TED2015
BJ Miller: What really matters at the end of life
بی جەی میلەر: چی بەڕاستی گرنگە لە کۆتایی ژیاندا
Filmed:
Readability: 3.9
10,470,704 views
لە کۆتایی ژیانماندا، ئێمە ئاواتی چی دەخوازین؟ زۆر شت، بە سادەیی ئارامی، ڕێز، خۆشەویستی،. بی جەی میلەر پزیشکی خانەی چاودێرییە کە بە قوڵی بیردەکاتەوە چۆن کۆتاییەکی ژیانی شکۆمەندانە و جوان بۆ نەخۆشەکان دروست بکەین. کاتی پێ بدەن تا چیژ ببینن لە وتارە کاریگەرەکەی، کە پرسیارێکی گەورە دەکات دەربارەی ئەوەی ئێمە چۆن بیر لە مردن و ژیانی شکۆمەندانە دەکەینەوە.
BJ Miller - Palliative care physician
Using empathy and a clear-eyed view of mortality, BJ Miller shines a light on healthcare’s most ignored facet: preparing for death. Full bio
Using empathy and a clear-eyed view of mortality, BJ Miller shines a light on healthcare’s most ignored facet: preparing for death. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
Well, we all need a reason to wake up.
0
1999
3009
باشە، ئێمە پێویستمان بە هۆکارێکە
بۆ ئەوەی بێینەوە هۆش خۆمان.
بۆ ئەوەی بێینەوە هۆش خۆمان.
00:18
For me, it just took 11,000 volts.
1
6898
2373
بۆ من، ئەمە تەنها ١١،٠٠٠ ڤۆلتی ویست.
ئەزانم ئێوە لەوە
بەڕێزترن کە بپرسن چی بووە،
بەڕێزترن کە بپرسن چی بووە،
00:23
I know you're too polite to ask,
2
11068
1674
00:24
so I will tell you.
3
12766
1635
بۆیە من پێتان دەڵێم.
00:27
One night, sophomore year of college,
4
15354
2223
شەوێک، ساڵی دووەمی کۆلێژ.
00:29
just back from Thanksgiving holiday,
5
17601
3698
تازە لە پشووی جەژنی سوپاسگوزاری
گەڕابوومەوە.
گەڕابوومەوە.
00:33
a few of my friends and I
were horsing around,
were horsing around,
6
21323
2652
لەگەڵ چەند هاوڕێیەکما ئەسپسواریمان دەکرد،
00:35
and we decided to climb atop
a parked commuter train.
a parked commuter train.
7
23999
3565
بڕیارمان دا بچینە سەر شەمەندەفەرێک.
00:40
It was just sitting there,
with the wires that run overhead.
with the wires that run overhead.
8
28167
3114
لەوێ دانیشتبووین،
وایارەکان بەسەر سەرمانەوە بوون.
وایارەکان بەسەر سەرمانەوە بوون.
00:43
Somehow, that seemed
like a great idea at the time.
like a great idea at the time.
9
31305
3102
لەو کاتەیا، ئەمە لە
بیرۆکەیەکی گەورە ئەچوو.
بیرۆکەیەکی گەورە ئەچوو.
00:46
We'd certainly done stupider things.
10
34804
2482
بێگوومان ئێمە شتی
لەوە گەمژانەترمان کردبوو.
لەوە گەمژانەترمان کردبوو.
00:50
I scurried up the ladder on the back,
11
38270
3021
من بە خێرایی بەسەر پەیژەکەدا بازم دا.
00:53
and when I stood up,
12
41315
1722
وە کاتێ هەڵسامەوە
00:55
the electrical current entered my arm,
13
43061
3582
تەزووە کارەباییەکە بەر قۆڵم کەوت
00:58
blew down and out my feet,
and that was that.
and that was that.
14
46667
2540
هاتە خوارەوە و لە قاچمەوە دەرچوو
بەم جۆرە بوو،
بەم جۆرە بوو،
01:03
Would you believe that watch still works?
15
51699
2589
باوەڕ دەکەن ئەو کاتژمێرە
هێشتا ئیش بکات؟
هێشتا ئیش بکات؟
01:08
Takes a licking!
16
56216
1207
دوای زیانەکەش بەردەوامبوو.
01:09
(Laughter)
17
57447
1031
(پێکەنین)
01:10
My father wears it now in solidarity.
18
58502
2309
باوکم هێشتا ئەوە لە دەست دەکات
01:15
That night began my formal relationship
with death -- my death --
with death -- my death --
19
63295
6023
ئەو شەوە پەیوەندی فەرمی من و مردن دەستی
پێکرد -- مردنی من --
پێکرد -- مردنی من --
01:21
and it also began
my long run as a patient.
my long run as a patient.
20
69342
3808
وە هەر ئەوکات
نەخۆشییە درێژەکەم دەستی پێکرد
نەخۆشییە درێژەکەم دەستی پێکرد
01:25
It's a good word.
21
73174
1154
ئەوە وشەیەکی باشە.
01:26
It means one who suffers.
22
74352
1727
ئەوە مانای کەسێکە کە ئازار دەچێژێ.
01:28
So I guess we're all patients.
23
76825
1441
بۆیە پێم وایە هەمومان نەخۆشین.
01:31
Now, the American health care system
24
79607
2366
ئێستا، سیستەمی چاودێری تەندروستی ئەمەریکا
01:33
has more than its fair share
of dysfunction --
of dysfunction --
25
81997
3121
بەشی خۆشی کەم و کوڕی هەیە --
01:37
to match its brilliance, to be sure.
26
85142
2060
بە بەراورد بە درەوشانەوەکەی، بێگوومان.
01:39
I'm a physician now,
a hospice and palliative medicine doc,
a hospice and palliative medicine doc,
27
87750
4452
من ئێستا پزیشکم،
پزیشکی خانەی چاودێری و چارەسەری ئازار.
پزیشکی خانەی چاودێری و چارەسەری ئازار.
01:44
so I've seen care from both sides.
28
92226
2246
من چاودێری هەردوو لام بینیوە.
01:47
And believe me: almost everyone
who goes into healthcare
who goes into healthcare
29
95076
3899
وە بڕوام پێ بکەن، بە نزیکی هەموو ئەوانەی
دێن بۆ چاودێری تەندروستی
دێن بۆ چاودێری تەندروستی
01:50
really means well -- I mean, truly.
30
98999
3137
واتای ئەوەیە باشن، بەڕاستمە.
01:54
But we who work in it
are also unwitting agents
are also unwitting agents
31
102874
3933
بەڵام ئێمە ئەوانەی لەوێ کار دەکەین
ئەو کارمەندە بێئاگایانەین
ئەو کارمەندە بێئاگایانەین
01:58
for a system that too often
does not serve.
does not serve.
32
106831
4244
لە سیستەمێ کە بەڕاستی زۆرجار
خزمەت ناکات
خزمەت ناکات
02:03
Why?
33
111999
1157
بۆچی؟
02:05
Well, there's actually a pretty easy
answer to that question,
answer to that question,
34
113624
3381
باشە، لەڕاستیدا وەڵامێکی ئاسان هەیە
بۆ ئەم پرسیارە،
بۆ ئەم پرسیارە،
02:09
and it explains a lot:
35
117029
2248
وە زۆر شت ڕوون دەکاتەوە:
02:11
because healthcare was designed
with diseases, not people, at its center.
with diseases, not people, at its center.
36
119301
5958
چونکە چاودێری تەندروستی وا دیزاین کراوە
مامەڵە لەگەڵ نەخۆشی بکات، نەوەک خەڵک.
