ABOUT THE SPEAKERS

Jane Fonda - Actor and activist
Jane Fonda has had three extraordinary careers (so far): Oscar-winning actor, fitness guru, impassioned activist.

Why you should listen

Jane Fonda is an actor, author, producer and activist supporting environmental issues, peace and female empowerment. She founded the Georgia Campaign for Adolescent Pregnancy Prevention, and established the Jane Fonda Center for Adolescent Reproductive Health at Emory. She cofounded the Women’s Media Center, and sits on the board of V-Day, a global effort to stop violence against women and girls.

Fonda's remarkable screen and stage career includes two Best Actress Oscars, an Emmy, a Tony Award nomination and an Honorary Palme d’Or from the Cannes Film Festival. Offstage, she revolutionized the fitness industry in the 1980s with Jane Fonda’s Workout — the all-time top-grossing home video. She has written a best-selling memoir, My Life So Far, and Prime Time, a comprehensive guide to living life to the fullest.

More profile about the speaker
Jane Fonda | Speaker | TED.com

Lily Tomlin - Comedian and actor
Lily Tomlin has been honored by the Kennedy Center and awarded the Mark Twain Prize -- and she's still making vital, hilarious comedy.

Why you should listen

Throughout her extraordinary career, Lily Tomlin has won seven Emmys; a Tony for her one-woman Broadway show, Appearing Nitely; a second Tony for Best Actress; a Drama Desk Award and an Outer Critics' Circle Award for her one-woman performance in Jane Wagner’s The Search for Signs of Intelligent Life in the Universe; a Grammy for her comedy album, This Is a Recording; and two Peabody Awards, the first for the ABC television special, Edith Ann’s Christmas: Just Say Noël, and the second for narrating and executive producing the HBO film, The Celluloid Closet. In 2003, she received the Mark Twain Prize for American Humor, and in December 2014 she was the recipient of the prestigious Kennedy Center Honors in Washington DC.

She made her film debut in Robert Altman's Nashville, and gave a generation-defining performance alongside Dolly Parton and Jane Fonda in the workplace revenge comedy 9 to 5.

More profile about the speaker
Lily Tomlin | Speaker | TED.com

TEDWomen 2015

Jane Fonda and Lily Tomlin: A hilarious celebration of lifelong female friendship

Jane Fonda နှင့် Lily Tomlin: ရာသက်ပန် ခင်မင်ရင်းနှီးမှုကို ပျော်ရွှင်မြူးတူးစွာ ကျင်းပခြင်း။

Filmed: 2015-05-27

Readability: 3.6

3,843,912 views

အထင်ကရ နှစ်ယောက်အတွဲဖြစ်တဲ့ Jane Fonda နဲ့ Lily Tomlin တို့ဟာ ခင်မင်ရင်းနှီးကြတာ ဆယ်စုနှစ်တွေချီခဲ့ပါပြီ။ Pat Mitchell က အစီအစဉ်မှူးအဖြစ် ဆောင်ရွက်တဲ့ ပကတိအတိုင်း ကြင်နာဖွယ်ကောင်းပြီး ကျယ်ပြန့်တဲ့ ကဏ္ဍအမျိုးမျိုးပါဝင်တဲ့ စကားပြောဆိုခန်းမှာ သုံးယောက်သား အသက်ရှည်ခြင်း၊ အမျိုးသမီးဝါဒ၊ အမျိုးသားနဲ့ အမျိုးသမီးတို့အကြား ခင်မင်ရင်းနှီးမှုများ မတူပုံကိုဆွေးနွေးကြပါတယ်။ ဆိုလိုတာက ကျန်းမာစွာ အသက်ရှင်နေထိုင်ရေးနဲ့ ကျွန်ုပ်တို့ ကမ္ဘာရဲ့ အနာဂတ်ထဲက အမျိုးသမီးတွေရဲ့ ကဏ္ကကိုပါ။ Fonda ပြောတာက " ကျွန်မရဲ့ အမျိုးသမီး မိတ်ဆွေတွေသာ မရှိခဲ့ရင် ကျွန်မ ဘာလုပ်နိုင်ခဲ့မလဲ ဆိုတာကို သိတောင် မသိနိုင်ပါဘူး။ ကျွန်မ ရပ်တည်နိုင်တာက အမျိုးသမီး မိတ်ဆွေတွေရှိတဲ့ အတွက်ကြောင့်ပါ"တဲ့။

Jane Fonda - Actor and activist
Jane Fonda has had three extraordinary careers (so far): Oscar-winning actor, fitness guru, impassioned activist. Full bioLily Tomlin - Comedian and actor
Lily Tomlin has been honored by the Kennedy Center and awarded the Mark Twain Prize -- and she's still making vital, hilarious comedy. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:12

Pat Mitchell: So I was thinking
about female friendship a lot,

0

240

3536

Pat Michell: အမျိုးသမီး ခင်မင်ရင်း
နှီးမှုအကြောင်း အများကြီး တွေးမိပြီး

00:15

and by the way, these two women,

1

3800

2256

စကားမစပ် ဒီအမျိုးသမီး နှစ်ယောက်အကြောင်း

00:18

I'm very honored to say,

2

6080

1376

ပြောရတာ အရမ်းဂုဏ်ယူမိတယ်

00:19

have been my friends
for a very long time, too.

3

7480

2936

ကျွန်တော်နဲ့လည်း မိတ်ဆွေဖြစ်တာကြာပါပြီ။

00:22

Jane Fonda: Yes we have.

4

10440

1216

Jane Fonda- ဟုတ်တယ်ရှင်။

00:23

PM: And one of the things
that I read about female friendship

5

11680

3496

PM: အမျိုးသမီး ခင်မင်ရင်းနှီးမှုအကြောင်း
တစ်ခု ဖတ်မိတာက

00:27

is something that Cervantes said.

6

15200

1616

Cervantes ပြောခဲ့တာကို သတိရစရာပါ။

00:28

He said, "You can tell
a lot about someone,"

7

16840

3376

သူက " လူတစ်ယောက်အကြောင်းကို
ဒီနေ့ကိစ္စထဲမှာလို အမျိုးသမီးဆိုပါစို့၊

00:32

in this case a woman,

8

20240

1216

သူ့အဖော်တွေကို ကြည့်ပြီး

00:33

"by the company that she keeps."

9

21480

2416

အများကြီးပြောနိုင်တယ်လို့
သူက ပြောကြားခဲ့ဘူးတယ်။

00:35

So let's start with --

10

23920

1216

ဒီတော့ စလိုက်ရအောင်

00:37

(Laughter)

11

25160

2200

(ရယ်သံများ)

00:40

JF: We're in big trouble.

12

28320

1616

JF: ကျွန်မတို့ ဒုက္ခရောက်ပြီ။

00:41

Lily Tomlin: Hand me one of those waters,

13

29960

1976

LityTomlin: ရေလေး လှမ်းလိုက်ပါဦး၊

00:43

I'm extremely dry.

14

31960

1216

အာခေါင် အရမ်း ခြောက်တယ်။

00:45

(Laughter)

15

33200

1840

(ရယ်သံများ)

00:53

JF: You're taking up our time.

16

41000

1720

JF: ရှင်က အချိန်ဆွဲနေတာပဲ။

00:55

We have a very limited --

17

43640

1296

အချိန်က အရမ်းနည်းတယ်နော်..

00:56

LT: Just being with her
sucks the life out of me.

18

44960

2336

LT: သူမနဲ့ရှိရတာ ကိုယ့်ဆီက
အသက်ကို စုတ်ယူနေတာ။

00:59

(Laughter)

19

47320

2776

(ရယ်သံများ)

01:02

JF: You ain't seen nothing yet.

20

50120

1736

JF: ဘာမှ နားမလည်သေးပါလား။

01:03

Anyway -- sorry.

21

51880

1216

ကဲပါလေ တောင်းပန်ပါတယ်။

01:05

PM: So tell me, what do you
look for in a friend?

