoxalmaq üçün bir sıra yollardan istifadə edə bilər.
00:51
You can take cuttings;
13
36000
2000
Şitil əkməklə;
00:53
they can sort of have sex with themselves;
14
38000
2000
öz çiçəklərindən mayalanmaqla;
00:55
they can pollinate themselves.
15
40000
2000
öz çiçəklərini tozlandırmaq vasitəsiylə.
00:57
But they really need to spread their genes
16
42000
2000
Amma onlar öz genlərini yaymaq istəyirlər ki,
00:59
to mix with other genes
17
44000
2000
digər genlərlə birləşsin,
01:01
so that they can adapt to environmental niches.
18
46000
2000
və beləliklə də ətraf mühitə uyğunlaşa bilsinlər.
01:03
Evolution works that way.
19
48000
2000
Təkamül beləcə baş verir.
01:05
Now the way that plants transmit that information
20
50000
2000
Bitkilərin onlardakı informasiyanı ötürməsi
01:07
is through pollen.
21
52000
2000
tozları vasitəsylə olur.
01:09
Some of you may have seen some of these pictures before.
22
54000
2000
Bəziləriniz bu şəkilləri görmüş ola bilərsiniz.
01:11
As I say, every home should have a scanning electron microscope
23
56000
2000
Evlərinizdə elektron mikroskop olmalıdır ki,
01:13
to be able to see these.
24
58000
2000
bunları görə biləsiniz.
01:15
And there is as many different kinds of pollen
25
60000
2000
Və bu tozların
01:17
as there are flowering plants.
26
62000
2000
çiçəklənən bitkilər qədər çox növü var.
01:19
And that's actually rather useful for forensics and so on.
27
64000
3000
Amma bu çiçəklərin tədqiq edilməsi və s. üçün daha faydalıdır.
01:22
Most pollen that causes hay fever for us
28
67000
3000
Bizdə allergiya yaradan bir çox çiçək tozları
01:25
is from plants that use the wind
29
70000
2000
külək vasitəsiylə çoxalan bitkilərdəndir ki,
01:27
to disseminate the pollen,
30
72000
2000
onlar bu cür tozlarını yaymağa çalışırlar.
01:29
and that's a very inefficient process,
31
74000
3000
Və bu çox qeyri-məhsuldar prosesdir,
01:32
which is why it gets up our noses so much.
32
77000
2000
buna görə də tozlar hətta bizim burnumuza da dolur.
01:34
Because you have to chuck out masses and masses of it,
33
79000
2000
Çünki bitki çox böyük miqdarda toz buraxmalıdır ki,
01:36
hoping that your sex cells, your male sex cells,
34
81000
3000
onun mayalanmaya yararlı ən azı bir cinsi hüceyrəsi,
01:39
which are held within the pollen,
35
84000
2000
hansı ki, çiçəyin tozunun içində yerləşir,
01:41
will somehow reach another flower just by chance.
36
86000
2000
digər bitkiyə çatma ehtimalı olsun.
01:43
So all the grasses, which means all of the cereal crops,
37
88000
3000
Bu da o deməkdir ki, bütün otlar - yəni bütün dənli bitkilər,
01:46
and most of the trees
38
91000
2000
və bir çox ağaclar
01:48
have wind-borne pollen.
39
93000
2000
külək vasitəsiylə tozlanır.
01:50
But most species
40
95000
2000
Amma əksər növlər
01:52
actually use insects to do their bidding,
41
97000
2000
həşəratlardan istifadə edir.
01:54
and that's more intelligent in a way,
42
99000
3000
Və bu daha ağıllıdır,
01:57
because the pollen, they don't need so much of it.
43
102000
3000
çünki bu zaman çox miqdarda toz lazım olmur.
02:00
The insects
44
105000
2000
Həşəratlar
02:02
and other species
45
107000
3000
və digərləri
02:05
can take the pollen,
46
110000
2000
tozu götürüb,
02:07
transfer it directly to where it's required.
47
112000
2000
birbaşa lazım olan yerə apara bilər.
02:09
So we're aware, obviously, of the relationship
48
114000
3000
Beləliklə, həşərat və bitkilər arasında
02:12
between insects and plants.
49
117000
2000
əlaqəni öyrənmiş olduq.
02:14
There's a symbiotic relationship there,
50
119000
2000
Burada simbiotik bir əlaqə var,
02:16
whether it's flies or birds or bees,
51
121000
3000
istər quşlar, istərsə də arılar olsun
02:19
they're getting something in return,
52
124000
2000
onlar gördükləri işə görə
02:21
and that something in return is generally nectar.
