TEDGlobal 2009
John Lloyd: An inventory of the invisible
John Lloyd inventaras la nevideblan
Filmed:
Readability: 3.4
1,233,857 views
Naturaj misteroj estas kaptitaj de sprita sagaceco en tiu ruza miksaĵo de kuriozaĵoj kaj lecionoj. Kiel aktoro, aŭtoro kaj televidisto, John Lloyd elfosas la substancon de pluraj nevideblaĵoj.
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
So the question is, what is invisible?
0
0
5000
Jen la demando: kio estas nevidebla?
00:17
There is more of it than you think, actually.
1
5000
3000
Estas pli ol vi pensas, fakte.
00:20
Everything, I would say. Everything that matters
2
8000
3000
Ĉio - mi dirus. Ĉio substanca,
00:23
except every thing and except matter.
3
11000
6000
krom "ĉio", kaj krom "substanco".
00:29
We can see matter. But we can't see what's the matter.
4
17000
4000
Oni vidas substancon, materion,
sed oni ne vidas kio estas substanca, grava.
sed oni ne vidas kio estas substanca, grava.
00:33
As in this cryptic sentence I found in The Guardian recently:
5
21000
5000
Kiel rakontas tiu mistera frazo, trovita
en la gazeto The Guardian antaŭ nelonge:
en la gazeto The Guardian antaŭ nelonge:
00:38
"The marriage suffered a setback in 1965,
6
26000
3000
"La edziĝo suferis malbonaĵo en 1965,
00:41
when the husband was killed by the wife."
7
29000
3000
kiam la edzino mortigis la edzon."
00:44
(Laughter)
8
32000
3000
(Ridoj)
00:47
There's a world of invisibility there, isn't there?
9
35000
2000
Ĉirkaŭe, estas nevidebla mondo, videble.
00:49
(Laughter)
10
37000
2000
(Ridoj)
00:51
So, we can see the stars and the planets,
11
39000
2000
Nu, oni vidas stelojn kaj planedojn,
00:53
but we can't see what holds them apart
12
41000
3000
sed oni ne vidas kio disigas ilin
00:56
or what draws them together.
13
44000
2000
aŭ kunigas ilin.
00:58
With matter, as with people, we see only the skin of things.
14
46000
3000
Pri materio, kiel pri homoj, oni nur vidas la haŭton.
01:01
We can't see into the engine room.
15
49000
2000
Oni ne vidas la internajn organojn.
01:03
We can't see what makes people tick, at least not without difficulty.
16
51000
3000
Oni ne vidas kio funkciigas homoj, aŭ nefacile.
01:06
And the closer we look at anything, the more it disappears.
17
54000
4000
Kaj ju pli proksime oni rigardas ion,
des pli ĝi malaperas.
des pli ĝi malaperas.
01:10
In fact, if you look really closely at stuff,
18
58000
2000
Fakte, se oni rigardas tre proksime ion,
01:12
if you look at the basic substructure of matter,
19
60000
2000
la bazan sub-strukturon de materio,
01:14
there isn't anything there.
20
62000
2000
ne estas io tie.
01:16
Electrons disappear in a kind of fuzz,
21
64000
2000
Elektronoj malaperas en ia nebulo,
01:18
and there is only energy. And you can't see energy.
22
66000
5000
kaj restas nur energio, kiu estas nevidebla.
01:23
So everything that matters, that's important, is invisible.
23
71000
3000
Do ĉio substanca, ĉio kio gravas, estas nevidebla.
01:26
One slightly silly thing that's invisible
24
74000
3000
Io fole amuza: ankaŭ nevideblas
01:29
is this story, which is invisible to you.
25
77000
2000
tiu ĉi rakonto, ĝi estas nevidebla de vi.
01:31
And I'm now going to make it visible to you in your minds.
26
79000
3000
Kaj mi tuj igos ĝin videbla al viaj mensoj.
01:34
It's about an M.P. called Geoffrey Dickens.
27
82000
4000
Temas pri deputato nomata Geoffrey Dickens.
01:38
The late Geoffrey Dickens, M.P. was attending a fete in his constituency.
28
86000
3000
La nun forpasintea deputato partoprenis
feston en sia balotkantono.
feston en sia balotkantono.
01:41
Wherever he went, at every stall he stopped he was closely followed
29
89000
3000
Ĉien, kien li iris, ĉe ĉiu stando, kie li haltis,
proksime sekvis lin
proksime sekvis lin
01:44
by a devoted smiling woman of indescribable ugliness.
