Tshering Tobgay: This country isn't just carbon neutral -- it's carbon negative
ཚེ་རིང་སྟོབས་རྒྱས།: འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་འདི་བཙོག་རླུང་བར་གནས་རྐྱངམ་གཅིག་མེན་པར་བཙོག་རླུང་ཚད་ལས་ཉུངམ་སྦེ་ཡོད།
Acting on his mandate to move Bhutan into the 21st century, Prime Minister Tshering Tobgay is transforming his nation -- while maintaining its “Gross National Happiness.” Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
མནོ་བསམ་རེ་བཏང་པ་ཅིན།
ག་ཅི་གྱོནམ་གི་སྐོར་ལས་ཡང་སླབ་མེན།
what I'm wearing underneath.
གོ་ལ་གྱོནམ་ཨིན།
ཨམ་སྲུ་ཚུ་བཟུམ་མེན་པར་
གཞན་དང་མ་འདྲཝ་སྦེ་ཡོད།
that's unique about my country.
ཨ་རྟག་དང་མ་འདྲཝ་གཞན་ཡང་ཡོད།
carbon neutral is also unique,
གཞན་དང་མ་འདྲཝ་སྦེ་ཡོད།
to speak about today,
བཙོག་རླུང་བར་གནས་སྦེ་སྡོད་ནིའི་
I should set you the context.
ང་གིས་ཁྱེད་ལུ་ དེའི་གནས་སྟངས་ཅིག་བཤད་ནི་ཨིན།
in the Himalayas.
རྒྱལ་ཁབ་ཆུང་ཀུ་ཅིག་ཨིན།
we are not Shangri-La.
ང་བཅས་ ཤང་རི་ལ་མེན།
དགེ་སློང་ཚུ་གིས་གང་སྦེ་
there are barely 700,000 of us
༧༠༠,༠༠༠ ཙམ་ཅིག་ཡོད་པའི་རྒྱལ་ཁབ་འདི་
འཛམ་གླིང་གི་རྒྱལ་ཁབ་རྒྱ་མི་དང་རྒྱ་ནག
of the most populated countries on earth,
གོང་འཕེལ་མ་འགྱོ་བའི་རྒྱལ་ཁབ་
underdeveloped country
སྡོད་མི་ཅིག་ཨིན།
མ་གཞི་གིས་འདི་ ང་བཅས་ཡར་རྒྱས་ཡང་འགྱོ་དོ།
ང་བཅས་ར་ཚུ་གི་སྔོན་བསགས་བསོད་ནམས་ཀྱི་ཁ་རྗེ་བཟང་པོའི་སྒོ་ལས་
is because we've been blessed
have worked tirelessly
རྒྱལ་ཁབ་གོང་འཕེལ་གཏང་ནིའི་དོན་ལུ་
ཕྱག་ལཱ་གནང་སྟེ་ཡོདཔ་ད་འདི་ཚུ་ཡང་
environmental sustainability
མཐའ་སྐོར་ཡུན་བརྟན་བཞག་ནི།
of good governance.
སྒྲིག་བཀོད་དང་འཁྲིལ་ མཛད་གནང་ནུག
to development
གནང་བའི་གོང་འཕེལ་ལུ་
pronounced that for Bhutan,
གནང་མིའི་ནང་ འབྲུག་ལུ་རྒྱལ་ཡོངས་ཐོན་སྐྱེད་ཡོངས་བསྡོམས་བ་འདི་
than Gross National Product.
གནམ་མེད་ས་མེད་ཁག་ཆེ་ཟེར་གསུངས་གནང་ཡོད།
is driven by GNH,
རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་དང་མཐུནམ་སྦེ་གནང་མི་འདི་
that aims to improve the happiness
ཡར་དྲག་གཏང་ནི་གི་
འཇམ་ཏོང་ཏོ་མིན་འདུག
of the smallest economies in the world.
