TEDxPeachtree
Frans de Waal: Moral behavior in animals
ფრანს დე ვაალ: ცხოველების მორალური ქცევა.
Filmed:
Readability: 3.2
4,770,589 views
თანაგრძნობა, თანამშრომლობა, სამართლიანობა და ურთიერთმოქმედება--სხვების კეთილდღეობაზე ზრუნვა ერთი შეხედვით ძალიან ადამიანური თვისებებია. მაგრამ ფრანს დე ვაალი პრიმატებზე და სხვა ძუძუმწოვრებზე ჩატარებული ქცევითი ტესტების გასაოცარი ვიდეო ჩანაწერების საშუალებით გვაჩვენებს რამდენი საერთო მორალური თვისება გვაქვს ჩვენ ყველას.
Frans de Waal - Primatologist
Frans de Waal studies primate social behavior -- how they fight and reconcile, share and cooperate. Full bio
Frans de Waal studies primate social behavior -- how they fight and reconcile, share and cooperate. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
I was born in Den Bosch,
0
0
2000
დავიბადე დენ ბოსხში
00:17
where the painter Hieronymus Bosch named himself after.
1
2000
3000
ადგილი რომლის სახელსაც ატარებდა მხატვარი ჰიერონიმუს ბოსხი.
00:20
And so I've always been very fond of this painter
2
5000
2000
ამიტომ მე ყოველთვის ძალიან მომწონდა ეს მხატვარი
00:22
who lived and worked in the 15th century.
3
7000
3000
რომელიც ცხოვრობდა და მოღვაწეობდა მე-15 საუკუნეში.
00:25
And what is interesting about him in relation to morality
4
10000
2000
ყველაზე საინტერესო, რაც მას აკავშირებს მორალთან
00:27
is that he lived at a time where religion's influence was waning,
5
12000
3000
არის ის, რომ ის ცხოვრობდა დროში როდესაც რელიგიის გავლენა თანდათან სუსტდებოდა.
00:30
and he was sort of wondering, I think,
6
15000
2000
და მას აინტერსებდა, მე ვფიქრობ,
00:32
what would happen with society
7
17000
2000
რა მოელოდა საზოგადოებას
00:34
if there was no religion or if there was less religion.
8
19000
3000
რელიგიის გარეშე, ან ნაკლებ რელიგიურობის შემთხვევაში.
00:37
And so he painted this famous painting, "The Garden of Earthly Delights,"
9
22000
3000
ამიტომ მან დახატა მისი ცნობილი ნახატი "ტკბობის ბაღი,"
00:40
which some have interpreted
10
25000
2000
რომელიც ზოგმა აღიქვა
00:42
as being humanity before the Fall,
11
27000
2000
როგორც კაცობრიობა მის მორალურ დაცემამდე,
00:44
or being humanity without any Fall at all.
12
29000
3000
ზოგმა კიდევ როგორც კაცობრიობა ყოველგვარი მორალური დაცემის გარეშე.
00:47
And so it makes you wonder,
13
32000
2000
ამიტომ ის გაიძულებს იფიქრო იმაზე,
00:49
what would happen if we hadn't tasted the fruit of knowledge, so to speak,
14
34000
3000
თუ რა მოხდებოდა რომ ჩვენ, ასე ვთქვათ, არ გვეგემა ცოდნის ნაყოფი,
00:52
and what kind of morality would we have?
15
37000
3000
და როგორი მორალი გვექნებოდა?
00:55
Much later, as a student,
16
40000
2000
ბევრად უფრო გვიან, როგორც სტუდენტი,
00:57
I went to a very different garden,
17
42000
2000
მე წავედი სულ სხვა ბაღში,
00:59
a zoological garden in Arnhem
18
44000
3000
ზოოლოგიურ ბაღში, არნემში
01:02
where we keep chimpanzees.
19
47000
2000
სადაც ჩვენ გვყავს შიმპანზეები.
01:04
This is me at an early age with a baby chimpanzee.
20
49000
2000
ეს მე ვარ ახალგაზრდა პატარა შიმპანზესთან ერთად.
01:06
(Laughter)
21
51000
3000
(სიცილი)
01:09
And I discovered there
22
54000
2000
და იქ მე აღმოვაჩინე,
01:11
that the chimpanzees are very power hungry and wrote a book about it.
23
56000
3000
რომ შიმპანზეები არიან ძალაუფლების მოყვარულნი ძალიან და ამასთან დაკავშირებით დავწერე წიგნი.
01:14
And at that time the focus in a lot of animal research
24
59000
3000
იმ დროისათვის ცხოველებზე ჩატარებულ კვლევებში აქცენტი კეთდებოდა
01:17
was on aggression and competition.
25
62000
2000
აგრესიაზე და კონკურენციაზე.
01:19
I painted a whole picture of the animal kingdom,
26
64000
2000
ჩემი წარმოდგენა მთლიანად ცხოველთა სამყაროზე,
01:21
and humanity included,
27
66000
2000
და მასთან ერთად ადამიანებზე,
01:23
was that deep down we are competitors,
28
68000
2000
იყო ის, რომ სადღაც სიღრმეში ჩვენ ვართ მეტოქეები,
01:25
we are aggressive,
29
70000
2000
ჩვენ ვართ აგრესიულები,
01:27
we're all out for our own profit basically.
30
72000
3000
ჩვენ ძირითადად ყველაფერს ვაკეთებთ პირადი სარგებლის ნახვის მიზნით.
01:30
This is the launch of my book.
31
75000
2000
ეს არის, როდესაც გამოვიდა ჩემი წიგნი.
01:32
I'm not sure how well the chimpanzees read it,
32
77000
2000
ზუსტად ვერ გეტყვით რამდენად კარგად წაიკითხეს შიმპანზეებმა ის,
01:34
but they surely seemed interested in the book.
33
79000
3000
მაგრამ ისინი ნამდვილად ჩანდნენ წიგნით დაინტერესებულნი.
01:39
Now in the process
34
84000
2000
იმ დროს,
01:41
of doing all this work on power and dominance
35
86000
2000
როდესაც ვმუშაობდი ძალაუფლებასა და გავლენაზე,
01:43
and aggression and so on,
36
88000
2000
აგრესიაზე და ა.შ.,
01:45
I discovered that chimpanzees reconcile after fights.
37
90000
3000
აღმოვაჩინე, რომ შიმპანზეები ჩხუბის შემდეგ რიგდებიან.
01:48
And so what you see here is two males who have had a fight.
38
93000
3000
თქვენ ახლა ხედავთ ორ მამრ შიმპანზეს, რომლებმაც ცოტა ხნის წინ იჩხუბეს.
01:51
They ended up in a tree, and one of them holds out a hand to the other.
39
96000
3000
ბოლოს, ისინი ავიდნენ ხეზე, სადაც ერთ-ერთი მათგანი მეორეს უწვდის ხელს.
