TEDGlobal 2005
David Deutsch: Chemical scum that dream of distant quasars
David Deutch; Kozmos'taki Yerimiz
Filmed:
Readability: 4.6
2,534,562 views
Əfsanəvi elm adamı David Deutch, nəzəri fizikası daha təcili olan bir mövzunu müzakirə etmək üçün ikinci plana atır; türlerimizin həyatda qalması. Qlobal istiləşməyə həll etməyə istiqamətli alınacaq ilk tədbir, belə bir problemimiz olduğunu qəbul etməkdir.
David Deutsch - Quantum physicist
David Deutsch's 1997 book "The Fabric of Reality" laid the groundwork for an all-encompassing Theory of Everything, and galvanized interest in the idea of a quantum computer, which could solve problems of hitherto unimaginable complexity. Full bio
David Deutsch's 1997 book "The Fabric of Reality" laid the groundwork for an all-encompassing Theory of Everything, and galvanized interest in the idea of a quantum computer, which could solve problems of hitherto unimaginable complexity. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:24
We've been told to go out on a limb and say something surprising.
0
0
6000
Bura gəlib çaşdırıcı bir şey izah etməmiz deyildi bizə.
00:30
So I'll try and do that, but
1
6000
1000
Və məndə bunu etməyə çalışacağam. Amma
00:31
I want to start with two things that everyone already knows.
2
7000
7000
Hər kəsin çox yaxşı bildiyi iki şeylə başlamaq istəyirəm.
00:38
And the first one, in fact, is something that
3
14000
2000
Əslində ilki, tarixi sənədlərdə
00:40
has been known for most of recorded history.
4
16000
4000
bilinən bir şey.
00:44
And that is that the planet Earth, or the solar system,
5
20000
5000
Və bu da; Dünyanın, günəş sisteminin
00:49
or our environment or whatever,
6
25000
2000
içində olduğumuz mühitin, herneyse
00:51
is uniquely suited to sustain our evolution -- or creation, as it used to be thought --
7
27000
10000
bənzərsiz bir şəkildə, bizim inkişafımızı - ya da köhnədən düşünülən kimi yaratılışımızı - kainatı bəsləyib mevcudiyetimize və
01:01
and our present existence, and most important, our future survival.
8
37000
7000
daha da əhəmiyyətlisi gələcəyimizə dəstək olmasıdır.
01:08
Nowadays this idea has a dramatic name: Spaceship Earth.
9
44000
5000
Bu günlərdə bu görüşə verilən dramatik bir ad var; Uzaygemisi Dünya.
01:13
And the idea there is that outside the spaceship,
10
49000
2000
Hökm sürən düşüncə də, uzaygemisinin xaricindəki
01:15
the universe is implacably hostile,
11
51000
3000
kainat, amansız bir düşməndir.
01:18
and inside is all we have, all we depend on.
12
54000
4000
və içərisi də bizim bütün sahib olduğumuz və güvediğimiz tək yer.
01:22
And we only get the one chance: if we mess up our spaceship,
13
58000
3000
Və yalnız bir şansımız vardır; əgər uzaygemimizi bərbad etsək
01:25
we've got nowhere else to go.
14
61000
2000
gedəcək bir yerimiz qalmaz.
01:27
Now, the second thing that everyone already knows is that
15
63000
4000
İkincisiyse, hər kəsin bildiyi kimi,
01:31
contrary to what was believed for most of human history,
16
67000
4000
insanlıq tarixinin böyük hissəsində inanılana zidd olan,
01:35
human beings are not, in fact, the hub of existence.
17
71000
6000
insanın, əslində, yaranmanın mərkəzində olmamasıdır.
01:41
As Stephen Hawking famously said,
18
77000
3000
Stephen Hawking'in mükəmməl bir şəkildə ifadə etdiyi kimi,
01:44
we're just a chemical scum on the surface of a typical planet
19
80000
4000
bizlər, hər hansı bir qalaktikanın xarici çeperinde iştirak edən hər hansı bir ulduzun
01:48
that's in orbit around a typical star,
20
84000
3000
orbitindəki sıravi bir planetin səthində olan
01:51
which is on the outskirts of a typical galaxy, and so on.
21
87000
5000
kimyəvi tullantıların yalnız.
01:56
Now the first of those two things that everyone knows
22
92000
3000
İndi, bu deyilənlərin ilki, hər kəsin bildiyi kimi
01:59
is kind of saying that we're at a very un-typical place,
23
95000
4000
qeyri-adi, mükəmməl planlanmış və daha bir çox xüsusiyyəti olan
02:03
uniquely suited and so on, and
24
99000
3000
bir yerdə olduğumuza dair.
02:06
the second one is saying that we're at a typical place.
25
102000
3000
İkincisiyse, bizim normal bir yerdə olduğumuzu söyləyir.
02:09
And especially if you regard these two as deep truths to live by
26
105000
4000
Və əgər, xüsusilə bu ikisini həyati qərarlarınızı etmənizdə, həyatın dərin
02:13
and to inform your life decisions,
27
109000
3000
həqiqətləri olaraq görsəniz
02:16
then they seem a little bit to conflict with each other.
28
112000
7000
hər ikisinin biribiriyle ziddiyyət təşkil edir göründüyünü də hiss edəcəksiniz.