དཔལ་འབྱོར་ཆུང་ཤོས་ཅིག་ནང་སྡོདཔ་ད་ཧ་གོ་བས།
than two billion dollars.
ཌོ་ལར་དུང་ཕྱུར་གཉིས་ཡང་མེདཔ་ཨིན།
ངེ་གི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་དཔལ་འབྱོར་ཡོངས་བསྡོམས་བ་འདི་
are worth more --
ཆུང་ཀུ་ཅིག་ལས་མེད་རུང་
free school education,
སྟོང་པར་བྱིན་ནི་སྦེ་ཁས་ལེན་འབད་ཡོདཔ་དང་
are given free college education.
མཐོ་རིམ་ཤེས་ཡོན་ཡང་ སྟོང་པར་བྱིན་ཡོད།
སྟོང་པ་སྦེ་བྱིན་ཡོད།
medical treatment, medicines:
སྨན་བཅོས་དང་ སྨན་ཚུ་
འཛིན་སྐྱོང་འབད་ཚུགས་པའི་རྒྱུ་མཚན་འདི་
resources very carefully,
མ་ཚད་ ང་བཅས་ཚུ་བརྩི་མཐོང་ཡོད་པའི་གོང་འཕེལ་ལུ་དམིགས་པའི་
to the core mission of GNH,
ཚུལ་མཐུན་སྒོ་ལས་གནས་ཏེ་སྡོདཔ་ཨིན།
འདི་སྒྲིང་སྒྲི་བཟོ་དགོཔ་ཡོད།
and we must strengthen it.
from undermining our unique culture
ང་བཅས་ལུ་ཡོད་པའི་ གཞན་དང་མ་འདྲ་བའི་ལམ་སྲོལ་ ཡང་ན་
སྣང་མེད་བསྐྱུར་བཞག་ཐོག་ལས་གཏང་ནི་མི་འོང།
དར་ཁྱབ་འགྱོ་དོ།
our art and architecture,
རིག་རྩལ་དང་ བཟོ་བཀོད་
our national dress, too.
རྒྱལ་ཡོངས་གྱོན་ཆས་ལུ་ཡང་ གུས་བཀུར་ཡོད།
ང་རའི་གོ་གྱོན་དོ།
ཧེམ་ཅུ་སྦོམ་ཤོས་འདི་བལྟ་བའི་བསྒང་ཡོད།
at the world's biggest pocket.
དེ་ལས་ དཔེ་དེབ་ཚུ།
དར་ཏེ་ཡོད།
is under forest cover.
ནགས་ཚལ་སྦེ་ཡོད།
that a minimum of 60 percent
ཉུང་མཐའ་ལུ་བརྒྱ་ཆ་ ༦༠ ཐམ་པ་འདི་
shall remain under forest cover
རྩ་ཁྲིམས་ཆེན་མོ་འདི་ལག་ལེན་འཐབ་ཐོག་ལས་
used this constitution
ལག་ལེན་འཐབ་དགོཔ་སྦེ་བཟོ་ཡོད།
didn't want democracy.
དམངས་གཙོའི་ལམ་ལུགས་དགོཔ་མེད།
དགོཔ་སྦེ་ཡང་མ་ཞུཝ་མ་ཚད་ དགོས་འདོད་
དགོཔ་སྦེ་བརྩོན་ཤུགས་ཡང་མ་བསྐྱེད།
མངའ་བདག་རྒྱལཔོ་མཆོག་གིས་
རྩ་ཁྲིམས་ཆེན་མོའི་ནང་ཡང་འཁོད་དགོཔ་སྦེ་ཨུ་ཚུགས་བསྐྱེད་ཅི།
in the constitution.