53
126000
3000
nə isə geri alırlar, bu da əsasən nektardır.
02:24
Sometimes that symbiosis
54
129000
2000
Bəzən bu əlaqə
02:26
has led to wonderful adaptations --
55
131000
2000
heyrətamiz bir uyğunlaşmaya gətirib çıxarır -
02:28
the hummingbird hawk-moth
56
133000
2000
məsələn, kolibrilər
02:30
is beautiful in its adaptation.
57
135000
2000
uyğunlaşmasına görə seçilir.
02:32
The plant gets something,
58
137000
2000
Bitki nə isə əldə edir,
02:34
and the hawk-moth spreads the pollen somewhere else.
59
139000
3000
və kolibri tozu yaymağa kömək edir.
02:38
Plants have evolved
60
143000
2000
Bitkilər təkamül edir ki,
02:40
to create little landing strips here and there
61
145000
2000
yolunu itirmiş arılar üçün
02:42
for bees that might have lost their way.
62
147000
2000
eniş zolağı yaratsınlar.
02:44
There are markings on many plants
63
149000
2000
Əksər bitkilərin üzərində
02:46
that look like other insects.
64
151000
3000
digər həşəratlara oxşayan izlər var.
02:49
These are the anthers of a lily,
65
154000
2000
bunlar zanbağın tozluqlarıdır,
02:51
cleverly done
66
156000
2000
mükəmməldir
02:53
so that when the unsuspecting insect
67
158000
2000
həşərat onun üzərinə
02:55
lands on it,
68
160000
2000
enəndə,
02:57
the anther flips up and whops it on the back
69
162000
2000
tozluq açılır və onun üzərinə arxadan
02:59
with a great load of pollen that it then goes to another plant with.
70
164000
3000
çox sayda toz buraxır və beləliklə toz digər bitkilərə yayılır.
03:02
And there's an orchid
71
167000
3000
Bu isə səhləbdir,
03:05
that might look to you as if it's got jaws,
72
170000
2000
sizə çənəsi varmış kimi baxır.
03:07
and in a way, it has; it forces the insect to crawl out,
73
172000
3000
Belə olduğu üçün, həşərat divarlara sürtülərək çıxmağa məcburdur,
03:10
getting covered in pollen that it takes somewhere else.
74
175000
3000
bu da onun bədənin tozla örtülməsinə gətirib çıxarır.
03:14
Orchids: there are 20,000, at least,
75
179000
2000
Ən azından 20,000
03:16
species of orchids --
76
181000
2000
səhləb növü var -
03:18
amazingly, amazingly diverse.
77
183000
2000
inanılmaz dərəcədə müxtəlif.
03:20
And they get up to all sorts of tricks.
78
185000
2000
Və onlar tozlarını yaymaq üçün
03:22
They have to try and attract pollinators
79
187000
3000
bir çox hiyləgərliklər edib
03:25
to do their bidding.
80
190000
2000
həşəratları cəlb etməlidirlər.
03:27
This orchid, known as Darwin's orchid,
81
192000
3000
Bu Darvin səhləbi kimi tanınır,
03:30
because it's one that he studied
82
195000
2000
çünki o bu səhləbi tədqiq edib
03:32
and made a wonderful prediction when he saw it --
83
197000
2000
və çox gözəl bir proqnoz vermişdir.
03:34
you can see that there's a very long nectar tube
84
199000
3000
Səhləbdən aşağı gedən
03:37
that descends down
85
202000
2000
uzun nektar borusunu
03:39
from the orchid.
86
204000
2000
yəqin görürsünüz.
03:41
And basically what the insect has to do --
87
206000
2000
Həşərat yaxınlaşanda
03:43
we're in the middle of the flower --
88
208000
2000
xortumuyla çiçəyin ortasındakı
03:45
it has to stick its little proboscis
89
210000
2000
borudan yapışmalı
03:47
right into the middle of that
90
212000
2000
və həmin borunun ortasından
03:49
and all the way down that nectar tube
91
214000
2000
xortumunu dibdəki nektara qədər
03:51
to get to the nectar.
92
216000
2000
uzatmalıdır.
03:53
And Darwin said, looking at this flower,
93
218000
3000
Darvin bu çiçəyə baxaraq demişdir,
03:56
"I guess something has coevolved with this."
94
221000
2000
"Zənnimcə burada təkamül baş vermişdir "
03:58
And sure enough,
95
223000
2000
Və əlbəttə ki, bu
04:00
there's the insect.
96
225000
2000
həşəratın təkamülüdür.