02:23
But that doesn't prevent them from both being completely false. (Laughter)
29
119000
6000
Amma bu, hər ikisinin də tamamilə səhv olduğu vəziyyətini dəyişdirmir (gülüşmələr)
02:29
And they are. So let me start with the second one:
30
125000
8000
Və elədir də. İndi, icazənizlə ikinciyle başlayım;
02:37
Typical. Well -- is this a typical place? Well, let's look around, you know,
31
133000
6000
Sıravi Vəziyyətlər - bura adi bir yer? Haydı, bir ətrafımıza baxaq
02:43
and look in a random direction, and we see a wall, and chemical scum -- (Laughter)
32
139000
8000
və təsadüfi bir istiqamətə baxaq; bir divar görərik və kimyəvi tullantılar - (gülüşmələr)
02:51
-- and that's not typical of the universe at all.
33
147000
5000
Və buna heç bir şəkildə sıravi kainat deyə bilmərik.
02:56
All you've got to do is go a few hundred miles in that same direction and look back,
34
152000
4000
Bütün etməniz lazım olan bir neçə 100 mil geriyə dönüb baxmaqdır
03:00
and you won't see any walls or chemical scum at all --
35
156000
4000
və divarlar ya da hər hansı bir kimyəvi tullantı görə bilməzsiniz.
03:04
all you see is a blue planet. And if you go further than that,
36
160000
4000
bütün gördüyünüz, mavi bir planetdir. Və əgər daha da geridən baxsanız
03:08
you'll see the sun, the solar system, and the stars and so on.
37
164000
5000
günəşi, günəş sistemini, ulduzları və bənzəri şeyləri görəcəksiniz.
03:13
But that's still not typical of the universe, because stars come in galaxies.
38
169000
5000
Amma, gördükləriniz hələ də sıravi kainat deyil, çünki qalaktikalar içində ulduzlar da var.
03:18
And most places in the universe, a typical place in the universe,
39
174000
5000
Və kainatdakı bir çox yer, kainatdakı sıravi bir yer,
03:23
is nowhere near any galaxies.
40
179000
2000
heç bir qalaktikanın yaxınlığında tapılmaz.
03:25
So let's go out further, till we're outside the galaxy, and look back,
41
181000
6000
O zaman qalaktikanın xaricinə qədər keçin və geriyə baxaq,
03:31
and yeah, there's the huge galaxy with spiral arms laid out in front of us.
42
187000
4000
və işdə spiral kollarla qarşımızda uzanan devasal qalaktika.
03:35
And at this point we've come 100,000 light years from here.
43
191000
7000
Bu nöqtədə, buradan 100.000 ışıl-ci il irəliləmiş olmağımıza baxmayaraq
03:42
But we're still nowhere near a typical place in the universe.
44
198000
5000
hələ də kainatda sıravi bir nöqtəyə varmış deyilik.
03:47
To get to a typical place,
45
203000
2000
Sıravi bir yerə çatmaq üçün
03:49
you've got to go 1,000 times as far as that into intergalactic space.
46
205000
7000
gökadalar arasında 1.000 qat daha uzağa getməlisiniz.
03:56
And so what does that look like? Typical.
47
212000
3000
Yaxşı bu necə görünür? Sıravi.
03:59
What does a typical place in the universe look like?
48
215000
3000
Kainatdakı sıravi bir yer necə görünür?
04:02
Well, at enormous expense, TED has arranged a high-resolution immersion
49
218000
6000
TED, çox xərc edərək, yüksək həllolma əmsalı bir imersiyon nizamladı.
04:08
virtual reality rendering of intergalactic space
50
224000
4000
gökadalar arası kosmosu izah edən virtuel bir həqiqət hazırladı,
04:12
-- the view from intergalactic space.
51
228000
2000
gökadalar arası kosmosdan mənzərə.
04:14
So can we have the lights off, please, so we can see it?
52
230000
4000
Seyr etmək üçün işıqları söndürebilir bilərikmi lütfən?
04:22
Well, not quite, not quite perfect -- you see, in intergalactic space
53
238000
6000
Gördüyünüz kimi gökadalar arası kosmos çox da mükəmməl deyil.
04:28
-- intergalactic space is completely dark, pitch dark.
54
244000
4000
- Gökadalar arası kosmos tamamilə qaranlıq; zülmət qaranlıq idi.
04:32
It's so dark that if you were to be looking at the nearest star to you,
55
248000
8000
elə qaranlıq ki, özünüzə ən yaxın ulduza baxarkən
04:40
and that star were to explode as a supernova,
56
256000
3000
və deyək ki, bu ulduz bir süpernova kimi partlayacaq
04:44
and you were to be staring directly at it at the moment when its light reached you,
57
260000
5000
işıqları sizə çatana qədər birbaşa olaraq ona baxır olacaqsınız
04:49
you still wouldn't be able to see even a glimmer.
58
265000
4000
və yenə heç bir işıq görə bilməyəcəksiniz.
04:53
That's how big and how dark the universe is.
59
269000
3000
Bu kainatın böyüklüyünü və nə qədər qaranlıq olduğunu göstərir.
04:56
And that's despite the fact that a supernova is so bright, so brilliant an event,
60
272000
7000
Və bir süpernova bütün parlaqlığı və işıqlığına baxmayaraq, bu hadisə
05:03
that it would kill you stone dead at a range of several light years. (Laughter)
61
279000
6000
göstərir ki, sizi müxtəlif işıq illəri mənzili içində öldürə bilər.
05:09
And yet from intergalactic space, it's so far away you wouldn't even see it.