22

53120

4376

PM: ကဲ မိတ်ဆွေဆီမှာ ဘာကို ခင်ဗျား ရှာလဲ။

01:09

LT: I look for someone
who has a sense of fun,

23

57520

2576

LT: ပျော်ရွင်တဲ့စိတ် ရှိတဲ့သူ၊

01:12

who's audacious,

24

60120

2976

သတ္တိရှိတဲ့သူ၊

01:15

who's forthcoming, who has politics,

25

63120

3456

ဟက်ဟက်ပက်ပက် ရှိတဲ့သူ၊
နိုင်ငံရေးအမြင်ရှိတဲ့သူ၊

01:18

who has even a small scrap
of passion for the planet,

26

66600

4856

ကမ္ဘာဂြိုဟ်အတွက် ပြင်းပြစိတ်
နည်းနည်းလေးဖြစ်ဖြစ် ရှိတဲ့သူ၊

01:23

someone who's decent,
has a sense of justice

27

71480

2616

ရည်မွန်ပြီး တရာမျှတမှုရှိတဲ့သူ၊ ကိုယ့်ကို

01:26

and who thinks I'm worthwhile.

28

74120

2096

တန်ဖိုးရှိတယ်လို့ ထင်တဲ့သူကို ရှာတယ်။

01:28

(Laughter)

29

76240

1976

(ရယ်သံများ)

01:30

(Applause)

30

78240

2760

(လက်ခုပ်သံများ)

01:34

JF: You know, I was thinking this morning,

31

82760

2016

JF: သိတယ်နော် ဒီမနက်က တွေးနေမိတာလေ၊

01:36

I don't even know what I would do
without my women friends.

32

84800

2816

အမျိုးသမီး မိတ်ဆွေတွေ မရှိခဲ့ရင်
ဘာလုပ်နိုင်ခဲ့မယ် မသိဘူး။

01:39

I mean it's, "I have my friends,
therefore I am."

33

87640

3016

ဆိုလိုတာက "မိတ်ဆွေတွေရှိလို့
ကျွန်မ ရှိနေတာ"

01:42

LT: (Laughter)

34

90680

1216

LT: (ရယ်သံများ)

01:43

JF: No, it's true.

35

91920

1216

JF: တကယ်အမှန်ပါ။

01:45

I exist because I have
my women friends. They --

36

93160

2239

ကျွန်မ ရပ်တည်နေတာ အမျိုးသမီး
မိတ်ဆွေတွေရှိလို့၊

01:48

You're one of them.

37

96320

1216

ရှင်က အဲဒီထဲက တစ်ယောက်လေ

01:49

I don't know about you. But anyway --

38

97560

1762

ရှင့်အကြောင်း မသိဘူး၊ ဒါပေမဲ့ ...

01:51

(Laughter)

39

99346

1150

(ရယ်သံများ)

01:52

You know, they make me stronger,
they make me smarter,

40

100520

2576

သိတဲ့အတိုင်း ကျွန်မကို ပို သန်မာအောင်၊
ပိုတော်အောင်၊

01:55

they make me braver.

41

103120

1576

ပိုသတ္တိရှိအောင် လုပ်ပေးကြတယ်။

01:56

They tap me on the shoulder when I might
be in need of course-correcting.

42

104720

4776

အမှားပြင်ဖို့ လိုအပ်တဲ့ချိန်မှာ
ပခုံးပုတ်ပေးကြတယ်။

02:01

And most of them are
a good deal younger than me, too.

43

109520

2696

အများစုဟာ ကျွန်မထက် အရမ်းလည်း ငယ်ကြတယ်။

02:04

You know? I mean, it's nice --
LT: Thank you.

44

112240

2656

သိတယ်မို့လား၊ ဆိုလိုတာက ၊ ကောင်းတယ်...
LT: ကျေးဇူးပါ။

02:06

(Laughter)

45

114920

2456

(ရယ်သံများ)

02:09

JF: No, I do, I include you in that,
because listen, you know --

46

117400

3056

JF: တကယ်ပါ၊ အဲဒီထဲ ရှင်ပါတဲ့အကြောင်း၊
နားထောင်ပါ၊ သိပါတယ်

02:12

it's nice to have somebody still around
to play with and learn from

47

120480

3176

အဆုံးသတ်ဆီ သွားနေချိန်မှာ
အတူကစားဖို့နဲ့ ဒီကနေသင်ယူဖို့

02:15

when you're getting toward the end.

48

123680

1896

အနားမှာ တစ်ယောက်ယောက်ရှိတာ ကောင်းတယ်။

02:17

I'm approaching --
I'll be there sooner than you.

49

125600

2296

ကျွန်မက နီးနေပြီ၊ ရှင့်ထက် ပိုစောလိမ့်မယ်။

02:19

LT: No, I'm glad to have you
parallel aging alongside me.

50

127920

2696

LT: ရှင်နဲ့ ယှဉ်ပြီး ပြိုင်တူ အိုမင်း
လာတာ ဝမ်းသာတယ်။

02:22

(Laughter)

51

130639

2057

(ရယ်သံများ)

02:24

JF: I'm showing you the way.

52

132720

1496

JF: ရှင့်ကို ဒီလမ်း ပြနေတာလေ။

02:26

(Laughter)

53

134240

1216

(ရယ်သံများ)

02:27

LT: Well, you are and you have.

54

135480

1896

LT: ဟုတ်ပါပြီ၊ ဟုတ်ပါပြီရှင်။

02:29

PM: Well, as we grow older,

55

137400

1336

PM: အင်း ကျွန်တော်တို့တွေ

02:30

and as we go through
different kinds of life's journeys,

56

138760

2856

အိုမင်းလာပြီး ဘဝခရီး မျိုးစုံကို
ဖြတ်သန်းလာရင်း

02:33

what do you do to keep
your friendships vital and alive?

57

141640

3520

ခင်ဗျားတို့ရဲ့ ခင်မင်ရင်းနှီးမှုကို
အရေးပါ ရှင်သန်ဖို့ ဘာလုပ်လဲဗျ။

02:38

LT: Well you have to use a lot of --

58

146120

1736

LT: အများကြီး အသုံးပြုဖို့လိုတာပေါ့

02:39

JF: She doesn't invite me over much,
I'll tell you that.

59

147880

2656

JF: သူက ကျွန်မကို အများကြီး မဖိတ်ဘူး၊
ဒါကို ပြောပြမယ်။

02:42

LT: I have to use a lot of social media --

60

150560

2016

LT: လူမှုရေး မီဒီယာတွေ အများကြီး သုံးရတယ်

02:44

You be quiet now. And so --

61

152600

1496

ရှင် အခု တိတ်တိတ်နေပါ ။ ဒီတော့

02:46

(Laughter)

62

154120

2296

(ရယ်သံများ)

02:48

LT: And I look through my emails,
I look through my texts

63

156440

3016

LT: ကိုယ့်မိတ်ဆွေတွေကို တွေ့ဖို့
အီးမေးလ်တွေ၊ စာသားတွေ

02:51

to find my friends,

64

159480

1216

လှန်လှောကြည့်တယ်။

02:52

so I can answer them
as quickly as possible,

65

160720

2096

သူတို့ဆီ အမြန်ဆုံး စာပြန်နိုင်အောင်ပေါ့။

02:54

because I know they need my counsel.

66

162840

2416

အကြောင်းက ကျွန်မရဲ့ အကြံဉာဏ်
သူတို့လိုတာ သိလို့ပါ။

02:57

(Laughter)

67

165280

2776

(ရယ်သံများ)

03:00

They need my support,

68

168080

1256

သူတို့ ကျွန်မရဲ့အားပေးမှု

03:01

because most of my friends
are writers, or activists, or actors,

69

169360

3096

လိုတာက မိတ်ဆွေအများစုဟာ စာရေးဆရာ၊
လှုပ်ရှားသူ၊ သရုပ်ဆောင်တွေ

03:04

and you're all three ...

70

172480

1296

ဖြစ်တော့ ရှင်ကတော့

03:05

and a long string
of other descriptive phrases,

71

173800

3616

သုံးမျိုးစလုံး၊ အထူးဖေါ်ပြရမယ့် အခြား
စကားစုတွေတစ်သီကြီးနဲ့ ဆိုတာကြောင့်လေ။

03:09

and I want to get to you
as soon as possible,

72

177440

4296

ရှင့်ဆီကို အမြန်ဆုံး ရောက်ချင်ပါတယ်။

03:13

I want you to know that I'm there for you.

73

181760

2056

ကျွန်မ ရှင့်အတွက်ရှိတာ ရှင် သိစေချင်တယ်။

03:15

JF: Do you do emojis?

74

183840

1296

JF: အီမိုဂျိ သုံးလား။

03:17

LT: Oh ...
JF: No?

75

185160

1896

LT: အိုး...
JF: မသုံးဘူးလား။

03:19

LT: That's embarrassing.
JF: I'm really into emojis.