مامەڵە لەگەڵ نەخۆشی بکات، نەوەک خەڵک.
02:18
Which is to say, of course,
it was badly designed.
it was badly designed.
37
126419
2906
دەتوانین بڵێین، بێگوومان،
خراپ دیزاین کراوە.
خراپ دیزاین کراوە.
02:22
And nowhere are the effects
of bad design more heartbreaking
of bad design more heartbreaking
38
130158
6052
ئێستاش کە کاریگەرییەکانی ئەم دیزاینە خراپە
زیاتر دڵشکێنەرە
زیاتر دڵشکێنەرە
02:28
or the opportunity
for good design more compelling
for good design more compelling
39
136234
3335
یان ئەگەری دیزاینێکی
باش زیاتر پێویست دەکات
باش زیاتر پێویست دەکات
02:31
than at the end of life,
40
139593
2141
وەک لە کۆتایی ژیاندا،
02:33
where things are so distilled
and concentrated.
and concentrated.
41
141758
3356
کە تیایدا شتەکان زیاتر پوخت و چربوونەتەوە.
02:38
There are no do-overs.
42
146234
1786
تیایدا هیچ زیاد لە پێویستێک نییە.
02:42
My purpose today is
to reach out across disciplines
to reach out across disciplines
43
150073
4491
ئامانجی من ئەمڕۆ ئەوەیە
کە لە یاساکان بێمە دەرەوە و
کە لە یاساکان بێمە دەرەوە و
02:46
and invite design thinking
into this big conversation.
into this big conversation.
44
154588
4367
پلان داڕێژەرەکان بانگهێشت بکەم
بۆ ئەم گفتووگۆیە
بۆ ئەم گفتووگۆیە
02:51
That is, to bring intention and creativity
45
159495
5357
ئەمە تاکو ویست و بیرۆکەی نوێ بهێنم
02:56
to the experience of dying.
46
164876
2769
بۆ ئەزموونی مردن.
03:01
We have a monumental
opportunity in front of us,
opportunity in front of us,
47
169235
4033
ئێمە هەلێکی زێڕین لەبەردەممانە.
03:05
before one of the few universal issues
48
173292
4341
لەبەردەم یەکێ لە کێشە جیهانییەکان
03:09
as individuals as well as a civil society:
49
177657
3310
وەک تاک و هەروەها کۆمەڵگاش:
03:12
to rethink and redesign how it is we die.
50
180991
3916
تا دووبارە بیر بکەینەوە و دووبارە دیزاینی
ئەوە بکەین چۆن دەمرین.
ئەوە بکەین چۆن دەمرین.
03:19
So let's begin at the end.
51
187489
2590
کەواتە با لە کۆتاییەوە دەستپێبکەین.
03:23
For most people, the scariest thing
about death isn't being dead,
about death isn't being dead,
52
191611
3935
بەلای زۆرینەی خەڵکەوە ترسێنەرترین شت
دەربارەی مردن ئەوە نییە بمریت
دەربارەی مردن ئەوە نییە بمریت
03:27
it's dying, suffering.
53
195570
1819
مردن خۆیەتی، ئازارەکەی.
03:29
It's a key distinction.
54
197809
1375
ئەمە کلیلی جیاوازییەکەیە.
03:32
To get underneath this,
it can be very helpful
it can be very helpful
55
200461
2168
تێگەیشتن لەمە، دەتوانێ زۆر سودبەخش بێت.
03:34
to tease out suffering
which is necessary as it is,
which is necessary as it is,
56
202653
4354
تا ئەو ئازارە ئاسان بکرێت
کە زۆر پێویستە
کە زۆر پێویستە
03:39
from suffering we can change.
57
207031
2665
لەم ئازارەوە دەتوانین بگۆڕێین.
03:42
The former is a natural,
essential part of life, part of the deal,
essential part of life, part of the deal,
58
210317
5236
پێشتر ئەمە بەشێک بووە لە سروشت،
بەشێکی گرنگی ژیان، بەشێک لە ڕێککەوتنەکە.
بەشێکی گرنگی ژیان، بەشێک لە ڕێککەوتنەکە.
03:47
and to this we are called
to make space, adjust, grow.
to make space, adjust, grow.
59
215577
5114
وە بۆ ئەمە، پێمان وتراوە بۆشاییەک
دروست بکەین، ڕێکیبخەین، گەشەی پێ بدەین.
دروست بکەین، ڕێکیبخەین، گەشەی پێ بدەین.
03:55
It can be really good
to realize forces larger than ourselves.
to realize forces larger than ourselves.
60
223013
5346
ئەمە زۆر شتێکی باش دەبێت کە هێزێکی
لە خۆمان گەورەتر هەستپێبکەین.
لە خۆمان گەورەتر هەستپێبکەین.
04:01
They bring proportionality,
61
229098
3124
ئەمانە هاوسەنگی دەهێنن،
04:04
like a cosmic right-sizing.
62
232246
2319
وەک بچووک کردنەوەی قەبارە
بۆ دووبارە ڕێکخستنەوە.
بۆ دووبارە ڕێکخستنەوە.
04:08
After my limbs were gone,
63
236779
2434
دوای ئەوەی قاچم لەدەستدا،
04:11
that loss, for example,
became fact, fixed --
became fact, fixed --
64
239237
4586
ئەو لەدەستدانە بە نمونە،
بوو بە ڕاستییەک، جێگیر--
بوو بە ڕاستییەک، جێگیر--
04:15
necessarily part of my life,
65
243847
3313
بەشێک لە ژیانمدا،
04:19
and I learned that I could no more
reject this fact than reject myself.
reject this fact than reject myself.
66
247184
6116
وە من ئەوە فێربووم کە چیتر ناتوانم ئەم
ڕاستییە ڕەتبکەمەوە بێ ڕەتکردنەوەی خۆم.
ڕاستییە ڕەتبکەمەوە بێ ڕەتکردنەوەی خۆم.
04:27
It took me a while,
but I learned it eventually.
but I learned it eventually.
67
255173
2621
ئەمە ماوەیەکی ویست بۆ من،
بەڵام دواتر ئەمە فێربووم
بەڵام دواتر ئەمە فێربووم
04:30
Now, another great thing
about necessary suffering
about necessary suffering
68
258572
2444
ئێستا، شتێکی تر دەربارەی
ئازارچەشتنی پێویست
ئازارچەشتنی پێویست
04:33
is that it is the very thing
69
261040
3508
ئەوەیە، ئەوە شتێکە
04:36
that unites caregiver and care receiver --
70
264572
5403
کە چاودێر و چاودێریکراو یەک دەخات --
04:41
human beings.
71
269999
1253
مرۆڤبوون.
04:45
This, we are finally realizing,
is where healing happens.
is where healing happens.
72
273089
3814
ئەمە، لە کۆتاییدا بۆمان دەردەکەوێت،
ئەو شوێنەیە کە چاکبوونەوە ڕودەدات.
ئەو شوێنەیە کە چاکبوونەوە ڕودەدات.
04:49
Yes, compassion -- literally,
as we learned yesterday --
as we learned yesterday --
73
277673
3520
بەڵێ، بەزەیی -- ئەوەی کە دوێنێ فێریبووین -
04:53
suffering together.
74
281217
1428
ئازارچەشتن بەیەکەوە.
04:56
Now, on the systems side,
on the other hand,
on the other hand,
75
284672
3338
ئێستا، لە دەرەوەی سیستەم، لە دیوێکی ترەوە.
05:00
so much of the suffering
is unnecessary, invented.
is unnecessary, invented.
76
288034
3858
ئازارچەشتنی زۆر پێویست نییە، داهێنراوە.
05:04
It serves no good purpose.