62
285000
4000
Və yenə gökadalar arası kosmosdan o qədər uzaqdadır ki, görə bilməzsiniz belə.
05:13
It's also very cold out there
63
289000
3000
Eyni zamanda çox da soyuqdur.
05:16
-- less than three degrees above absolute zero.
64
292000
4000
üç dərəcədən daha az.
05:20
And it's very empty. The vacuum there is one million times less dense
65
296000
6000
Və çox boşdur. Oradakı hava boşluğu, Dünya üzərində indiki vaxtda ən yaxşı texnologiyalarla
05:26
than the highest vacuum that our best technology on Earth can currently
66
302000
3000
yaratılabilecek ən çox vakuumda daha az sıxdır
05:29
create. So that's how different a typical place is from this place.
67
305000
8000
İşdə buda, bu yerin sıravi heç biri yerdən nə qədər fərqli olduğunu göstərir.
05:37
And that is how un-typical this place is.
68
313000
3000
Və nə qədər fövqəladə olduğunu.
05:40
So can we have the lights back on please? Thank you.
69
316000
5000
Yaxşı, indi işıqları aça bilərikmi təkrar lütfən.
05:45
Now how do we know about an environment that's so far away,
70
321000
5000
İndi, bizdən bu qədər uzaqda, alışkın olduğumuz hər şeydən bu qədər fərqli, bu qədər xarici
05:50
and so different, and so alien, from anything we're used to?
71
326000
4000
bir mühit haqqında necə məlumatımız ola bilər?
05:54
Well, the Earth -- our environment, in the form of us -- is creating knowledge.
72
330000
5000
Dünyamız - bizim ətrafımız, bizim formumuzda - məlumat təşkil edir.
05:59
Well, what does that mean? Well, look out even further than we've just been --
73
335000
5000
Yaxşı, bu nə demək? Olduğunuz yerdən irəliyə diqqətlə baxın -
06:04
I mean from here, with a telescope -- and you'll see things that look like stars.
74
340000
5000
Demək istədiyim, buradan bir teleskopla baxın - və ulduzlara bənzər şeylər görəcəksiniz.
06:09
They're called "quasars." Quasars originally meant quasi-stellar object.
75
345000
5000
Onlara kuasar deyilir. Kuasar, ulduz bənzəri obyekt demək.
06:14
Which means things that look a bit like stars. (Laughter) But they're not stars.
76
350000
5000
Ki bu da, ən azında bir miqdar ulduza bənzəyən objeler demək (gülüşmələr). Amma bunlar ulduz deyil.
06:19
And we know what they are. Billions of years ago, and billions of light years away,
77
355000
8000
Və onların nə olduğunu bilirik. Milyardlarla il əvvəl, milyardlarla işıq ili əvvəl
06:27
the material at the center of a galaxy collapsed towards a
78
363000
4000
qalaktikanın göbəyindəki bir maddə, çox böyük bir
06:31
super-massive black hole.
79
367000
2000
quru dəliyə doğru çökdü.
06:33
And then intense magnetic fields directed some of the energy of
80
369000
5000
Və sonra, sıx magnetik sahələr, bu yer çeki çöküş enerjisinin bir miqdarına
06:38
that gravitational collapse. And some of the matter,
81
374000
3000
istiqamət verdi. Və bu maddənin də bir qisimi,
06:41
back out in the form of tremendous jets which illuminated lobes with the brilliance of
82
377000
5000
sanaram bir trilyon günəş gücü ilə loblara işıq piyada devasal ölçülərdəki fəvvarələr
06:46
-- I think it's a trillion suns.
83
382000
6000
şəklində geri çəkildi.
06:52
Now, the physics of the human brain could hardly be more unlike the physics of such a jet.
84
388000
6000
İndi; insan zehininin fizikası, bu bəhs edilən qaldığım birinin fizikasından çoxda fərqli ola bilməz.
06:58
We couldn't survive for an instant in it. Language breaks down
85
394000
4000
Onun içində bir an belə həyatda qalmamız mümkün deyil. Bu qaldığım birinin içində
07:02
when trying to describe what it would be like in one of those jets.
86
398000
4000
olmanın necə bir şey olacağını izah etməyə çalışmaq, sözün bitdiyi yer olur.
07:06
It would be a bit like experiencing a supernova explosion,
87
402000
3000
Bu, azda olsa, bir Supernova patlayışını deneyimlemeye bənzədilə bilər.
07:09
but at point-blank range and for millions of years at a time. (Laughter)
88
405000
7000
amma, qətiyyən, milyonlarla ildə bir dəfə reallaşdırıla bir təcrübə. (gülüşmələr)
07:16
And yet, that jet happened in precisely such a way that billions of years later,
89
412000
8000
Və yenə də, bu fəvvarə hadisəsi, milyonlarla il sonra elə dəqiq bir şəkildə oldu ki
07:24
on the other side of the universe, some bit of chemical scum could accurately describe,
90
420000
6000
kainatın o biri tərəfində, bir parça kimyəvi tullantı, dəqiq olaraq orada meydana gələn şeyi resmedebilir, ona model ola bilər
07:30
and model, and predict, and explain, above all -- there's your reference
91
426000
6000
şərh və izah edə bilər.
07:36
-- what was happening there, in reality.
92
432000
5000
- Hamısının kənarında-sizlərin istinadları haqqında danışılan.