76

187080

2456

LT: ရှက်စရာကြီး။
JF: ကျွန်မတော့ အရမ်းစိတ်ပါတယ်။

03:21

LT: No, I spell out my --

77

189560

1416

LT: ဟင့်အင်း၊ ကျွန်မက..

03:23

I spell out my words of happiness
and congratulations,

78

191000

4776

ကျွန်မက..ပျော်ရွင်မှု၊ ချီးကျူးမှုတွေနဲ့
ဝမ်းနည်းမှုရဲ့ ကိုယ့်စာလုံးတွေကို

03:27

and sadness.

79

195800

1656

ရှင်းအောင်ပြောတယ်။

03:29

JF: You spell it right out --

80

197480

1416

JF: ဒါကို ရှင်းအောင်ပြောတယ်..

03:30

LT: I spell it, every letter.

81

198920

1381

LT: တစ်လုံးချင်း ထွက်ပြောတယ်။

03:32

(Laughter)

82

200325

1571

(ရယ်သံများ)

03:33

JF: Such a purist.

83

201920

1176

JF: အဲလောက် ထုံးမီစံကျတာ

03:35

You know, as I've gotten older,

84

203120

1936

သိတဲ့အတိုင်း အသက်ကြီးလာပြီဆိုတော့

03:37

I've understood more
the importance of friendships,

85

205080

3216

ခင်မင်ရင်းနှီးမှုရဲ့ တန်ဖိုးကို
ပိုနားလည်လာပြီး

03:40

and so, I really make an effort

86

208320

1856

ဒါနဲ့ ကမ်းလှမ်းကာ အချိန်းအချက်လုပ်ဖို့

03:42

to reach out and make play dates --
not let too much time go by.

87

210200

4616

အချိန် သိပ်အကုန်မခံပဲ တကယ်ပဲ
အားထုတ်လုပ်ဆောင်တယ်။

03:46

I read a lot

88

214840

1216

စာအများကြီး ဖတ်တယ်။

03:48

so, as Lily knows all too well,

89

216080

1936

ဒီတော့ Lily ကောင်းကောင်း သိသလိုပဲ

03:50

my books that I like,
I send to my friends.

90

218040

2056

ကြိုက်တဲ့စာအုပ်တွေ မိတ်ဆွေကိုပို့ပေးတယ်။

03:52

LT: When we knew we would be here today

91

220120

1936

LT: သိခဲ့ကြလို့ ဒီနေ့ ဒီကိုရောက်တာလေ။

03:54

you sent me a lot of books
about women, female friendships,

92

222080

2816

အမျိုးသမီး၊ ခင်မင်ရင်းနှီးမှု အကြောင်း
စာအုပ်တွေ ပို့ပေးတယ်၊

03:56

and I was so surprised
to see how many books,

93

224920

3536

အံ့ဩမိတာက စာအုပ်တွေ၊ မကြာခင်က

04:00

how much research
has been done recently --

94

228480

2336

လုပ်ထားတဲ့ သုသေသနတွေ များတာကိုပါ။

04:02

JF: And were you grateful?
LT: I was grateful.

95

230840

2496

JF: ကျေးဇူးမတင်ဘူးမိလား။
LT: ကျေးဇူးတင်တာပေါ့။

04:05

(Laughter)

96

233360

4280

(ရယ်သံများ)

04:10

PM: And --

97

238400

1216

PM: ပြီးတော့....

04:11

LT: Wait, no, it's really important
because this is another example

98

239640

3176

LT: နေဦး၊ အရေးကြီးတဲ့
အကြောင်းက အမျိုးသမီးတွေ ဘယ်လို

04:14

of how women are overlooked,
put aside, marginalized.

99

242840

3376

လျစ်လျူရှုခံ၊ ဘေးဖယ်ခံ၊ ပထုတ်ခံရတယ်
ဆိုတာက နောက်ထပ် ဥပမာလေ။

04:18

There's been very little
research done on us,

100

246240

2776

အကြိမ်အများကြီး အကြံဉာဏ်ပေးခဲ့တာတောင်
ကျွန်မတို့အကြောင်း

04:21

even though we volunteered lots of times.

101

249040

1976

သုသေသနပြုချက်က အရမ်းကို နည်းပါးတယ်။

04:23

JF: That's for sure.

102

251040

1256

JF: ကျိန်းသေပါပဲရှင်။

04:24

(Laughter)

103

252320

2616

(ရယ်သံများ)

04:26

LT: This is really exciting,
and you all will be interested in this.

104

254960

3216

LT: ဒါအရမ်း စိတ်လှုပ်ရှားဖို့ကောင်းတယ်၊
အားလုံး စိတ်ဝင်စားကြမှာပါ။

04:30

The Harvard Medical School study has shown

105

258200

2696

Harvard ဆေးကျောင်း လေ့လာမှုက ပြတာက

04:32

that women who have
close female friendships

106

260920

4216

ရင်းနှီးတဲ့ အမျိုးသမီး ခင်မင်မှုရှိတဲ့
အမျိုးသမီးတွေဟာ အဟန့်အတား

04:37

are less likely to develop impairments --

107

265160

3616

ဖြစ်နိုင်ခြေ ပိုနည်းပါးတယ်၊ အသက်ကြီးရင်

04:40

physical impairments as they age,

108

268800

2136

ဖြစ်တတ်တဲ့ ရုပ်ပိုင်းအဟန့်အထားတွေပေါ့၊

04:42

and they are likely to be seen
to be living much more vital, exciting --

109

270960

5496

သူတို့ကို အများကြီး ပိုရှင်သန်
တက်ကြွသူတွေအဖြစ် မြင်ရဖို့ရှိတယ်။

04:48

JF: And longer --

110

276480

1216

JF: ပြီး ပိုအသက်ရှည်တယ်၊

04:49

LT: Joyful lives.

111

277720

1216

LT: ပျော်စရာ ဘဝတွေပေါ့။

04:50

JF: We live five years longer than men.

112

278960

1896

JF: အမျိုးသားတွေထက် ငါးနှစ် ပိုရှည်တယ်။

04:52

LT: I think I'd trade the years for joy.

113

280880

2056

နှစ်တွေကို အပျော်အတွက် လဲချင်မယ်ထင်တယ်။

04:54

(Laughter)

114

282960

2680

(ရယ်သံများ)

04:58

LT: But the most important
part is they found --

115

286720

2256

LT: ဒါပေမဲ့ အရေးကြီးဆုံးအပိုင်းက
သူတို့တွေ့တဲ့

05:01

the results were so exciting
and so conclusive --

116

289000

3856

ရလဒ်တွေဟာ အရမ်း စိတ်လှုပ်ရှားစရာ
ကောင်းပြီး ခိုင်မာမှုရှိတာပါ။

05:04

the researchers found

117

292880

1896

သုသေသီတွေ တွေ့ရှိတာက

05:06

that not having close female friends
is detrimental to your health,

118

294800

5736

ရင်းနှီးတဲ့ အမျိုးသမီး မိတ်ဆွေမရှိခြင်းဟာ
ဆေးလိပ်သောက်တာ ၊ အဝလွန်တာတို့လိုပဲ

05:12

as much as smoking or being overweight.

119

300560

2976

ကျန်းမာရေးကို ထိခိုက်စေတာပါ။

05:15

JF: And there's something else, too --

120

303560

1856

JF: နောက်ထပ်လည်း ရှိသေးတယ်..

05:17

LT: I've said my part, so ...

121

305440

1416

LT: ကျွန်မတော့ ပြောပြီးပြီ ..

05:18

(Laughter)

122

306880

1016

(ရယ်သံများ)

05:19

JF: OK, well, listen to my part,
because there's an additional thing.

123

307920

3656

JK: ကောင်းပြီ၊ ကျွန်မအပိုင်း နားထောင်ပါဦး၊
ထပ်ဖြည့်ပေးချင်တာ တစ်ခုရှိလို့ပါ။

05:23

Because they only --
for years, decades --

124

311600

2176

အကြောင်း ဒါတွေက
ဆယ်စုနှစ်တွေပဲ ရှိသေးလို့ပါ။

05:25

they only researched men when they
were trying to understand stress,

125

313800

4256

စိတ်ဖိစီးမှုကို နားလည်ဖို့ ကြိုးစားရင်း
အမျိုးသားတွေကိုပဲ သုသေသနပြုကြတယ်။

05:30

only very recently have they researched
what happens to women when we're stressed,

126

318080

4496

သိပ်မကြာခင်ကမှ စိတ်ဖိစီးမှုခံရတဲ့အခါ
အမျိုးသမီးတွေမှာဖြစ်တာကို လေ့လာတာပါ၊

05:34

and it turns out
that when we're stressed -- women,

127

322600

4336

တွေ့ရတာက ကျွန်မတို့ အမျိုးသီးတွေဟာ
စိတ်ဖိစီးမှုခံရတဲ့အခါ

05:38

our bodies get flooded by oxytocin.

