ABOUT THE SPEAKER

Juan Enriquez - Futurist
Juan Enriquez thinks and writes about the profound changes that genomics and other life sciences will bring in business, technology, politics and society.

Why you should listen

A broad thinker who studies the intersections of these fields, Enriquez has a talent for bridging disciplines to build a coherent look ahead. He is the managing director of Excel Venture Management, a life sciences VC firm. He recently published (with Steve Gullans) Evolving Ourselves: How Unnatural Selection and Nonrandom Mutation Are Shaping Life on Earth. The book describes a world where humans increasingly shape their environment, themselves and other species.

Enriquez is a member of the board of Synthetic Genomics, which recently introduced the smallest synthetic living cell. Called “JCVI-syn 3.0,” it has 473 genes (about half the previous smallest cell). The organism would die if one of the genes is removed. In other words, this is the minimum genetic instruction set for a living organism.

More profile about the speaker
Juan Enriquez | Speaker | TED.com

TED Talks Live

Juan Enriquez: We can reprogram life. How to do it wisely

Juan Enriquez: ကျွန်ုပ်တို့ မိမိတို့ဘဝကို ပြန်စီစဉ်နိုင်ပါတယ်။ အဲဒါကို ပါးနပ်စွာ ဘယ်လို လုပ်ကြမလဲ။

Filmed: 2015-11-06

2,107,612 views

နှစ်ပေါင်း လေးဘီလီယံကြာ ကမ္ဘာကြီးမှာ နေထိုင်လျက် သေခဲ့ကြတဲ့ အရာများဟာ သဘာဝရဲ့ ရွေးချယ်မှုနဲ့ အမှတ်တမဲ့ ပြောင်းလဲမှုကြောင့် သေခဲ့ကြရပါတယ်။ လူသားဆိုတာ ရောက်လာတာနဲ့ အရာအားလုံးကို ပြောင်းလဲပစ်ပါတယ် - အပင်တွေကို မျိုးစပ်ခြင်း၊ တိရိစ္ဆာန်တွေကို မွေးမြူခြင်း၊ပတ်ဝန်းကျင်ကို ပြောင်းလဲခြင်းနဲ့ မိမိကိုမိမိ ရည်ရွယ်ချက်ဖြင့် ဆင့်ကဲပြောင်းလဲခြင်း လုပ်လာပါတယ်။ Juan Enriquez ဟာ အသက်ကို စီစဉ်ပြုပြင်ရေး အဲဒီလို စွမ်းပကား လျင်မြန်စွာ ပြောင်းလဲလာမယ့် အနာဂတ်အတွက် လမ်းညွှန်ချက် ငါးခုကို မျှဝေထားပါတယ်။ "ဒါဟာဖြင့် လူသားတို့ လုပ်ခဲ့ဘူးတဲ့ထဲက စိတ်လှုပ်ရှားစရာ အကောင်းဆုံး စွန့်စားမှု ဖြစ်တယ်"။ "ဒါဟာဖြင့် လူသားဆီမှာ ရှိခဲ့ဘူးတဲ့ အထက်မြင်ဆုံး စွမ်းပကားကြီးပါပဲ"လို့ " Enriquez က ဆိုပါတယ်။

Juan Enriquez - Futurist
Juan Enriquez thinks and writes about the profound changes that genomics and other life sciences will bring in business, technology, politics and society. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:12

So, there's an actor
called Dustin Hoffman.

0

809

2333

Dustin Hoffman ဆိုတဲ့
ရုပ်ရှင် မင်းသား ရှိပါတယ်။

00:16

And years ago, he made this movie
which some of you may have heard of,

1

4285

3334

လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ပေါင်းများစွာက
သူဟာ "The Graduate."ဆိုတဲ့ ရုပ်ရှင်ထဲ

00:19

called "The Graduate."

2

7643

1190

ပါခဲ့တာ သိချင်သိကြမှာပါ။

00:21

And there's two key scenes in that movie.

3

9261

2613

အဲဒီ ရုပ်ရှင်ထဲမှာ အရေးကြီးဆုံး
ဇာတ်ခန် နှစ်ခုရှိတယ်။

00:24

The first one is the seduction scene.

4

12559

2094

ပထမ တစ်ခုက မြှူဆွယ်ခန်းပါ။

00:26

I'm not going to talk about that tonight.

5

14677

1993

ဒီနေ့ အဲဒီ အကြောင်း မဆွေးနွေးပါဘူး။

00:28

(Laughter)

6

16694

1467

(ရယ်မောသံများ)

00:30

The second scene is where he's taken out
by the old guy to the pool,

7

18185

4590

ဒုတိယ အခန်းထဲမှာ လူကြီး တစ်ယောက်က
သူ့ကို ရေကူးကန်ဆီကို ခေါ်ထုတ်သွားတယ်၊

00:34

and as a young college graduate,
the old guy basically says one word,

8

22799

5019

ကောလိပ်ဘွဲ့ရ လူငယ်ဖြစ်တဲ့ အဲဒီလူကြီးက
စကားလုံး တစ်လုံးကိုသာ ပြောခဲ့တယ်၊

00:39

just one word.

9

27842

1189

စကား တစ်လုံးတည်းပါ။

00:41

And of course, all of you know
what that word is.

10

29835

2292

အဲဒီစကားလုံးက ဘာလဲ
ခင်ဗျားတို့ အားလုံးသိကြတယ်။

00:44

It's "plastics."

11

32151

1190

အဲဒါက "plastics"ပါပဲ။

00:45

(Laughter)

12

33365

1166

(ရယ်မောသံများ)

00:47

And the only problem with that is,
it was completely the wrong advice.

13

35190

3932

ဒါပေမဲ့ ပြဿနာက အဲဒီစကားလုံးဟာ
လုံးဝကို မှားနေတဲ့ အကြံပေးချက်ပါပဲ။

00:51

(Laughter)

14

39146

1487

(ရယ်မောသံများ)

00:53

Let me tell you why it was so wrong.