30
92000
3000
dediĉa ridema virino... nekredeble malbela.
01:47
(Laughter)
31
95000
2000
(Ridoj)
01:49
Try as he might, he couldn't get away from her.
32
97000
2000
Malgraŭ ĉia strebo, neeblis forigi ŝin.
01:51
A few days later he received a letter from a constituent
33
99000
2000
Post kelkaj tagoj, li ricevis leteron de kantonano
01:53
saying how much she admired him,
34
101000
2000
dirante kiom ŝi admiris lin,
01:55
had met him at a fete and asking for a signed photograph.
35
103000
3000
ke ŝi renkontis lin dum festo,
kaj petis subskribitan foton.
kaj petis subskribitan foton.
01:58
After her name, written in brackets was the apt description, horse face.
36
106000
5000
Post ŝia nomo, oni skribis interkrampe
la taŭgan priskribon "Ĉevala-vizaĝulo"
la taŭgan priskribon "Ĉevala-vizaĝulo"
02:03
(Laughter)
37
111000
1000
(Ridoj)
02:04
"I've misjudged this women," thought Mr. Dickens.
38
112000
2000
"Mi misopiniis pri tiu virino", pensis S-ro Dickens.
02:06
"Not only is she aware of her physical repulsiveness,
39
114000
3000
"Ŝi ne nur konscias pri sia fizika malbeleco,
02:09
she turns it to her advantage.
40
117000
2000
"ŝi ankaŭ igas tion avantaĝa.
02:11
A photo is not enough."
41
119000
2000
"Sendo de foto ne sufiĉas."
02:13
So he went out and bought a plastic frame to put the photograph in.
42
121000
3000
Li do iris aĉeti plastan kadron
en kiu li metis la foton.
en kiu li metis la foton.
02:16
And on the photograph, he wrote with a flourish,
43
124000
2000
Kaj sur la foto, li orname skribis,
02:18
"To Horse Face, with love from Geoffrey Dickens, M.P."
44
126000
5000
"Je Ĉeval-vizaĝulo, plej estime,
de via Deputato Geoffrey Dickens"
de via Deputato Geoffrey Dickens"
02:23
After it had been sent off, his secretary said to him,
45
131000
2000
Post la letero foriris, la sekretario diris al li:
02:25
"Did you get that letter from the woman at the fete?
46
133000
2000
"Ĉu vi ricevis la leteron de la virino en la festo?
02:27
I wrote Horse Face on her, so you'd remember who she was."
47
135000
4000
"Mi skribis 'Ĉeval-vizaĝulo' sur ĝi,
por ke vi memoru kiu ŝi estas."
por ke vi memoru kiu ŝi estas."
02:31
(Laughter)
48
139000
6000
(Ridoj)
02:37
I bet he thought he wished he was invisible, don't you?
49
145000
2000
Mi vetas, ke li deziris esti nevidebla, ĉu ne ankaŭ vi?
02:39
(Laughter)
50
147000
2000
(Ridoj)
02:41
So, one of the interesting things about invisibility
51
149000
2000
Jen unu el la plej interesaj aferoj pri nevidebleco:
02:43
is that things that we can't see
52
151000
2000
kion oni ne kapablas vidi,
02:45
we also can't understand.
53
153000
2000
tion oni ankaŭ ne povas kompreni.
02:47
Gravity is one thing that we can't see
54
155000
2000
Graviton, inter tiuj, oni ne vidas
02:49
and which we don't understand.
55
157000
2000
kaj ankaŭ ne komprenas.
02:51
It's the least understood of all the four fundamental forces,
56
159000
2000
Ĝi estas la plej nekomprenata
el la kvar fundamentaj fortoj
el la kvar fundamentaj fortoj
02:53
and the weakest.
57
161000
2000
kaj la plej malforta.
02:55
And nobody really knows what it is or why it's there.
58
163000
2000
Kaj neniu vere scias, kio aŭ kial ĝi estas.
02:57
For what it's worth, Sir Isaac Newton, the greatest scientist who ever lived,
59
165000
3000
Se tio valoras, S-ro Izaako Neŭtono,
la plej fama sciencisto kiu iam ekzistis
la plej fama sciencisto kiu iam ekzistis
03:00
he thought Jesus came to Earth specifically to operate the levers of gravity.