128

326960

3216

ကိုယ်မှာ အောက်စီတိုစင်တွေနဲ့ ပြည့်လာပါတယ်။

05:42

Which is a feel-good, calming,
stress-reducing hormone.

129

330200

3496

ဒါက နေလို့ကောင်းပြီး ငြိမ်သက်ကာ
စိတ်ဖိစီးမှု လျော့စေတဲ့ ဟိုမုန်းပါ။

05:45

Which is also increased
when we're with our women friends.

130

333720

5056

ဒါက ကျွန်မတို့ရဲ့ အမျိုးသမီး မိတ်ဆွေတွေနဲ့
အတူရှိချိန်မှာလည်း တိုးစေပါတယ်။

05:50

And I do think that's one reason
why we live longer.

131

338800

3376

ဒါဟာ ကျွန်မတို့တွေ ပိုအသက်ရှည်ခြင်းရဲ့
အကြောင်းတစ်ရပ်လို့ လုံးဝယုံတယ်။

05:54

And I feel so bad for men
because they don't have that.

132

342200

2616

ယောက်ျားတွေမှာ ဒါမရှိကြတဲ့အတွက်
စိတ်မကောင်းဖြစ်မိတယ်။

05:56

Testosterone in men
diminishes the effects of oxytocin.

133

344840

4216

ယောက်ျားတွေမှာရှိတဲ့ တဲစ်တိုစတီရုန်းက
အောက်စီတိုစင်ကို လျော့ပါးစေတယ်။

06:01

LT: Well, when you and I
and Dolly made "9 to 5" ...

134

349080

3216

LT: အင်း၊ ရှင်နဲ့ ကျွန်မ နဲ့ Dolly တို့
"9 to 5" ကားရိုက်တုန်းက

06:04

JF: Oh --

135

352320

1216

JF: အိုး...

06:05

LT: We laughed, we did,
we laughed so much,

136

353560

2056

LT: ကျွန်မတို့ ရယ်တာ၊
အရမ်းကို ရယ်ခဲ့တာလေ။

06:07

we found we had so much in common
and we're so different.

137

355640

2696

ကျွန်မတို့ဟာ အတော်များများတူပြီး
အတော့ကို ကွဲပြားတာလေ။

06:10

Here she is, like Hollywood royalty,

138

358360

1715

ဒီမှာ သူမက Hollywood တော်ဝင်လိုပဲ။

06:12

I'm like a tough kid from Detroit,

139

360099

2077

ကျွန်မကတော့ Detroit က လူရမ်းကားလေး လိုပေါ့

06:14

[Dolly's] a Southern kid
from a poor town in Tennessee,

140

362200

4696

Dolly ဟာ Tennessee ရဲ့ ဆင်းရဲ့တဲ့
မြို့လေးက တောင်ပိုင်းသူကလေးပါ။

06:18

and we found we were so in sync as women,

141

366920

3416

ကျွန်မတို့ဟာ မိန်းမသားတွေ အနေနဲ့
အရမ်းကို လိုက်ဖက်တာကို တွေ့ရှိပြီး

06:22

and we must have --

142

370360

1216

ရှိရမှာက....

06:23

we laughed -- we must have added
at least a decade onto our lifespans.

143

371600

6136

ရယ်ခဲ့တယ်၊ ကျွန်မတို့ရဲ့ အသက်ကိုကို
အနည်းဆုံး ဆယ်နှစ်လောက် တိုးပေးနိုင်ခဲ့တာ။

06:29

JF: I think -- we sure
crossed our legs a lot.

144

377760

2776

တင်ပျဉ်ချိတ် များများထိုင် ဖို့ကတော့
ကျိန်းသေတယ် ထင်တာပဲ။

06:32

(Laughter)

145

380560

1976

(ရယ်သံများ)

06:34

If you know what I mean.

146

382560

2616

ဆိုလိုတာ ရှင်သိရင်ပေါ့။

06:37

LT: I think we all know what you mean.

147

385200

2176

ရှင်ဆိုလိုတာ အားလုံးသိတယ်လို့ ထင်ပါတယ်။

06:39

(Laughter)

148

387400

2016

(ရယ်သံများ)

06:41

PM: You're adding decades
to our lives right now.

149

389440

2696

PM: အခု ခင်ဗျားတို့ အသက်ကို
ဆယ်ချီပြီး တိုးပေးနေပြီ။

06:44

So among the books that Jane
sent us both to read on female friendship

150

392160

4936

အမျိုးသမီး ခင်မင်မှုအကြောင်း ဖတ်ဖို့
နှစ်ယောက်လုံးကို Jane ပို့ခဲ့တဲ့ စာအုပ်တွေ

06:49

was one by a woman we admire greatly,
Sister Joan Chittister,

151

397120

3856

အနက်က တစ်အုပ်က ကျွန်တော်တို့ အရမ်းကို
လေးစားတဲ့ Sister Joan Chittister ပါ။

06:53

who said about female friendship

152

401000

2096

အမျိုးသမီး ခင်မင်မှုအကြောင်း သူမပြောတာက

06:55

that women friends
are not just a social act,

153

403120

4256

အမျိုးသမီး မိတ်ဆွေတွေဟာ လူမှုရေး
လုပ်ရပ်သက်သက် မဟုတ်ပဲ

06:59

they're a spiritual act.

154

407400

1896

စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ လုပ်ရပ်ပါ။

07:01

Do you think of your friends as spiritual?

155

409320

2216

မိတ်ဆွေတွေကို စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ
အဖြစ် ထင်လား။

07:03

Do they add something
spiritual to your lives?

156

411560

2416

ခင်ဗျားတို့ ဘဝကို စိတ်ပိုင်းအရ
တစ်ခုခု ဖြည့်ပေးလား။

07:06

LT: Spiritual -- I absolutely think that.

157

414000

4016

LT: စိတ်ပိုင်း... လုံးဝကို ထင်တာပေါ့။

07:10

Because -- especially people
you've known a long time,

158

418040

3056

အကြောင်းက အထူးသဖြင့် ကိုယ်အကြာကြီး
သိလာတဲ့ လူတွေပေါ့၊

07:13

people you've spent time with --

159

421120

1576

ကိုယ့်နဲ့ အချိန်ကုန်ဆုံးတဲ့ လူတွေ

07:14

I can see the spiritual
essence inside them,

160

422720

3056

သူတို့ကိုယ်တွင်းက စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ
အနှစ်သာရ၊ သိမ်မွေ့မှု၊

07:17

the tenderness, the vulnerability.

161

425800

2920

အားနွဲ့မှု ကိုမြင်နိုင်လို့ပါ။

07:22

There's actually kind of a love,
an element of love in the relationship.

162

430440

4176

ဆက်နွယ်မှုထဲက မေတ္တာရဲ့ အစိတ်အပိုင်း၊
ချစ်ခြင်းဆိုတာမျိုး တကယ်ရှိပါတယ်။

07:26

I just see deeply into your soul.

163

434640

3656

ရှင့်ရဲ့ စိတ်ရင်းကို နက်နက်ရှိုင်းရှိုင်း
မြင်ရတာလေ။

07:30

PM: Do you think that, Jane --

164

438320

1456

PM: Jane ရော၊ ဒီလိုထင်လား။

07:31

LT: But I have special powers.

165

439800

1560

LT: ကျွန်မမှာ အစွမ်းထူးတွေရှိတယ်

07:34

JF: Well, there's all kinds of friends.

166

442120

1896

JF: အင်း မိတ်ဆွေ မျိုးစုံရှိပါတယ်။

07:36

There's business friends,
and party friends,

167

444040

2536

လုပ်ငန်းဆိုင်ရာ မိတ်ဆွေတွေ၊
ပါတီက မိတ်ဆွေတွေပေါ့။

07:38

I've got a lot of those.