15

41229

2148

အဲဒါ ဘာကြောင့် မှားတာလဲ ရှင်းပြပါရစေ။

00:55

The word should have been "silicon."

16

43401

1793

အဲဒီစကားလုံးက "silicon" ဖြစ်ခဲ့ရမှာ။

00:58

And the reason it should have been silicon

17

46163

2024

silicon ဖြစ်ရန် လိုခဲ့တာရဲ့ အကြောင်းရင်းက

01:00

is because the basic patents
for semiconductors had already been made,

18

48211

5181

တပိုင်းလျှပ်ကူးတွေအတွက် အခြေခံအကျဆုံး
မူပိုင်ခွင့်တွေကို

01:05

had already been filed,

19

53416

1377

လုပ်ပြီးနေခဲ့လို့ပါ၊

01:06

and they were already building them.

20

54817

1765

တပိုင်းလျှပ်ကူးတွေ ထုတ်လုပ်နေပြီ။

01:08

So Silicon Valley was just
being built in 1967,

21

56606

3087

Silicon Valley ဆိုတာကို အဲဒီရုပ်ရှင်
ပြလာချိန်၊ ၁၉၆၇ ခုနှစ်ထဲတွင်

01:11

when this movie was released.

22

59717

1808

ဆောက်လုပ်ပြီးခါစပဲ ရှိသေးတယ်။

01:13

And the year after the movie was released,

23

61549

2088

အဲဒီရုပ်ရှင် ထုတ်လုပ်ပြီးတစ်နှစ်ကြာတော့

01:15

Intel was founded.

24

63661

1165

Intel ပေါ်လာတယ်။

01:17

So had the graduate heard
the right one word,

25

65327

2826

အဲဒီဘွဲ့ရဟာ မှန်ကန်တဲ့
စကားလုံး တစ်လုံးကိုသာ ကြားခဲ့ရင်၊

01:20

maybe he would have ended up
onstage -- oh, I don't know --

26

68177

3532

သူဟာ ဇာတ်စင်ပေါ်ကို တက်နိုင်သူ ဖြစ်ချင်
ဖြစ်လာခဲ့မလား မသိပါ၊

01:23

maybe with these two.

27

71733

1158

ဒီမှာ ရှိနိုင်ခဲ့မှာပါ။

01:24

(Laughter)

28

72915

2879

(ရယ်မောသံများ)

01:31

So as you're thinking of that,

29

79955

1711

အဲဒီအကြောင်း စဉ်းစားနေတုန်း၊

01:34

let's see what bit of advice
we might want to give

30

82626

3438

ခင်ဗျားတို့ရဲ့ လာမယ့် ဘွဲ့ရဟာ
ပလတ်စတိတ်ဘူးတွေကို ရောင်းသူအဖြစ်

01:38

so that your next graduate doesn't become
a Tupperware salesman.

31

86088

3590

ဘဝ ပြီးဆုံးသွားမယ့် သူမျိုးဖြစ်မလာရန်
ဘယ်လို အကြံပေးသင့်လဲ စဉ်းစားကြရအောင်။

01:41

(Laughter)

32

89702

1880

(ရယ်မောသံများ)

01:43

So in 2015, what word of advice
would you give people,

33

91606

3745

အဲဒီတော့ ဒီနေ့ ၂၀၁၅ ခုနှစ်တွင်၊
ကောလိပ် ဘွဲ့ရ တစ်ယောက်ကို ဆွဲထုတ်လျက်

01:47

when you took a college
graduate out by the pool

34

95375

2641

စကားလုံး တစ်လုံးတည်းဖြင့် အကြံပေးရန်
လိုအပ်ခဲ့ရင်၊

01:50

and you said one word, just one word?

35

98040

1890

ခင်ဗျားတို့ ပြောမယ့် စကားလုံးက ဘာလဲ?

01:52

I think the answer would be "lifecode."

36

100698

2000

ကျွန်တော်စိတ်ထင် "ဘဝကုဒ်" ဖြစ်ပါမယ်။

01:55

So what is "lifecode?"

37

103312

1159

"ဘဝကုဒ်" ဆိုတာဘာလဲ?"

01:56

Lifecode is the various ways
we have of programming life.

38

104495

2737

"ဘဝကုဒ်" ဆိုတာ ဘဝကို စီစဉ်ရန်
နည်းလမ်းအမျိုးမျိုးပါ။

01:59

So instead of programming computers,

39

107256

1835

ကွန်ပျူတာ ပရိုဂရမ်ကို ပြုစုမယ့်အစား

02:01

we're using things to program viruses

40

109115

2673

ကျွန်ုပ်တို့ဟာ ဗိုင်းရပ်စ်တွေ

02:03

or retroviruses or proteins

41

111812

2024

ရီထရိုဗိုင်းရပ်တွေ သို့မဟုတ် အသားဓာတ်တွေ

02:05

or DNA or RNA

42

113860

1808

သို့မဟုတ် DNA သို့မဟုတ် RNA

02:08

or plants or animals,
or a whole series of creatures.