04:02
And I mean, normally it kind of rolls it away,
97
227000
2000
Və bu özünü sözün əsl mənasında
04:04
but in its erect form,
98
229000
2000
sübut edir.
04:06
that's what it looks like.
99
231000
3000
bu da onun şəkli.
04:09
Now you can imagine
100
234000
2000
Təsəvvür edin ki,
04:11
that if nectar
101
236000
2000
əgər nektar
04:13
is such a valuable thing
102
238000
3000
o qədər dəyərlidirsə
04:16
and expensive for the plant to produce
103
241000
2000
və bitkiyə onu istehsal etmək çətindirsə
04:18
and it attracts lots of pollinators,
104
243000
3000
və həmin bitki bir çox həşəratları cəlb edirsə,
04:21
then, just as in human sex,
105
246000
2000
onda, insanlar kimi
04:23
people might start to deceive.
106
248000
2000
onlar da aldatmağa başlayacaq.
04:25
They might say, "I've got a bit of nectar. Do you want to come and get it?"
107
250000
3000
Onlar deyə bilər ki, "Məndə bir az nektar var. Sən gəlib onu əldə etmək istəyirsənmi?"
04:28
Now this is a plant.
108
253000
3000
Şəklə baxın.
04:31
This is a plant here
109
256000
2000
Şəkildəki bitki
04:33
that insects in South Africa just love,
110
258000
4000
Cənubi Afrikada həşəratların sevdiyi bir növdür.
04:37
and they've evolved with a long proboscis
111
262000
3000
Və onlar uzun xortumlara təkamül edib ki,
04:40
to get the nectar at the bottom.
112
265000
2000
çiçəyin dibindəki nektarı əldə edə bilsin.
04:42
And this is the mimic.
113
267000
2000
Və bu yamsılamadır.
04:44
So this is a plant that is mimicking the first plant.
114
269000
3000
Bu bitki birinci bitkini yamsılayır.
04:47
And here is the long-probosced fly
115
272000
3000
Bu isə uzun xortumu olan həşəratdır
04:50
that has not gotten any nectar from the mimic,
116
275000
3000
o yamsılanaraq nektar ala bilmədi.
04:53
because the mimic doesn't give it any nectar. It thought it would get some.
117
278000
3000
Çünki yamsılanmağı ona nektar vermədi.
04:56
So not only has the fly
118
281000
2000
Baxmayaraq ki, həşərat
04:58
not got the nectar from the mimic plant,
119
283000
2000
onu yamsılayan bitkidən nektar ala bilmədi,
05:00
it's also -- if you look very closely
120
285000
2000
diqqətlə baxsanız
05:02
just at the head end, you can see that it's got a bit of pollen
121
287000
3000
həşəratın başında çiçəyin tozlarını görə bilərsiniz
05:05
that it would be transmitting to another plant,
122
290000
2000
Əgər hər hansı bir botanik bunu görüb
05:07
if only some botanist hadn't come along
123
292000
2000
tədqiqat üçün mavi kağıza yapışdırmasa,
05:09
and stuck it to a blue piece of card.
124
294000
2000
həmin tozlar digər bitkilərə ötürüləcək.
05:11
(Laughter)
125
296000
5000
(Gülüş)
05:16
Now deceit carries on through the plant kingdom.
126
301000
3000
Bitkilərin hiyləgərliyi davam edir.
05:19
This flower with its black dots:
127
304000
2000
Üzərində qara ləkələr olan bu çiçək:
05:21
they might look like black dots to us,
128
306000
2000
onlar bizə qara ləkələr kimi görünür,
05:23
but if I tell you, to a male insect of the right species,
129
308000
3000
əgər sizə desəm ki, erkək həşərata,
05:26
that looks like two females
130
311000
2000
bu çox, çox cəlbedici
05:28
who are really, really hot to trot.
131
313000
2000
iki dişi kimi görünür.
05:30
(Laughter)
132
315000
2000
(Gülüş)
05:32
And when the insect gets there and lands on it,
133
317000
3000
Və həşərat çiçəyin üzərinə enəndə,
05:35
dousing itself in pollen, of course, that it's going to take to another plant,
134
320000
3000
tozluğa düşür və üzərindəki tozları digər bitkilərə daşıyır,
05:38
if you look at the every-home-should-have-one scanning electron microscope picture,
135
323000
4000
əgər siz elektron mikroskopdan baxsanız,
05:42
you can see that there are actually some patterning there,
136
327000
2000
görərsiniz ki, tozlar həşəratın üzərində üçölçülü
05:44
which is three-dimensional.