60
168000
5000
pensis, ke Jesuo venis sur la Tero
por funkciigi graviton,
por funkciigi graviton,
03:05
That's what he thought he was there for.
61
173000
2000
ke tio estis lia celo.
03:07
So, bright guy, could be wrong on that one, I don't know.
62
175000
3000
Jen plej inteligenta ulo, kiu eble eraris pri tio,
mi ne certas.
mi ne certas.
03:10
(Laughter)
63
178000
2000
(Ridoj)
03:12
Consciousness. I see all your faces.
64
180000
2000
Pri konscio. Mi vidas viajn vizaĝojn.
03:14
I have no idea what any of you are thinking. Isn't that amazing?
65
182000
3000
Mi ne konceptas, kion vi pensas.
Ĉu tio ne estas surpriza?
Ĉu tio ne estas surpriza?
03:17
Isn't that incredible that we can't read each other's minds?
66
185000
3000
Ĉu ne estas nekredebla,
ke oni ne legas la penson de unu la alia?
ke oni ne legas la penson de unu la alia?
03:20
But we can touch each other, taste each other perhaps, if we get close enough.
67
188000
4000
Ĉar oni kapablas tuŝi unu la alian,
eĉ gustumi, se oni sufiĉe alproksimiĝas.
eĉ gustumi, se oni sufiĉe alproksimiĝas.
03:24
But we can't read each other's minds. I find that quite astonishing.
68
192000
3000
Sed oni ne legas la penson de unu la alia.
Mi trovas tion ja miriga.
Mi trovas tion ja miriga.
03:27
In the Sufi faith, this great Middle Eastern religion,
69
195000
4000
En la Sufia fido, tiu grava mezorienta religio,
03:31
which some claim is the route of all religions,
70
199000
2000
kiun kelkaj asertas la originon de ĉiuj religioj,
03:33
Sufi masters are all telepaths, so they say.
71
201000
5000
Sufiaj majstroj pretendas esti ĉiuj telepatiuloj.
03:38
But their main exercise of telepathy
72
206000
2000
Sed ilia ĉefa uzo de telepatio konsistas
03:40
is to send out powerful signals to the rest of us that it doesn't exist.
73
208000
5000
en dissendi fortajn signalojn al ni ĉiuj,
ke tio ne ekzistas.
ke tio ne ekzistas.
03:45
So that's why we don't think it exists,
74
213000
2000
Pro tio, ni ne kredas je ĝia ekzisto,
03:47
the Sufi masters working on us.
75
215000
3000
ĉar la Sufiaj estroj prilaboras nian menson.
03:50
In the question of consciousness
76
218000
2000
Pri la konscio
03:52
and artificial intelligence,
77
220000
2000
kaj pri artefarita inteligenteco,
03:54
artificial intelligence has really, like the study of consciousness,
78
222000
2000
la studoj pri artefarita inteligenteco kaj pri konscio
03:56
gotten nowhere. We have no idea how consciousness works.
79
224000
3000
ne atingis ion konkretan.
Ni ne konas kiel konscio funkcias.
Ni ne konas kiel konscio funkcias.
03:59
With artificial intelligence, not only have they not created artificial intelligence,
80
227000
4000
Pri artefarita inteligenteco,
ne nur temas pri ne-sukceso krei ĝin,
ne nur temas pri ne-sukceso krei ĝin,
04:03
they haven't yet created artificial stupidity.
81
231000
3000
ili ĝis nun ne sukcesis krei artefaritan stultecon.
04:06
(Laughter)
82
234000
5000
(Ridoj)
04:11
The laws of physics: invisible, eternal, omnipresent, all-powerful.
83
239000
4000
La fizikaj leĝoj: nevideblaj, eternaj,
ĉieaj, tutpotencaj.
ĉieaj, tutpotencaj.
04:15
Remind you of anyone?
84
243000
2000
Ĉu memorigas al vi iun?
04:17
Interesting. I'm, as you can guess,
85
245000
2000
Interese - vi prave imagas ke mi
04:19
not a materialist, I'm an immaterialist.
86
247000
2000
ne estas materialisto, mi estas senmaterialisto.
04:21
And I've found a very useful new word, ignostic. Okay?
87
249000
3000
Kaj mi trovis interesan novan vorton: ignostikisto.
Ĉu?
Ĉu?
04:24
I'm an ignostic.