01:54
And about a second after I took the picture, they came together in the fork of the tree
40
99000
3000
სურათის გადაღებიდან დაახლოებით ერთი წამის შემდეგ ისინი მიუახლოვდნენ ერთმანეთს
01:57
and they kissed and embraced each other.
41
102000
2000
და მათ აკოცეს და მოეხვივნენ ერთმანეთს.
01:59
Now this is very interesting
42
104000
2000
ეს არის ძალიან საინტერესო,
02:01
because at the time everything was about competition and aggression,
43
106000
3000
რადგან იმ დროს აქცენტი კეთდებოდა კონკურენციაზე და აგრესიაზე,
02:04
and so it wouldn't make any sense.
44
109000
2000
და ეს ყველაფერი გაუგებარი ჩანდა.
02:06
The only thing that matters is that you win or that you lose.
45
111000
2000
მთავარი არის მოგება ან წაგება.
02:08
But why would you reconcile after a fight?
46
113000
2000
მაშინ რატომ რიგდებით ჩხუბის შემდეგ?
02:10
That doesn't make any sense.
47
115000
2000
გაუგებარია.
02:12
This is the way bonobos do it. Bonobos do everything with sex.
48
117000
3000
ეს არის ის რასაც ჯუჯა შიმპანზეები აკეთებენ. ჯუჯა შიმპანზეები ყველაფერს აკეთებენ სექსის დახმარებით.
02:15
And so they also reconcile with sex.
49
120000
2000
და შესაბამისად შერიგებითაც სექსის დახმარებით რიგდებიან.
02:17
But the principle is exactly the same.
50
122000
2000
მაგრამ პრინციპი არის ერთი და იგივე.
02:19
The principle is that you have
51
124000
2000
პრინციპი არის ის, რომ თქვენ გაქვთ
02:21
a valuable relationship
52
126000
2000
მნიშვნელოვანი ურთიერთობა
02:23
that is damaged by conflict,
53
128000
2000
რომელიც დაზარალდა კონფლიქტის შედეგად,
02:25
so you need to do something about it.
54
130000
2000
ხოლო თქვენ ამისთვის რაღაც უნდა გააკეთოთ.
02:27
So my whole picture of the animal kingdom,
55
132000
2000
შედეგად, მთელი ჩემი წარმოდგენა ცხოველთა სამყაროზე
02:29
and including humans also,
56
134000
2000
და მასთან ერთად ადამიანებზე,
02:31
started to change at that time.
57
136000
2000
თანდათან შეიცვალა.
02:33
So we have this image
58
138000
2000
ჩვენ გვაქვს ეს სურათი
02:35
in political science, economics, the humanities,
59
140000
2000
პოლიტიკურ მეცნიერებაში, ეკონომიკაში, ჰუმანიტარულ მეცნიერებებში,
02:37
philosophy for that matter,
60
142000
2000
ფილოსოფიაშიც,
02:39
that man is a wolf to man.
61
144000
2000
რომ კაცი კაცისთვის მგელია.
02:41
And so deep down our nature's actually nasty.
62
146000
3000
და რომ სადღაც სიღრმეში ჩვენი ბუნება სინამდვილეში ბილწია.
02:44
I think it's a very unfair image for the wolf.
63
149000
3000
მე ვფიქრობ ეს არის ძალიან უსამართლო წარმოდგენა მგელზე
02:47
The wolf is, after all,
64
152000
2000
მგელი, ბოლოს და ბოლოს არის
02:49
a very cooperative animal.
65
154000
2000
ცხოველი რომელიც სხვებთან თანამშრომლობს.
02:51
And that's why many of you have a dog at home,
66
156000
2000
ამიტომაც არის, რომ ბევრ თქვენგანს სახლში ჰყავს ძაღლი
02:53
which has all these characteristics also.
67
158000
2000
რომელსაც იგივე თვისებები აქვს.
02:55
And it's really unfair to humanity,
68
160000
2000
და ეს არის უსამართლო ადამიანებთან მიმართებაში,
02:57
because humanity is actually much more cooperative and empathic
69
162000
4000
იმიტომ, რომ ადამიანები გაცილებით უფრო თანამგრძნობნი არიან
03:01
than given credit for.
70
166000
2000
ვიდრე მათზე წარმოუდგენიათ.
03:03
So I started getting interested in those issues
71
168000
2000
მე უფრო და უფრო დავინტერესდი ამ საკითხებით
03:05
and studying that in other animals.
72
170000
2000
და დავიწყე მათი შესწავლა სხვა ცხოველებშიც.
03:07
So these are the pillars of morality.
73
172000
2000
ესენი არის მორალის საყრდენები.
03:09
If you ask anyone, "What is morality based on?"
74
174000
4000
თუ ვინმეს ჰკითხავთ, "რას ემყარება მორალი?"
03:13
these are the two factors that always come out.
75
178000
2000
ეს არის ორი ძირითადი რამ რაც ყოველთვის გამოიკვეთება.
03:15
One is reciprocity,
76
180000
2000
ერთი არის ურთიერთმოქმედება,
03:17
and associated with it is a sense of justice and a sense of fairness.
77
182000
3000
რომელიც ასოცირდება სამართლიანობისა და თანასწორობის გრძნობასთან.
03:20
And the other one is empathy and compassion.
78
185000
2000
და მეორე არის თანაგრძნობა და სიბრალული.
03:22
And human morality is more than this,
79
187000
3000
ადამიანთა მორალი გაცილებით უფრო მეტია,
03:25
but if you would remove these two pillars,
80
190000
2000
მაგრამ თუკი მას გამოაცლით ამ საყრდენებს,
03:27
there would be not much remaining I think.
81
192000
2000
ვფიქრობ, რომ ბევრი არაფერი დარჩება.
03:29
And so they're absolutely essential.
82
194000
2000
აქედან გამომდინარე, ისინი არიან არსებითად მნიშვნელოვანი.
03:31
So let me give you a few examples here.
83
196000
2000
ნება მომეცით, მოვიყვანო რამდენიმე მაგალითი ამასთან დაკავშირებით.
03:33
This is a very old video from the Yerkes Primate Center
84
198000
2000
ეს არის იერკის პრიმატების ცენტრის ძველი ვიდეო ჩანაწერი
03:35
where they train chimpanzees to cooperate.
85
200000
3000
სადაც შიმპანზეებს ასწავლიან თანამშრომლობას.
03:38
So this is already about a hundred years ago
86
203000
3000
უკვე დაახლოებით ასე წელი გავიდა მას შემდეგ
03:41
that we were doing experiments on cooperation.
87
206000
3000
რაც ჩვენ დავიწყეთ ექსპერიმენტების ჩატარება თანამშრომლობაზე.