137
329000
2000
və müəyyən naxış üzrədir.
05:46
So it probably even feels good for the insect,
138
331000
3000
Və yəqin ki, bu həşəratın özünə də xoşdur,
05:49
as well as looking good.
139
334000
3000
eyni zamanda yaxşı görünür.
05:52
And these electron microscope pictures --
140
337000
2000
Və bu elektron mikroskopdan olan şəkillər -
05:54
here's one of an orchid mimicking an insect --
141
339000
3000
məsələn burada səhləb həşəratı yamsılayır -
05:57
you can see that different parts of the structure
142
342000
3000
gördüyünüz kimi şəklin müxtəlif hissələrinin
06:00
have different colors and different textures to our eye,
143
345000
3000
müxtəliif rəngləri və müxtəlif naxışları var,
06:03
have very, very different textures
144
348000
2000
doğrudan da çox müxtəlif naxışları var
06:05
to what an insect might perceive.
145
350000
3000
əgər həşəratların gözündən baxsaq.
06:08
And this one is evolved to mimic
146
353000
2000
Və bu bitki bəzi böcəklərdə gördüyümüz
06:10
a glossy metallic surface
147
355000
3000
parlaq metal rəngini yamsılamaq üçün
06:13
you see on some beetles.
148
358000
2000
təkamül edib.
06:15
And under the scanning electron microscope,
149
360000
3000
Və elektron mikroskopla baxsaq,
06:18
you can see the surface there --
150
363000
3000
bitkinin səthinin
06:21
really quite different from the other surfaces we looked at.
151
366000
4000
indiyə kimi baxdığımız səthlərdən çox fərqli olduğunu görürük.
06:25
Sometimes the whole plant
152
370000
2000
Bəzən bitki tamamilə
06:27
mimics an insect, even to us.
153
372000
3000
həşəratı yamsılayır, hətta bizə də.
06:30
I mean, I think that looks like some sort of flying animal or beast.
154
375000
3000
Zənnimcə, bu uçan və ya yırtıcı heyvana da bənzəyir.
06:33
It's a wonderful, amazing thing.
155
378000
3000
Bu çox gözəl və valehedicidir.
06:36
This one's clever. It's called obsidian.
156
381000
3000
Bu isə daha ağıllıdır. Onun adı obsidiandır.
06:39
I think of it as insidium sometimes.
157
384000
2000
Mən onu insidium kimi də xatırlayıram bəzən.
06:41
To the right species of bee,
158
386000
3000
Bəzi arı növlərinə o,
06:44
this looks like another very aggressive bee,
159
389000
2000
başqa bir aqressiv arı kimi görünür,
06:46
and it goes and bonks it on the head lots and lots of times to try and drive it away,
160
391000
3000
ona görə də o dərhal enərək başını dəfələrlə bitkinin üzərinə vurur ki, onu qovsun,
06:49
and, of course, covers itself with pollen.
161
394000
2000
və beləliklə özünü tozlara qərq edir.
06:51
The other thing it does
162
396000
2000
O başqa bir hiyləyə də əl atır -
06:53
is that this plant mimics another orchid
163
398000
3000
həşəratlar üçün qida ehtiyyatı olan
06:56
that has a wonderful store
164
401000
3000
digər bir səhləbi
06:59
of food for insects.
165
404000
2000
yamsılayır.
07:01
And this one doesn't have anything for them.
166
406000
2000
Baxmayaraq ki, özündə heç bir qida ehtiyyatı yoxdur.
07:03
So it's deceiving on two levels --
167
408000
2000
Beləliklə də, o ikiqat aldadır -
07:05
fabulous.
168
410000
2000
əsrarəngiz.
07:07
(Laughter)
169
412000
2000
(Gülüş)
07:09
Here we see ylang ylang,
170
414000
2000
Bu isə bir çox ətirlərin
07:11
the component of many perfumes.
171
416000
2000
tərkib hissəsi olan ilanq-ilanqdır.
07:13
I actually smelt someone with some on earlier.
172
418000
3000
Bir az əvvəl kimdəsə onun iyini hiss etdim.
07:16
And the flowers don't really have to be that gaudy.
173
421000
2000
Və əslində onun çiçəkləri elə də alabəzək olmamalıdır.
07:18
They're sending out a fantastic array of scent
174
423000
3000
Onlar üzərinə qonan həşəratlara
07:21
to any insect that'll have it.
175
426000
3000
fantastik iyi olan bir sıra qoxular buraxır.
07:24
This one doesn't smell so good.
176
429000
2000
Bunun isə elə də yaxşı iyi yoxdur.