43

116501

2643

အပင်တွေ (သို့) တိရိစ္ဆာန်တွေ
အကောင်တွေကို ဖန်တီးနေတယ်။

02:11

And as you're thinking
about this incredible ability

44

119632

2530

ကျွန်ုပ်တို့ လုပ်စေလိုကြတဲ့
အရာများကို သက်ရှိအနေနှင့်

02:14

to make life do what you want it to do,

45

122186

2253

စီစဉ်ပေးလိုက်တဲ့ အတိုင်း လုပ်လာစေနိုင်တဲ့

02:16

what it's programmed to do,

46

124463

2117

အစွမ်းအစ အကြောင်းကို စဉ်းစားကြည့်ရင်

02:18

what you end up doing

47

126604

1793

အဲဒီလုပ်ကိုင်မှုရဲ့ နောက်ဆုံးရလဒ်မှာ

ကျွန်ုပ်တို့ နှစ်တွေ ထောင်ချီလုပ်ခဲ့
ကြတာမျိုးပဲ ဖြစ်နေပါတယ်၊

02:20

is taking what we've been doing
for thousands of years,

48

128421

3445

02:23

which is breeding, changing,

49

131890

3121

သက်ရှိ ပုံစံအမျိုးမျိုးကို၊

02:27

mixing, matching

50

135035

2071

မွေးမြူခြင်း၊ ပြောင်းလဲခြင်း၊

02:29

all kinds of life-forms,

51

137130

2009

မျိုးစပ်ခြင်း၊ နှိုင်းယှဉ်ရွေးချယ်ခြင်း၊

02:31

and we accelerate it.

52

139163

1461

အရှိန်မြှင့်နေမှု ဖြစ်နေပါတယ်။

02:32

And this is not something new.

53

140648

1500

ပြီးတော့ ဒါအသစ်အဆန်း မဟုတ်ပါ။

02:34

This humble mustard weed has been modified

54

142172

2300

ဒီမုန်ညင်းကို မွမ်းမံပြင်ပေးလိုက်လို့

02:37

so that if you change it in one way,
you get broccoli.

55

145139

3029

ပုံစံတစ်မျိုး ပြောင်းလဲပေးလိုက်ရင်
ပန်းေဂါ်ဖီစိမ််း ရလာပါမယ်။

02:40

And if you change it
in a second way, you get kale.

56

148714

2526

နောက်တစ်မျိုး ပြောင်းလဲလိုက်ရင်
ကိုက်လန်ကို ရပါမယ်။

02:43

And if you change it in a third way,

57

151764

2016

ဒါမှမဟုတ် တတိယပုံစံနဲ့ ပြောင်းလဲမယ်ဆိုရင်၊

02:45

you get cauliflower.

58

153804

1269

ပန်းကော်ဖီကို ရရှိကြပါမယ်။

02:47

So when you go to these
all-natural, organic markets,

59

155662

3352

ဒီတော့ ခင်ဗျားတို့က အဲဒီလို
သဘာဝဖြစ် သဘာဝမြေဩဇာသုံး

02:51

you're really going to a place

60

159038

1580

ဈေးကွက်ဆီကို သွားမယ်ဆိုရင်၊

02:52

where people have been changing
the lifecode of plants for a long time.

61

160642

3959

အပင်တွေရဲ့ ဘဝကုဒ်ကို လူတွေ အချိန်ကြာစွာ
ပြောင်းလဲလာခဲ့တာကို မြင်ကြရပါမယ်။

02:57

The difference today,

62

165464

1164

ဒီနေ့တွင် ကွာခြားချက်က၊

02:58

to pick a completely
politically neutral term --

63

166652

2245

နိုင်ငံရေးအရ ကြားနေ အသုံးအနှုန်းကို
ရွေးပြောရင်

03:00

[Intelligent design]

64

168921

1691

[ပညာသားပါတဲ့ ဒီဇိုင်း]

03:02

(Laughter)

65

170636

1157

(ရယ်မောသံများ)

03:03

We're beginning to practice
intelligent design.

66

171817

2406

ကျွန်ုပ်တို့ ပညာသားပါတဲ့
ဒီဇိုင်းကို သုံးလာကြပါတယ်။

03:06

That means that instead
of doing this at random

67

174819

2238

ဒါကို ကျပန်းးသဘောမျိုး လုပ်မယ့်အစား

03:09

and seeing what happens over generations,

68

177081

2056

မျိုးဆက်တွေ ဖြစ်ပျက်မှာကို
စောင့်မကြည့်ဘဲ

03:11

we're inserting specific genes,
we're inserting specific proteins,

69

179161

3686

ကျွန်ုပ်တို့ဟာ အထူးဗီဇတွေကို၊
အထူးအသားဓာတ်တွေကို ထည့်သွင်းပေးနေကြတယ်၊

03:14

and we're changing lifecode
for very deliberate purposes.

70

182871

3207

ဘဝကုဒ်ကို မိမိတို့ရဲ့
ရည်ရွယ်ချက်များနဲ့အညီ ပြောင်းနေကြတယ်။

03:18

And that allows us to accelerate
how this stuff happens.

71

186745

3094

ကျွန်ုပ်တို့ဟာ အဲဒီဖြစ်ပျက်မှုကို
အရှိန်မြှင့်ပေးနိုင်ကြပါတယ်။

03:22

Let me just give you one example.

72

190473

1738

ဒါကို သာဓက တခုဖြင့် ပြပေးပါရစေ။

03:26

Some of you occasionally
might think about sex.

73

194928

2895

ခင်ဗျားတို့ထဲက တချို့တို့ဟာ
လိင်အကြောင်းကို စဉ်းစားမိကြမှာပါ။

03:31

And we kind of take it for granted
how we've changed sex.

74

199299

3229

ကျွန်ုပ်တို့ဟာ လိင်ကို ပြောင်းလဲနိုင်ပြီ
ယူဆနေကြပါတယ်။

03:34

So we think it's perfectly normal
and natural to change it.

75

202552

2908

ဒီတော့ လိင်ကို ပြောင်းလဲမှု သဘာဝကျတယ်
ပုံမှန်ပဲလို့ ထင်ကြတယ်။

03:37

What's happened with sex over time is --

76

205960

2339

လိင်ကိစ္စဟာ အချိန်ကြာလာရင်
ဘာဖြစ်လာလဲ --

03:40

normally, sex equals baby, eventually.