03:44
What you have here is two young chimpanzees who have a box,
88
209000
3000
აქ არის ორი ახალგაზრდა შიმპანზე რომელთაც აქვთ ყუთი,
03:47
and the box is too heavy for one chimp to pull in.
89
212000
3000
და ეს ყუთი არის საკმაოდ მძიმე იმისთვის, რომ ერთმა შიმპანზემ შესძლოს მისი გადაადგილება.
03:50
And of course, there's food on the box.
90
215000
2000
და რა თქმა უნდა, ყუთზე არის საკვები.
03:52
Otherwise they wouldn't be pulling so hard.
91
217000
2000
სხვა შემთხვევაში ისინი არ ეცდებოდნენ მის გადაადგილებას.
03:54
And so they're bringing in the box.
92
219000
2000
ისინი ეწევიან ყუთს თავიანთკენ.
03:56
And you can see that they're synchronized.
93
221000
2000
და თქვენ ხედავთ, რომ ისინი მოქმედებენ სინქრონულად.
03:58
You can see that they work together, they pull at the same moment.
94
223000
3000
ხედავთ, რომ ისინი მუშაობენ ერთად, ეწევიან ყუთს ერთდროულად.
04:01
It's already a big advance over many other animals
95
226000
3000
ეს უკვე დიდი წინსვლაა ბევრ ცხოველში
04:04
who wouldn't be able to do that.
96
229000
2000
რომელი ვერ შესძლებდა ამის გაკეთებას.
04:06
And now you're going to get a more interesting picture,
97
231000
2000
ახლა თქვენ ნახავთ გაცილებით უფრო საინტერესო სურათს,
04:08
because now one of the two chimps has been fed.
98
233000
3000
იმიტომ, რომ ამჯერად ერთ-ერთი შიმპანზე უკვე გამოკვებეს.
04:11
So one of the two is not really interested
99
236000
2000
ამდენად, ორიდან ერთ-ერთი აღარ არის დაინტერსებული
04:13
in the task anymore.
100
238000
3000
დავალების შესრულებით.
04:16
(Laughter)
101
241000
3000
(სიცილი)
04:23
(Laughter)
102
248000
5000
(სიცილი)
04:34
(Laughter)
103
259000
3000
(სიცილი)
04:50
Now look at what happens at the very end of this.
104
275000
3000
დააკვირდით რა მოხდება ბოლოს.
04:56
(Laughter)
105
281000
2000
(სიცილი)
05:07
He takes basically everything.
106
292000
2000
მას მიაქვს თითქმის ყველაფერი.
05:09
(Laughter)
107
294000
3000
(სიცილი)
05:12
So there are two interesting parts about this.
108
297000
2000
აქ არის ორი საინტერესო რამ.
05:14
One is that the chimp on the right
109
299000
2000
ერთი ის, რომ შიმპანზე რომელიც არის მარჯვნივ
05:16
has a full understanding he needs the partner --
110
301000
2000
სრულად ხვდება, რომ მას სჭირდება პარტნიორი--
05:18
so a full understanding of the need for cooperation.
111
303000
2000
ის გრძნობს თანამშრომლობის საჭიროებას.
05:20
The second one is that the partner is willing to work
112
305000
3000
მეორე არის ის, რომ მის პარტნიორს სურს იმუშაოს
05:23
even though he's not interested in the food.
113
308000
2000
მიუხედავად იმისა, რომ მას საკვები არ აინტერესებს.
05:25
Why would that be? Well that probably has to do with reciprocity.
114
310000
3000
რატომ ხდება ასე? შესაძლოა ეს დაკავშირებულია ურთიერთმოქმედებასთან.
05:28
There's actually a lot of evidence in primates and other animals
115
313000
2000
უამრავი ფაქტი არსებობს პრიმატებში და სხვა ცხოველებში
05:30
that they return favors.
116
315000
2000
იმისა, რომ ისინი სანაცვლოდ ეხმარებიან ერთმანეთს.
05:32
So he will get a return favor
117
317000
2000
ასე, რომ სანაცვლოდ მასაც დაეხმარებიან
05:34
at some point in the future.
118
319000
2000
როდესმე, მომავალში.
05:36
And so that's how this all operates.
119
321000
2000
აი, ასე ხდება ეს ყველაფერი.
05:38
We do the same task with elephants.
120
323000
2000
იგივე გავაკეთეთ სპილოებთან დაკავშირებით.
05:40
Now with elephants, it's very dangerous to work with elephants.
121
325000
3000
სპილოებთან მუშაობა ძალიან საშიშია.
05:43
Another problem with elephants
122
328000
2000
კიდევ ერთი პრობლემა სპილოებთან დაკავშირებით
05:45
is that you cannot make an apparatus
123
330000
2000
არის ის, რომ ვერ შექმნით ისეთ ხელსაწყოს
05:47
that is too heavy for a single elephant.
124
332000
2000
რომელიც ერთი სპილოსათვის ძალიან მძიმე იქნება.
05:49
Now you can probably make it,
125
334000
2000
შესაძლოა გააკეთოთ კიდეც,
05:51
but it's going to be a pretty flimsy apparatus I think.
126
336000
2000
მაგრამ მგონია, რომ ის არ იქნება საკმარისად გამძლე.
05:53
And so what we did in that case --
127
338000
2000
და რაც ამ შემთხვევაში გავაკეთეთ--
05:55
we do these studies in Thailand for Josh Plotnik --
128
340000
3000
ჩვენ ამ კვლევებს ვატარებთ ტაილანდში ჯოშ პლოტნიკისათვის--
05:58
is we have an apparatus around which there is a rope, a single rope.
129
343000
3000
არის ის, რომ ავიღეთ ხელსაწყო რომელსაც გარშემო აქვს თოკი, მხოლოდ ერთი თოკი.
06:01
And if you pull on this side of the rope,
130
346000
2000
და თუ ამ გვერდიდან გასწევთ თოკს,
06:03
the rope disappears on the other side.
131
348000
2000
მაშინ მეორე გვერდზე თოკი გაქრება.
06:05
So two elephants need to pick it up at exactly the same time and pull.
132
350000
3000
ასე რომ, ორმა სპილომ ის უნდა აიღოს და გასწიოს ერთდროულად.
06:08
Otherwise nothing is going to happen
133
353000
2000
წინააღმდეგ შემთხვევაში არაფერი არ მოხდება
06:10
and the rope disappears.
134
355000
2000
და თოკი გაქრება.
06:12
And the first tape you're going to see
135
357000
2000
პირველი ჩანაწერი რომელსაც თქვენ ნახავთ,
06:14
is two elephants who are released together
136
359000
2000
არის ის, რომ ორი სპილო რომლებიც გამოუშვეს ერთდროულად
06:16
arrive at the apparatus.
137
361000
2000
მიდიან ხელსაწყოსთან.
06:18
The apparatus is on the left with food on it.