07:26
This is a flower
177
431000
2000
Bu gülün
07:28
that really, really smells pretty nasty
178
433000
3000
doğrudan da çox iyrənc iyi var
07:31
and is designed, again, evolved,
179
436000
3000
və o iylənmiş leşə bənzəmək üçün,
07:34
to look like carrion.
180
439000
3000
təkamül etmişdir.
07:37
So flies love this.
181
442000
2000
Milçəklər bunu sevir.
07:39
They fly in and they pollinate.
182
444000
3000
Onlar çiçəyə qonur və onun tozlarını qəbul edirlər.
07:42
This, which is helicodiceros,
183
447000
4000
Bu isə helicodicerosdur,
07:46
is also known as dead horse arum.
184
451000
3000
o ölü at danaayağı kimi də tanınır
07:49
I don't know what a dead horse actually smells like,
185
454000
2000
Mən bilmirəm ölü at necə iylənir,
07:51
but this one probably smells pretty much like it.
186
456000
2000
amma yəqin ki, bu bitki onun kimi iylənir.
07:53
It's really horrible.
187
458000
2000
Bu çox dəhşətdir.
07:55
And blowflies just can't help themselves.
188
460000
2000
Və ət milçəyi onu görəndə özünü saxlaya bilmir.
07:57
They fly into this thing,
189
462000
2000
Onlar mütləq çiçəyə qonmalı və
07:59
and they fly all the way down it.
190
464000
2000
hətta onun diibinə kimi getməlidirlər.
08:01
They lay their eggs in it,
191
466000
2000
Onlar çiçəyin leş olduğunu sanıb,
08:03
thinking it's a nice bit of carrion,
192
468000
2000
yumurtalarını da ora qoyurlar,
08:05
and not realizing that there's no food for the eggs, that the eggs are going to die,
193
470000
3000
və hətta anlamırlar ki, orada yumurtalar üçün yem yoxdur və yumurtalar tezliklə öləcəklər,
08:08
but the plant, meanwhile, has benefited,
194
473000
3000
bu arada bitki öz işini görür,
08:11
because the bristles release
195
476000
2000
o tükcüklər buraxır
08:13
and the flies disappear
196
478000
2000
və həşəratlar uçaraq
08:15
to pollinate the next flower -- fantastic.
197
480000
3000
digər çiçəkləri tozlandırır - əsrarəngiz.
08:18
Here's arum, arum maculatum,
198
483000
2000
Bu isə danaayağıdır, xallı danaayağı,
08:20
"lords and ladies," or "cuckoo-pint" in this country.
199
485000
3000
lords və leydiz və ya kuku-print kimi tanınır ölkəmizdə.
08:23
I photographed this thing last week in Dorset.
200
488000
2000
Mən bu şəkli keçən həftə Dorsetdə çəkmişəm.
08:25
This thing heats up
201
490000
2000
Bu bitki
08:27
by about 15 degrees above ambient temperature --
202
492000
2000
ətraf temperaturdan təxmini 15 dərəcəyə qədər çox isinə bilir --
08:29
amazing.
203
494000
2000
heyranedici.
08:31
And if you look down into it,
204
496000
2000
Əgər siz onun dibinə baxsanız,
08:33
there's this sort of dam past the spadix,
205
498000
3000
nüvəsi ətrafında sanki bir çəpər qurulub,
08:36
flies get attracted by the heat --
206
501000
2000
çiçəkdən gələn istilik müxətlif kimyəvi maddələrlə qarışır
08:38
which is boiling off volatile chemicals, little midges --
207
503000
2000
və həşəratları - əsasən balaca hünüləri cəlb edir --
08:40
and they get trapped underneath in this container.
208
505000
3000
və onlar içəri daxil olduqda həmin çəpər tələsinə düşür.
08:43
They drink this fabulous nectar
209
508000
3000
Onlar bu gözəl nektarı içir
08:46
and then they're all a bit sticky.
210
511000
2000
və sonradan bir az yapışqan olurlar.
08:48
At night they get covered in pollen,
211
513000
3000
Gecə onlar başlarına tökülən
08:51
which showers down over them,
212
516000
2000
tozlarla örtülür,
08:53
and then the bristles that we saw above,
213
518000
2000
və sonra yuxarıda gördüyümüz qılcıqlar
08:55
they sort of wilt and allow all these midges out, covered in pollen --
214
520000
3000
boşalır və tozlarla örtülü hünülərə çölə çıxmağa imkan verir --
08:58
fabulous thing.
215
523000
2000
əsrarəngiz bir hal.