77
292376
2274
هیچ سودێک ناگەیەنێ.
05:06
But the good news is,
since this brand of suffering is made up,
since this brand of suffering is made up,
78
294674
4301
بەڵام هەواڵە باشەکە ئەوەیە، لەو کاتەوەی
ئەم چەشنەی ئازارچەشتن دروست کراوە
ئەم چەشنەی ئازارچەشتن دروست کراوە
05:10
well, we can change it.
79
298999
1484
ئێمە دەتوانین ئەمە بگۆڕین.
05:13
How we die is indeed
something we can affect.
something we can affect.
80
301681
2654
چۆن دەمرین، لە ڕاستیدا شتێکە
دەتوانین کاری تێ بکەین.
دەتوانین کاری تێ بکەین.
05:18
Making the system sensitive
to this fundamental distinction
to this fundamental distinction
81
306446
4053
ئەوەی وا لە سیستەمەکە بکەین کە هەستیار بێ
بۆ ئەم جیاوازییە بنچینەییە
بۆ ئەم جیاوازییە بنچینەییە
05:22
between necessary
and unnecessary suffering
and unnecessary suffering
82
310523
3452
لە نێوان ئازارچەشتنی پێویست و ناپێویست
05:25
gives us our first of three
design cues for the day.
design cues for the day.
83
313999
3690
یەکێ لەو سێ ئاماژە سەرەتاییانەمان
پێدەدا بۆ ئەمڕۆ.
پێدەدا بۆ ئەمڕۆ.
05:30
After all, our role as caregivers,
as people who care,
as people who care,
84
318299
4529
هەرچۆنێک بێت، رۆڵی ئێمە وەک چاودێران
ئەو خەڵکانەی چاودێری دەکەین،
ئەو خەڵکانەی چاودێری دەکەین،
05:34
is to relieve suffering --
not add to the pile.
not add to the pile.
85
322852
4662
ئەوەیە ئەو ناڵاندنە بڕەوێنینەوە ---
نەوەک زیادی بکەین.
نەوەک زیادی بکەین.
05:42
True to the tenets of palliative care,
86
330292
1871
پەیوەست بە بنەمای چاودێری
ئازار و سکاڵا ڕەوێن،
ئازار و سکاڵا ڕەوێن،
05:44
I function as something
of a reflective advocate,
of a reflective advocate,
87
332187
3673
من چەند وەک مافپارێزێک کار دەکەم،
05:47
as much as prescribing physician.
88
335884
2119
ئەوەندەش وەک پزیشکێک.
05:51
Quick aside: palliative care -- a very
important field but poorly understood --
important field but poorly understood --
89
339177
6021
هەر بەو بۆنەیەوە: چاودێری ئازار ڕەوێن --
بوارێکی زۆر گرنگە بەڵام کەم لێی تێگەشتوون-
بوارێکی زۆر گرنگە بەڵام کەم لێی تێگەشتوون-
05:57
while it includes, it is not
limited to end of life care.
limited to end of life care.
90
345222
2954
ئەوەش دەگڕێتەوە، بەڵام تەنیا چاودێری
کۆتایی تەمەن نییە.
کۆتایی تەمەن نییە.
06:00
It is not limited to hospice.
91
348200
1841
تەنیا خانەی چاودێری ناگرێتەوە.
06:02
It's simply about comfort
and living well at any stage.
and living well at any stage.
92
350811
3457
بە سادەیی ئەوە مانای پشوو و ژیانێکی باشە
لە هەر قۆناغێکدا بێت.
لە هەر قۆناغێکدا بێت.
06:06
So please know that you don't
have to be dying anytime soon
have to be dying anytime soon
93
354999
3039
بۆیە تکایە ئەمە بزانە تۆ پێویست
ناکا زوو بمریت
ناکا زوو بمریت
06:10
to benefit from palliative care.
94
358062
1687
بۆ سوودمەندبوون لە چارەسەری
ئازار و سکاڵا ڕەوێن.
ئازار و سکاڵا ڕەوێن.
06:13
Now, let me introduce you to Frank.
95
361450
2280
ئێستا ڕێگام بدەن بە فرانکتان بناسێنم.
بەجۆرێک ئەم خاڵە دەگەیەنێت.
06:17
Sort of makes this point.
96
365768
1215
06:19
I've been seeing Frank now for years.
97
367007
2030
من ماوەی چەند ساڵێکە فرانک دەبینم
06:21
He's living with advancing prostate cancer
on top of long-standing HIV.
on top of long-standing HIV.
98
369061
4194
ئەو بە قۆناغێکی پێشکەوتووی شێرپەنجەی
پرۆستات و ڤایرۆسی دژە بەرگری مرۆڤەوە دەژی.
پرۆستات و ڤایرۆسی دژە بەرگری مرۆڤەوە دەژی.
06:26
We work on his bone pain and his fatigue,
99
374197
1986
ئەو کار لەسەر ئازاری ئێسکەکانی و.
06:28
but most of the time we spend thinking
out loud together about his life --
out loud together about his life --
100
376207
4714
هیلاکبوونی دەکات، بەڵام زۆربەی کاتەکان
ئێمە بەیەکەوە بیر لە ژیانی ئەو دەکەینەوە --
ئێمە بەیەکەوە بیر لە ژیانی ئەو دەکەینەوە --
06:32
really, about our lives.
101
380945
1365
لە راستیدا، دەربارەی ژیانمان
06:35
In this way, Frank grieves.
102
383071
1660
بەم جۆرە، فرانک ئازار دەچێژێ.
06:37
In this way, he keeps up with
his losses as they roll in,
his losses as they roll in,
103
385207
3779
بەم جۆرە، ئەو لەگەڵ لەدەستدانەکانیدا
دەمێنێتەوە کاتێک یەنە ناوەوە،
دەمێنێتەوە کاتێک یەنە ناوەوە،
06:41
so that he's ready to take in
the next moment.
the next moment.
104
389010
3149
بۆ ئەوەی ئامادەبێت بەرگەی
ساتی دواتر بگرێت.
ساتی دواتر بگرێت.
06:45
Loss is one thing,
but regret, quite another.
but regret, quite another.
105
393524
4171
لەدەستدان شتێکە، بەڵام
پەشیمانی، شتێکی ترە.
پەشیمانی، شتێکی ترە.
06:51
Frank has always been an adventurer --
106
399243
1957
فرانک هەمیشە سەرکێش بووە --
06:53
he looks like something
out of a Norman Rockwell painting --
out of a Norman Rockwell painting --
107
401224
2841
ئەو لە شتێکی ناو وێنەکانی
نۆرمان رۆکویڵ دەچێت
نۆرمان رۆکویڵ دەچێت
06:56
and no fan of regret.
108
404089
1564
حەزی بە پەشیمانی نەبووە.
06:58
So it wasn't surprising
when he came into clinic one day,
when he came into clinic one day,
109
406566
2681
بۆیە هیچ سەرسوڕهێنەر نەبوو کاتێ
ڕۆژێ هات بۆ کلینیک
ڕۆژێ هات بۆ کلینیک
07:01
saying he wanted to raft
down the Colorado River.
down the Colorado River.
110
409271
2736
ووتی دەیەوێت لە ڕوباری کۆلۆرادۆ
بە بەلەم بپەڕێتەوە.
بە بەلەم بپەڕێتەوە.
07:05
Was this a good idea?
111
413142
1675
ئایا ئەمە بیرۆکەیەکی باش بوو؟
07:07
With all the risks to his safety
and his health, some would say no.
and his health, some would say no.