07:41
The one physical system, the brain,
93
437000
2000
Tək fiziki sistem, beyin,
07:43
contains an accurate working model of the other -- the quasar.
94
439000
4000
bir kuasar - ulduzsuz göy cisimi-kimi nizamlı bir iş modelə malikdir.
07:47
Not just a superficial image of it, though it contains that as well,
95
443000
4000
Yalnız səthi təsvir kimi deyil, hərçənd buna da malikdir,
07:51
but an explanatory model, embodying the same mathematical
96
447000
4000
eyni zamanda tərkibində eyni riyazi əlaqələri saxlayan açıqlayıcı bir modeldir,
07:55
relationships and the same causal structure.
97
451000
3000
təsadüfi bir quruluşdur.
07:58
Now that is knowledge. And if that weren't amazing enough,
98
454000
5000
İndi, bunlar məlumatlar. Və əgər bunlar kifayət qədər çaşdırıcı deyilsə,
08:03
the faithfulness with which the one structure resembles the other
99
459000
4000
bir quruluşun digərinə bənzərliyinə olan inanc
08:07
is increasing with time. That is the growth of knowledge.
100
463000
5000
zamanla artar. Ki, bu da məlumat artımının.
08:12
So, the laws of physics have this special property.
101
468000
3000
Yəni, fizika qaydaları, bu imtiyazlı xüsusiyyətə sahib.
08:15
That physical objects, as unlike each other as they could possibly be,
102
471000
5000
Yəni fiziki objeler, ola bir digərindən fərqlidir,
08:20
can nevertheless embody the same mathematical and causal structure
103
476000
5000
amma bir şəkildə riyazi və təsadüfi strukturlarında ortaq nöqtələr saxlayarlar,
08:25
and to do it more and more so over time.
104
481000
4000
və bu zamanla get-gedə artar.
08:29
So we are a chemical scum that is different. This chemical scum has universality.
105
485000
7000
Yəni bizlər, fərqli kimyəvi tullantıların. Bu kimyəvi tullantılar tümel.
08:36
Its structure contains, with ever-increasing precision,
106
492000
4000
Quruluşu, sonsuz artan bir şəkildə, hər şeyin quruluşunu içində
08:40
the structure of everything. This place, and not other places in the universe,
107
496000
5000
saxlayar. Kainatdakı digər bir çox yer deyil, bura
08:45
is a hub which contains within itself the structural and causal essence of the
108
501000
7000
fiziki həqiqətin hamısının, strukturca və təsadüfi özünü
08:52
whole of the rest of physical reality. And so, far from being insignificant,
109
508000
4000
içində saxlayan bir mərkəzdir. Və fiziki dünyanın ən əhəmiyyətli şeylərindən biri də
08:56
the fact that the laws of physics allow this, or even mandate that this can happen,
110
512000
6000
fizika qaydalarının buna icazə verməsi ya da reallaşmasını
09:02
is one of the most important things about the physical world.
111
518000
5000
təmin etməsidir.
09:07
Now how does the solar system -- and our environment, in the form of us --
112
523000
6000
İndi, günəş sistemi - və ətrafımız, bizlər - necə olur da
09:13
acquire this special relationship with the rest of the universe?
113
529000
3000
kainatın geri qalanıyla bu xüsusi əlaqəyə sahib olabiliyoruz?
09:16
Well, one thing that's true about Stephen Hawking's remark -- I mean, it is true,
114
532000
6000
Ee, Stephen Hawking'in şərhlərindən birinin doğruluğu - demək istədiyim söylədiyi doğru,
09:22
but it's the wrong emphasis. (Laughter) One thing that's true about it is that
115
538000
4000
amma vurgulanışında səhv var. Dediklərində gerçək budur ki;
09:26
it doesn't do it with any special physics. There's no special dispensation,
116
542000
6000
bu xüsusi bir fizika deyil. Xüsusi bir bölüm yoxdur.
09:32
no miracles involved. It does it simply with three things that we have here in abundance.
117
548000
6000
möcüzələr ehtiva etmir. Bu, bizim burada bolca sahib olduğumuz üç şeylə reallaşır.
09:38
One of them is matter, because the growth of knowledge is a form of
118
554000
5000
Bunlardan biri, maddə, çünki bilik bir növ
09:43
information processing. Information processing is computation,
119
559000
4000
məlumatın işlənməsinin. Məlumatın işlənməsi bir hesab işidir,
09:47
computation requires a computer --
120
563000
2000
hesab işi üçün kompüterə ehtiyac vardır -
09:49
there's no known way of making a computer without matter.
121
565000
3000
əlinizdə maddə olmadan kompüter etmənin bilinən bir yolu yoxdur.
09:52
We also need energy to make the computer, and most important,
122
568000
3000
Kompüteri edə bilmək üçün enerjiyə ehtiyacımız vardır, və ən əhəmiyyətlisi,
09:55
to make the media in effect onto which we record the knowledge that we discover.
123
571000
6000
medianın maragini qüvvədə tutmaq üçün, əldə etdiyimiz məlumatı Yazmağımız lazım olmaqda.
10:01
And then thirdly, less tangible, but just as essential for the open-ended creation
124
577000
6000
Və üçüncü olaraq; daha az əllə tutular, amma yenə də sonsuz məlumat istehsalının, şərhində
10:07
of knowledge, of explanations, is evidence.
125
583000
5000
əhəmiyyətli olan dəlilidir olması.
10:12
Now, our environment is inundated with evidence.