88
252000
2000
Mi estas ignostikisto.
04:26
I refuse to be drawn on the question of whether God exists,
89
254000
3000
Mi rifuzas esti alkondukita al demando
pri ekzisto de Dio,
pri ekzisto de Dio,
04:29
until somebody properly defines the terms.
90
257000
3000
ĝis oni taŭge difinas la terminojn.
04:32
(Laughter)
91
260000
3000
(Ridoj)
04:35
Another thing we can't see is the human genome.
92
263000
3000
Alian aferon oni ne vidas: la homan genaron.
04:38
And this is increasingly peculiar,
93
266000
3000
Tio estas pli kaj pli stranga,
04:41
because about 20 years ago, when they started delving into the genome,
94
269000
5000
ĉar antaŭ ĉirkaŭ 20 jaroj,
kiam oni ekesploris la genaron,
kiam oni ekesploris la genaron,
04:46
they thought it would probably contain around 100,000 genes.
95
274000
3000
oni pensis ke ĝi verŝajne enhavus
ĉirkaŭ 100 000 genojn.
ĉirkaŭ 100 000 genojn.
04:49
Geneticists will know this, but every year since,
96
277000
2000
Genetikistoj bone scias, ke de tiam, ĉiujare
04:51
it's been revised downwards.
97
279000
2000
oni plimalgrandigis tiun nombron.
04:53
We now think there are likely to be only just over 20,000
98
281000
3000
Oni nun taksas la nombron je iom pli ol 20 000
04:56
genes in the human genome.
99
284000
2000
genoj en la homa genaro.
04:58
This is extraordinary. Because rice -- get this --
100
286000
3000
Tio estas mirinda, ĉar oni scias ke rizo
05:01
rice is known to have 38 thousand genes.
101
289000
4000
- aŭskultu - rizo havas 38 000 genojn.
05:05
Potatoes, potatoes have 48 chromosomes. Do you know that?
102
293000
5000
Terpomoj:
terpomoj havas 48 kromosomojn - ĉu vi sciis?
terpomoj havas 48 kromosomojn - ĉu vi sciis?
05:10
Two more than people,
103
298000
2000
Du pliajn ol homoj,
05:12
and the same as a gorilla.
104
300000
2000
kaj tiom multe kiel goriloj.
05:14
(Laughter)
105
302000
2000
(Ridoj)
05:16
You can't see these things, but they are very strange.
106
304000
3000
Vi ne scias tiajn aferojn, kaj ili estas tre strangaj.
05:19
(Laughter)
107
307000
2000
(Ridoj)
05:21
The stars by day. I always think that's fascinating.
108
309000
3000
La steloj dumtage. Mi opinias tion miriga, ĉiufoje:
05:24
The universe disappears.
109
312000
2000
la universo malaperas.
05:26
The more light there is, the less you can see.
110
314000
3000
Ju pli da lumo, des malpli oni vidas.
05:29
Time, nobody can see time.
111
317000
2000
Tempo: neniu vidas tempon.
05:31
I don't know if you know this. Modern physics,
112
319000
2000
Mi ne scias, ĉu vi scias, ke en moderna fiziko
05:33
there is a big movement in modern physics
113
321000
2000
estas tiu granda movado, kiu instigas
05:35
to decide that time doesn't really exist,
114
323000
2000
decidigi ke tempo ne vere ekzistas,
05:37
because it's too inconvenient for the figures.
115
325000
3000
ĉar ĝi tro malfaciligas la kalkulojn.
05:40
It's much easier if it's not really there.
116
328000
2000
Estas pli facile se ĝi ne ekzistas.
05:42
You can't see the future, obviously.
117
330000
2000
Evidente, oni ne vidas la futuron,
05:44
And you can't see the past, except in your memory.
118
332000
3000
aŭ la pasinton, krom en via memoro.
05:47
One of the interesting things about the past is
119
335000
2000
Io interesa pri la pasinto,
05:49
you particularly can't see. My son asked me this the other day,
120
337000
3000
kion oni ne vidas: mia filo demandis al mi
antaŭ kelkaj tagoj,
antaŭ kelkaj tagoj,
05:52
he said, "Dad, can you remember what I was like when I was two?"
121
340000
2000
"Paĉjo, ĉu vi memoras
kiel mi estis kiam mi aĝis du jaroj?"
kiel mi estis kiam mi aĝis du jaroj?"