112
415268
4204
لەگەڵ هەموو ئەو مەترسیانەی بۆ سەلامەتی و
تەندروستی ئەو هەیەتی هەندێ دەڵێن نەخێر.
تەندروستی ئەو هەیەتی هەندێ دەڵێن نەخێر.
07:11
Many did, but he went for it,
while he still could.
while he still could.
113
419496
3566
زۆر کەس وایان وت، بەڵام ئەو ڕۆشت بۆی،
تا ئەوکاتەی دەیتوانی.
تا ئەوکاتەی دەیتوانی.
07:15
It was a glorious, marvelous trip:
114
423999
3611
ئەوە گەشتێکی شکۆمەند و سەرسوڕهێنەر بوو.
07:20
freezing water, blistering dry heat,
scorpions, snakes,
scorpions, snakes,
115
428928
5322
ئاوێکی بەستوو گەرمای سوتێنەر،
دوپشکەکان، مارەکان.
دوپشکەکان، مارەکان.
07:26
wildlife howling off the flaming walls
of the Grand Canyon --
of the Grand Canyon --
116
434274
5431
لوڕەی ژیانی کێوی لە دیوارە ئاگرینەکانی
گراند کانیۆنەوە--
گراند کانیۆنەوە--
07:31
all the glorious side of the world
beyond our control.
beyond our control.
117
439729
3544
هەموو لایەنە شکۆمەندییەکانی جیهان کە لە
دەرەوەی کۆنترۆڵی خۆمانە.
دەرەوەی کۆنترۆڵی خۆمانە.
07:36
Frank's decision, while maybe dramatic,
118
444492
1890
بڕیارەکەی فرانک، لەوانەیە سەیر بێت
07:38
is exactly the kind
so many of us would make,
so many of us would make,
119
446406
2287
بە تەواوی لەو جۆرەیە کە
زۆرێک لە ئێمە دەیکەین
زۆرێک لە ئێمە دەیکەین
07:40
if we only had the support to figure out
what is best for ourselves over time.
what is best for ourselves over time.
120
448717
6197
ئەگەر بەڕاستی پتشیوانیمان هەبوایە بۆ زانینی
ئەوەی بەتێپەڕبوونی کات چی باشترینە بۆمان.
ئەوەی بەتێپەڕبوونی کات چی باشترینە بۆمان.
07:49
So much of what we're talking about today
is a shift in perspective.
is a shift in perspective.
121
457291
3369
زۆربەی ئەوەی ئەمڕۆ قسەی لەسەر دەکەین
گۆڕانی تێڕوانینی منە.
گۆڕانی تێڕوانینی منە.
07:54
After my accident,
when I went back to college,
when I went back to college,
122
462723
2252
لە دەوای ڕوداوەکەمەوە،
کاتێ گەڕامەوە بۆ کۆلێژ،
کاتێ گەڕامەوە بۆ کۆلێژ،
07:56
I changed my major to art history.
123
464999
2366
بوارەکەم گۆڕی بۆ مێژووی هونەر.
08:00
Studying visual art, I figured
I'd learn something about how to see --
I'd learn something about how to see --
124
468095
4300
هونەری بینراوم خوێند، دەمهێنایە پێش چاوم
شتێک فێردەبم دەربارەی ئەوەی چۆن ببینین --
شتێک فێردەبم دەربارەی ئەوەی چۆن ببینین --
08:05
a really potent lesson
for a kid who couldn't change
for a kid who couldn't change
125
473705
3374
وانەیەکی کاریگەر بۆ مناڵێک
کە ناتوانێ بگۆڕێ
کە ناتوانێ بگۆڕێ
08:09
so much of what he was seeing.
126
477103
2041
لە ڕوانینی دەربارەی ئەو شتانەی دەیانبینێ..
08:12
Perspective, that kind of alchemy
we humans get to play with,
we humans get to play with,
127
480602
3738
ڕوانین، ئەو جۆرەی کیمیا کە مرۆڤەکان
دەبێ یاری لەگەڵ بکەن
دەبێ یاری لەگەڵ بکەن
08:16
turning anguish into a flower.
128
484364
2510
گۆڕینی ئازار بۆ گوڵێک.
08:21
Flash forward: now I work
at an amazing place in San Francisco
at an amazing place in San Francisco
129
489999
3792
سەیرێکی داهاتوو بکەین: من ئێستا لە شوێنێکی
نایاب لە سان فرانسیسکۆ ئیش دەکەم
نایاب لە سان فرانسیسکۆ ئیش دەکەم
08:25
called the Zen Hospice Project,
130
493815
2239
پێی دەوترێ پرۆژەی خانەی چاودێری زێن.
08:28
where we have a little ritual
that helps with this shift in perspective.
that helps with this shift in perspective.
131
496078
3620
لەوێ نەریتێکمان هەیە کە دەتوانێ
هاوکاربێت لەو گۆڕینی تێڕوانینە.
هاوکاربێت لەو گۆڕینی تێڕوانینە.
08:32
When one of our residents dies,
132
500405
3061
کاتێ یەکێ لە نیشتەجێبووەکان دەمرێت،
08:35
the mortuary men come, and as we're
wheeling the body out through the garden,
wheeling the body out through the garden,
133
503490
4470
پیاوی تەرمخانە دێت، وە کاتێک ئێمەش
جەستەکە لە باخچەکەوە بەڕێدەکەینە دەر.
جەستەکە لە باخچەکەوە بەڕێدەکەینە دەر.
08:39
heading for the gate, we pause.
134
507984
2030
بەرەو دەرگاکە دەڕۆین، دەوەستین.
08:42
Anyone who wants --
135
510038
2185
هەرکەسێ دەیەوێت --
08:44
fellow residents, family,
nurses, volunteers,
nurses, volunteers,
136
512247
2724
نیشتەجێبووەکان، خێزان،
پەرستارەکان، خۆبەخشەکان،
پەرستارەکان، خۆبەخشەکان،
08:46
the hearse drivers too, now --
137
514995
2444
تەنانەت شۆفێری ئوتومبێلی
تەرمگواستنەوەکە، لەمکاتەیا--
تەرمگواستنەوەکە، لەمکاتەیا--
08:49
shares a story or a song or silence,
138
517463
4427
چیرۆکێک، یان گۆرانییەک پێشکەش دەکات،
یان بێدەنگییەکی هاوبەش دەبێت،
یان بێدەنگییەکی هاوبەش دەبێت،
08:53
as we sprinkle the body
with flower petals.
with flower petals.
139
521914
2788
کاتێک لاشەکە بە گوڵ دادەپۆشین.
08:57
It takes a few minutes;
140
525282
2304
ئەمە چەند خولەکێک دەخایەنێت؛
08:59
it's a sweet, simple parting image
to usher in grief with warmth,
to usher in grief with warmth,
141
527610
5365
وێنەیەکی شیرینی سادەی بەڕێکردنە
بە گەرمییەوە یاوەری مردووێک بکەیت،
بە گەرمییەوە یاوەری مردووێک بکەیت،
09:04
rather than repugnance.
142
532999
1711
وەک لە نابەدڵیبوون.
09:08
Contrast that with the typical experience
in the hospital setting,
in the hospital setting,
143
536060
5046
ئەمە بەراورد بکە بە هەمان ئەزمونی
نمونەیی لە نەخۆشخانەیەک
نمونەیی لە نەخۆشخانەیەک
09:13
much like this -- floodlit room
lined with tubes and beeping machines
lined with tubes and beeping machines
144
541130
4864
بەم جۆرەیە -- ژورێکی پڕ ڕوناکی پڕ لە بۆڕی
و ئامێری ئاگادارکردنەوە
و ئامێری ئاگادارکردنەوە
09:18
and blinking lights that don't stop
even when the patient's life has.
even when the patient's life has.