09:00
Now if you think that's fabulous, this is one of my great favorites.
216
525000
3000
İndi isə mənim ən sevimlim.
09:03
This is the philodendron selloum.
217
528000
3000
Bu filodendron selloumdur.
09:06
For anyone here from Brazil, you'll know about this plant.
218
531000
3000
Braziliyalılar bu bitkini yaxşı tanıyır.
09:09
This is the most amazing thing.
219
534000
2000
Bu çox heyranedicidir.
09:11
That sort of phallic bit there
220
536000
2000
Bu fallosa oxşar bir şey
09:13
is about a foot long.
221
538000
2000
təxmini 30 sm uzunluğundadır.
09:15
And it does something
222
540000
2000
Bu elə bir şey edir ki,
09:17
that no other plant that I know of does,
223
542000
3000
onu mən heç bir bitkidə görməmişəm,
09:20
and that is that when it flowers --
224
545000
2000
bu bitki çiçəklənən zaman baş verir --
09:22
that's the spadix in the middle there --
225
547000
2000
mərkəzdəki nüvədə
09:24
for a period of about two days,
226
549000
3000
iki gün ərzində
09:27
it metabolizes in a way
227
552000
2000
eyniylə məməlilərdə olduğu kimi
09:29
which is rather similar to mammals.
228
554000
2000
maddələr mübadiləsi baş verir.
09:31
So instead of having starch,
229
556000
2000
Beləliklə, bitki üçün qida sayılan
09:33
which is the food of plants,
230
558000
2000
nişastanın əvəzinə
09:35
it takes something rather similar to brown fat
231
560000
2000
o qəhvəyi piyə oxşar bir şey işlədir
09:37
and burns it at such a rate
232
562000
2000
və onu elə dərəcədə əridir ki,
09:39
that it's burning fat, metabolizing,
233
564000
3000
elə bil, maddələr mübadiləsi,
09:42
about the rate of a small cat.
234
567000
3000
balaca pişikdə olduğu kimi baş verir.
09:45
And that's twice the energy output, weight for weight,
235
570000
3000
Və bu çəkiləri eyni olan kolibriylə müqayisədə
09:48
than a hummingbird --
236
573000
2000
iki dəfə çox enerji istehsalıdır,
09:50
absolutely astonishing.
237
575000
2000
çox əsrarəngizdir.
09:52
This thing does something else which is unusual.
238
577000
2000
Bu isə çox qeyri-adi bir şey edir.
09:54
Not only will it raise itself to 115 Fahrenheit,
239
579000
3000
O nəyin ki, temperaturunu iki gün ərzində 115 Farenhayta,
09:57
43 or 44 degrees Centigrade, for two days,
240
582000
3000
43-44 dərəcə selsiyə qaldırır,
10:00
but it keeps constant temperature.
241
585000
3000
həmçinin həmin temperaturu düşməyə qoymur.
10:03
There's a thermoregulation mechanism in there
242
588000
2000
Ondakı termorequlyasiya mexanizmi
10:05
that keeps constant temperature.
243
590000
2000
temperaturunu sabit saxlamağa qoyur.
10:07
"Now why does it do this," I hear you ask.
244
592000
2000
Bəs sizcə o bunu niyə edir ?
10:09
Now wouldn't you know it,
245
594000
2000
Yəqin təəccüblənmərsiniz ki,
10:11
there's some beetles that just love to make love at that temperature.
246
596000
4000
bəzi böcəklər bu temperaturda sevgiylə məşğul olmağı xoşlayırlar.
10:15
And they get inside, and they get it all on.
247
600000
3000
Və onlar içəri daxil olub, tozlara qərq olurlar.
10:18
(Laughter)
248
603000
2000
(Gülüş)
10:20
And the plant showers them with pollen,
249
605000
2000
Bitki tozlarını onların üzərinə atır,
10:22
and off they go and pollinate.
250
607000
3000
və onlar uçub digər bitkiləri tozlandırır.
10:25
And what a wonderful thing it is.
251
610000
3000
Çox maraqlı bir proses.
10:28
Now most pollinators
252
613000
3000
Biz düşünürük ki,
10:31
that we think about are insects,
253
616000
2000
toz daşıyıcılarının çoxu həşəratlardır,
10:33
but actually in the tropics,
254
618000
2000
əslində isə tropiklərdə,
10:35
many birds and butterflies pollinate.
255
620000
3000
bir çox quşlar və kəpənəklər bunu edir.