126
588000
4000
bizim ətrafımızda çox dəlil var.
10:16
We happen to get round to testing, let's say, Newton's Law of Gravity
127
592000
6000
Sınaqlara, təcrübələrə - məsələn Nyutonun Yerçekim Aktı -
10:22
about 300 years ago.
128
598000
2000
təxminən 300 il əvvəl başladıq.
10:24
But the evidence that we used to do that was falling down on every square meter
129
600000
6000
Amma əlimizdə olan və dünyanın hər metrekaresine milyardlarla ildir düşən tapıntılar,
10:30
of the Earth for billions of years before that, and will continue to fall on for billions of years
130
606000
5000
daha milyardlarla il düşməyə davam edəcəklər.
10:35
afterwards. And the same is true for all the other sciences.
131
611000
4000
Və bu digər bütün elm sahələri üçün də etibarlı.
10:39
As far as we know, evidence to discover the most fundamental truths
132
615000
5000
Bizlər, təməl gerçekliklerle əlaqədar dəlil toplamanı bildiyimiz müddətcə,
10:44
of all the sciences is here just for the taking on our planet.
133
620000
4000
öz gezegenimizle əlaqədar şeyləri də boynuna götürür olacağıq.
10:48
Our location is saturated with evidence, and also with matter and energy.
134
624000
6000
Olduğumuz yer, dəlilə, maddə və enerjiyə adi bir yer.
10:54
Out in intergalactic space, those three prerequisites
135
630000
3000
Kainatda, gökadalar arası kosmosda, ucsuz-bucaqsız məlumat yaranması üçün
10:57
for the open-ended creation of knowledge are at their lowest possible supply.
136
633000
5000
bu üç şərt, kifayət qədər təmin edilə.
11:02
As I said, it's empty; it's cold; and it's dark out there. Or is it?
137
638000
6000
Dediyim kimi; ora boş, soyuq və qaranlıq. Yada elə mi?
11:08
Now actually, that's just another parochial misconception. (Laughter)
138
644000
5000
İndi, əslində buda, məhdud da olsa, ayrı bir anlayış yanılması (gülüşmələr)
11:13
Because imagine a cube out there in intergalactic space, the same size as
139
649000
7000
Çünki, gökadalar arası kosmosda evimizle, yəni günəş sistemi ilə eyni böyüklükdə
11:20
our home, the solar system. Now that cube is very empty by human standards,
140
656000
5000
bir küp xəyal edin. Və indi də bu kubu, insan standartlarına görə bomboş olduğunu düşünün.
11:25
but that still means that it contains over a million tons of matter.
141
661000
5000
amma yenə də, bu küp milyardlarla maddə saxlayar içində.
11:30
And a million tons is enough to make, say, a self-contained space station,
142
666000
5000
Və milyardlarla maddə, özünə çatan bir kosmos stansiyası etmək üçün kifayətdir.
11:35
on which there's a colony of scientists that are devoted to creating an
143
671000
4000
və bu stansiyada, özlərini ucsuz-bucaqsız məlumat istehsalına həsr etmiş
11:39
open-ended stream of knowledge, and so on.
144
675000
3000
bir çox elm adamı olduğunu düşünün.
11:42
Now, it's way beyond present technology to even gather the hydrogen
145
678000
4000
İndi təbii ki, gökadalararası kosmosda hidrogen yığmaq və bunu
11:46
from intergalactic space and form it into other elements and so on.
146
682000
5000
fərqli formalara çevirmək və istifadə bu ankı texnologiyanın olduqca kənarında.
11:51
But the thing is, in a comprehensible universe,
147
687000
4000
Amma hadisə budur ki; məqbul bir kainatda,
11:55
if something isn't forbidden by the laws of physics,
148
691000
3000
əgər fizika qaydaların maneə törədilən bir şeylər yoxsa,
11:58
then what could possibly prevent us from doing it, other than knowing how?
149
694000
4000
bizi, bunu necə edəcəyimizi tapmaq xaricində, bunu etməkdən saxlayacaq nə var?
12:02
In other words, it's a matter of knowledge, not resources.
150
698000
4000
Yəni başqa bir deyişlə, bu məlumat məsələsi, qaynaq deyil.
12:06
And the same -- well, if we could do that we'd automatically have an energy supply,
151
702000
3000
Və də - əgər bunu bacarsanız, avtomatik olaraq enerji tədarük edə biləcəyi
12:09
because the transmutation would be a fusion reactor -- and evidence?
152
705000
6000
çünki dəyişmə, füzyon reaksiyası olacaq - və dəlil?
12:15
Well, again, it's dark out there to human senses. But all you've got to do is
153
711000
4000
Və yenə, ora insan hissləri düşünüldüyündə qaranlıq. Amma bütün etməniz lazım olan
12:19
take a telescope, even one of present-day design,
154
715000
3000
indiki vaxtda hazırlanmış bir teleskop alıb
12:22
look out and you'll see the same galaxies as we do from here.
155
718000
5000
çölə baxmaq və və bizlərin buradan görə bildiyi qalaktikaların aynılarını sizlər də görəcəksiniz.
12:27
And with a more powerful telescope, you'll be able to see stars, and planets.
156
723000
4000
Və daha yetkin bir teleskopla, ulduzları və planetləri də görə biləcəksiniz.
12:31
In those galaxies, you'll be able to do astrophysics, and learn the laws of physics.