145
546018
4168
وە ڕوناکی پچڕپچڕ کە هەرگیز ناوەستن
تەنانەت کاتێک نەخۆشەکەش زیندووە.
تەنانەت کاتێک نەخۆشەکەش زیندووە.
09:23
Cleaning crew swoops in,
the body's whisked away,
the body's whisked away,
146
551419
3026
هێرشی ستافی پاککردنەوە بۆ ناوەوە،
جوڵانی خێرای جەستەی نەخۆشەکە.
جوڵانی خێرای جەستەی نەخۆشەکە.
09:26
and it all feels as though that person
had never really existed.
had never really existed.
147
554469
5028
ئەمە هەمووی بە جۆرێکە وەک بڵێی ئەو
کەسە هەرگیز بەڕاستی بوونی نەبووە.
کەسە هەرگیز بەڕاستی بوونی نەبووە.
09:33
Well-intended, of course,
in the name of sterility,
in the name of sterility,
148
561070
2623
زۆر باشە، بێگوومان بە ناوی پاکژییەوە
09:35
but hospitals tend to assault our senses,
149
563717
3496
بەڵام نەخۆشخانەکان ئازاری
هەستەکانمان دەدەن.
هەستەکانمان دەدەن.
09:39
and the most we might hope for
within those walls is numbness --
within those walls is numbness --
150
567237
5504
وە شتێ کە زۆر ئاواتی پێ بخوازین لە ناو
ئەو دیوارانە بێهەستییە
ئەو دیوارانە بێهەستییە
09:44
anesthetic, literally
the opposite of aesthetic.
the opposite of aesthetic.
151
572765
4242
لەهۆشچوونە، ڕێک پێچەوانەی هۆشیاری.
09:50
I revere hospitals for what they can do;
I am alive because of them.
I am alive because of them.
152
578499
4305
من نەخۆشخانەکان بەرز دەنرخێنم بۆ ئەوەی
.دەتوانن بیکەن، من بەهۆی ئەوانەوە زیندووم.
.دەتوانن بیکەن، من بەهۆی ئەوانەوە زیندووم.
09:56
But we ask too much of our hospitals.
153
584096
2117
بەڵام زیاترمان دەوێت لە نەخۆشخانەکانمان..
09:59
They are places for acute trauma
and treatable illness.
and treatable illness.
154
587436
3593
ئەوان جێگای برینداری لەناکاو و
نەخۆشییەکن چارەسەربێت.
نەخۆشییەکن چارەسەربێت.
10:03
They are no place to live and die;
that's not what they were designed for.
that's not what they were designed for.
155
591053
4025
ئەوان شوێنی ژیان و مردن نین؛
ئەوان بۆ ئەوە دروست نەکراون.
ئەوان بۆ ئەوە دروست نەکراون.
10:10
Now mind you -- I am not
giving up on the notion
giving up on the notion
156
598078
2300
هەرچەندە، من دەست لەو باوەڕەم هەڵناگرم
10:12
that our institutions
can become more humane.
can become more humane.
157
600402
3210
کە دەزگاکانمان دەتوانن زیاتر مرۆڤانە بن.
10:16
Beauty can be found anywhere.
158
604057
2381
جوانی دەتواندرێ لە هەر شوێنێک بدزۆرێتەوە.
10:21
I spent a few months in a burn unit
159
609092
2272
من چەند مانگێکم لە بەشی سوتاوی بەسەر برد
10:23
at St. Barnabas Hospital
in Livingston, New Jersey,
in Livingston, New Jersey,
160
611388
2748
لە نەخۆشخانەی بەرناباس
لە لیڤنگستۆن لە نیوجێرسی،
لە لیڤنگستۆن لە نیوجێرسی،
10:26
where I got really
great care at every turn,
great care at every turn,
161
614160
4157
لەوێ من بەڕاستی چاودێرییەکی گەورە کرام
لە هەموو قۆناغەکاندا،
لە هەموو قۆناغەکاندا،
10:30
including good
palliative care for my pain.
palliative care for my pain.
162
618341
2197
بە چاودێرییەکی وردی ئازارەکەشمەوە.
10:33
And one night, it began to snow outside.
163
621415
2845
یەکێ لە شەوەکان، لە دەرەوە
دەستی بە بەفربارین کرد.
دەستی بە بەفربارین کرد.
10:37
I remember my nurses
complaining about driving through it.
complaining about driving through it.
164
625426
3915
بیرمە پەرستارەکانم گلەییان دەکرد
دەربارەی شۆفێریکردن لەو بەفرەدا.
دەربارەی شۆفێریکردن لەو بەفرەدا.
10:42
And there was no window in my room,
165
630103
2184
وە هیچ پەنجەرەیەک لە ژورەکەمدا نەبوو
10:44
but it was great to just imagine it
coming down all sticky.
coming down all sticky.
166
632311
3306
بەڵام ئەوە گەورە بوو کە خەیاڵم دەکرد
لە ئاسمانەوە تۆپەڵەکان دێنەخوار.
لە ئاسمانەوە تۆپەڵەکان دێنەخوار.
10:49
Next day, one of my nurses
smuggled in a snowball for me.
smuggled in a snowball for me.
167
637299
3934
ڕۆژی دواتر، یەکێ لە پەرستارەکانم
تۆپە بەفرێکی بە نهێنی بۆ هێنام.
تۆپە بەفرێکی بە نهێنی بۆ هێنام.
10:53
She brought it in to the unit.
168
641257
1633
ئەو تۆپە بەفرەکەی هێنایە بەشەکەوە.
10:56
I cannot tell you the rapture I felt
holding that in my hand,
holding that in my hand,
169
644731
5408
من ناتوانم باسی ئەو هەستەتەتان بۆ بکەم
کاتێک تۆپەڵەکەکم لە دەستما گرت،
کاتێک تۆپەڵەکەکم لە دەستما گرت،
11:02
and the coldness dripping
onto my burning skin;
onto my burning skin;
170
650163
3049
وە ئەو ساردییەی کە ئەچووە ناو
پێستە سوتاوەکەمەوە.
پێستە سوتاوەکەمەوە.
11:05
the miracle of it all,
171
653236
2310
ئەو موعجیزەیە هەمووی.
11:07
the fascination as I watched it melt
and turn into water.
and turn into water.
172
655570
3759
ئەو سەرسوڕمان بوونەم کە سەیری تۆپەکەم
دەکرد ئەتوایەوە ئەبوو بە ئاو.
دەکرد ئەتوایەوە ئەبوو بە ئاو.
11:15
In that moment,
173
663293
2131
لەو ساتەدا،
11:17
just being any part of this planet
in this universe mattered more to me
in this universe mattered more to me
174
665448
4488
هەر ئەوەی بەشێک بی لەو هەسارەیەی ناو
ئەم گەردوونە گرنگتر بوو بۆ من
ئەم گەردوونە گرنگتر بوو بۆ من
11:21
than whether I lived or died.
175
669960
2099
لەوەی کە ژیاوم یان مردووم.
11:24
That little snowball packed
all the inspiration I needed
all the inspiration I needed
176
672083
3123
ئەو تۆپەبەفرە بچوکە هەموو ئەو ئیلهامانەی
هەڵگرتبوو کە پیویستم بوو
هەڵگرتبوو کە پیویستم بوو
11:27
to both try to live
and be OK if I did not.
and be OK if I did not.
177
675230
3205
بۆ هەردوو ئەوەی هەوڵ بدەم بژیم و
ئاسایی بێت ئەگەر بمرم.