77

208323

2688

ပုံမှန်အားဖြင့်၊ လိင်ဆက်ဆံမှုရဲ့
ရလဒ်က ကလေးပါပဲ။

03:43

But in today's world,

78

211971

1510

ဒါပေမဲ့ ဒီနေ့ ကမ္ဘာမှာကျတော့၊

03:45

sex plus pill equals no baby.

79

213505

2879

လိင်ဆက်ဆံမှုနဲ့ ဆေးပြား ပေါင်းလိုက်တော့
ကလေးမရှိ ဖြစ်လာတယ်။

03:48

(Laughter)

80

216408

1484

(ရယ်မောသံများ)

03:49

And again, we think
that's perfectly normal and natural,

81

217916

2738

အဲဒါဟာလဲ ပုံမှန်ပဲ၊ သဘာဝပဲလို့
ကျွန်တော်တို့ ထင်ကြပါတယ်၊

03:52

but that has not been the case
for most of human history.

82

220678

2850

ဒါပေမဲ့၊ လူ့သမိုင်း တစ်လျှောက်ထဲတွင်
အမြဲတမ်း မဟုတ်ခဲ့ပါ။

03:55

And it's not the case for animals.

83

223552

1651

တိရိစ္ဆာန်များထဲ လုံးဝ မဟုတ်နိုင်။

03:57

What it is does is it gives us control,

84

225608

1982

ကျွန်ုပ်တို့ကို ထိန်းချုပ်ခွင့် ပေးပါတယ်၊

03:59

so sex becomes separate from conception.

85

227614

2439

လိင်ဆက်ဆံမှုဟာ ကလေးရမှုနဲ့ မဆိုင်တော့ပါ။

04:02

And as you're thinking
of the consequences of that,

86

230955

2445

ခင်ဗျားတို့က အဲဒါရဲ့ အကျိုးဆက်တွေကို
စဉ်းစားနေကြစဉ်၊

04:05

then we've been playing with stuff

87

233424

1664

အဆင့်မြင့်တဲ့အရာတွေနဲ့ စမ်းသပ်တယ်၊

04:07

that's a little bit more
advanced, like art.

88

235112

2311

အနုပညာလို အရာကို ဆိုလိုပါတယ်။

04:09

Not in the sense
of painting and sculpture,

89

237447

2078

ပန်းချီဆွဲမှု၊ ပန်းပုထုမှု
အနုပညာမျိုး မဟုတ်

04:11

but in the sense of assisted
reproductive technologies.

90

239549

4677

ထောက်ကူရေး မျိုးပွားရေး
နည်းပညာများကို ဆိုလိုတာပါ။

04:17

So what are assisted
reproductive technologies?

91

245405

2436

ထောက်ကူရေး မျိုးပွားရေး နည်းပညာများ
ဆိုတာ ဘာများလဲ?

04:19

Assisted reproductive technologies
are things like in vitro fertilization.

92

247865

3718

ထောက်ကူရေး မျိုးပွားရေး နည်းပညာများဆိုတာ
မိခင်ကိုယ်ပ သန္ဓေစပ်ပေးမှုမျိုးပါ။

04:24

And when you do in vitro fertilization,
there's very good reasons to do it.

93

252289

3549

ကျွန်ုပ်တို့က မိခင်ကိုယ်ပ သန္ဓေစပ်ပေးမှု
ဆီမှာ အကြောင်းရင်းတွေ ရှိပါတယ်။

04:27

Sometimes you just
can't conceive otherwise.

94

255862

3120

တခြား ဘယ်လိုနည်းနဲ့မှ သန္ဓေမတည်နိုင်တဲ့
အဖြစ်မျိုး ရှိတတ်တယ်။

04:31

But when you do that,

95

259622

1155

အဲဒီလို လုပ်ကိုင်မှုဟာ

04:32

what you’re doing is separating
sex, conception, baby.

96

260801

4062

တကယ်ကျတော့ လိင်ဆက်ဆံမှု၊ သန္ဓေရမှုနဲ့
ကလေးရမှုကို ခွဲခြားပေးမှုပါပဲ။

04:37

So you haven't just taken control
of when you have a baby,

97

265786

2904

ဒီလိုနည်းဖြင့် ကျွန်ုပ်တို့ဟာ ကလေးယူမယ့်
အချိန်ကိုသာမက၊

04:40

you've separated when the baby
and where the baby is fertilized.

98

268714

3324

ကလေးကို သန္ဓေရစေမယ့် အချိန်နဲ့
နေရာကိုပါ ခွဲခြားပစ်လိုက်တာပါ။

04:44

So you've separated the baby

99

272730

2192

ဒီတော့ ကလေးရမှုကို ခန္ဓာကိုယ်နဲ့၎င်း

04:46

from the body from the act.

100

274946

1705

လုပ်မှုနဲ့၎င်း ခြားပစ်လိုက်ကြပါတယ်။

04:49

And as you're thinking
of other things we've been doing,

101

277332

3080

ကျွန်ုပ်တို့ စမ်းသပ်လုပ်ကိုင်
လာခဲ့ကြတာတွေကို စဉ်းစားကြည့်ရင်၊

04:52

think about twins.

102

280436

1858

အမြွှာများ အကြောင်း စဉ်းစားစရာပါပဲ။

04:55

So you can freeze sperm,
you can freeze eggs,

103

283029

2120

သုတ်ကောင်ကို၊
ဥတွေကို ရေခဲထားနိုင်ကြပြီ၊

04:57

you can freeze fertilized eggs.

104

285173

1697

သန္ဓေတည်ဥတွေကို
ရေခဲထားနိုင်ကြပါပြီ။

04:59

And what does that mean?

105

287778

1765

အဲဒါက ဘာကို ဆိုလိုပါသလဲ။

05:01

Well, that's a good thing
if you're a cancer patient.