168

446600

1416

ဒါတွေ အကုန် ကျွန်မမှာရှိတယ်။

07:40

(Laughter)

169

448040

1976

(ရယ်သံများ)

07:42

But the oxytocin-producing
friendships have ...

170

450040

3880

ဒါပေမဲ့ အောက်စီတိုစင် ထုတ်ပေးတဲ့
ခင်မင်ရင်းနှီးမှုတွေမှာ ....

07:47

They feel spiritual
because it's a heart opening, right?

171

455320

4496

သူတို့ကတော့ အထူးတလည်ခံစားရတယ်၊
ဘာလို့ဆို ဒါက ရင်ဖွင့်တာပဲမို့လား။

07:51

You know, we go deep. And --

172

459840

1720

သိတဲ့အတိုင်း နက်ရှိုင်းတယ်။ ပြီး..

07:54

I find that I shed tears a lot
with my intimate friends.

173

462840

5000

ကျွန်မရဲ့ မိတ်ဆွေ အရင်းအချာတွေနဲ့ မျက်ရည်
အများကြီး ကျခဲ့ဖူးတယ်လို့ ထင်တယ်။

08:01

Not because I'm sad but because
I'm so touched and inspired by them.

174

469040

5296

ဝမ်းနည်းလိုမဟုတ်ပဲ သူတို့ကြောင့်
အရမ်းခံစားမိ၊ စိတ်တက်ကြွမိလို့ပါ။

08:06

LT: And you know one of you
is going to go soon.

175

474360

2280

LT: ရှင်တို့ထဲက တစ်ယောက်
ခဏနေ သွားတော့မှာနော်။

08:09

(Laughter)

176

477120

3160

(ရယ်သံများ)

08:14

PM: Well, two of us are sitting here,
Lily, which one are you talking about?

177

482520

4456

PM: အင်း နှစ်ယောက်စလုံး ဒီမှာ ထိုင်
နေကြတယ်၊ Lily ဘယ်သူ့ကိုပြောနေတာလဲ။

08:19

(Laughter)

178

487000

1376

(ရယ်သံများ)

08:20

And I always think, when women
talk about their friendships,

179

488400

2816

အမြဲထင်မိတာက အမျိုးသမီးတွေ
သူတို့ရဲ့ ခင်မင်မှုတွေအကြောင်း

08:23

that men always look a little mystified.

180

491240

3256

ပြောရင် ယောက်ျားတွေဟာ အမြဲ နည်းနည်း
နဝေတိမ်တောင်ဖြစ်ပုံရတယ်။

08:26

What are the differences, in your opinion,

181

494520

2536

ခင်ဗျား အမြင်မှာ ယောက်ျားတွေ
ရင်းနှီးမှုနဲ့

08:29

between men friendships
and women friendships?

182

497080

2976

မိန်းမတွေ ရင်းနှီးမှုကြားက ကွာခြားချက်တွေ
က ဘာတွေလဲ။

08:32

JF: There's a lot of difference,

183

500080

1976

JF: ကွာခြားချက်က အများကြီးပါ။

08:34

and I think we have to have
a lot of empathy for men --

184

502080

2936

ယောက်ျားတွေကို အများကြီး
စာနာကြည့်ဖို့လိုတာပေါ့ ရှင်။

08:37

(Laughter)

185

505040

1696

(ရယ်သံများ)

08:38

that they don't have what we have.

186

506760

3720

ကျွန်မတို့မှာရှိတာ သူတို့မှာ မရှိကြဘူးလေ။

08:43

Which I think may be why they die sooner.

187

511040

2536

ဒါကြောင့် သူတို့ စောစော သေကြတာလို့
ထင်တာပဲ။

08:45

(Laughter)

188

513600

1535

(ရယ်သံများ)

08:47

I have a lot of compassion for men,

189

515159

2697

ယောက်ျားတွေကို အများကြီး ကရုဏာ သက်မိတယ်၊

08:49

because women, no kidding, we --

190

517880

3616

အကြောင်းက နောက်တာမဟုတ်ဘူးနော်
ကျွန်မတို့ မိန်းမတွေရဲ့...

08:53

women's relationships, our friendships
are full disclosure, we go deep.

191

521520

5616

အမျိုးသမီး ဆက်နွယ်မှု၊ ကျွန်မတို့ရဲ့
ခင်မင်ရင်းနှီးမှုဟာ နက်ရှိုင်း လို့ပါ။

08:59

They're revelatory.

192

527160

1440

ဒါတွေဟာ အမြင်သစ်ပေးနိုင်တယ်လေ။

09:01

We risk vulnerability --
this is something men don't do.

193

529760

4336

ကျွန်မတို့က အားနည်းချက်ကို စွန့်စားတယ်
..ဒါက ယောက်ျားတွေ မလုပ်ကြဘူးလေ။

09:06

I mean how many times
have I asked you, "Am I doing OK?"

194

534120

3536

ဆိုလိုတာက "ကျွန်မ အဆင်ပြေလား" လို့
ရှင့်ကို ဘယ်နှစ်ခါမေးဖူးလဲ။

09:09

"Did I really screw up there?"

195

537680

2256

"ကျွန်မက ပေါက်တိကပေါက်ချာ
ဖြစ်ခဲ့လား" လို့လေ။

09:11

PM: You're doing great.

196

539960

1376

PM: လုပ်တာ ကောင်းပါတယ် ဗျ။

09:13

(Laughter)

197

541360

1096

(ရယ်သံများ)

09:14

JF: But I mean, we ask questions like that

198

542480

3136

JF: ဒါပေမဲ့ ဆိုလိုတာက ကျွန်မတို့
အမျိုးသမီး မိတ်ဆွေအကြောင်းလို

09:17

of our women friends,

199

545640

1216

မေးခွန်းတွေတော့ မေးပါတယ်။

09:18

and men don't.

200

546880

2016

ယောက်ျားတွေကတော့ မမေးဘူးလေ။

09:20

You know, people describe women's
relationships as face-to-face,

201

548920

3896

သိတဲ့အတိုင်း၊ လူတွေက အမျိုးသမီး
ဆက်ဆံရေးကို မျက်နှာချင်းဆိုင်လို့ ဆိုပြီး

09:24

whereas men's friendships
are more side-by-side.

202

552840

3016

ယောက်ျား ဆက်ဆံရေးကျတော့
ဘေးချင်းယှဉ် လို့ပြောကြတယ်။

09:27

LT: I mean most of the time
men don't want to reveal their emotions,

203

555880

3736

LT: ဆိုလိုတာက အချိန်အများစုမှာ
ယောကျားတွေဟာ ခံစားချက်တွေကို မလှစ်ဟချင်ပဲ

09:31

they want to bury deeper feelings.

204

559640

1696

ပိုနက်တဲ့ခံစားမှုတွေကို မျိုသိပ်တယ်

09:33

I mean, that's the general,
conventional thought.

205

561360

3016

ဆိုလိုတာက ဒါဟာ ယေဘုယျ၊ သမားရိုးကျ အတွေးပါ။

09:36

They would rather go off in their man cave
and watch a game or hit golf balls,

206

564400

4536

သူတို့ရဲ့ ယောက်ျားဂူထဲကိုသွားပြီး
ဂေါက်ရိုက်တာ၊ အားကစား

09:40

or talk about sports,
or hunting, or cars or have sex.

207

568960

4616

အကြောင်းပြောတာ၊ အမဲလိုက်တာ၊ ကားတွေနဲ့
လိင်ဆက်ဆံတာတွေ လုပ်ကြတယ်။

09:45

I mean, it's just the kind of --
it's a more manly behavior.

208

573600

3256

ဆိုလိုတာက ဒါက ယောက်ျား
ပိုဆန်တဲ့ အပြုအမူမျိုးပါ။

09:48

JF: You meant --
LT: They talk about sex.

209

576880

2296

JF: ရှင်ဆိုလိုတာက
LT: သူတို့ လိင်ကိစ္စပြောတာ။

09:51

I meant they might have sex

210

579200

1696

ဆိုလိုတာက သူတို့ရဲ ယောက်ျားဂူထဲ

09:52

if they could get somebody
in their man cave to --

211

580920

2376

တစ်ယောက်ယောက် ရောက်လာရင်
လိင်ဆက်ဆံလောက်တယ်လို့ပါ။

09:55

(Laughter)

212

583320

1760

(ရယ်သံများ)

09:58

JF: You know something, though,
that I find very interesting --

213

586360

3216

အရမ်း စိတ်ဝင်စားစရာကောင်းတယ်လို့
ကျွန်မထင်တဲ့ဟာ တစ်ခု ရှင်သိပေမယ့်

10:01

and again, psychologists didn't know this
until relatively recently --

214

589600

4576

ထပ်ပြောရရင် စိတ်ပညာရှင်တွေ
မကြာသေးခင်ကမှ သိတာက

10:06

is that men are born every bit
as relational as women are.