05:54
And I said, "Yes." And he said, "Why can't I?"
122
342000
3000
Mi respondis "jes" kaj li demandis: "kial ne mi?"
05:57
Isn't that extraordinary? You cannot remember
123
345000
2000
Ĉu ne estas rimarkinde?
Oni ne memoras
Oni ne memoras
05:59
what happened to you earlier than the age of two or three,
124
347000
3000
kio okazis al oni dum oniaj 2 au 3 unuaj jaroj,
06:02
which is great news for psychoanalysts,
125
350000
2000
jen bona avantaĝo por psikanalizistoj,
06:04
because otherwise they'd be out of a job.
126
352000
2000
kiuj alimaniere estus senlaboraj.
06:06
Because that's where all the stuff happens
127
354000
3000
Ĉar: "en tiu aĝo okazas la tuto"!
06:09
(Laughter)
128
357000
2000
(Ridoj)
06:11
that makes you who you are.
129
359000
3000
dank' al tio oni iĝas tiu, kiu oni estas.
06:14
Another thing you can't see is the grid on which we hang.
130
362000
3000
Jen alia nevidebla afero:
la aro de eroj kiu konsistigas nin.
la aro de eroj kiu konsistigas nin.
06:17
This is fascinating. You probably know, some of you,
131
365000
3000
Tio estas kuriozaĵo. Kelkaj el vi certe jam scias,
06:20
that cells are continually renewed. You can see it in skin and this kind of stuff.
132
368000
3000
ke ĉeloj konstante renoviĝas.
Vidiĝas en la haŭto kaj aliaj similaj histoj.
Vidiĝas en la haŭto kaj aliaj similaj histoj.
06:23
Skin flakes off, hairs grow, nails, that kind of stuff.
133
371000
4000
Haŭteroj falas, haroj kreskas, ungoj kaj similaj.
06:27
But every cell in your body is replaced at some point.
134
375000
3000
Kaj ĉiu ĉelo en sia korpo estos iam anstataŭita.
06:30
Taste buds, every 10 days or so.
135
378000
2000
Ĉiuj langaj papiloj renoviĝas ĉiujn ĉ. 10 tagojn.
06:32
Livers and internal organs sort of take a bit longer. A spine takes several years.
136
380000
4000
Hepataj kaj intern-organaj, malpli rapide. Spina mjelo bezonas plurajn jarojn.
06:36
But at the end of seven years, not one cell in your body
137
384000
4000
Sed post sep jaroj, ne unu ĉelo de via korpo
06:40
remains from what was there seven years ago.
138
388000
3000
restas, el kio ĝi estis antaŭ sep jaroj.
06:43
The question is, who, then, are we?
139
391000
2000
Do, oni demandu sin: kiu oni estas?
06:45
What are we? What is this thing that we hang on,
140
393000
3000
Kio oni estas? Al kio oni kroĉiĝas,
06:48
that is actually us?
141
396000
4000
kio estos ni fakte?
06:52
Okay. Atoms, you can't see them.
142
400000
2000
Bone. Atomojn oni ne vidas
06:54
Nobody ever will. They're smaller than the wavelength of light.
143
402000
3000
kaj neniam vidos. Ili estas pli malgrandaj,
ol luma ondolongo.
ol luma ondolongo.
06:57
Gas, you can't see that.
144
405000
2000
Gason oni ne vidas.
06:59
Interesting. Somebody mentioned 1600 recently.
145
407000
2000
Interese, iu menciis la 1600-an jaron antaŭ nelonge.
07:01
Gas was invented in 1600
146
409000
2000
Gaso estis eltrovita en 1600
07:03
by a Dutch chemist called Van Helmont.
147
411000
3000
de la nederlanda ĥemiisto Van Helmont.
07:06
It's said to be the most successful ever invention
148
414000
3000
Oni diras, ke neniam konata individuo
07:09
of a word by a known individual.
149
417000
2000
eltrovis vorton pli sukcesan.
07:11
Quite good. He also invented a word called "blas,"
150
419000
3000
Bone. Li inventis ankaŭ la vorton "blas'",
07:14
meaning astral radiation.
151
422000
2000
kiu signifas "stela radiado".
07:16
Didn't catch on, unfortunately.
152
424000
2000
Tiu ĉi ne furoris, bedaŭrinde.
07:18
(Laughter)
153
426000
2000
(Ridoj)
07:20
But well done, him.