ང་བཅས་ཀྱི་མ་འོངས་འབྲུག་རྒྱལ་པོ་མཆོག་ཚུ་དགུང་ལོ་༦༥ ལུ་
to impeach their kings,
that require all our kings to retire
མི་སེར་ཚུ་ལུ་དབང་ཆ་སྤྲོད་དེ་ཡོད།
a king in retirement:
མངའ་བདག་རྒྱལ་པོ་གཅིག་གསེར་ཁྲི་ལས་ཟུར་བཞུགས་འབད་དེ་བཞུགས་ཡོད།
ཟུར་བཞུགས་གནང་ཡོདཔ་དང་ དེ་ཡང་
དགུང་ལོ་ ༥༡ ལངམ་ཅིག་ཨིན།
ནགས་ཚལ་གྱིས་གང་སྟེ་ཡོདཔ་དང་
is under forest cover,
ཡོད་མིའི་གྲས་ལས་
a carbon neutral country.
བཙོག་རླུང་བར་གནས་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་ཨིན།
with climate change,
གནོད་དེ་ཡོད་པའི་ནང་ ང་བཅས་འདི་
རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་ཨིན།
in the world today,
འདི་ནང་ བཙོག་རླུང་བར་གནས་སྦེ་སྡོད་མི་འདི་
སྡོད་མི་མེན།
ཚད་ལས་ཉུངམ་སྦེ་ཡོདཔ་ཡོད།
ཊཱན་ས་ཡ་༢.༢ དེ་ཅིག་འཐོནམ་ཨིན།
2.2 million tons of carbon dioxide,
more than three times that amount,
ཚར་གསུམ་དེ་ཅིག་བཙགཔ་ཨིན།
ལོ་རེ་ནང་དུ་རླངས་ཊཱན་ས་ཡ་ ༤ བ་
of carbon dioxide each year.
བཙོག་རླུང་ཐིམ་སའི་ས་གོ་ཅིག་ཨིན།
of the renewable electricity
སླར་འབྱུང་གློག་མེ་ཚོང་སྒྱུར་འཐབ་མི་འདི་
གཙང་ཆུ་ཚུ་ལས་བཟོཝ་ཨིན།
དུ་རླངས་ཊཱན་ས་ཡ་༦ ལྷགཔ་ཅིག་བཙག་དོ།
of carbon dioxide in our neighborhood.
enough electricity
དུ་རླངས་ཊཱན་
of carbon dioxide.
མ་པ་ང་བཅས་ལཱ་འདི་ལུ་བརྩོན་ཤུགས་སྐྱེད་དོ།
even half our hydropower potential,
ས་ཡ་༥༠ དེ་ཅིག་བཙག་ཚུགས།
50 million tons of carbon dioxide a year.
of New York generates in one year.
བཟོ་བའི་དུ་རླངས་བ་མང་ཟེར་ཞུ་ནི།
ངེས་ཏིག་བཙོག་རླུང་ཐིམ་ས་སྦེ་ཨིནམ་དང་ རྒྱལ་ཁབ་ཕྱི་ཁ་ལུ་འདི་
we are a net carbon sink.
ཁྱེད་ཀྱིས་ཤེས་དོ་བཟུམ་
ངེ་གི་རྒྱལ་ཁབ་ལུ་གནོད་དོ།
and widespread destruction in our country.
ཁྱབ་ཆེ་བའི་གནོད་པ་ཚུ་བྱུང་ཡོད།
འ་ནཱེ་སྦེ་མཐོངམ་ཨིན་པས།
མཚོ་འདི་ཡོད་ར་མིན་འདུག
དེ་བཟུམ་མའི་མཚོ་ཅིག་གི་
མཚོ་གཅིག་རྐྱངམ་གཅིག་གིས་རྐྱབ་ཡོདཔ་ཨིན།
was caused by one glacier lake.
གདོང་ལེན་འབད་དགོཔ་ཡོད།
གནོད་པའི་ལཱ་འབད་འབདཝ་མེད།
of its consequences.