ئاسایی بێت ئەگەر بمرم.
11:31
In a hospital, that's a stolen moment.
178
679176
2884
لە نەخۆشخانە، ئەوە ساتێکی دزراوە.
11:36
In my work over the years,
I've known many people
I've known many people
179
684356
3389
لە ماوەی ئەم ساڵانەی کارکردنمدا،
خەڵکی زۆرم ناسی
خەڵکی زۆرم ناسی
11:39
who were ready to go, ready to die.
180
687769
1827
کە ئامادەبوون بڕۆن، ئامادەبوون بمرن.
11:43
Not because they had found
some final peace or transcendence,
some final peace or transcendence,
181
691192
4783
لەبەر ئەوە نا کە ئەوان هەندێ پشوو یان
شتی سەرووی سروشتیان دۆزیوەتەوە،
شتی سەرووی سروشتیان دۆزیوەتەوە،
11:47
but because they were so repulsed
by what their lives had become --
by what their lives had become --
182
695999
4309
بەڵکو لەبەر ئەوەی زۆر کاریان تێکراوە
بەوەی کە ژیانیان بەرەو چی چووە --
بەوەی کە ژیانیان بەرەو چی چووە --
11:54
in a word, cut off, or ugly.
183
702553
4549
بە مانای وشە، دابڕان، یان ناشرین بوون.
12:03
There are already record numbers of us
living with chronic and terminal illness,
living with chronic and terminal illness,
184
711394
6086
ئێستا ژمارەیەکی پێوانەیی ئێمە بە نەخۆشی
درێژخایەن و نەخۆشی کوشندەوە دەژین.
درێژخایەن و نەخۆشی کوشندەوە دەژین.
12:09
and into ever older age.
185
717504
1452
وەک لە هەرکاتێکی تر.
12:11
And we are nowhere near ready
or prepared for this silver tsunami.
or prepared for this silver tsunami.
186
719947
4800
وە ئێستا ئێمە نزیکین لە ئامادەبوون یان
ئامادەکراوین بۆ ئەو تسونامییە زیوییە.
ئامادەکراوین بۆ ئەو تسونامییە زیوییە.
12:19
We need an infrastructure
dynamic enough to handle
dynamic enough to handle
187
727335
3261
وە پێویستمان بە بنچینەیەکی جوڵاوە
کە بە تەواوی بەرگەی
کە بە تەواوی بەرگەی
12:22
these seismic shifts in our population.
188
730620
4064
ئەم جوڵە بومەلەرزەییە بگرێ
لە دانیشتوانماندا.
لە دانیشتوانماندا.
12:27
Now is the time to create
something new, something vital.
something new, something vital.
189
735637
3020
ئێستا کاتی ئەوەیە شتێکی نوێ دروست بکەین.
شتێکی هەستیار.
شتێکی هەستیار.
12:30
I know we can because we have to.
190
738681
2360
من ئەزانم ئەتوانین چونکە ئەبێ بتوانین.
12:33
The alternative is just unacceptable.
191
741065
2022
جێگرەوەکان قبوڵنەکراون.
12:35
And the key ingredients are known:
192
743651
1882
وە پێکهاتە سەرەکییەکان زانراون:
12:37
policy, education and training,
193
745557
3674
یاسا، فێرکردن و ڕاهێنان.
12:41
systems, bricks and mortar.
194
749255
2062
سیستەم، خشت و چیمەنتۆ.
12:44
We have tons of input
for designers of all stripes to work with.
for designers of all stripes to work with.
195
752642
3806
ئێمە هەزاران بیرۆکەمان هەیە بۆ نەخشەسازان
لە هەموو هێڵەکان کە کاری لەگەڵ بکەن.
لە هەموو هێڵەکان کە کاری لەگەڵ بکەن.
12:49
We know, for example, from research
196
757123
1881
ئێمە ئەزانین، بە نمونە، لە توێژینەوەوە
12:51
what's most important to people
who are closer to death:
who are closer to death:
197
759028
3486
کە چی گرنگترین شتە بۆ ئەو
خەڵکانەی نزیکترن لە مردنەوە:
خەڵکانەی نزیکترن لە مردنەوە:
12:54
comfort; feeling unburdened
and unburdening to those they love;
and unburdening to those they love;
198
762538
6965
ئارامی، هەست نەکردن بە بوون بە بارگرانی
بۆ خۆیان و ئەوانەی خۆشیان دەوێن؛
بۆ خۆیان و ئەوانەی خۆشیان دەوێن؛
13:01
existential peace; and a sense
of wonderment and spirituality.
of wonderment and spirituality.
199
769527
5242
بوونێکی پڕ ئارامی؛ وە هەست کردن بە
ڕێزلێگرتن و ڕۆحیبوون.
ڕێزلێگرتن و ڕۆحیبوون.
13:08
Over Zen Hospice's nearly 30 years,
200
776896
3758
لە خانەی چاودێری زێن نزیکەی ٣٠ ساڵە،
13:12
we've learned much more
from our residents in subtle detail.
from our residents in subtle detail.
201
780678
3643
زۆر شت لەسەر نیشتەجێبووەکانمان فێربووین
بە هەموو جۆرە وردەکارییەکانەوە.
بە هەموو جۆرە وردەکارییەکانەوە.
13:17
Little things aren't so little.
202
785662
2465
شتە بچوکەکان ئەوەندەش بچووک نین.
13:21
Take Janette.
203
789499
1174
بۆ نموونە جانێت.
13:22
She finds it harder to breathe
one day to the next due to ALS.
one day to the next due to ALS.
204
790697
3487
ڕۆژێک هەناسەدانی قورسبوو
بەهۆی نەخۆشی ئەی ئێڵ ئێسەوە.
بەهۆی نەخۆشی ئەی ئێڵ ئێسەوە.
13:26
Well, guess what?
205
794208
1150
باشە، ئەزانن چی بوو؟
13:28
She wants to start smoking again --
206
796121
3378
ئەو دەیەوێت دوبارە دەست بە
جگەرە کێشان بکاتەوە --
جگەرە کێشان بکاتەوە --
13:31
and French cigarettes, if you please.
207
799523
2928
جگەرەی فەرەنسی، تکایە.
13:36
Not out of some self-destructive bent,
208
804786
2223
لە دەرەوەی بازنەی خۆ تێكشکاندن نا
13:39
but to feel her lungs filled
while she has them.
while she has them.
209
807033
3959
بەڵام ئەو دەیویست هەست بە پڕی سییەکانی
بکات کاتێ هێشتا هی ئەون.
بکات کاتێ هێشتا هی ئەون.
13:44
Priorities change.
210
812786
1197
شتە گرنگەکان دەگۆڕێن.
13:47
Or Kate -- she just wants to know
211
815556
2471
یان کەیت -- ئەو تەنیا دەیویست بزانێ
13:50
her dog Austin is lying
at the foot of her bed,
at the foot of her bed,
212
818051
4035
کە ئۆستنی سەگەکەی لە خوارووی
جێگەکەیدا ڕاکشاوە.
جێگەکەیدا ڕاکشاوە.
13:54
his cold muzzle against her dry skin,
213
822110
3717
قەپۆزە ساردەکەی بەرامبەر پێستە وشکەکەیەتی
13:57
instead of more chemotherapy
coursing through her veins --
coursing through her veins --
214
825851
2723
لەجیاتی ئەوەی بهێڵێت چارەسەری
کیمیایی بڕوات بە خوێنهێنەرەکەیدا--
کیمیایی بڕوات بە خوێنهێنەرەکەیدا--
14:00
she's done that.
215
828598
1181
ئەوەی کرد.