154
428000
2000
Mi tamen gratulas lin.
07:22
(Laughter)
155
430000
1000
(Ridoj)
07:23
There is so many things that -- Light.
156
431000
3000
Tiom da aferoj... Lumo!
07:26
You can't see light. When it's dark, in a vacuum,
157
434000
3000
Oni ne vidas lumon. Kiam estas malluma, en vakuo,
07:29
if a person shines a beam of light straight across your eyes,
158
437000
3000
se iu ŝaltas lumradion ĵus antaŭ oniaj okuloj,
07:32
you won't see it. Slightly technical, some physicists will disagree with this.
159
440000
3000
vi ne vidos ĝin. Klarigo estas iom teĥnika,
kelkaj fizikistoj ne konsentos.
kelkaj fizikistoj ne konsentos.
07:35
But it's odd that you can't see the beam of light,
160
443000
2000
Sed strangas ke oni ne vidas lumradion,
07:37
you can only see what it hits.
161
445000
2000
oni nur vidas kion ĝi trafas.
07:39
I find that extraordinary, not to be able to see light,
162
447000
2000
Mi opinias tion miriga, kapabli vidi lumon,
07:41
not to be able to see darkness.
163
449000
2000
ne kapabli vidi mallumon.
07:43
Electricity, you can't see that.
164
451000
2000
Elektro: oni ne vidas tion.
07:45
Don't let anyone tell you they understand electricity.
165
453000
2000
Ne lasu iun aserti, ke ĝi komprenas elektron.
07:47
They don't. Nobody knows what it is.
166
455000
2000
Neniu komprenas, scias kio ĝi estas.
07:49
(Laughter)
167
457000
1000
(Ridoj)
07:50
You probably think the electrons in an electric wire
168
458000
2000
Eble vi pensas ke elektronoj en drato
07:52
move instantaneously down a wire, don't you, at the speed of light
169
460000
3000
moviĝas fulme, rapide kiel lumo, ĉu ne,
07:55
when you turn the light on. They don't.
170
463000
2000
kiam oni ŝaltas lumon. Ili ne faras tion.
07:57
Electrons bumble down the wire,
171
465000
2000
Oni diras ke elektronoj plumpiras
07:59
about the speed of spreading honey, they say.
172
467000
3000
kiel burdoj laŭ drato, je rapido de sternanta mielo.
08:02
(Laughter)
173
470000
2000
(Ridoj)
08:04
Galaxies, 100 billion of them estimated in the universe.
174
472000
3000
Galaksiojn oni taksas je 100 miliardoj en la universo.
08:07
100 billion. How many can we see? Five.
175
475000
3000
100 miliardojn. Kiom videblas? Kvin.
08:10
Five out of the 100 billion galaxies, with the naked eye,
176
478000
3000
Kvin el 100 miliardoj da galaksioj, nudokule,
08:13
and one of them is quite difficult to see unless you've got very good eyesight.
177
481000
4000
kaj unu estas fakte ne facile videble,
oni bezonas bonajn vidpovon.
oni bezonas bonajn vidpovon.
08:17
Radio waves. There's another thing.
178
485000
2000
Radioondoj. Jen alia afero.
08:19
Heinrich Hertz, when he discovered radio waves in 1887,
179
487000
3000
Heinrich Hertz malkovris radioondojn en 1887,
08:22
he called them radio waves because they radiated.
180
490000
2000
li nomis ilin radiajn ondojn ĉar ili radias.
08:24
And somebody said to him,
181
492000
3000
Kaj iu diris al li,
08:27
"Well what's the point of these, Heinrich?
182
495000
2000
"Kio estas la utilo de tiuj, Heinrich?
08:29
What's the point of these radio waves that you've found?"
183
497000
3000
"Kio estas la utilo de tiuj radioondoj,
kiujn vi ĵus malkovris?"
kiujn vi ĵus malkovris?"
08:32
And he said, "Well, I've no idea.
184
500000
2000
Kaj li respondis: "Nu, mi ne scias,
08:34
But I guess somebody will find a use for them someday."
185
502000
3000
"sed nur supozas ke iu iam trovos utilon al ili."
08:37
And that's what they do, radio. That's what they discovered.
186
505000
4000
Ili ja faras tion, radii. Tion ili malkovris.
08:41
Anyway, so the biggest thing
187
509000
3000
Ĉiaokaze, la plej granda afero
08:44
that's invisible to us is what we don't know.