10:38
And many of the tropical flowers are red,
256
623000
2000
Tropik çiçəklərin çoxu qırmızı olur,
10:40
and that's because butterflies and birds
257
625000
2000
bu da quşlar və kəpənəklərə görədir
10:42
see similarly to us, we think,
258
627000
2000
baxın biz düşünürük ki,
10:44
and can see the color red very well.
259
629000
3000
onlar qırmızı rəngi bizim kimi yaxşı görür.
10:47
But if you look at the spectrum,
260
632000
3000
Əslində isə spektordan baxın,
10:50
birds and us, we see red, green and blue
261
635000
3000
quşlara və bizə - biz qırmızı, yaşıl və mavini
10:53
and see that spectrum.
262
638000
2000
görürük, indi spektordan.
10:55
Insects see green, blue and ultraviolet,
263
640000
2000
Həşəratlar yaşıl, mavi və ultrabənövşəyini görür,
10:57
and they see various shades of ultraviolet.
264
642000
2000
və onlar hətta ultrabənövşəyinin bir neçə variantını görür.
10:59
So there's something that goes on off the end there.
265
644000
3000
Deməli burada nə isə uyğun gəlmir.
11:02
"And wouldn't it be great if we could somehow see what that is," I hear you ask.
266
647000
3000
"Gəlin çalışaq bu uyğunsuzluğu müəyyən edək" deyəcəksiniz.
11:05
Well yes we can.
267
650000
2000
Gəlin cəhd edək.
11:07
So what is an insect seeing?
268
652000
3000
Həşərat nə görür?
11:10
Last week I took these pictures of rock rose,
269
655000
2000
Bu keçən həftə Dorsetdə çəkdiyim qaya qızılgülü -
11:12
helianthemum, in Dorset.
270
657000
2000
heliantemumdur.
11:14
These are little yellow flowers like we all see,
271
659000
3000
Bunlar gördüyünüz kimi kiçik sarı güllərdir,
11:17
little yellow flowers all over the place.
272
662000
2000
onlar hər tərəfə yayılıb.
11:19
And this is what it looks like with visible light.
273
664000
3000
Onlar bizə normal işıqda belə görünür.
11:22
This is what it looks like if you take out the red.
274
667000
3000
Əgər biz qırmızı işığı götürsək onlar belə görünəcək.
11:25
Most bees don't perceive red.
275
670000
3000
Əksər arılar qırmızını görmür.
11:28
And then I put some ultraviolet filters on my camera
276
673000
4000
Və sonra mən kamerama müəyyən qədər ultrabənövşəyi filterlər qoyub,
11:32
and took a very, very long exposure
277
677000
3000
xüsusi tezliklərdə ultrabənövşəyi işıqla
11:35
with the particular frequencies of ultraviolet light
278
680000
3000
çox uzun müddət onu müşahidə etdim
11:38
and this is what I got.
279
683000
2000
və aldığım nəticə budur.
11:40
And that's a real fantastic bull's eye.
280
685000
3000
Və bu çox fantastik illüminatordur.
11:43
Now we don't know
281
688000
2000
Biz dəqiq bilmirik,
11:45
exactly what a bee sees,
282
690000
2000
arının nə gördüyünü,
11:47
any more than you know what I'm seeing
283
692000
2000
ümumiyyətlə mənim qırmızı gördüyümü
11:49
when I call this red.
284
694000
3000
başqası digər bir rəng görə bilər.
11:52
We can't know what's going on in -- let alone an insect's --
285
697000
3000
Biz, həşərat bir yana, heç digər bir insanın beynində
11:55
another human being's mind.
286
700000
3000
nə baş verdiyini bilmirik.
11:58
But the contrast will look something like that,
287
703000
3000
Amma ümumi görünüş belə olacaq.
12:02
so standing out a lot from the background.
288
707000
2000
Və çiçək arxa fondan seçiləcək.
12:04
Here's another little flower --
289
709000
2000
Bu isə digər bir çiçəkdir -
12:06
different range of ultraviolet frequencies,
290
711000
3000
müxətlif ultrabənövşəyi tezliklər,
12:09
different filters
291
714000
2000
müxtəlif filterlərdən
12:11
to match the pollinators.
292
716000
2000
tozlandırıcılara uyğun olmaq üçün keçirilib.
12:13
And that's the sort of thing that it would be seeing.
293
718000
3000
Və onlar təxmini belə görünəcək.