14:02
Sensuous, aesthetic gratification,
where in a moment, in an instant,
where in a moment, in an instant,
216
830849
5016
هەستجوڵێن، خۆشی پێدەرێکی پڕ جوانی،
کە لە ساتێکدا، لە چرکەیەکدا،
کە لە ساتێکدا، لە چرکەیەکدا،
14:07
we are rewarded for just being.
217
835889
3352
پاداشت دەکرێین لەسەر
بوونمان لە ژیاندا.
بوونمان لە ژیاندا.
14:15
So much of it comes down to
loving our time by way of the senses,
loving our time by way of the senses,
218
843373
4282
زۆرێک لەوە دەچێتەوە سەر ئەوەی کە کاتی
خۆمان خۆش بوێت لە ڕێگای هەستەکانمانەوە،
خۆمان خۆش بوێت لە ڕێگای هەستەکانمانەوە،
14:19
by way of the body -- the very thing
doing the living and the dying.
doing the living and the dying.
219
847679
5292
لە ڕیگای جەستەوە -- ئەو شتەی
کە ژیان و مردن دەکات.
کە ژیان و مردن دەکات.
14:26
Probably the most poignant room
220
854258
1559
لەوانەیە غەمگینترین ژوور
14:27
in the Zen Hospice guest house
is our kitchen,
is our kitchen,
221
855841
2253
لە خانەی چاودێری زێن چێشتخانەکەمان بێت،
14:30
which is a little strange when you realize
222
858118
2037
کە ئەمە کەمێک سەرسوڕهێنەرە کاتێ تۆ ئەزانی
14:32
that so many of our residents
can eat very little, if anything at all.
can eat very little, if anything at all.
223
860179
3813
زۆربەی دانیشتوانی شوێنەکە دەتوانن زۆر
کەم بخۆن، ئەمە ئەگەر هیچ بخۆن.
کەم بخۆن، ئەمە ئەگەر هیچ بخۆن.
14:36
But we realize we are providing
sustenance on several levels:
sustenance on several levels:
224
864016
5870
بەڵام ئێمە دەزانین کە ئێمە لە چەندین ئاستدا
پێویستییە خۆراکییەکان پێشکەش دەکەین:
پێویستییە خۆراکییەکان پێشکەش دەکەین:
14:41
smell, a symbolic plane.
225
869910
3066
بۆن، ئاستێکی هێمایی.
14:46
Seriously, with all the heavy-duty stuff
happening under our roof,
happening under our roof,
226
874356
4917
بەڕاستی، لەگەڵ هەموو ئەو ئەرکە قورسانەی
لەسەرمانن لەژێر سەقفەکەماندا،
لەسەرمانن لەژێر سەقفەکەماندا،
14:51
one of the most tried and true
interventions we know of,
interventions we know of,
227
879297
3734
یەکێ لە هەوڵبۆدراوترین و کارە
سوودبەخشانەی کە ئێمە دەیزانین
سوودبەخشانەی کە ئێمە دەیزانین
14:55
is to bake cookies.
228
883055
3493
ئامادەکردنی پسکیتە.
15:10
As long as we have our senses --
229
898144
1604
هەتا ئێمە خاوەنی هەستەکانمان بین
15:11
even just one --
230
899772
2012
ئەگەر تەنیا یەکێکیش بێت --
15:13
we have at least
the possibility of accessing
the possibility of accessing
231
901808
3409
ئێمە لانی کەم ئەگەری دەستگەیشتن
15:17
what makes us feel human, connected.
232
905241
3168
بەو شتانەمان هەیە کە بەهۆیەوە
هەست بکەین مرۆڤین، بەیەکەوە بەستراوین.
هەست بکەین مرۆڤین، بەیەکەوە بەستراوین.
15:22
Imagine the ripples of this notion
233
910999
2786
شەپۆلەکانی ئەم باوەڕە بهێننە بەرچاوتان
15:25
for the millions of people
living and dying with dementia.
living and dying with dementia.
234
913809
2785
کە ملیۆنان خەڵک دەژین و دەمرن
لەگەڵ نەخۆشی لەبیرچوونەوە.
لەگەڵ نەخۆشی لەبیرچوونەوە.
15:29
Primal sensorial delights that say
the things we don't have words for,
the things we don't have words for,
235
917554
4265
هەستە سەرەتاییە چێژبەخشەکان کە دەڵین ئەو
شتانەی کە ئێمە هیچ وشەیەکمان نییە بۆی،
شتانەی کە ئێمە هیچ وشەیەکمان نییە بۆی،
15:33
impulses that make us stay present --
236
921843
2874
ئەو تەوژمانەی وامان لێ دەکەن هەبین --
15:36
no need for a past or a future.
237
924741
2805
بێ پیویستی بۆ ڕابردوو و داهاتوو
15:42
So, if teasing unnecessary suffering out
of the system was our first design cue,
of the system was our first design cue,
238
930280
6194
بۆیە، ئەگەر دەرکردنی ئازارچەشتنی ناپێویست
لە سیستەم یەکەم نیشانەی دیزاینەکەمان بێت
لە سیستەم یەکەم نیشانەی دیزاینەکەمان بێت
15:50
then tending to dignity
by way of the senses,
by way of the senses,
239
938559
2704
دواتر بەدەمەوەچوون بە شکۆوە
لە ڕێگای هەستەکانمانەوە
لە ڕێگای هەستەکانمانەوە
15:53
by way of the body --
the aesthetic realm --
the aesthetic realm --
240
941287
3792
لە ڕێگای جەستەوە --
جوانی بوارەکە --
جوانی بوارەکە --
15:57
is design cue number two.
241
945103
1857
ئەوە ئامانجی دووەمی
دیزاینکردنەکەیە.
دیزاینکردنەکەیە.
15:59
Now this gets us quickly to the third
and final bit for today;
and final bit for today;
242
947944
3806
ئێستا ئەوە بە خێرایی دەمانبات بەرەو سێیەم
دوا بەشی بابەتەکەی ئەمڕۆمان؛
دوا بەشی بابەتەکەی ئەمڕۆمان؛
16:03
namely, we need to lift our sights,
to set our sights on well-being,
to set our sights on well-being,
243
951774
6864
ناوی بێنین، پیویستە ڕوانینمان باشبکەین
کە روانینمان ڕێک بکەینەوە لەسەر باشبوون.
کە روانینمان ڕێک بکەینەوە لەسەر باشبوون.
16:10
so that life and health and healthcare
244
958662
3313
تاکوو ژیان و تەندروستی و چاودێری تەندروستی
16:13
can become about making life
more wonderful,
more wonderful,
245
961999
2385
بۆ جوانترکردنی ژیانمان بن،
16:16
rather than just less horrible.
246
964408
2444
لە جیاتی ئەوەی کەمتر ترسێنەر بن.
16:20
Beneficence.
247
968196
1156
هەستکردن بە بەسوودبوون.
16:22
Here, this gets right at the distinction
248
970999
2135
لێرە، ئەمە ڕاستە لە جیاوازییەکەوە
16:25
between a disease-centered and a patient-
or human-centered model of care,
or human-centered model of care,
249
973158
5134
لە نێوان مۆدێلی چاودێری چەقبوونی نەخۆشی و
مۆدێلی چاودێری چەقبوونی مرۆڤ،
مۆدێلی چاودێری چەقبوونی مرۆڤ،
16:30
and here is where caring
becomes a creative, generative,
becomes a creative, generative,
250
978316
3461
وە لێرە ئەو شوێنەیە کە چاودێری زیاتر
داهێنەرانەتر و بە بەرهەم تر دەبێت.
داهێنەرانەتر و بە بەرهەم تر دەبێت.