188
512000
2000
kio nevideblas al ni: kion ni malscias.
08:46
It is incredible how little we know.
189
514000
3000
Nekredeble malmulton ni scias.
08:49
Thomas Edison once said,
190
517000
2000
Thomas Edison iam diris,
08:51
"We don't know one percent of one millionth
191
519000
2000
"Ni ne scias unu elcenton el unu elmilionon
08:53
about anything."
192
521000
2000
"pri io ajn."
08:55
And I've come to the conclusion --
193
523000
3000
Kaj mi finfine konkludis...
08:58
because you've asked this other question, "What's another thing you can't see?"
194
526000
3000
ĉar oni demandis tion:
"kion alian oni ne kapablas vidi?"
"kion alian oni ne kapablas vidi?"
09:01
The point, most of us. What's the point?
195
529000
3000
La punkto, kio estas la punkto, la temo?
09:04
(Laughter)
196
532000
3000
(Ridoj)
09:07
(Applause)
197
535000
1000
(Aplaŭdoj)
09:08
You can't see a point. It's by definition dimensionless,
198
536000
3000
Oni ne vidas punkton, tio estas laŭdifino 0-dimensia,
09:11
like an electron, oddly enough.
199
539000
3000
kiel elektrono - tio estas relative stranga.
09:14
But the point, what I've got it down to,
200
542000
3000
Sed pri la punkto, kion mi finfine konkludis:
09:17
is there are only two questions really worth asking.
201
545000
2000
estas funde du demandoj demandindaj.
09:19
"Why are we here?" and "What should we do about it while we are?
202
547000
5000
"Kial ni estas ĉi tie?" kaj
"Kion ni faru pri tio dum ni estas ĉi tie?"
"Kion ni faru pri tio dum ni estas ĉi tie?"
09:24
And to help you, I've got two things to leave you with, from two great philosophers,
203
552000
5000
Por helpi vin: jen du aferoj, el du eminentaj filozofiistoj,
09:29
perhaps two of the greatest philosopher thinkers of the 20th century,
204
557000
3000
eble du el la plej eminentaj filozofiaj pensantoj
de la 20-a jarcento,
de la 20-a jarcento,
09:32
one a mathematician and an engineer, and the other a poet.
205
560000
3000
unu estis matematikisto kaj inĝeniero kaj la alia poeto.
09:35
The first is Ludwig Wittgenstein who said,
206
563000
4000
La unua Ludwig Wittgenstein diris:
09:39
"I don't know why we are here.
207
567000
2000
"Mi ne scias kial ni estas ĉi tie,
09:41
But I'm pretty sure it's not in order to enjoy ourselves."
208
569000
3000
"sed certas, ke ne estas por plezuri."
09:44
(Laughter)
209
572000
6000
(Ridoj)
09:50
He was a cheerful bastard wasn't he?
210
578000
2000
Li estis ulo gajiga, ĉu ne?
09:52
(Laughter)
211
580000
3000
(Ridoj)
09:55
And secondly and lastly, W.H. Auden,
212
583000
2000
La dua kaj lasta W.H. Auden,
09:57
one of my favorite poets, who said,
213
585000
2000
unu el miaj plej ŝatataj poetoj, diris
09:59
"We are here on earth
214
587000
3000
"Ni estas ĉi tie sur la tero
10:02
to help others.
215
590000
2000
"por helpi aliajn.
10:04
What the others are here for, I've no idea."
216
592000
3000
"Kion la aliaj faras ĉi tie: mi ne scias."
10:07
(Laughter)
217
595000
2000
(Ridoj)
10:09
(Applause)
218
597000
7000
(Aplaŭdoj)
ABOUT THE SPEAKER
John Lloyd - ProducerJohn Lloyd helps make some of the cleverest television in the UK.
Why you should listen
John Lloyd seems to have known every brilliant and funny person in Britain, and his collaborations are legendary. He's been a fixture on the BBC for four decades, producing such classic comedies as Blackadder, Spitting Image, the BBC's Hitchhiker's Guide to the Galaxy and lately QI (short for "Quite Interesting"), hosted by Stephen Fry (read his Reddit AMA about it).
Lloyd has also written more than a dozen funny books -- including The Meaning of Liff, a collaboration with his friend Douglas Adams, which has been in print for 26 years.
John Lloyd | Speaker | TED.com