གནོད་པའི་བྱེམ་ཕོག་སྟེ་ཡོད།
གངས་རིའི་བར་ན་སྐོབས་ཚུད་སྦེ་ལུས་ཡོད་པ་ལས་
one that is landlocked and mountainous,
on our hands doing nothing.
གདོང་ལེན་འབད་འོང།
to remain carbon neutral.
སྡོད་ནི་ལུ་ཁས་ལེན་འབད་ཡོད།
སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༩ ནང་
ཀོཔ་ ༡༥ ཞལ་འཛོམས་ནང་ཕུལ་ཡོད།
གནམ་གཤིས་འགྱུར་འགྲོས་འཐོན་བཅུག་པའི་སྐོར་ལས་
arguing with one another
for causing climate change,
raised our hands and announced,
ང་བཅས་ནཱ་ལས་ཕར་དུས་གཏན་རྐྱང་
carbon neutral for all time,"
ད་རུང་ཁས་ལེན་ཕུལ་ཡི།
for all time to come.
ང་བཅས་ཀྱིས་ཞུ་མི་ལུ་ག་ར་གིས་ཉན་ཅི།
གཞུང་ཆ་ཁྱབ་མཉམ་འབྲེལ་ཐོག་ལས་གནམ་གཤིས་འགྱུར་འགྲོས་
was that governments came round together
and act together and work together.
འབད་ནི་གི་གྲོས་འཆམ་བྱུང་ཡོད།
to the very large,
སྦོམ་ཤོས་ཚུན་ག་ར་གིས་
མར་ཕབ་འབད་ནི་གི་ཁས་བླངས་ཕུལ་ཡོད།
the greenhouse gas emissions.
བཀོད་ཁྲམ་ཞལ་འཛོམས་དང་འཁྲིལ་བ་ཅིན་
on Climate Change
intended commitments are kept,
གནས་ཚུགས་པ་ཅིན་
བསིལ་དྲོད་ཚད་གཞི་ སེལ་ཤི་ཡཱསི་གཉིས་ཀྱི་ནང་འཁོད་
to containing global warming
by two degrees,
ཌི་གི་རི་གཉིས་ཀྱིས་ཡར་སེང་འབད་ད་སླབ་ཅི།
ཨ་རྟག་དང་མ་འདྲ་བའི་དྲོད་ཚོར་བ་ཅིན་
are feeling warmer than usual,
ལུ་གནས་དགོཔ་འདི་ཁག་ཆེ།
keep our commitments.
to remain carbon neutral.
གནས་ཏེ་ར་སྡོད་འོང་།
ལ་ལུ་ཅིག་ཞུ་བ་ཅིན་
to our rural farmers.
གློག་མེ་སྟོང་པར་བྱིན་ཏེ་ཡོད།
they will no longer have to use firewood
ཁོང་གིས་ལྟོ་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་
ནང་གོང་ཚད་ཕབ་ཆག་འབད་དེ་བྱིནམ་ཨིན།
of electric vehicles.
the cost of LED lights,
ཕབ་ཆག་འབད་དེ་བྱིན་ཡོད།
is trying to go paperless.
ཤོག་ཀུ་ལག་ལེན་འཐབ་ནི་མེདཔ་བཟོ་དོ།
through Clean Bhutan, a national program,
རྒྱལ་ཁབ་མཐའ་དབུས་ག་ར་ གཙང་ཏོག་ཏོ་བཟོ་དོ་ཡོདཔ་དང་
throughout our country
རྒྱལ་ཁབ་མཐའ་དབུས་ག་རའི་ནང་
བཙོག་རླུང་བར་གནས་སྦེ་སྡོད་ནི་གི་
of our carbon neutral strategy.