12:16
Just in case you think
294
721000
2000
Əgər düşünürsünüzsə ki,
12:18
that all yellow flowers have this property --
295
723000
3000
bütün sarı çiçəklərin belə xüsusiyyəti var -
12:21
no flower was damaged in the process of this shot;
296
726000
3000
bu çəkiliş zamanı heç bir çiçək xəsarət almayıb;
12:24
it was just attached to the tripod,
297
729000
3000
sadəcə çiçək üçayaqlı dayağa bərkidilib,
12:27
not killed --
298
732000
2000
qoparılmayıb -
12:29
then under ultraviolet light,
299
734000
2000
ultrabənövşəyi işıq altında
12:31
look at that.
300
736000
2000
baxsaq.
12:33
And that could be the basis of a sunscreen
301
738000
2000
Və bu da günəş əleyhinə kremin tərkib hissəsi ola bilər,
12:35
because sunscreens work by absorbing ultraviolet light.
302
740000
2000
çünki, günəş işığı ultrabənövşəyi işığı özünə çəkir.
12:37
So maybe the chemical in that would be useful.
303
742000
3000
Bu halda çiçəkdəki kimyəvi maddə faydalı olar.
12:41
Finally, there's one of evening primrose
304
746000
3000
Və sonuncu, bu primuladır
12:44
that Bjorn Rorslett from Norway sent me --
305
749000
2000
Norveçdən Bjorn Rorslett onu mənə göndərib -
12:46
fantastic hidden pattern.
306
751000
2000
fantastik gizli naxışları var.
12:48
And I love the idea of something hidden.
307
753000
2000
Və mən nəyinsə gizli olmağını sevirəm.
12:50
I think there's something poetic here,
308
755000
2000
Zənnimcə, bu çox poetikdir.
12:52
that these pictures taken with ultraviolet filter,
309
757000
3000
Bu şəkillər ultrabənövşəyi filterlərlə çəkilib,
12:55
the main use of that filter
310
760000
2000
bu filterləri əsasən
12:57
is for astronomers to take pictures of Venus --
311
762000
3000
astronomlar Veneranın şəklini çəkmək üçün istifadə edirlər -
13:00
actually the clouds of Venus.
312
765000
3000
əslində Veneranın buludlarını çəkmək üçün.
13:03
That's the main use of that filter.
313
768000
2000
Bu filterin əsas funksiyasıdır.
13:05
Venus, of course, is the god of love and fertility,
314
770000
3000
Venera, əlbəttə ki, sevgi və məhsuldarlıq ilahəsidir,
13:08
which is the flower story.
315
773000
2000
bu da çiçəklərin hekayəsidir.
13:10
And just as flowers spend a lot of effort
316
775000
2000
Çiçəklərin çox qüvvə sərf edərək nəyin ki,
13:12
trying to get pollinators to do their bidding,
317
777000
3000
tozlandırıcıları özlərinə cəlb edir,
13:15
they've also somehow managed to persuade us to plant great fields full of them
318
780000
3000
həmçinin onlar bizi də böyük çiçək sahələri əkməyə,
13:18
and give them to each other
319
783000
2000
və onları həm yeni bitəndə, həm də solanda
13:20
at times of birth and death,
320
785000
4000
əsasən də bir-birinə qovuşanda
13:24
and particularly at marriage,
321
789000
2000
yaxınlaşdırmağa sövq edib,
13:26
which, when you think of it,
322
791000
2000
və əsasən bu an - genetik maddələrin
13:28
is the moment that encapsulates
323
793000
2000
bir orqanizmdən digərinə
13:30
the transfer of genetic material
324
795000
3000
ötürülməsi
13:33
from one organism to another.
325
798000
2000
çox heyranedicidir.
13:35
Thank you very much.
326
800000
2000
Təşəkkürlər.
13:37
(Applause)
327
802000
5000
"(Alqış)"
ABOUT THE SPEAKER
Jonathan Drori - EducatorJonathan Drori commissioned the BBC's very first websites, one highlight in a long career devoted to online culture and educational media -- and understanding how we learn.
Why you should listen
Jonathan Drori has dedicated his career to media and learning. As the Head of Commissioning for BBC Online, he led the effort to create bbc.co.uk, the online face of the BBC (an effort he recalls fondly). He came to the web from the TV side of the BBC, where as an editor and producer he headed up dozens of television series on science, education and the arts.
After almost two decades at the BBC, he's now a director at Changing Media Ltd., a media and education consultancy, and is a visiting professor at University of Bristol, where he studies educational media and misperceptions in science. He continues to executive produce the occasional TV series, including 2004's award-winning "The DNA Story" and 2009's "Great Sperm Race." He is on the boards of the Royal Botanic Gardens and the Woodland Trust.
(Photo: Lloyd Davis/flickr)
Jonathan Drori | Speaker | TED.com