215

594200

3736

ယောက်ျားတွေဟာ မိန်းမတွေလိုပဲ မွေးချိန်မှာ
ဆက်နွယ်မှု ရှိနေကြတာပါ။

10:09

If you look at films
of newborn baby boys and girls,

216

597960

3616

ရုပ်ရှင်ထဲမှာ မွေးကင်းစ ယောက်ျားလေး၊
မိန်ကလေးတွေကို ကြည့်လိုက်ရင်

10:13

you'll see the baby boys
just like the girls,

217

601600

2096

ယောက်ျားပေါက်စလေးတွေဟာ
မိန်းကလေးတွေ လိုပဲလေ၊

10:15

gazing into their mother's eyes,

218

603720

2336

သူတို့အမေတွေရဲ့ မျက်လုံးတွေထဲ
ငေးကြည့်နေကြတာ။

10:18

you know, needing that relational
exchange of energy.

219

606080

4176

သိတဲ့အတိုင်း၊ စွမ်းအင်ရဲ့ ဆက်နွယ်မှုကို
ဖလှယ်ချင်တာကို ပြနေတာလေ။

10:22

When the mother looks away,
they could see the dismay on the child,

220

610280

5296

မိခင်က မျက်နှာကိုလွှဲလိုက်တဲ့အခါ ကလေးရဲ့
တုန်လှုပ်မှုကို မြင်တွေ့နိုင်ပါတယ်။

10:27

even the boy would cry.

221

615600

1256

ကောင်လေးက ငိုတောင်ငိုမယ်။

10:28

They need relationship.

222

616880

1856

သူတို့ဟာ ဆက်နွယ်မှုကို လိုအပ်ကြတယ်။

10:30

So the question is why,
as they grow older, does that change?

223

618760

3976

ဒီတော့ မေးခွန်းက သူတို့ကြီးလာတော့
ဘာလို့ပြောင်းသွားတာလဲ။

10:34

And the answer is patriarchal culture,

224

622760

2336

အဖြေကတော့ ယောက်ျားကြီးစိုးတဲ့
ယဉ်ကျေးမှုပါ။

10:37

which says to boys and young men

225

625120

2976

ကောင်လေးတွေနဲ့ လူရွယ်တွေကို
ဆက်နွယ်မှုကို လိုအပ်ခြင်း၊

10:40

that to be needing of relationship,
to be emotional with someone is girly.

226

628120

5256

စိတ်လှုပ်ရှားခံစားမှုတို့လို အရာတွေဟာ
မိန်းကလေးဆန်မှုလို့ ထင်မြင်ကြတယ်။

10:45

That a real man doesn't ask
directions or express a need,

227

633400

5656

တကယ့် ယောက်ျားတွေဟာဟာ လမ်းညွန်ချက်
တောင်းတာ၊ လိုအပ်တာကို မေးတာ မလုပ်ဘူး။

10:51

they don't go to doctors if they feel bad.

228

639080

2296

နေထိုင်မကောင်းရင် ဆရာဝန်ဆီ မသွားဘူး။

10:53

They don't ask for help.

229

641400

1576

အကူအညီ မတောင်းဘူး။

10:55

There's a quote that I really like,

230

643000

1696

အရမ်းကြိုက်တဲ့ ကိုးကားချက် တစ်ခုက

10:56

"Men fear that becoming 'we'
will erase his 'I'."

231

644720

4736

"ယောက်ျားတွေကြောက်တာက "ငါတို့"
ဖြစ်လာမှုက သူ့ရဲ့ "ငါ"ကို ဖျက်ပစ်မှာကိုပါ။"

11:01

You know, his sense of self.

232

649480

1696

သိတဲ့အတိုင်း၊ သူရဲ့ အတ္တ သဘောလေ။

11:03

Whereas women's sense of self
has always been kind of porous.

233

651200

4496

မိန်းမတွေရဲ့ အတ္တသဘောကျတော့
အမြဲ စိမ့်ဝင်နိုင်မှုမျိုး ဖြစ်နေတယ်။

11:07

But our "we" is our saving grace,

234

655720

3816

ဒါပေမဲ့ "ငါတို့" ဆိုတာဟာ ကျွန်မတို့ရဲ့
ကျက်သရေ ဆယ်ခြင်းပါ။

11:11

it's what makes us strong.

235

659560

2456

ဒါက ကျွန်မတို့ကို သန်မာအောင် လုပ်ပေးတားပါ။

11:14

It's not that we're better than men,

236

662040

1736

ကျွန်မတို့ ယောက်ျားတွေထက် မသါပါဘူး။

11:15

we just don't have
our masculinity to prove.

237

663800

2048

ကျွန်မတို့ ဖိုသဘာဝကို သက်သေပြဖို့ မလိုဘူး။

11:18

LT: And, well --

238

666440

1216

LT: ပြီးတော့၊ အင်း...

11:19

JF: That's a Gloria Steinem quote.

239

667680

1656

JF: ဒါ Gloria Steinem ရဲ့ အဆိုပါ။

11:21

So we can express our humanity --
LT: I know who Gloria Steinem is.

240

669360

3376

ဒီတော့ လူသားဆန်မှုကို ဖော်ပြနိုင်တယ်။
LT: Gloria Steinem ကိုသိတယ်။

11:24

JF: I know you know who she is,
but I think it's a --

241

672760

2477

JF: သူမကို ရှင်သိတာ သိတယ်၊ ဒါပေမဲ့ ထင်တာက

11:27

(Laughter)

242

675261

2035

(ရယ်သံများ)

11:29

No, but it's a great quote, I think.

243

677320

1856

ဒါတကယ့် အဆိုကြီးလို့ ထင်တယ်။

11:31

We're not better than men, we just
don't have our masculinity to prove.

244

679200

4256

ကျွန်မတို့ ယောက်ျားတွေထက် မသာပါဘူး။
သက်သေပြစရာ ဖိုသဘာဝ မရှိဘူး။

11:35

And that's really important.

245

683480

1376

ဒါက တကယ် အရေးကြီးပါတယ်။

11:36

LT: But men are
so inculcated in the culture

246

684880

2576

LT: ဒါပေမဲ့ ယောက်ျားတွေဟာ
ယောက်ျားကြီးစိုးမှုမှာ

11:39

to be comfortable in the patriarchy.

247

687480

3136

နေသာထိုင်သာရှိတဲ့ ယဉ်ကျေးမှုထဲကို
အရမ်းကို ရိုက်သွင်းခံရတာလေ။

11:42

And we've got to make
something different happen.

248

690640

2936

ကျွန်မတို့က ဆန်းသစ်တာတစ်ခုခု
လုပ်ဖို့လိုတယ်လေ။

11:45

JF: Women's friendships
are like a renewable source of power.

249

693600

4176

JF: အမျိုးသမီးတွေရဲ့ ချစ်ခင်ရင်းနှီးမှုဟာ
ထပ်ဆန်းသစ်နိုင်တဲ့ စွမ်းအင်နဲ့ ဆင်တူတယ်။

11:49

LT: Well, that's what's exciting
about this subject.

250

697800

2456

LT: ဒါက ဒီအကြောင်းနဲ့ပတ်သက်ပြီး
စိတ်လှုပ်ရှားစရာပါ။

11:52

It's because our friendships --

251

700280

1536

ကျွန်မတို့ရဲ့ ရင်းနှီးမှုကြောင့်

11:53

female friendships
are just a hop to our sisterhood,

252

701840

4616

မိန်းမချင်းရင်းနှီးမှုတွေဟာ ညီမရင်းချာ
ချစ်ကြည်မှု ခရီးတစ်ထောက် ဖြစ်ပြီး

11:58

and sisterhood can be
a very powerful force,

253

706480

3416

ညီမရင်းချာ ချစ်ကြည်မှုဟာ အရမ်း
အစွမ်းရှိတဲ့ အားအင်တစ်ခု ဖြစ်နိုင်တယ်လေ။

12:01

to give the world --

254

709920

1416

ကမ္ဘာကြီးကို ပေးဖို့...