106

289567

2494

ကင်ဆာ ရောဂါလူနာအတွက်
အဲဒါဟာ သတင်းကောင်းပါ။

05:04

You're about to go under chemotherapy
or under radiation,

107

292085

3004

ဓာတုကုသမှု ဒါမှမဟုတ် ရောင်ခြည် ကုသမှု
ခံယူသူတွေဟာ

05:07

so you save these things.

108

295113

1230

အဲဒါတွေ သိမ်းဆည်းထားမယ်။

05:08

You don't irradiate them.

109

296367

1237

အဲဒါတွေ ပြပြင်ခြင်း မဟုတ်၊

05:10

But if you can save them
and you can freeze them,

110

298072

2326

ကျွန်ုပ်တို့ဟာ အဲဒါကို ရေခဲရိုက် သိမ်းလျက်

05:12

and you can have a surrogate mother,

111

300422

2102

အစားထိုး မိခင်နဲ့ မျိုးပွားယူနိုင်မှာပါ၊

05:14

it means that you've
decoupled sex from time.

112

302548

2159

လိင်ကို ကာမစပ်ယှက်မှုနဲ့
ခွဲခြားနိုင်ပါပြီ။

05:17

It means you can have twins
born -- oh, in 50 years?

113

305710

4918

ခင်ဗျားဆီမှာ နောက်အနှစ် ၅၀ အတွင်းမှာ
အမြွှားပူ မွေးနိုင်သလား?

05:23

(Laughter)

114

311287

3689

(ရယ်မောသံများ)

05:27

In a hundred years?

115

315000

1257

နှစ် တစ်ရာ အတွင်းမှာရော?

05:29

Two hundred years?

116

317342

1288

နှစ် နှစ်ရာအတွင်းမှာရော?

05:31

And these are three
really profound changes

117

319566

2787

ခုနက ပြောခဲ့တဲ့ အပြောင်းအလဲ သုံးခုတို့ဟာ

05:34

that are not, like, future stuff.

118

322377

1599

အနာဂတ် အရေး မဟုတ်ကြတော့ပါ။

05:36

This is stuff we take for granted today.

119

324000

2117

ဒီနေ့ကို သေချာပေါက်
လုပ်နိုင်တဲ့ အရာများပါ။

05:38

So this lifecode stuff
turns out to be a superpower.

120

326911

2929

အဲဒီလိုနည်းဖြင့် ဘဝကုဒ်ဆိုတဲ့ အရာဟာ
ဆူပါစွမ်းပကားကြီးပါပဲ။

05:42

It turns out to be this incredibly
powerful way of changing viruses,

121

330520

4336

၎င်းဟာ ဗိုင်းရပ်စ်တွေ၊ အပင်တွေနဲ့
တိရိစ္ဆာန်တွေကို

05:46

of changing plants, of changing animals,

122

334880

2184

ပြောင်းလဲနိုင်တဲ့ ထက်မြက်တဲ့ နည်းလမ်းသာမက၊

05:49

perhaps even of evolving ourselves.

123

337840

2254

ကျွန်ုပ်တို့ကိုပါ ဆင့်ကဲ
ပြောင်းလဲပစ်နိုင်ပါတယ်။

05:52

It's something that Steve Gullans and I
have been thinking about for a while.

124

340118

3742

အဲဒါဟာ Steve Gullans နဲ့ ကျွန်တော်
မကြာမီက စဉ်းစားလာတဲ့ အရာမျိုးဖြစ်နိုင်တယ်။

05:56

Let's have some risks.

125

344749

1159

အရဲစွန့် စဉ်းစားကြည့်ပါ။

05:58

Like every powerful technology,
like electricity, like an automobile,

126

346408

4144

လျှပ်စစ်၊ မော်တော်ကား၊ ကွန်ပျူတာလို
အားကောင်းလှတဲ့ နည်းပညာတွေလိုပဲ

06:02

like computers, this stuff
potentially can be misused.

127

350576

3309

ဒီနည်းပညာကိုပါ တလွဲသုံးလို့ ရနိုင်ပါတယ်။

06:06

And that scares a lot of people.

128

354631

1571

အဲဒါက လူတွေ ကြောက်လန့်စေပါတယ်။

06:09

And as you apply these technologies,

129

357020

1765

အဲဒီနည်းပညာတွေကို လက်တွေ့ သုံးရာတွင်၊

06:10

you can even turn human
beings into chimeras.

130

358809

2252

လူတွေကို ပဉ္စရူပတွေ
အဖြစ်တောင် ပြောင်းနိုင်တယ်။

06:13

Remember the Greek myth
where you mix animals?

131

361815

2539

တိရိစ္ဆာန်တွေမျိုးစပ်ခဲ့ပုံ
ဂရိ ဒဏ္ဍာရီကို မှတ်မိလား?

06:16

Well, some of these treatments

132

364378

1658

တကယ်ပဲ၊ အဲဒီလို ပြုစုမှုတွေကြောင့်

06:18

actually end up changing your blood type.

133

366388

2246

လူတွေရဲ့ သွေးအမျိုးအစား ပြောင်းလဲ
သွားနိုင်တယ်။

06:21

Or they'll put male cells
in a female body or vice versa,

134

369406

4179

အဲဒီလို မဟုတ်ဘဲ ကျားဆဲလ်တွေထဲကို
အမဆဲလ်တွေ ထည့်တာမျိုး၊

06:26

which sounds absolutely horrible

135

374326

1588

ဘယ်လိုပဲ ထိတ်လန့်စရာ ကောင်းပေမဲ့၊

06:27

until you realize, the reason
you're doing that

136

375938

2277

ကင်ဆာကုသဖို့ အရိုးခြင်ဆီကို အစားထိုးဖို့

06:30

is you're substituting bone marrow
during cancer treatments.