157
727000
4000
Bu qalaktikalarda astrofizika maraqlana və sonra da fizika qaydalarını öyrənə biləcəksiniz.
12:35
And locally there you could build particle accelerators,
158
731000
3000
Və orada, kiçik ivmeçler inşa edə bilər
12:38
and learn elementary particle physics, and chemistry, and so on.
159
734000
3000
və fizika və kimya məlumatına daxil edə bilərsiniz.
12:41
Probably the hardest science to do would be biology field trips -- (Laughter) -- because it would take
160
737000
7000
Ehtimal ki, tətbiq oluna ən çətin elm sahəsi biologiya olacaq çünki
12:48
several hundred million years to get to the nearest life-bearing planet and back.
161
744000
5000
içində canlı saxlayan bir planetə çatmaq və geri dönmək əsrlər alacaq.
12:53
But I have to tell you -- and sorry, Richard --
162
749000
3000
Amma sizə deməliyəm - və təəssüf edirəm Richard -
12:56
but I never did like biology field trips much,
163
752000
3000
biologiyaya heç bir zaman çox sevmədim,
12:59
and I think we can just about make do with one every few hundred million years.
164
755000
5000
və məncə, bir Dalla əsrlər il bir şeylər edilə bilər.
13:04
(Laughter)
165
760000
2000
(Gülüşmələr)
13:06
So in fact, intergalactic space does contain all the prerequisites for the open-ended
166
762000
9000
Yəni, galasiler arası kosmosda, açıq-uclu məlumat meydana gətirmək üçün lazımlı hər şey mövcuddur.
13:15
creation of knowledge. Any such cube, anywhere in the universe,
167
771000
4000
Kainatda hər hansı bir yerdə
13:19
could become the same kind of hub that we are,
168
775000
4000
bizim benzerlerimiz yaradıla bilər.
13:23
if the knowledge of how to do so were present there.
169
779000
7000
əgər ki bunu reallaşdırmaq üçün lazımlı məlumat ellerindeyse.
13:30
So we're not in a uniquely hospitable place.
170
786000
3000
Yəni, bənzəri olmayan bir misafirperverlikle qarşı-qarşıya deyilik.
13:33
If intergalactic space is capable of creating an open-ended stream of explanations,
171
789000
5000
Əgər ki göylər arası kosmos sonsuz şərhlərdə bulunabiliyorsa
13:38
then so is almost every other environment. So is the Earth. So is a polluted Earth.
172
794000
7000
o zaman hər ətrafda bu başarılabilir.Dünyada da. Çirklədilmiş bir Dünyada da.
13:45
And the limiting factor, there and here, is not resources, because they're plentiful,
173
801000
6000
Və bunu məhdudlaşdıran faktor, burada da orada da, qaynaqlar deyil, çünki qaynağımız bol,
13:51
but knowledge, which is scarce.
174
807000
3000
amma az olan məlumatdır.
13:54
Now this cosmic knowledge-based view may -- and I think ought to
175
810000
6000
İndi, bu kosmik-məlumat əsaslı görüş, bizə özümüzü çox xüsusi hiss etdirə bilər
14:00
-- make us feel very special. But it should also make us feel vulnerable,
176
816000
5000
- Və sanaram belə olmalıdır. Amma eyni zamanda bizi müdafiəsiz da buraxa bilər
14:05
because it means that without the specific knowledge that's needed to survive
177
821000
4000
çünki, həyatda qalmaq və kainatın davam edən gözdağlarına qarşı qoymaq üçün
14:09
the ongoing challenges of the universe, we won't survive them.
178
825000
4000
ehtiyac duyulan bir təcrübə olmadan, həyatda qalmağı başaramayız.
14:13
All it takes is for a supernova to go off a few light years away, and we'll all be dead!
179
829000
5000
Bütün lazım olan, bir süpernova bir neçə işıq ili uzaqlaşması, və hop, hamımız öldü!!
14:18
Martin Rees has recently written a book about our vulnerability to all sorts of things,
180
834000
6000
Martın Rees, nəhayət müdafiəsiz olduğumuz hər cür şeylə əlaqədar bir kitab yazdı;
14:24
from astrophysics, to scientific experiments gone wrong,
181
840000
4000
astrofizikten tutunda, səhv nəticələnən elmi təcrübələrə qədər
14:28
and most importantly to terrorism with weapons of mass destruction.
182
844000
4000
və ən əhəmiyyətlisi də Terrorizm, çox yüksək təxrib gücünə sahib silahlarla.
14:32
And he thinks that civilization has only a 50 percent chance of surviving this century.
183
848000
5000
Və ona görə, mədəniyyətin bu əsri keçirmədə yalnız% 50 lik bir payı var.
14:37
I think he's going to talk about that later in the conference.
184
853000
4000
Sanaram bununla əlaqədar, daha sonra konfransda danışacaq.
14:41
Now I don't think that probability is the right category to discuss this issue in.
185
857000
6000
Ehtimalların bu vəziyyəti müzakirə etmək üçün uyğun bir pillə olduğunu zənn etmirəm.
14:47
But I do agree with him about this. We can survive, and we can fail to survive.
186
863000
7000
Amma, ona bu məzmunda razıyam. Həyatda qala bilərik ya da bunu başaramayabilir.
14:54
But it depends not on chance, but on whether we create the relevant knowledge in time.
187
870000
6000
Amma bu şansa bağlı deyil, bizim zamanında doğru məlumatı yaradıb yaratamamamızla əlaqədar.