16:33
even playful act.
251
981801
1842
تەنانەت یاریەکی چێژبەخشیش.
16:36
"Play" may sound like a funny word here.
252
984657
2000
"یاری" لەوانەیە وشەیەکی کۆمیدی دەربکەوێ
16:39
But it is also one of our
highest forms of adaptation.
highest forms of adaptation.
253
987687
2904
بەڵام لەهەمان کاتدا یەکێکە لە بەرزترین
شێوەکانی خۆگونجاندنمان
شێوەکانی خۆگونجاندنمان
16:42
Consider every major compulsory effort
it takes to be human.
it takes to be human.
254
990615
4659
وای دانێ گەورەترین هەوڵی ناچاری
کە ئەدرێت بۆ ئەوەیە مرۆڤ بیت.
کە ئەدرێت بۆ ئەوەیە مرۆڤ بیت.
16:47
The need for food has birthed cuisine.
255
995298
2503
پیویستی بۆ خواردن چێشتلێنانی داهێنا.
16:49
The need for shelter
has given rise to architecture.
has given rise to architecture.
256
997825
2588
پیویستی بۆ شوێنی مانەوە
ئەندازیاری دروست کرد.
ئەندازیاری دروست کرد.
16:52
The need for cover, fashion.
257
1000437
2206
پیوستی بۆ پۆشاک، فاشیۆن.
16:54
And for being subjected to the clock,
258
1002667
2731
وە پەیوەستبوون بە کاتی دیاری کراوەوە،
16:57
well, we invented music.
259
1005422
3527
باشە، ئێمە موزیکمان داهێنا
17:03
So, since dying
is a necessary part of life,
is a necessary part of life,
260
1011766
3209
بۆیە کاتێک مردن بەشێکی پیوسیتە لە ژیان
17:06
what might we create with this fact?
261
1014999
2631
ئێمە پێویستە چی لەگەڵ ئەو ڕاستییەدا بکەین؟
بە "یاری" من بە هیچ جۆرێ مەبەستم ئەوە
نییە بە بێ بایەخی سەیری مردن بکەین
نییە بە بێ بایەخی سەیری مردن بکەین
17:12
By "play" I am in no way suggesting
we take a light approach to dying
we take a light approach to dying
262
1020054
3376
17:15
or that we mandate
any particular way of dying.
any particular way of dying.
263
1023454
2639
یان شێوازێکی مردن زاڵ بکەین.
17:18
There are mountains of sorrow
that cannot move,
that cannot move,
264
1026117
2858
چەندین شاخی بە ئازارهەیە کە
ناتواندرێ بجوڵێندرێن،
ناتواندرێ بجوڵێندرێن،
17:20
and one way or another,
we will all kneel there.
we will all kneel there.
265
1028999
3067
بە هەرشێوەیەک بێت هەموومان
لەوێ چۆک دادەدەین.
لەوێ چۆک دادەدەین.
17:24
Rather, I am asking that we make space --
266
1032999
3501
زیاتر، من داوای دروستکردنی بۆشاییەک دەکەم
17:28
physical, psychic room, to allow life
to play itself all the way out --
to play itself all the way out --
267
1036524
5743
ژورێکی جەستەیی و دەروونی، تاکوو ژیان
بتوانێت هەموو شتەکانی خۆی نیشانبات --
بتوانێت هەموو شتەکانی خۆی نیشانبات --
17:34
so that rather than just
getting out of the way,
getting out of the way,
268
1042291
3357
بۆیە جگە لە لاچوون لەسەر ڕێگەی،
17:37
aging and dying can become
a process of crescendo through to the end.
a process of crescendo through to the end.
269
1045672
4817
پیربوون و مردن دەتوانن ببن بە پرۆسەیەک
بۆ گەیشتن بە لوتکەی کۆتایی.
بۆ گەیشتن بە لوتکەی کۆتایی.
17:44
We can't solve for death.
270
1052931
3841
ئێمە ناتوانین مردن چارەسەر بکەین.
17:50
I know some of you are working on this.
271
1058283
2307
من دەزانم بەشێک لە ئێوە
کار لەسەر ئەوە دەکەن.
کار لەسەر ئەوە دەکەن.
17:52
(Laughter)
272
1060614
3675
(پێکەنین)
17:57
Meanwhile, we can --
273
1065003
1812
لە هەمان کاتدا، ئێمە دەتوانین --
17:58
(Laughter)
274
1066839
2016
(پێکەنین)
18:00
We can design towards it.
275
1068879
2306
دەتوانین ئامادەسازی بۆ بکەین.
18:04
Parts of me died early on,
276
1072042
1375
بەشێک لە من زوتر مرد،
18:05
and that's something we can all say
one way or another.
one way or another.
277
1073441
2764
ئەوەش شتێکە دەتوانین هەموومان
بیڵین بە شێوازێک.
بیڵین بە شێوازێک.
18:08
I got to redesign my life
around this fact,
around this fact,
278
1076583
2641
من پێوسیت بوو ژیانم داڕێژمەوە
لەگەڵ ئەم ڕاستییە،
لەگەڵ ئەم ڕاستییە،
18:11
and I tell you it has been a liberation
279
1079248
3340
وە من پێتان دەلێم ئەوە ڕزگاربوون بوو
18:14
to realize you can always find
a shock of beauty or meaning
a shock of beauty or meaning
280
1082612
3155
کە تۆ هەموو کاتێ دەتوانی
جوانی یان واتا بدۆزیتەوە
جوانی یان واتا بدۆزیتەوە
18:17
in what life you have left,
281
1085791
2267
لەو ژیانەی کە ماوتە،
18:20
like that snowball lasting
for a perfect moment,
for a perfect moment,
282
1088082
2764
وەک ئەو تۆپە بەفرەی مایەوە
،بۆ کاتێکی گونجاو
،بۆ کاتێکی گونجاو
18:22
all the while melting away.
283
1090870
2298
لە کاتێکدا دەتوایەوە.
18:26
If we love such moments ferociously,
284
1094700
6019
ئەگەر ئێمە ئەو کاتەمان زۆر خۆشبوێت،
18:32
then maybe we can learn to live well --
285
1100743
2272
لەوانەیە بتوانین فێربین باش بژین --
18:35
not in spite of death,
286
1103039
2087
نە سەرەڕای ئەوەی دەمرین،
18:37
but because of it.
287
1105150
1586
بەڵکو بەهۆی ئەوەوە.
18:42
Let death be what takes us,
288
1110520
2176
لێگەڕێ مردن ئەو شتە بێ کە ئێمە دەبات،
18:44
not lack of imagination.
289
1112720
2862
نەوەک نەبوونی خەیاڵکردن.
18:48
Thank you.
290
1116868
1152
سوپاس.
18:50
(Applause)
291
1118044
7920
(چەپڵە)
ABOUT THE SPEAKER
BJ Miller - Palliative care physicianUsing empathy and a clear-eyed view of mortality, BJ Miller shines a light on healthcare’s most ignored facet: preparing for death.
Why you should listen
Palliative care specialist BJ Miller helps patients face their own deaths realistically, comfortably, and on their own terms. Miller is cultivating a model for palliative care organizations around the world, and emphasizing healthcare’s quixotic relationship to the inevitability of death. He is a hospice and palliative medicine physician and sees patients and families at the UCSF Helen Diller Family Comprehensive Cancer Center.
Miller’s passion for palliative care stems from personal experience -- a shock sustained while a Princeton undergraduate cost him three limbs and nearly killed him. But his experiences form the foundation of a hard-won empathy for patients who are running out of time.
BJ Miller | Speaker | TED.com