137

378239

3405

အဲဒီလို လုပ်လို့ ရနိုင်တာ အမှန်ပါပဲ။

06:33

So by taking somebody else's bone marrow,

138

381668

2248

ဒီတော့ တစ်ယောက်ယောက်ရဲ့
အရိုးခြင်ဆီကို ရယူလျက်

06:35

you may be changing
some fundamental aspects of yourself,

139

383940

2692

ကျွန်ုပ်တို့ရဲ့ အခြေခံအချက်တချို့
ပြောင်းလဲပစ်နိုင်ပေမဲ့၊

06:38

but you're also saving your life.

140

386656

1888

ကိုယ့်အသက်ကို ကယ်တင်မှုလည်း ဖြစ်ပါတယ်။

06:40

And as you're thinking about this stuff,

141

388568

2146

ဒီလို အကြောင်းအရာတွေကို စဉ်းစားနေကြတဲ့

06:42

here's something
that happened 20 years ago.

142

390738

2170

လွန်ခဲ့တဲ့ အနှစ် ၂၀
တုန်းက အဖြစ်ကို ပြောမယ်။

06:45

This is Emma Ott.

143

393337

1525

ဒါက Emma Ott ပါ။

06:46

She's a recent college admittee.

144

394886

2809

သူမကို မကြာမီကပဲ ကောလိပ်မှာ လက်ခံခဲ့ပါတယ်။

06:49

She's studying accounting.

145

397719

1905

သူမ ငွေစာရင်းပညာကို သင်ယူနေပါတယ်။

06:51

She played two varsity sports.
She graduated as a valedictorian.

146

399648

3364

သူမဟာ အားကစား နှစ်မျိုးကို လိုက်စားသူပါ။
ကျောင်းမှာ အမှတ်ကောင်းသူပါ။

06:55

And that's not particularly extraordinary,

147

403687

2020

သူမနဲ့ ပတ်သက်လို့ မှတ်သားစရာက

06:57

except that she's the first human being
born to three parents.

148

405731

3571

မိဘ သုံးပါးမှ မွေးဖွားခဲ့တဲ့ ပထမဦးဆုံး
လူသား ဖြစ်တယ်ဆိုတဲ့ အချက်ပါ။

07:02

Why?

149

410244

1151

ဘာကြောင့်လဲ?

07:03

Because she had a deadly
mitochondrial disease

150

411419

2166

သူ့မှာ mitochondrial ရောဂါဆိုး ရှိခဲ့တယ်၊

07:05

that she might have inherited.

151

413609

1485

အဲဒီရောဂါ မျိုးဆက်နိုင်ခဲ့တယ်။

07:07

So when you swap out a third person's DNA

152

415118

2381

အဲဒါနဲ့ တတိယလူ တစ်ယောက်ရဲ့ DNA ကို

07:09

and you put it in there,

153

417523

1728

ယူပြီး သူ့ထဲ အစားထိုး ထည့်ပေးလိုက်ကာ

07:11

you save the lives of people.

154

419275

1557

သူ့အသက်ကို ကယ်တင်ပေးခဲ့ရလို့ပါ။

07:13

But you also are doing
germline engineering,

155

421840

2381

မျိုးရိုးဗီဇဆိုင်ရာ
ပြုစုမှုကို လုပ်ပေးခြင်းဖြစ်ရာ၊

07:16

which means her kids,
if she has kids, will be saved

156

424245

4143

သူမ ကလေးမွေးလာခဲ့သော်၊
ကလေးတွေကိုပါ ကယ်တင်လိုက်ပါပြီ၊

07:20

and won't go through this.

157

428412

1410

သူတို့မှာ အဲဒါ မဖြစ်နိုင်ပါ။

07:21

And [their] kids will be saved,

158

429846

1491

သူတို့ကလေးတွေ၊ မြေးတွေ

07:23

and their grandchildren will be saved,

159

431361

1835

ကယ်တင်ခံလိုက်ကြရပါပြီ၊

07:25

and this passes on.

160

433220

1197

ဆက်ခံနိုင်ကြမှာပါ။

07:26

That makes people nervous.

161

434929

1625

ဒါတွေက လူတွေကို စိတ်ရှုပ်စေပါတယ်။

07:28

So 20 years ago,
the various authorities said,

162

436578

2350

လွန်ခဲ့တဲ့ အနှစ် ၂၀ တုန်းက၊
ပညာရှင်များက၊

07:30

why don't we study this for a while?

163

438952

1919

ဒါကို နည်းနည်းလေး လေ့လာကြည့်ရင်ကော?

07:33

There are risks to doing stuff,
and there are risks to not doing stuff,

164

441903

3814

အရဲစွန့် လုပ်လိုက်လို့၊ မလုပ်လိုက်လို့
အန္တရာယ်တွေ ရှိခဲ့ပါတယ်၊

07:37

because there were a couple dozen people
saved by this technology,

165

445741

3348

ခုနက နည်းပညာနဲ့ ကယ်တင်ပေးနိုင်ခဲ့တဲ့
လူတွေ နှစ်ဒါဇင်လောက် ရှိပါတယ်၊

07:41

and then we've been thinking about it
for the next 20 years.

166

449113

2984

အဲဒီနောက် နှစ်ပေါင်း ၂၀ အကြာမှာ
အဲဒါကို စဉ်းစားလာခဲ့ကြပါတယ်။

07:45

So as we think about it,

167

453002

1183

အဲဒီလို စဉ်းစားနေခိုက်

07:46

as we take the time to say, "Hey,
maybe we should have longer studies,

168

454209

3810

"ဟေး၊ ကျွန်ုပ်တို့ ပိုပြီးအချိန်ယူ
စူးစမ်းသင့်တယ်၊

07:50

maybe we should do this,
maybe we should do that,"

169

458043

2401

ဒီလိုလုပ်ရင် ဟိုလို လုပ်ရင်
ကောင်းမလား" စဉ်းစားတယ်၊

07:52

there are consequences to acting,
and there are consequences to not acting.