12:03

to make it what it should be --

255

711360

1816

ဖြစ်သင့်တဲ့ ကမ္ဘာကို ဖန်တီးဖို့လေ။

12:05

the things that humans desperately need.

256

713200

2920

လူသားတွေ အရူးအမူး လိုအပ်တာတွေပေါ့။

12:08

PM: It is why we're talking about it,

257

716840

1816

PM: ဒါကြောင့် ဒါကို ပြောနေကြတာပါ။

12:10

because women's friendships are,

258

718680

1696

အမျိုးသမီးတွေရဲ့ ရင်းနှီးမှုတွေဟာ

12:12

as you said, Jane,

259

720400

1216

Jan ပြောသလို ဆန်းသစ်လို့

12:13

a renewable source of power.

260

721640

1336

ရတဲ့ စွမ်းအင်ရင်းမြစ်လို့ပါ။

12:15

So how do we use that power?

261

723000

1480

ဒီတော့ ဒါကို ဘယ်လို သုံးကြမလဲ။

12:17

JF: Well, women are the fastest growing
demographic in the world,

262

725760

3376

JF: အင်း၊ မိန်းမတွေဟာ ကမ္ဘာမှာ
အမြန်ဆုံး တိုးပွားနေတဲ့ လူဦးရေပါ၊

12:21

especially older women.

263

729160

1216

အထူးက သက်ကြီးမိန်းမတွေပါ။

12:22

And if we harness our power,
we can change the world.

264

730400

4056

ကျွန်မတို့ရဲ့ စွမ်းအားကို အသုံးချနိုင်ရင်
ကမ္ဘာကို ပြောင်းလဲနိုင်တာပေါ့။

12:26

And guess what? We need to.

265

734480

1536

ဘာလို့ ထင်လဲ။ လုပ်ဖို့လိုတာပါ။

12:28

(Applause)

266

736040

2136

(လက်ခုပ်သံများ)

12:30

And we need to do it soon.

267

738200

1296

စောစောကို လုပ်ဖို့လို့တာ။

12:31

And one of the things
that we need to do --

268

739520

2496

လုပ်ဖို့လိုတာ တစ်ခုက ဒါကို

12:34

and we can do it as women --

269

742040

1536

မိန်းမတွေအဖြစ်နဲ့ လုပ်နိုင်တယ်။

12:35

for one thing, we kind of set
the consumer standards.

270

743600

3096

တစ်ခုရှိတာက၊ သုံးစွဲသူ
စံနှုန်းတွေ ချမှတ်တာမျိုးပေါ့။

12:38

We need to consume less.

271

746720

2416

ကျွန်မတို့ လျှော့သုံးဖို့လိုတယ်။

12:41

We in the Western world
need to consume less

272

749160

2976

ကျွန်မတို့ အနောက်တိုင်းမှာ
လျှော့သုံးဖို့လိုတယ်။

12:44

and when we buy things, we need to
buy things that are made locally,

273

752160

3216

ပစ္စည်းတွေ ဝယ်တဲ့အခါ ဒေသတွင်း
လုပ်တဲ့ပစ္စည်းတွေ ဝယ်ဖို့လိုတယ်။

12:47

when we buy food, we need to buy food
that's grown locally.

274

755400

3096

အစားအစာဝယ်ရင် ဒေသတွင်း စိုက်တဲ့
အစားအစာကို ဝယ်ဖို့လိုတယ်။

12:50

We are the ones
that need to get off the grid.

275

758520

3216

ကျွန်မတို့ဟာ ကိုယ့်ဘာသာ လုံလောက်အောင်
လုပ်ဖို့ လိုသူတွေပါ။

12:53

We need to make ourselves
independent from fossil fuels.

276

761760

5736

ကျွန်မတို့ကိုယ်တိုင် ရုပ်ကြွင်းလောင်စာ
တွေကို မှီခိုရတာ ကင်းဖို့လိုတယ်။

12:59

And the fossil fuel companies --

277

767520

1976

ရုပ်ကြွင်းလောင်စာ ကုမ္ပဏီတွေဖြစ်တဲ့...

13:01

the Exxons and the Shell Oils
and those bad guys --

278

769520

3136

Exxons နဲ့ Shell Oils နဲ့ ဒီလူဆိုးတွေဟာ...

13:04

cause they are --

279

772680

1216

သူတို့တွေက ကျွန်မတို့ကို

13:05

are going to tell us that we can't do it
without going back to the Stone Age.

280

773920

3856

ကျောက်ခေတ်ကို ပြန်မသွားရပဲနဲ့ ဒါကို
မလုပ်နိုင်ဘူးလို့ ပြောတော့မှာ မို့ပါ။

13:09

You know, that the alternatives
just aren't quite there yet,

281

777800

2856

သိတဲ့အတိုင်း အစားထိုးသုံးစရာက
ရှိမှမရှိသေးတာ ဆိုကြပါတယ်။

13:12

and that's not true.

282

780680

1336

ဒါ မမှန်ပါဘူး။

13:14

There are countries in the world right now

283

782040

2056

အကြိမ်ကြိမ် သုံးနိုင်နိုင်တဲ့ စွမ်းအင်ကို

13:16

that are living mostly on renewable
energy and doing just fine.

284

784120

3336

သုံးနေလို့ အဆင်ပြေနေတဲ့ နိုင်ငံတွေ
အများကြီး ကမ္ဘာပေါ်မှာ ရှိနေကြပါပြီ။

13:19

And they tell us that if we do
wean ourselves from fossil fuel

285

787480

4136

ရုပ်ကြွင်းလောင်စာတွေသုံးမှုကို ဖြတ်မပစ်ရင်
ကျွန်မတို့တွေ

13:23

that we're going to be
back in the Stone Age,

286

791640

2136

ကျောက်ခေတ်ကို ပြန်ရောက်သွားလိမ့်မယ်တဲ့။

13:25

and in fact, if we begin
to use renewable energy,

287

793800

4176

တကယ်က အကြိမ်ကြိမ်သုံးနိုင်တဲ့
စွမ်းအင်ကို စသုံးလိုက်ရင်

13:30

and not drill in the Arctic,
and not drill --

288

798000

2166

အာတိတ်မှာရေနံမတူးရင်၊...ဘာမှမတူးရင်...

13:32

LT: Oh, boy.

289

800190

1166

LT: ဟာ၊

13:33

JF: And not drill
in the Alberta tar sands --

290

801380

2116

JF: Alberta မှာ ရေနံ ကတ္တရာတွေ မတူးရင်..။

13:35

Right.

291

803520

1216

ဟုတ်တယ်။

13:36

That we will be --

292

804760

1240

ဖြစ်လာမှာက...

13:38

there will be more democracy
and more jobs and more well-being,

293

806040

3376

ဒီမိုကရေစီ ပိုရမယ်၊ အလုပ်တွေပိုများမယ်၊
ပိုကျန်းမာ ချမ်းသာလာမယ်၊

13:41

and it's women that are
going to lead the way.

294

809440

2216

ပြီး အမျိုးသမီးတွေဟာ ဒီနည်းကို
ဦးဆောင်တော့မှာ။

13:43

LT: Maybe we have the momentum
to start a third-wave feminist movement

295

811680

4376

LT: ဖြစ်နိုင်တာက ကျွန်မတို့တွေဟာ ကမ္ဘာ
တစ်လွှားက ညီမရင်းချာ ချစ်ခင်သူတွေနဲ့အတူ

13:48

with our sisterhood around the world,

296

816080

2576

တတိယ အမျိုးသမီးဝါဒ
လှုပ်ရှားမှု အဟုန် ရှိလာနိုင်မှာပါ။

13:50

with women we don't see,
women we may never meet,

297

818680

3176

မမြင်ခဲ့ရတဲ့အမျိုးသမီးတွေနဲ့ ဘယ်တော့မှ
မတွေ့နိုင်လောက်ပေမဲ့

13:53

but we join together that way,

298

821880

2496

ဒီနည်းနဲ့ ပူးပေါင်းနိုင်လာကြမှာပါ။

13:56

because --

299

824400

1216

အကြောင်းက

13:57

Aristotle said --

300

825640

1200

Aristotle ပြောခဲ့တာက

13:59

most people --

301

827920

1216

လူအများစုဟာ....

14:01

people would die without male friendships.

302

829160

2896

ယောက်ျား ခင်မင်ရင်းနှီးမှု မရှိရင်
လူတွေသေလိမ့်မယ်တဲ့။

14:04

And the operative word here was "male."