ང་བཅས་ཀྱི་སྲུང་སྐྱོབ་གླིང་ག་ཚུ་ཨིན།
བཙོག་རླུང་ཐིམ་ས་ཨིན།
རྒྱལ་ཡོངས་གླིང་ག་དང་ རང་བཞིན་སྲུང་སྐྱོབ་ས་ཁོངས་འདི་
our country is protected,
ཟེར་བ་ཅིན་ ས་ཁོངས་འདི་ཚུ་ག་ར་ སྐྱེ་ལྡན་བར་ཁྱམ་ས་གོའི་
them all with one another
ང་བཅས་སེམས་ཅན་ཚུ་
to roam throughout our country.
འཁྱམས་ཏེ་འགྱོ་ཚུགས།
at 250 meters above sea level
མཐོངམ་ཨིན་མས།
ཡ་མཚན་ཅན་སྦེ་བཞག་ནི་འདི་ཁག་ཆེ།
to prevent poaching, hunting,
ཤ་བདའ་ནི་ སེམས་ཅན་གསད་ནི་ཚུ་སྔོན་འགོག་འབད་ནིའི་མཐུན་རྐྱེན་ཡང་
སྡོད་མིའི་མི་སྡེ་ཚུ་ལུ་
who live in those parks
མཐུནམ་སྦེ་སྡོད་པའི་གུ་
to live in harmony with Mother Nature.
དོན་ལུ་ཡང་མཐུན་རྐྱེན་ལོགས་སུ་སྦེ་བཞག་ཡོད།
གནས་པའི་གཞི་ཨིན་མས།
our small economy won't have the resources
ང་བཅས་དཔལ་འབྱོར་ཆུང་ཀུ་འདི་ནང་
ལངམ་སྦེ་བཏོན་མི་ཚུགས་ནི་མས།
to protect our environment.
at least 15 years
རང་ལས་བཏོན་ནིའི་དོན་ལུ་ ལོ་ངོ་༡༥ ལྷགཔ་ཅིག་བསྒོར་ནི་མས།
all our conservation efforts.
going backwards.
རྒྱབ་བཤུད་རྐྱབ་སྡོད་པར་མི་བཏུབ།
ལས་རིམ་འགོ་བཙུགས་ཅི།
ང་བཅས་ལུ་དགོ་པའི་
ཉེ་བར་མཁོ་བའི་དུས་མཚམས་བྱིནམ་ཨིན།
རང་བཞིན་གནས་སྟངས་ཧྲིལ་བུམ་བདག་འཛིན་
ང་བཅས་རའི་གླིང་ག་བལྟ་ནི་དང་
can take over on our own fully.
བར་སྐབས་ཀྱི་མ་དངུལ་ཅིག་བསྡུ་ནི་དང་
corporations and institutions,
མ་དངུལ་དགོཔ་ག་ར་ལངམ་སྦེ་བསྡུ་ཚར་བ་ཅིན་
after predetermined conditions are met
སྒྲིག་ཆའི་ཆ་གནས་གཅིག་སྦེ་ཨིན།
རྟ་དྲངས་དྲངམ་ཨིན།
can commit without having to worry
ཞལ་འདེབས་བྱིན་ཚུགས་ནི་དང་ མ་དངུལ་ཉུང་བའི་འཆར་གཞི་ཨིན་པའི་
supporting an underfunded plan.
ལས་འགུལ་བཟུམ་ཨིནམ་དང་
of carbon dioxide at stake.
བཀག་བཞག་མི་བཞག་གི་ཐུགས་བསམ་བཞེས་དགོ།
ཆ་གནས་འབད་ཚར་བའི་བསྒང་ལས་
to protect our parks,
ང་བཅས་ཀྱིས་ གླིང་ག་འདི་སྲུང་སྐྱོབ་འབད་ནི་དང་
to increase our own funding gradually
ཨ་ཙི་རེ་སྦེ་ ལོ་ངོ་༡༥ ཚུན་གྱི་བར་
guarantees full funding forever.