15:00
The danger is not at all unprecedented. Species go extinct all the time.
188
876000
6000
Daha əvvəl bənzəri görülməmiş bir təhlükə deyil karşımızdaki.Türlerin, hər zaman nəsli tükənər.
15:06
Civilizations end. The overwhelming majority of all species and all civilizations
189
882000
6000
Mədəniyyət biter.Daha əvvəl var olmuş növlər və tarix boyunca basqın olan
15:12
that have ever existed are now history.
190
888000
2000
mədəniyyətlərin çoxu artıq aramızda deyil.
15:14
And if we want to be the exception to that, then logically our only hope
191
890000
6000
Və əgər biz bunun xaricində qalmaq istəyiriksə, mantıken ediləcək tək şey
15:20
is to make use of the one feature that distinguishes our species,
192
896000
5000
bizi digər bütün mədəniyyətlərdən, növlərdən ayıran
15:25
and our civilization, from all the others --
193
901000
3000
xüsusiyyətimizi istifadə.
15:28
namely, our special relationship with the laws of physics,
194
904000
4000
Ki bu da, fizika normalarına olan xüsusi asılılığıq.
15:32
our ability to create new explanations, new knowledge -- to be a hub of existence.
195
908000
8000
Yeni məlumat və təyin etmələr çıxarma becerimiz - yaranmanın mərkəzi olmaq adına.
15:40
So let me now apply this to a current controversy,
196
916000
4000
İndi, bu izah etdiklərimi aktual bir müzakirəyə tətbiq.
15:44
not because I want to advocate any particular solution,
197
920000
3000
bəzi vəziyyətlərə vəkillik etmək istədiyimiz deyil,
15:47
but just to illustrate the kind of thing I mean.
198
923000
2000
yalnız izah etmək istədiyim vəziyyəti gözlərinin qarşısında canlandıra üçün.
15:49
And the controversy is global warming.
199
925000
3000
müzakirə, qlobal istiləşmə əlaqədar.
15:52
Now, I'm a physicist, but I'm not the right kind of physicist. In regard to global warming,
200
928000
5000
İndi, mən bir fizikçiyim, amma olması lazım olan kimi bir fizikaçı değilim.Küresel istiləşməyə gəlincə,
15:57
I'm just a layman. And the rational thing for a layman to do is to take seriously
201
933000
6000
bu mövzuda mütəxəssis deyiləm. Və mövzuya hakim olmayan bir adamın etməsi lazım olan da
16:03
the prevailing scientific theory. And according to that theory,
202
939000
5000
suveren olan elmi nəzəriyyəni ciddi qəbul almaktır.Ve bu nəzəriyyəyə görə,
16:08
it's already too late to avoid a disaster.
203
944000
3000
bir fəlakətin qarşısının alınması üçün çox gec.
16:11
Because if it's true that our best option at the moment is to prevent CO2 emissions
204
947000
6000
Çünki, əgər bu doğrudursa, əlimizdəki ən yaxşı opsion Kyoto Protokolu kimi bir şeylə
16:17
with something like the Kyoto Protocol, with its constraints on economic activity
205
953000
4000
CO2 emisyonunun önləmək; ki bu da iqtisadiyyat baxımından və yüksək meblalı maliyetiyle
16:21
and its enormous cost of hundreds of billions of dollars or whatever it is,
206
957000
4000
çətinliklər yaradacaq
16:25
then that is already a disaster by any reasonable measure.
207
961000
5000
bu vəziyyətdə, bu məntiqi ölçütler çərçivəsində onsuz da bir fəlakətdir.
16:30
And the actions that are advocated are not even purported to solve the problem,
208
966000
5000
Və problemi həll edəcəyi iddia edilən fəaliyyətlər belə,
16:35
merely to postpone it by a little. So it's already too late to avoid it, and it
209
971000
5000
yalnız problemi gecikdirməyi yarıyor.Yani problemi önləmək üçün onsuz da çox gec vəziyyətdə və
16:40
probably has been too late to avoid it ever since before anyone realized the danger.
210
976000
6000
bu təhlükənin fərqinə varılmadan əvvəl, çox gec qalınmış həll üçün
16:46
It was probably already too late in the 1970s,
211
982000
4000
ehtimalla 1970-ci illərdə də çox gec qalınmış,
16:50
when the best available scientific theory was telling us that industrial emissions
212
986000
4000
ən yaxşı elmi nəzəriyyələr, sənaye emisyonun, bir çox insanın ölümünə səbəb olacaq
16:54
were about to precipitate a new ice age in which billions would die.
213
990000
5000
nəticələrindən bəhs edərkən.
16:59
Now the lesson of that seems clear to me,
214
995000
3000
Bundan alınacaq dərs çox açıq məncə,
17:02
and I don't know why it isn't informing public debate.
215
998000
3000
və səbəb xalqın bilinçlendirilmediğini bilmirəm.
17:05
It is that we can't always know. When we know of an impending disaster,
216
1001000
6000
Əlbəttə, hər zaman olacaqları bilmərik. Amma yaxınlaşan bir fəlakəti və bunun
17:11
and how to solve it at a cost less than the cost of the disaster itself,
217
1007000
5000
olduğu vəziyyətdə ortaya çıxacaq maliyetten daha az bir xərclə tədbirə yolunu bilirsə
17:16
then there's not going to be much argument, really.