303

832080

3256

သော့ချက်စကားလုံးက "ယောက်ျား" ဆိုတာပါ။

14:07

Because they thought that friendships
should be between equals

304

835360

2936

အကြောင်းက ရင်းနှီးမှုဟာ တူညီမှုကြားမှာ
ဖြစ်သင့်တယ်လို့ ထင်ကာ

14:10

and women were not considered equal --

305

838320

2216

မိန်းမတွေကို အတူတူလို့ မစဉ်းစားကြလို့လေ။

14:12

JF: They didn't think
we had souls even, the Greeks.

306

840560

2456

ဂရိတွေက ကျွန်မတို့ကို အသက်ရှိတယ်
တောင် မထင်ခဲ့ဘူး။

14:15

LT: No, exactly. That shows you
just how limited Aristotle was.

307

843040

3856

တကယ်၊ အတိအကျပဲ။ ဒါက Aristotle ရဲ့
အမြင်ကျဉ်းမှုကို ပြနေတာလေ။

14:18

(Laughter)

308

846920

1680

(ရယ်သံများ)

14:21

And wait, no, here's the best part.

309

849520

1896

နေဦး၊ အကောင်းဆုံး အပိုင်းကို ရောက်လာပြီ။

14:23

It's like, you know,
men do need women now.

310

851440

3616

သိတဲ့အတိုင်း ယောက်ျားတွေဟာ
မိန်းမတွေကို မလိုဘူး ဆိုတောင်၊

14:27

The planet needs women.

311

855080

2136

ကမ္ဘာကြီးက မိန်းမတွေကို လိုအပ်နေတယ်။

14:29

The US Constitution needs women.

312

857240

2456

US အခြေခံဥပဒေက မိန်းမတွေကို လိုအပ်တယ်။

14:31

We are not even in the Constitution.

313

859720

2776

ကျွန်မတို့ဟာ အခြေခံဥပဒေမှာတောင် မပါဘူး။

14:34

JF: You're talking about
the Equal Rights Amendment.

314

862520

2456

JF: ရှင်က တူညီတဲ အခွင့်အရေး
ပြင်ဆင်ချက်ကို ပြောနေတာပါ။

14:37

LT: Right.

315

865000

1158

LT: မှန်တာပေါ့။

14:38

Justice Ginsberg said something like --

316

866182

3898

တရားသူကြီး Ginsberg က ဒီလိုပြောခဲ့တယ်။

14:43

every constitution that's been written
since the end of World War II

317

871920

3576

ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အပြီးမှာ ရေးသားခဲ့တဲ့
အခြေခံဥပဒေတိုင်းမှာ

14:47

included a provision that made women
citizens of equal stature,

318

875520

4976

အမျိုးသမီးအား တန်းတူရည်တူ နိုင်ငံသား
ဖြစ်ကြောင်း ပြဋ္ဌာန်းချက်ပါပေမဲ့

14:52

but ours does not.

319

880520

1696

ကျုပ်တို့ဆီမှာတော့ မပါပါဘူး။

14:54

So that would be a good place to start.

320

882240

1896

ဒီတော့ ဒါက စဖို့ကောင်းတဲ့နေရာ ဖြစ်မယ်။

14:56

Very, very mild --

321

884160

2056

သိမ်သိမ် မွေ့မွေ့ပေါ့။

14:58

JF: Right.

322

886240

1216

JF: မှန်တာပေါ့။

14:59

(Applause)

323

887480

1200

(လက်ခုပ်သံများ)

15:02

And gender equality, it's like a tide,

324

890200

2656

လိင်ညီမျှမှု၊ ဒါက ဒီရေလိုပဲ။ လှေတွေ

15:04

it would lift all boats, not just women.

325

892880

1936

အားလုံးကို မတင်မှာ၊ မိန်းမတွေပဲမဟုတ်ဘူး

15:06

PM: Needing new role models
on how to do that.

326

894840

2536

PM: ဒါကို ဘယ်လိုလုပ်ရမယ် ဆိုတာ
စံပြုသူအသစ်တွေ လိုအပ်မယ်။

15:09

How to be friends,

327

897400

1416

ဘယ်လို မိတ်ဆွေတွေ ဖြစ်ဖို့၊

15:10

how to think about our power
in different ways,

328

898840

2896

နည်းလမ်းမျိုးစုံနဲ့ အစွမ်းတွေကို
ဘယ်လိုတွေးဖို့

15:13

as consumers,

329

901760

1216

စားသုံးသူတွေအနေနဲ့

15:15

as citizens of the world,

330

903000

1656

ကမ္ဘာ့နိုင်ငံသားတွေ အဖြစ်နဲ့ပါ။

15:16

and this is what makes Jane and Lily

331

904680

2416

ဒါက အမျိုးသမီးတွေ ဘယ်လို
မိတ်ဆွေဖြစ်နိုင်တာကို

15:19

a role model of how
women can be friends --

332

907120

2736

Jane နဲ့ Lily တို့ ကနေပြီး
စံပြအတုယူစရာဖြစ်အောင်

15:21

for a very long time,

333

909880

1616

လုပ်ပြနေတာ ကြာပါပြီ။

15:23

and even if they occasionally disagree.

334

911520

2416

တစ်ခါတစ်လေ သူတို့တွေ သဘောထား
မကိုက်ညီတာတောင်မှပါ။

15:25

Thank you.

335

913960

1200

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

15:28

Thank you both.

336

916360

1216

နှစ်ယောက်စလုံး ကျေးဇူးပါ။

15:29

(Applause)

337

917600

1216

(လက်ခုပ်သံများ)

15:30

JF: Thanks.

338

918840

1200

JF: ကျေးဇူးပါ။

15:35

LT: Thank you.

339

923560

1216

LT: ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

15:36

JF: Thank you.

340

924800

1200

JF: ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

15:38

(Applause)

341

926053

5067

(လက်ခုပ်သံများ)

Translated by sann tint
Reviewed by Myo Aung

ABOUT THE SPEAKERS

Jane Fonda - Actor and activist
Jane Fonda has had three extraordinary careers (so far): Oscar-winning actor, fitness guru, impassioned activist.

Why you should listen

Jane Fonda is an actor, author, producer and activist supporting environmental issues, peace and female empowerment. She founded the Georgia Campaign for Adolescent Pregnancy Prevention, and established the Jane Fonda Center for Adolescent Reproductive Health at Emory. She cofounded the Women’s Media Center, and sits on the board of V-Day, a global effort to stop violence against women and girls.

Fonda's remarkable screen and stage career includes two Best Actress Oscars, an Emmy, a Tony Award nomination and an Honorary Palme d’Or from the Cannes Film Festival. Offstage, she revolutionized the fitness industry in the 1980s with Jane Fonda’s Workout — the all-time top-grossing home video. She has written a best-selling memoir, My Life So Far, and Prime Time, a comprehensive guide to living life to the fullest.

More profile about the speaker
Jane Fonda | Speaker | TED.com

Lily Tomlin - Comedian and actor
Lily Tomlin has been honored by the Kennedy Center and awarded the Mark Twain Prize -- and she's still making vital, hilarious comedy.

Why you should listen

Throughout her extraordinary career, Lily Tomlin has won seven Emmys; a Tony for her one-woman Broadway show, Appearing Nitely; a second Tony for Best Actress; a Drama Desk Award and an Outer Critics' Circle Award for her one-woman performance in Jane Wagner’s The Search for Signs of Intelligent Life in the Universe; a Grammy for her comedy album, This Is a Recording; and two Peabody Awards, the first for the ABC television special, Edith Ann’s Christmas: Just Say Noël, and the second for narrating and executive producing the HBO film, The Celluloid Closet. In 2003, she received the Mark Twain Prize for American Humor, and in December 2014 she was the recipient of the prestigious Kennedy Center Honors in Washington DC.

She made her film debut in Robert Altman's Nashville, and gave a generation-defining performance alongside Dolly Parton and Jane Fonda in the workplace revenge comedy 9 to 5.

More profile about the speaker
Lily Tomlin | Speaker | TED.com

THE ORIGINAL VIDEO ON TED.COM

Jane Fonda နှင့် Lily Tomlin: ရာသက်ပန် ခင်မင်ရင်းနှီးမှုကို ပျော်ရွှင်မြူးတူးစွာ ကျင်းပခြင်း။ | TED Talk | TED.com