གཞུང་གི་ཁ་ཐུག་ལས་ བྱིན་ནི་གི་ཁས་ལེན་ཡོད།
ཆ་གནས་འབད་ཚུགས་པའི་རེ་བ་ཡོད།
སྤྲོ་བ་བྱུང་སྟེ་ཡོད།
མཉམ་རོགས་གཙོ་ཅན་ཨིནམ་ལས་ ཁོང་གིས་འབྲུག་དང་འཛམ་གླིང་ནང་ལུ་
is our principle partner in this journey,
they are doing in Bhutan
བཀའ་དྲིན་ལེགས་སོ་ཞུ་ནི་ཨིན།
བཀའ་དྲིན་དགའ་ཚོར་ཡོད།
our promise to remain carbon neutral,
ག་དེ་སྦེ་བཙོག་རླུང་བར་གནས་སྦེ་བཞག་དོ་ག་དང་
our country pristine,
ང་བཅས་དང་ ཨ་ལུ་ཚུ་ ཁྱེད་ཀྱི་ཨ་ལུ་ཚུ་
སྔར་བཞིན་བདག་འཛིན་འཐབ་སྟེ་
སྲུང་གཏང་པར་ཨིན་ན?
to tell stories, are we?
རེ་འདོད་བསྒྲུབ་པར་ཨིན།
one more dream that I have.
ངེ་གི་རེ་འདོད་གཅིག་བཤད་ནི་ཨིན།
our leadership and our resources,
འགོ་ཁྲིད་དང་ རྒྱུ་ཆས་
to other countries
རྒྱལ་ཁབ་གཞན་ཁ་ལས་ཕར་ ཅོག་གཅིགཔ་སྦེ་འབད་བ་ཅིན་
protected areas for all time.
ང་བཅས་བཟུམ་མའི་དཀའ་སྡུག་མྱོང་དོ་ཡོདཔ་ལས་བརྟེན་ཨིན།
who face the same issues that we face.
for sustainability,
རང་བཞིན་རྒྱུ་ཆས་ཡོད་རུང་
to invest in them now.
ལྕོགས་གྲུབ་མེདཔ་འོང།
ཐབས་ཤེས་བཟུམ་ཅིག་
the Bhutan For Life throughout the world?
འཛམ་གླིང་གི་ཚེ་སྲོག་ཟེར་མི་ཅིག་གཞི་བཙུགས་འབད་བ་ཅིན་མི་དྲག་ག་ཟེར་མནོཝ་མས།
རྒྱལ་ཁབ་ས་མཚམས་ཕྱི་ཁར་འབག་སྟེ་
ཚ་གྱང་ཡོད་མི་ཚུ་གིས་
about our planet's future.
སྤྲོ་བ་བསྐྱེད་ནང་ཟེར་ཞུ་ནི་ཨིན།
རེ་འདོད་འདི་གཅིག་ཁར་འགྲུབ་ནི་དང་
to protect our planet together.
དེ་ལས་འཛམ་གླིང་ཉེན་སྲུང་ ཡང་གཅིག་ཁ་སྦེ་འབད་དགོཔ་ཡོད།
གོ་ལ་སོ་སོ་གྱོནམ་ཨིན་རུང་
ABOUT THE SPEAKER
Tshering Tobgay - Prime Minister of BhutanActing on his mandate to move Bhutan into the 21st century, Prime Minister Tshering Tobgay is transforming his nation -- while maintaining its “Gross National Happiness.”
Why you should listen
Tshering Tobgay went from civil servant to politician to prime minister -- all the while maintaining his star social media profile in one of Asia’s most progressive emerging states. As the second democratically elected Prime Minister of Bhutan, Tobgay continues to emphasize his country’s core value of happiness.
Bhutan's acclaimed "Gross National Happiness" index prioritizes well-being over financial growth. But Tobgay also seeks to solve Bhutan's great challenges: unemployment, poverty, gaps in education and infrastructure. WIth a foundation of optimism, his administration and the country's young democracy hope to become a paragon of stability in the developing world.
Tshering Tobgay | Speaker | TED.com