170

460468

3809

လုပ်လိုက်လို့ ဖြစ်လာမှာ၊ မလုပ်လိုက်လို့
ဖြစ်လာမယ့် အကျိုးဆက်တွေ ရှိတယ်။

07:57

Like curing deadly diseases --

171

465203

1693

သေလုနီး ရောဂါတွေ ကုသမှုလိုပါပဲ --

07:59

which, by the way,
is completely unnatural.

172

467688

2238

တကယ်တော့၊ အဲဒါကို လုံးဝကို
သဘောမကျတဲ့ နည်းပါ။

08:02

It is normal and natural
for humans to be felled

173

470997

3082

လူသားဆိုတာ ပိုလီယို၊ ကျောက် (သို့)
အဆုပ်ရောဂါ ကပ်ဘေးကြီးကြောင့်

08:06

by massive epidemics of polio,
of smallpox, of tuberculosis.

174

474103

4069

ရောဂါဖြစ် သေဆုံးရခြင်းဟာ
ပုံမှန် သဘာဝကျပါတယ်။

08:10

When we put vaccines into people,
we are putting unnatural things

175

478196

3643

ကျွန်ုပ်တို့က လူသားရဲ့ ခန္ဓာကိုယ်ထဲကို
ကာကွယ်ဆေး ထိုးပေးကြခြင်းဟာ

08:13

into their body

176

481863

1366

သဘာဝကျတဲ့ အရာမဟုတ်ပေမဲ့၊

08:15

because we think the benefit
outweighs the risk.

177

483253

4109

ရရှိမယ့် အကျိုးစီးပွားဟာ အန္တရာယ်ထက်
သာလွန်နေတယ်လို့ ယုံကြည်ကြလို့ပါ။

08:20

Because we've built unnatural plants,
unnatural animals,

178

488129

3713

ကျွန်ုပ်တို့က သဘာဝမကျတဲ့ အပင်တွေ၊ သဘာဝ
မကျတဲ့ အကောင်တွေ ပျိုးထောင်ခဲ့လို့၊

08:23

we can feed about seven billion people.

179

491866

2173

လူ ခုနစ်ဘီလီယံကို ကျွေးမွေးနိုင်ကြလို့ပါ။

08:26

We can do things
like create new life-forms.

180

494413

3172

ကျွန်ုပ်တို့ဟာ ဘဝပုံစံ အသစ်လို
အရာများကို ဖန်တီးနိုင်ကြပါတယ်။

08:30

And as you create new life-forms,
again, that sounds terribly scary

181

498302

3517

ကျွန်ုပ်တို့က ဘဝပုံစံအသစ်တွေကို
ဖန်တီးလာတာနဲ့အမျှ၊

08:33

and terribly bothersome,

182

501843

1681

ကြောက်စရာ ထိတ်လန့်စရာ ထင်ရပေမဲ့၊

08:35

until you realize that those life-forms
live on your dining room table.

183

503548

3444

အဲဒီဘဝပုံစံများ ကျွန်ုပ်တို့ ထမင်းစားရာမှာ
ရှိတာကို သဘောတူကြရမှာပါ။

08:39

Those flowers you've got
on your dining room table --

184

507539

2497

ညာစာစားတဲ့ စားပွဲပေါ်က
ပန်းတွေဆိုပါစို့ --

08:42

there's not a lot
that's natural about them,

185

510060

2169

၎င်းတို့ထဲမှာ ဘဘာဝကျတာဆိုလို့
သိပ်မရှိတော့ပါ၊

08:44

because people have been breeding
the flowers to make this color,

186

512253

3092

လူတွေက အဲဒီပန်းတွေရဲ့ အရောင်ကို၊
အရွယ်အစားကို၊

08:47

to be this size, to last for a week.

187

515369

1760

တပတ်ကြာခံရန် မျိုးထုတ်ယူခဲ့ကြလို့ပါ။

08:49

You don't usually give
your loved one wildflowers

188

517153

2389

အလေ့ကျ ပေါက်တဲ့ ပန်းတွေဟာ
အကြာကြီး မခံနိုင်ကြလို့

08:51

because they don't last
a whole lot of time.

189

519566

2967

အဲဒါတွေကို လက်ဆောင်အဖြစ်
မပေးကြပါဘူး။

08:56

What all this does

190

524532

1238

ဒါတွေအားလုံးက တကယ်တော့

08:58

is it flips Darwin completely on his head.

191

526421

2175

Darwin သီအိုရီကို ပြောင်းပြန်
လှန်ပစ်လိုက်တယ်။

09:01

See, for four billion years,

192

529159

1741

နှစ်ပေါင်း လေးဘီလီယံ ကြာလာခဲ့တဲ့အထိ၊

09:02

what lived and died on this planet
depended on two principles:

193

530924

3065

ဒီဂြိုဟ်ပေါ်မှာ နေထိုင်သေခဲ့ကြသမျှဟာ
မူနှစ်ရပ်ကို နာခံရတယ်-

09:06

on natural selection and random mutation.

194

534608

2524

သဘာဝရဲ့ ရွေးချယ်မှုနဲ့
ကျပန်းပြောင်းလဲမှုကိုပါ။

09:10

And so what lived and died,
what was structured,

195

538016

2627

ဒီတော့ အသက်ရှင် သေကြေမှုဟာ
ဖွဲ့စည်းတည်ဆောက်မှုဟာ

09:13

has now been flipped on its head.

196

541167

1683

အခုတော့ ဇောက်ထိုး ပြောင်းသွားပါပြီ။

09:16

And what we've done

197

544262

1199

ကျွန်ုပ်တို့ လုပ်တာကျတော့

09:17

is created this completely
parallel evolutionary system

198

545485

2611

စင်ပြိုင် ဆင့်ကဲစနစ်ကို
တီထွင်ခဲ့ကြကာ ကျွန်ုပ်တို့ဟာ

09:20

where we are practicing unnatural
selection and non-random mutation.