138
363000
3000
ხელსაწყო დევს მარცხნივ რომელზეც დევს საკვები.
06:21
And so they come together, they arrive together,
139
366000
3000
ისინი მოდიან ერთდროულად,
06:24
they pick it up together and they pull together.
140
369000
2000
იღებენ მას და წევენ ერთდროულად.
06:26
So it's actually fairly simple for them.
141
371000
3000
ეს საკმაოდ იოლიო მათთვის.
06:30
There they are.
142
375000
2000
აი ისინიც.
06:39
And so that's how they bring it in.
143
384000
2000
ისინი წევენ თოკს.
06:41
But now we're going to make it more difficult.
144
386000
2000
მაგრამ ამჯერად ჩვენ ვაპირებთ ის უფრო გავართულოთ.
06:43
Because the whole purpose of this experiment
145
388000
2000
იმიტომ, რომ ამ ექსპერიმენტის მიზანი
06:45
is to see how well they understand cooperation.
146
390000
2000
არის დავინახოთ რამდენად კარგად ესმით მათ თანამშრომლობა.
06:47
Do they understand that as well as the chimps, for example?
147
392000
3000
მაგალითად, ესმით თუ არა მათ ეს ისევე კარგად როგორც შიმპანზეებს?
06:50
And so what we do in the next step
148
395000
2000
და ამ მიზნით
06:52
is we release one elephant before the other,
149
397000
2000
ერთი სპილო გამოვუშვით მეორეზე ადრე,
06:54
and that elephant needs to be smart enough
150
399000
2000
საჭიროა სპილო იყოს საკმარისად ჭკვიანი იმისთვის,
06:56
to stay there and wait and not pull at the rope --
151
401000
2000
რომ იქ დადგეს, დაელოდოს და არ გასწიოს თოკი--
06:58
because if he pulls at the rope, it disappears and the whole test is over.
152
403000
3000
იმიტომ, რომ თუ გასწევს თოკს, ის გაქრება და ექსპერიმენტიც დასრულდება.
07:01
Now this elephant does something illegal
153
406000
2000
ამ სპილომ გააკეთე რაღაც არაკანონიერი,
07:03
that we did not teach it.
154
408000
2000
რომელიც ჩვენ მისთვის არ გვისწავლებია.
07:05
But it shows the understanding that he has,
155
410000
2000
მაგრამ ეს მიგვანიშნებს მის მიხვედრილობაზე,
07:07
because he puts his big foot on the rope,
156
412000
3000
იმიტომ, რომ ის დგამს მის დიდ ფეხს თოკზე,
07:10
stands on the rope and waits there for the other,
157
415000
2000
დგება თოკზე და ელოდება მეორეს,
07:12
and then the other is going to do all the work for him.
158
417000
3000
ამის მერე მეორემ უნდა შეასრულოს მთელი სამუშაო.
07:15
So it's what we call freeloading.
159
420000
3000
აი, ამას ეძახიან სამადლოდ რჩენას.
07:18
(Laughter)
160
423000
2000
(სიცილი)
07:20
But it shows the intelligence that the elephants have.
161
425000
3000
მაგრამ ეს მიგვანიშნებს სპილოების გონიერებაზე.
07:23
They develop several of these alternative techniques
162
428000
3000
მათ შეიმუშავეს რამდენიმე შესაძლო ხერხი
07:26
that we did not approve of necessarily.
163
431000
3000
რომელიც ჩვენთვის აუცილებლად მისაღები არ ყოფილა.
07:29
So the other elephant is now coming
164
434000
5000
ამჯერად მოდის მეორე სპილო
07:34
and is going to pull it in.
165
439000
3000
რომელიც გასწევს მას.
07:53
Now look at the other. The other doesn't forget to eat, of course.
166
458000
3000
დააკვირდით მეორეს. რა თქმა უნდა, მას ჭამა არ დაავიწყდა.
07:56
(Laughter)
167
461000
4000
(სიცილი)
08:00
This was the cooperation, reciprocity part.
168
465000
2000
ეს იყო თანამშრომლობა, ურთიეთმოქმედების ნაწილი.
08:02
Now something on empathy.
169
467000
2000
ახლა ცოტა რამ თანაგრძნობის შესახებ.
08:04
Empathy is my main topic at the moment of research.
170
469000
2000
ამჟამად, თანაგრძნობა არის ჩემი კვლევის მთავარი თემა.
08:06
And empathy has sort of two qualities.
171
471000
2000
თანაგრძნობას აქვს, ასე ვთქვათ, ორი თვისება.
08:08
One is the understanding part of it. This is just a regular definition:
172
473000
3000
მისი ერთ-ერთი ნაწილი არის გაგების უნარი. ეს არის მისი ჩვეულებრივი განმარტება:
08:11
the ability to understand and share the feelings of another.
173
476000
2000
უნარი გაიგო და გაიზიარო სხვების გრძნობები.
08:13
And the emotional part.
174
478000
2000
და მისი ემოციური ნაწილი.
08:15
And so empathy has basically two channels.
175
480000
2000
თანაგრძნობის გამოხატვის ორი საშუალება არსებობს.
08:17
One is the body channel.
176
482000
2000
ერთი არის სხეულის საშუალებით მისი გამოხატვა.
08:19
If you talk with a sad person,
177
484000
2000
თუ თქვენ ესაუბრებით სევდიან ადამიანს,
08:21
you're going to adopt a sad expression and a sad posture,
178
486000
3000
თქვენ თვითონაც მიიღებთ სევდიან გამომეტყველებას და სევდიან პოზას,
08:24
and before you know it you feel sad.
179
489000
2000
და სანამ ამას მიხვდებით თქვენ გრძნობთ სევდას.
08:26
And that's sort of the body channel of emotional empathy,
180
491000
3000
ეს არის ემოციური თანაგრძნობის სხეულის საშუალებით გამოხატვა.
08:29
which many animals have.
181
494000
2000
რაც ბევრ ცხოველს ახასიათებს.
08:31
Your average dog has that also.
182
496000
2000
თქვენს უბრალო ძაღლსაც კი.
08:33
That's actually why people keep mammals in the home
183
498000
2000
ამიტომაც ჰყავთ ადამიანებს ძუძუმწოვრები სახლში
08:35
and not turtles or snakes or something like that
184
500000
2000
და არა კუები ან გველები და რაღაც მსგავსი
08:37
who don't have that kind of empathy.
185
502000
2000
რომელთაც არ ახასიათებთ მსგავსი თანაგრძნობა.
08:39
And then there's a cognitive channel,
186
504000
2000
და არსებობს გონებრივი გამოხატვის საშუალება,
08:41
which is more that you can take the perspective of somebody else.
187
506000
2000
რომელიც გაცილებით იმაზე მეტია ვიდრე სხვისი დამოკიდებულების გათავისება.