218
1012000
2000
çox bir argümana ehtiyac yoxdur həqiqətən.
17:18
But no precautions, and no precautionary principle,
219
1014000
5000
Amma heç bir tədbir ya da ihtiyatlılık prinsipi
17:23
can avoid problems that we do not yet foresee.
220
1019000
4000
öngöremediğimiz problemləri maneə törədə bilməz.
17:27
Hence, we need a stance of problem-fixing, not just problem-avoidance.
221
1023000
9000
Bu vəziyyətdə, problemləri qarşısını alan deyil, onları saptayabilen bir baxış ağrımızmı olmalı.
17:36
And it's true that an ounce of prevention equals a pound of cure,
222
1032000
3000
Və suda doğrudur ki, üç tədbir bir çarəyə bərabərdir.
17:39
but that's only if we know what to prevent.
223
1035000
3000
amma bu əlbəttə, nəyi önleyeceğimizi bildiyimizə etibarlıdır.
17:42
If you've been punched on the nose, then the science of medicine does not
224
1038000
4000
Əgər burnuna bir yumruq yersənsə, əlbəttə ki, tibb elmi, sənə yumruklardan necə
17:46
consist of teaching you how to avoid punches. (Laughter)
225
1042000
4000
kaçınacağını öyrətmir.
17:50
If medical science stopped seeking cures and concentrated on prevention only,
226
1046000
5000
Əgər tibb elmi, çarə axtarışı imtina edib yalnız tədbirlər üzərində cəmlədinizsə,
17:55
then it would achieve very little of either.
227
1051000
3000
bu vəziyyətdə, hər ikisində də çox müvəffəqiyyət əldə edə bilməz.
17:58
The world is buzzing at the moment with plans to force reductions
228
1054000
4000
Bu anda dünyada hər nə bahasına olursa olsun, qaz emisyonunun azaltmaq üçün
18:02
in gas emissions at all costs.
229
1058000
2000
edilən planlar danışılır.
18:04
It ought to be buzzing with plans to reduce the temperature,
230
1060000
5000
Əslində, istiliyi salmaq üçün edilən planların müzakirə edilməsi lazım idi
18:09
and with plans to live at the higher temperature --
231
1065000
3000
və daha yüksək dərəcələrdə necə yaşanacağına dair planların.
18:12
and not at all costs, but efficiently and cheaply. And some such plans exist,
232
1068000
5000
Və xərclərin, uyğun və ucuz olması lazımdır. Və belə planlar var.
18:17
things like swarms of mirrors in space to deflect the sunlight away,
233
1073000
4000
kosmosdakı günəş işığının istiqamətini çox çox sayda ayna istifadə edərək dəyişdirmək kimi,
18:21
and encouraging aquatic organisms to eat more carbon dioxide.
234
1077000
4000
ya da suda yaşayan orqanizmlərin daha çox karbon dioksid istifadə dəstəkləyərək.
18:25
At the moment, these things are fringe research.
235
1081000
3000
Bu anda, bu araşdırmalar məhdud.
18:28
They're not central to the human effort to face this problem, or problems in general.
236
1084000
6000
Bunlar, hələ insanların üzləşib səy xərcləyəcəyi problemlər deyil
18:34
And with problems that we are not aware of yet, the ability to put right --
237
1090000
5000
Və hələ daha fərqində olmadığımız problemlərlə birlikdə - doğrunu tapma bacarığı -
18:39
not the sheer good luck of avoiding indefinitely -- is our only hope,
238
1095000
5000
bu problemləri tamamilə həll edəcək şansa sahib olmaq tək ümidimiz.
18:44
not just of solving problems, but of survival.
239
1100000
4000
Yalnız həll etmək deyil əlbəttə, birdə həyatda qala bilmək.
18:48
So take two stone tablets, and carve on them.
240
1104000
7000
Yəni, iki dənə daş həb alıb üzərlərinə çentik atın.
18:55
On one of them, carve: "Problems are soluble."
241
1111000
5000
Birinə "Problemlər çözülenilir"
19:00
And on the other one carve: "Problems are inevitable."
242
1116000
4000
Digərinə də "Problemlər qaçınılmazdır." Yazın.
19:04
Thank you. (Applause)
243
1120000
2000
Təşəkkürlər (alqışlar)
ABOUT THE SPEAKER
David Deutsch - Quantum physicistDavid Deutsch's 1997 book "The Fabric of Reality" laid the groundwork for an all-encompassing Theory of Everything, and galvanized interest in the idea of a quantum computer, which could solve problems of hitherto unimaginable complexity.
Why you should listen
David Deutsch will force you to reconsider your place in the world. This legendary Oxford physicist is the leading proponent of the multiverse (or "many worlds") interpretation of quantum theory -- the idea that our universe is constantly spawning countless numbers of parallel worlds.
In his own words: "Everything in our universe -- including you and me, every atom and every galaxy -- has counterparts in these other universes." If that doesn't alter your consciousness, then the other implications he's derived from his study of subatomic physics -- including the possibility of time travel -- just might.
In The Fabric of Reality, Deutsch tied together quantum mechanics, evolution, a rationalist approach to knowledge, and a theory of computation based on the work of Alan Turing. "Our best theories are not only truer than common sense, they make more sense than common sense,"Deutsch wrote, and he continues to explore the most mind-bending aspects of particle physics.
In 2008, he became a member of the Royal Society of London.
David Deutsch | Speaker | TED.com