08:43
And that's more limited.
188
508000
2000
და ეს უფრო შეზღუდულია.
08:45
There's few animals -- I think elephants and apes can do that kind of thing --
189
510000
2000
ცოტა ცხოველია--მე ვფიქრობ სპილოებს და მაიმუნებს შეუძლიათ მსგავსი რაღაცეების გაკეთება--
08:47
but there are very few animals who can do that.
190
512000
3000
მაგრამ ძალიან ცოტა ცხოველი არის ისეთი, რომელთაც შეუძლიათ ამის გაკეთება.
08:50
So synchronization,
191
515000
2000
სინქრონიზაცია,
08:52
which is part of that whole empathy mechanism
192
517000
2000
რომელიც არის მთლიანად თანაგრძნობის შემადგენელი ნაწილი
08:54
is a very old one in the animal kingdom.
193
519000
2000
ძალიან დიდი ხანია არსებობს ცხოველთა სამყაროში.
08:56
And in humans, of course, we can study that
194
521000
2000
და ადამიანებში, რა თქმა უნდა, ჩვენ შეგვიძლია შევისწავლოთ ის
08:58
with yawn contagion.
195
523000
2000
იმაზე დაკვირვებით თუ როგორ გადაედება მთქნარება.
09:00
Humans yawn when others yawn.
196
525000
2000
ადამიანები ამთქნარებენ როდესაც ამთქნარებენ სხვები.
09:02
And it's related to empathy.
197
527000
2000
და ეს დაკავშირებულია თანაგრძნობასთან.
09:04
It activates the same areas in the brain.
198
529000
2000
მას მოქმედებაში მოჰყავს ტვინის ერთი და იგივე ზონები.
09:06
Also, we know that people who have a lot of yawn contagion
199
531000
2000
ასევე, ჩვენთვის ცნობილია, რომ ის ადამიანები რომელთათვისაც მთქნარება იოლად გადამდებია
09:08
are highly empathic.
200
533000
2000
არიან ძალიან თანამგრძნობნი.
09:10
People who have problems with empathy, such as autistic children,
201
535000
2000
ადამიანებსთვის რომელთაც თანაგრძნობა ნაკლებად ახასიათებთ, როგორებიც არიან აუტისტი ბავშვები,
09:12
they don't have yawn contagion.
202
537000
2000
მთქნარება არ არის გადამდები.
09:14
So it is connected.
203
539000
2000
ეს არის ერთმანეთთან კავშირში.
09:16
And we study that in our chimpanzees by presenting them with an animated head.
204
541000
3000
ჩვენ ამას ვსწავლობთ იმ შიმპანზეებზე დაკვირვებით, რომელთაც ვაჩვენეთ ანიმაციური თავი.
09:19
So that's what you see on the upper-left,
205
544000
2000
სწორედ ის რასაც თქვენ ხედავთ მარცხენა მაღალ კუთხეში,
09:21
an animated head that yawns.
206
546000
2000
ანიმაციური თავი რომელიც ამთქნარებს.
09:23
And there's a chimpanzee watching,
207
548000
2000
და ესეც შიმპანზე რომელიც მას უყურებს.
09:25
an actual real chimpanzee watching a computer screen
208
550000
3000
ნამდვილი შიმპანზე რომელიც უყურებს კომპიუტერის ეკრანს
09:28
on which we play these animations.
209
553000
3000
რომელზეც გადის ანიმაციები.
09:35
(Laughter)
210
560000
2000
(სიცილი)
09:37
So yawn contagion
211
562000
2000
მთქნარების გადადება
09:39
that you're probably all familiar with --
212
564000
2000
რომელიც ალბათ თქვენთვის ყველასთვის კარგად ნაცნობია--
09:41
and maybe you're going to start yawning soon now --
213
566000
3000
და შესაძლოა თქვენც დაიწყოთ მთქნარება მალე--
09:44
is something that we share with other animals.
214
569000
3000
არის ის, რაც ჩვენ გვაერთიანებს სხვა ცხოველებთან.
09:47
And that's related to that whole body channel of synchronization
215
572000
3000
ეს არის დაკავშირებული სინქრონიზაციის სხეულის საშუალებით გამოხატვასთან
09:50
that underlies empathy
216
575000
2000
რომელიც საფუძვლად უდევს თანაგრძნობას.
09:52
and that is universal in the mammals basically.
217
577000
3000
და რომელიც უნივერსალურია ძუძუმწოვრებში.
09:55
Now we also study more complex expressions. This is consolation.
218
580000
3000
ჩვენ ასევე ვსწავლობთ უფრო რთული გამოხატვის ფორმებს. ეს არის ნუგეშის ცემა.
09:58
This is a male chimpanzee who has lost a fight and he's screaming,
219
583000
3000
ეს არის მამრი შიმპანზე რომელმაც წააგო ჩხუბი და ახლა ყვირის,
10:01
and a juvenile comes over and puts an arm around him
220
586000
2000
და მოზარდი შიმპანზე მიდის მასთან და ხვევს ხელს
10:03
and calms him down.
221
588000
2000
და ამშვიდებს მას.
10:05
That's consolation. It's very similar to human consolation.
222
590000
3000
ეს არის ნუგეში. ის ძალიან გავს ადამიანურ ნუგეშის ცემას.
10:08
And consolation behavior,
223
593000
3000
ნუგეშის ცემა
10:11
it's empathy driven.
224
596000
2000
არის თანაგრძნობით გამოწვეული.
10:13
Actually the way to study empathy in human children
225
598000
3000
ბავშვებში თანაგრძნობის შესწავლის საშუალება
10:16
is to instruct a family member to act distressed,
226
601000
2000
არის ის, რომ ოჯახის წევრმა თავი მოაჩვენოს მათ სევდიანად
10:18
and then they see what young children do.
227
603000
2000
და შემდეგ ის დაინახავს რას გააკეთებენ ბავშვები.
10:20
And so it is related to empathy,
228
605000
2000
ეს დაკავშირებულია თანაგრძნობასთან,
10:22
and that's the kind of expressions we look at.
229
607000
3000
და რასაც ვხედავთ არის მისი გამოხატვის ფორმა.
10:25
We also recently published an experiment you may have heard about.
230
610000
3000
ასევე, ჩვენ ახლახანს გამოვაქვეყნეთ ექსპერიმენტი რომელზეც შესაძლოა უკვე გსმენიათ.
10:28
It's on altruism and chimpanzees
231
613000
3000
ის ეხება ალტრუიზმსა და შიმპანზეებს
10:31
where the question is, do chimpanzees care
232
616000
2000
რომლის მთავარი კითხვაც არის, ზრუნავენ თუ არა შიმპანზეები
10:33
about the welfare of somebody else?
233
618000
2000
სხვების კეთილდღეობაზე?
10:35
And for decades it had been assumed
234
620000
2000
ათწლეულების განმავლობაში მიიჩნევდნენ
10:37
that only humans can do that,
235
622000
2000
რომ ეს მხოლოდ ადამიანებს შეუძლიათ,
10:39
that only humans worry about the welfare of somebody else.
236
624000
3000
რომ მხოლოდ ადამიანები ღელავენ სხვების კეთილდღეობაზე.
10:42
Now we did a very simple experiment.
237
627000
2000
ჩვენ ჩავატარეთ ძალიან მარტივი ექსპერიმენტი.
10:44
We do that on chimpanzees that live in Lawrenceville,
238
629000
3000
ამას ვაკეთებთ შიმპანზეებზე რომლებიც ცხოვრობენ ლორენსვილში,
10:47
in the field station of Yerkes.
239
632000
2000
იერკის საველე სადგურში.
10:49
And so that's how they live.
240
634000
2000
ასე ცხოვრობენ ისინი.
10:51
And we call them into a room and do experiments with them.
241
636000
3000
შევიყვანეთ ისინი ოთახში და ჩავატარეთ ექსპერიმენტი.
10:54
In this case, we put two chimpanzees side-by-side.
242
639000
2000
ამისათვის ორი შიმპანზე მოვათავსეთ ერთმანეთის გვერდით.
10:56
and one has a bucket full of tokens, and the tokens have different meanings.
243
641000
3000
ერთ-ერთს აქვს ცილინდრებით სავსე ვედრო და მათ აქვთ სხვადასხვა მნიშვნელობა.
10:59
One kind of token feeds only the partner who chooses,
244
644000
3000
ცილინდრის ერთ სახეობას შეუძლია მხოლოდ იმ პარტნიორის გამოკვება რომელიც მას ირჩევს,
11:02
the other one feeds both of them.
245
647000
2000
ხოლო მეორეს--ორივე მათგანის.
11:04
So this is a study we did with Vicky Horner.
246
649000
3000
ეს კვლევა ჩავატარეთ ვიკი ჰორნერთან ერთად.
11:08
And here you have the two color tokens.
247
653000
2000
აქ არის ორი ფერის ცილინდრი.
11:10
So they have a whole bucket full of them.
248
655000
2000
მათ აქვთ ცილინდრებით სავსე მთელი ვედრო.
11:12
And they have to pick one of the two colors.
249
657000
3000
და მათ უნდა ამოირჩიონ ორი ფერიდან ერთი.
11:15
You will see how that goes.
250
660000
3000
ახლა ნახავთ ეს როგორ ხდება.
11:18
So if this chimp makes the selfish choice,
251
663000
3000
თუკი ეს შიმპანზე გააკეთებს ეგოისტურ არჩევანს,
11:21
which is the red token in this case,
252
666000
3000
რომელსაც ამ შემთხვევაში აღნიშნავს წითელი ცილინდრი
11:24
he needs to give it to us.
253
669000
2000
მან უნდა მოგვცეს ცილინდრი ჩვენ.
11:26
So we pick it up, we put it on a table where there's two food rewards,
254
671000
3000
ჩვენ ვიღებთ მას, ვდებთ მაგიდაზე სადაც ორივესათვის არის ჯიდლო საკვების სახით.
11:29
but in this case only the one on the right gets food.
255
674000
3000
მაგრამ ამჯერად მხოლოდ მარჯვნივ მყოფი შიმპანზე იღებს საკვებს.
11:32
The one on the left walks away because she knows already.
256
677000
2000
მარცხნივ მყოფი მიდის იმიტომ, რომ მან უკვე იცის
11:34
that this is not a good test for her.
257
679000
3000
რომ ეს ტესტი მისთვის კარგი არ არის.
11:37
Then the next one is the pro-social token.
258
682000
2000
შემდეგი არის პროსოციალური ცილინდრი
11:39
So the one who makes the choices -- that's the interesting part here --
259
684000
3000
ის, რომელიც აკეთებს არჩევანს--ეს არის საინტერესო მომენტი--
11:42
for the one who makes the choices,
260
687000
2000
იმისთვის, რომელიც აკეთებს არჩევანს,
11:44
it doesn't really matter.
261
689000
2000
ამას მნიშვნელობა არ აქვს.
11:46
So she gives us now a pro-social token and both chimps get fed.
262
691000
3000
ის გვაძლევს ჩვენ პროსოციალური ცილინდრს და ორივე შიმპანზე იღებს საკვებს.
11:49
So the one who makes the choices always gets a reward.
263
694000
3000
ამდენად, ის რომელიც აკეთებს არჩევანს ყოველთვის იღებს ჯილდოს.
11:52
So it doesn't matter whatsoever.
264
697000
2000
მაგრამ ამას არავითარი მნიშვნელობა არ აქვს.
11:54
And she should actually be choosing blindly.
265
699000
2000
ის ამას უნდა აკეთებდეს დაუფიქრებლად.
11:56
But what we find
266
701000
2000
მაგრამ რაც აღმოვაჩინეთ
11:58
is that they prefer the pro-social token.
267
703000
2000
არის, ის რომ ისინი უპირატესობას ანიჭებენ პროსოციალური ცილინდრს.
12:00
So this is the 50 percent line that's the random expectation.
268
705000
3000
ეს არის 50 პროცენტიანი ზღვარი მოსალოდნელი ქცევისა.
12:03
And especially if the partner draws attention to itself, they choose more.
269
708000
3000
განსაკუთრებით თუ პარტნიორი იქცევს ყურადღებას, არჩევანის რაოდენობა მეტია.
12:06
And if the partner puts pressure on them --
270
711000
3000
და თუ პარტნიორი ახდენს ზეწოლას--
12:09
so if the partner starts spitting water and intimidating them --
271
714000
3000
თუ პარტნიორი დაიწყებს წყლის შესხამს ან მათ დაშინებას--
12:12
then the choices go down.
272
717000
3000
მაშინ არჩევანი იკლებს.
12:15
It's as if they're saying,
273
720000
2000
თითქოს ამით ამბობენ
12:17
"If you're not behaving, I'm not going to be pro-social today."
274
722000
2000
"თუკი შენ არ მოიქცევი კარგად, მე არ ვიქნები დღეს მეგობრული."
12:19
And this is what happens without a partner,
275
724000
2000
ეს ხდება პარტნიორის არყოფნის შემთხვევაში,
12:21
when there's no partner sitting there.
276
726000
2000
როდესაც იქ არ ზის პარტნიორი.
12:23
And so we found that the chimpanzees do care
277
728000
2000
ამდენად, ჩვენ აღმოვაჩინეთ, რომ შიმპანზეები ზრუნავენ--
12:25
about the well-being of somebody else --
278
730000
2000
სხვების კეთილდღეობაზე--
12:27
especially, these are other members of their own group.
279
732000
3000
განსაკუთრებით, თავიანთი ჯგუფის წევრებზე.
12:30
So the final experiment that I want to mention to you
280
735000
3000
ბოლო ექსპერიმენტი რომელზეც მინდა მოგიყვეთ
12:33
is our fairness study.
281
738000
2000
შეეხება სამართლიანობას.
12:35
And so this became a very famous study.
282
740000
3000
ის გახდა ძალიან ცნობილი კვლევა.
12:38
And there's now many more,
283
743000
2000
მის გარდა არსებობს კიდევ ბევრი,
12:40
because after we did this about 10 years ago,
284
745000
2000
იმიტომ, რომ როდესაც ჩვენ ის ჩავატარეთ 10 წლის წინ,
12:42
it became very well known.
285
747000
2000
ის გახდა ძალიან ცნობილი.
12:44
And we did that originally with capuchin monkeys.
286
749000
2000
ჩვენ ის ჩავატარეთ კაპუცინის ოჯახის მაიმუნებზე.
12:46
And I'm going to show you the first experiment that we did.
287
751000
3000
ახლა გაჩვენებთ ჩვენს მიერ ჩატარებულ პირველ ექსპერიმენტს.
12:49
It has now been done with dogs and with birds
288
754000
3000
ის ასავე ჩაატარეს ძაღლებზე და ჩიტებზე
12:52
and with chimpanzees.
289
757000
2000
და შიმპანზეებზე.
12:54
But with Sarah Brosnan we started out with capuchin monkeys.
290
759000
4000
მაგრამ სარა ბროსნანთან ერთად ჩვენ ის ჩავატარეთ კაპუცინის ოჯახის მაიმუნებზე.
12:58
So what we did
291
763000
2000
გავაკეთეთ ის,
13:00
is we put two capuchin monkeys side-by-side.
292
765000
2000
რომ მოვათავსეთ ორი მაიმუნი ერთმანეთის გვერდით.
13:02
Again, these animals, they live in a group, they know each other.
293
767000
2000
ეს ცხოველები ცხოვრობენ ჯგუფებად და კარგად იცნობენ ერთმანეთს.
13:04
We take them out of the group, put them in a test chamber.
294
769000
3000
ჩვენ გამოვიყვანეთ ისინი ჯგუფიდან და მოვათავსეთ ტესტისათვის განკუთვნილ კამერაში.
13:07
And there's a very simple task
295
772000
2000
აქ არის ძალიან მარტივი დავალება
13:09
that they need to do.
296
774000
2000
რომელიც მათ უნდა შეასრულონ.
13:11
And if you give both of them cucumber for the task,
297
776000
3000
თუკი ორივე მათგანს მიაწოდებ კიტრს დავალების შესასრულებლად,
13:14
the two monkeys side-by-side,
298
779000
2000
მაიმუნები, რომლებიც არიან ერთმანეთის გვერდით,
13:16
they're perfectly willing to do this 25 times in a row.
299
781000
2000
მას შეასრულებენ 25-ჯერ ზედიზედ.
13:18
So cucumber, even though it's only really water in my opinion,
300
783000
4000
ამდენად, კიტრი, რომელიც ჩემი აზრით მხოლოდ წყალია,
13:22
but cucumber is perfectly fine for them.
301
787000
3000
აბსოლუტურად მისაღებია მათთვის.
13:25
Now if you give the partner grapes --
302
790000
3000
მაგრამ თუკი პარტნიორს მისცემთ ყურძენს--
13:28
the food preferences of my capuchin monkeys
303
793000
2000
ჩემი კაპუცინის ოჯახის მაიმუნების არჩევანი
13:30
correspond exactly with the prices in the supermarket --
304
795000
3000
ზუსტად შეესაბამება სუპერმარკეტის ფასებს--
13:33
and so if you give them grapes -- it's a far better food --
305
798000
3000
და თუკი მისცემთ მათ ყურძენს--რომელიც გაცილებით უკეთესია--
13:36
then you create inequity between them.
306
801000
3000
მაშინ თქვენ დაარღვევთ მათ შორის თანასწორობას.
13:39
So that's the experiment we did.
307
804000
2000
ეს არის ის ექსპერიმენტი რომელიც ჩვენ ჩავატარეთ.
13:41
Recently we videotaped it with new monkeys who'd never done the task,
308
806000
3000
ახლახანს ჩვენ ეს ჩავწერეთ ახალ მაიმუნებთან მუშაობისას რომელთაც არასდროს შეუსრულებიათ რაიმე დავალება,
13:44
thinking that maybe they would have a stronger reaction,
309
809000
2000
ვიფიქრეთ, რომ მათი რეაქცია უფრო ძლიერი იქნებოდა,
13:46
and that turned out to be right.
310
811000
2000
და ეს ასეც აღმოჩნდა.
13:48
The one on the left is the monkey who gets cucumber.
311
813000
2000
მარცხნივ მყოფი მაიმუნი იღებს კიტრს.
13:50
The one on the right is the one who gets grapes.
312
815000
3000
მარჯვნივ მყოფი იღებს ყურძენს.
13:53
The one who gets cucumber,
313
818000
2000
ის რომელიც იღებს კიტრს,
13:55
note that the first piece of cucumber is perfectly fine.
314
820000
2000
გვანიშნებს, რომ მისთვის კიტრი შესანიშნავია.
13:57
The first piece she eats.
315
822000
3000
პირველ ნაჭერს ჭამს.
14:00
Then she sees the other one getting grape, and you will see what happens.
316
825000
3000
შემდეგ ის ხედავს, რომ მეორე იღებს ყურძენს და ახლა ნახავთ რა მოხდება.
14:03
So she gives a rock to us. That's the task.
317
828000
3000
ის გვაძლევს ქვას. ეს არის დავალება.
14:06
And we give her a piece of cucumber and she eats it.
318
831000
3000
ჩვენ მას ვაძლევთ კიტრის ნაჭერს და ის ჭამს.
14:09
The other one needs to give a rock to us.
319
834000
3000
მეორემაც ჩვენ უნდა მოგვცეს ქვა.
14:12
And that's what she does.
320
837000
3000
და ასეც იქცევა.
14:15
And she gets a grape and she eats it.
321
840000
3000
ის იღებს ყურძენს და ჭამს მას.
14:18
The other one sees that.
322
843000
2000
მეორე ამას ხედავს.
14:20
She gives a rock to us now,
323
845000
2000
ის გვაძლევს ქვას,
14:22
gets, again, cucumber.
324
847000
3000
და იღებს ისევ კიტრს.
14:27
(Laughter)
325
852000
15000
(სიცილი)
14:42
She tests a rock now against the wall.
326
867000
3000
ახლა ის სინჯავს ქვას კედელზე.
14:45
She needs to give it to us.
327
870000
2000
მან ის ჩვენ უნდა მოგვცეს.
14:47
And she gets cucumber again.
328
872000
3000
ის ისევ იღებს კიტრს.
14:52
(Laughter)
329
877000
4000
(სიცილი)
14:58
So this is basically the Wall Street protest that you see here.
330
883000
4000
თქვენ ახლა ხედავთ ნამდვილ უოლ სტრიტის პროტესტს.
15:02
(Laughter)
331
887000
3000
(სიცილი)
15:05
(Applause)
332
890000
3000
(აპლოდისმენტები)
15:08
Let me tell you --
333
893000
2000
ნება მომეცით გითხრათ--
15:10
I still have two minutes left, let me tell you a funny story about this.
334
895000
2000
ჯერ კიდევ მაქვს ორი წუთი, ნება მომეცით მოგიყვეთ ერთი სასაცილო ამბავი ამასთან დაკავშირებით.
15:12
This study became very famous
335
897000
2000
ეს კვლევა გახდა ძალიან ცნობილი
15:14
and we got a lot of comments,
336
899000
2000
და ჩვენ მივიღეთ უამრავი კომენტარი,
15:16
especially anthropologists, economists,
337
901000
2000
განსაკუთრებით ანთროპოლოგებს, ეკონომისტებს,
15:18
philosophers.
338
903000
2000
ფილოსოფოსებს,
15:20
They didn't like this at all.
339
905000
2000
საერთოდ არ მოეწონათ ის.
15:22
Because they had decided in their minds, I believe,
340
907000
3000
რადგან, თავიანთ გონებაში მათ გადაწყვიტეს, მე მჯერა,
15:25
that fairness is a very complex issue
341
910000
2000
რომ სამართლიანობა არის ძალიან კომპლექსური
15:27
and that animals cannot have it.
342
912000
2000
და ის არ შეიძლება ჰქონდეთ ცხოველებს.
15:29
And so one philosopher even wrote us
343
914000
2000
ერთმა ფილოსოფოსმა მოგვწერა კიდეც
15:31
that it was impossible that monkeys had a sense of fairness
344
916000
3000
რომ შეუძლებელია მაიმუნებს ჰქონდეთ სამართლიანობის გრძნობა
15:34
because fairness was invented during the French Revolution.
345
919000
3000
იმიტომ, რომ სამართლიანობა გამოიგონეს საფრანგეთის რევოლუციის დროს.
15:37
(Laughter)
346
922000
2000
(სიცილი)
15:39
Now another one wrote a whole chapter
347
924000
3000
ერთმა კიდევ დაწერა მთელი თავი
15:42
saying that he would believe it had something to do with fairness
348
927000
4000
რომ ის დაიჯერებდა მაიმუნების სამართლიანობის გრძნობას იმ შემთხვევაში
15:46
if the one who got grapes would refuse the grapes.
349
931000
2000
თუ ის რომელიც იღებდა ყურძენს უარს იტყოდა ყურძენზე.
15:48
Now the funny thing is that Sarah Brosnan,
350
933000
2000
სასაცილო ის არის, რომ სარა ბროსნანს,
15:50
who's been doing this with chimpanzees,
351
935000
2000
რომელიც ამას აკეთებდა შიმპანზეებზე,
15:52
had a couple of combinations of chimpanzees
352
937000
2000
ჰყავდა შიმპანზეების რამდენიმე წყვილი
15:54
where, indeed, the one who would get the grape would refuse the grape
353
939000
3000
რომელთა შორისაც, ერთი უარს ამბობდა ყურძენზე მანამ
15:57
until the other guy also got a grape.
354
942000
2000
სანამ მეორეც არ მიიღებდა ყურძენს.
15:59
So we're getting very close to the human sense of fairness.
355
944000
3000
ამდენად, ჩვენ ვუახლოვდებით ადამიანურ სამართლიანობის გრძნობას.
16:02
And I think philosophers need to rethink their philosophy for awhile.
356
947000
4000
და მე მგონია, რომ ფილოსოფოსებმა უნდა გადახედონ საკუთარ ფილოსოფიას ცოტა ხნით.
16:06
So let me summarize.
357
951000
2000
ნება მომეცით შევაჯამო.
16:08
I believe there's an evolved morality.
358
953000
2000
მჯერა, რომ არსებობს მაღალ-განვითარებული მორალი.
16:10
I think morality is much more than what I've been talking about,
359
955000
2000
მგონია, რომ მორალი გაცილებით იმაზე მეტია ვიდრე ის რაზეც მე ვსაუბრობდი,
16:12
but it would be impossible without these ingredients
360
957000
3000
მაგრამ ის ასევე ვერ იარსებებდა იმ ძირითადი კომპონენტების გარეშე
16:15
that we find in other primates,
361
960000
2000
რომლებიც ჩვენ აღმოვაჩინეთ სხვა პრიმატებში,
16:17
which are empathy and consolation,
362
962000
2000
რომელიც არის თანაგრძნობა და ნუგეში,
16:19
pro-social tendencies and reciprocity and a sense of fairness.
363
964000
3000
პროსოციალური მიდრეკილებები და ურთიერთმოქმედება და სამართლიანობის გრძნობა.
16:22
And so we work on these particular issues
364
967000
3000
ჩვენ ვმუშაობთ ამ კონკრეტულ საკითხებზე
16:25
to see if we can create a morality from the bottom up, so to speak,
365
970000
3000
რათა დავინახოთ არის თუ არა შესაძლებელი შეიქმნას მორალი, ასე ვთქვათ,
16:28
without necessarily God and religion involved,
366
973000
2000
ღმერთისა და რელიგიის ჩარევის გარეშე,
16:30
and to see how we can get to an evolved morality.
367
975000
3000
და დავინახოთ როგორ შეიძლება მივიდეთ უფრო განვითარებულ მორალამდე.
16:33
And I thank you for your attention.
368
978000
3000
მადლობას გიხდით ყურადღებისათვის.
16:36
(Applause)
369
981000
9000
(აპლოდისმენტები)
ABOUT THE SPEAKER
Frans de Waal - PrimatologistFrans de Waal studies primate social behavior -- how they fight and reconcile, share and cooperate.
Why you should listen
Dutch/American biologist and ethologist Frans de Waal draws parallels between primate and human behavior, from peacemaking and morality to culture. Looking at human society through the lens of animal behavior, de Waal's first book, Chimpanzee Politics (1982), compares the schmoozing and scheming of chimpanzees involved in power struggles with that of human politicians. Named one of the 100 Most Influential People Today by Time Magazine, de Waal has written hundreds of peer-reviewed scientific articles, and his popular books have been translated in over 20 languages. He is a professor in Emory University's psychology department and Director of the Living Links Center at the Yerkes National Primate Research Center, in Atlanta. His next book is on animal and human emotions, entitled Mama's Last Hug (Norton, 2019).
Frans de Waal | Speaker | TED.com