199

548120

3329

သဘာဝမကျတဲ့ ရွေးချယ်မှုနဲ့ ကျပန်း
မဟုတ်တဲ့ ပြောင်းလဲမှုကို လုပ်နေကြတယ်။

09:23

So let me explain these things.

200

551473

1695

အဲဒါကို ကျွန်တော် ရှင်းပြပါရစေ။

09:25

This is natural selection.

201

553192

1389

ဒါက သဘာဝကျတဲ့ ရွေးချယ်မှုပါ။

09:27

This is unnatural selection.

202

555090

1405

ဒါက သဘာဝမကျတဲ့ ရွေးချယ်မှုပါ။

09:28

(Laughter)

203

556519

2622

(ရယ်မောသံများ)

09:31

So what happens with this stuff is,

204

559903

2644

ဒီတော့ ဒီလိုအရာတွေရဲ့ အစကို ပြောရရင်၊

09:34

we started breeding wolves
thousands of years ago

205

562571

2714

ဝံပုလွေတွေကို မျိုးစပ်လာတာ
နှစ်ပေါင်းထောင်ချီပါပြီ

09:37

in central Asia to turn them into dogs.

206

565309

2190

အာရှအလယ်မှာ
ခွေးများဖြစ်အောင် လုပ်ခဲ့ကြပါတယ်။

09:39

And then we started
turning them into big dogs

207

567523

2294

အဲ့နောက် ကြီးမားတဲ့
ခွေးများအဖြစ်၎င်း၊ သေးငယ်တဲ့

09:41

and into little dogs.

208

569841

1751

ခွေးများအဖြစ်၎င်း ပြောင်းလဲလာကြတယ်။

09:43

But if you take one of the chihuahuas

209

571616

1787

Fifth Avenue မှာ သားရေအိတ်ထဲ

09:45

you see in the Hermès bags on Fifth Avenue

210

573427

2848

မြင်ရတဲ့ Chihuahua ဆိုတဲ့ ခွေးကိုယူပြီး

09:48

and you let it loose on the African plain,

211

576299

2657

အာဖရိကကို သွားတဲ့ လေယာဉ်ပေါ်များ
တင်ပေးလိုက်ရင်၊

09:50

you can watch natural selection happen.

212

578980

1984

သဘာဝရွေးချယ်မှုကို စောင့်ကြည့်နိုင်မှာပါ။

09:52

(Laughter)

213

580988

2681

(ရယ်မောသံများ)

09:58

Few things on Earth
are less natural than a cornfield.

214

586419

2817

ကမ္ဘာကြီးပေါ်မှာ ပြောင်းခင်းလောက် သဘာဝ
မကျတဲ့ အရာ နည်းပါတယ်။

10:02

You will never, under any scenario,
walk through a virgin forest

215

590188

3573

ကျွန်ုပ်တို့ဟာ၊ ဘယ်လိုနည်းနဲ့မှ၊
သဘာဝ သစ်တောထဲ လမ်းလျှောက်သွားရင်၊

10:05

and see the same plant
growing in orderly rows

216

593785

2685

တစ်မျိုးတည်းသော အပင်တွေ
အတန်းလိုက် ပေါက်နေတာကို

10:08

at the same time,

217

596494

1324

တခြားအပင်တွေ ရှိနေတာကို

10:09

nothing else living there.

218

597842

1611

မြင်တွေ့ဖို့ မလွယ်ပါ။

10:12

When you do a cornfield,

219

600398

1159

ပြောင်းခင်း ဆိုရင်

10:13

you're selecting what lives and what dies.

220

601581

2047

ဘာတွေ ရှိရမယ်၊
ဘာတွေ သေရမယ်ဆိုတာ ရွေးတာပါ။

10:16

And you're doing that
through unnatural selection.

221

604080

2339

သဘာဝမကျတဲ့ ရွေးချယ်နည်းနဲ့
အဲဒီလို ရွေးတားပါ။

10:18

It's the same with a wheat field,
it's the same with a rice field.

222

606443

3137

ဂျုံခင်းကိုပဲ ယူကြည့်မလား၊ စပါးခင်းကို
ယူကြည့်မလား၊ အတူတူပါပဲ။

10:21

It's the same with a city,
it's the same with a suburb.

223

609604

2615

မြို့တွေကို ယူကြည့်၊ ဆင်ခြေဖုံး
ဒေသကို ယူကြည့် တူမှာပါ။

10:24

In fact, half the surface of Earth

224

612243

1895

တကယ်တော့ ကမ္ဘာကြီးမျက်နှာပြင် တစ်ဝက်ကို

10:26

has been unnaturally engineered

225

614162

1507

သဘာဝဆန့်ကျင် စီမံပြုစုထားရာ

10:27

so that what lives and what dies
there is what we want,

226

615693

3183

အဲဒီမှာ ဘာတွေ သေရမယ်၊ ဘာတွေ
အသက်ရှင်ရမယ် ဆိုတာကို၊

10:30

which is the reason why
you don't have grizzly bears

227

618900

2463

ကျွန်ုပ်တို့က ဆုံးဖြတ်ကြတာပါ၊
အဲဒါကြောင့်မို့လို့

10:33

walking through downtown Manhattan.

228

621387

1927

Manhattan မှာ ဝက်ဝံကို မတွေ့နိုင်တာပါ။

10:37

How about this random mutation stuff?

229

625077

1859

ဒီလို ကျပန်း ပြောင်းလဲမှု ကျတော့ကော?

10:38

Well, this is random mutation.

230

626960

1443

ဒါဟာ ကျပန်းပြောင်းမှုပါ။

10:40

This is Antonio Alfonseca.

231

628427

1340

ဒါက Antonio Alfonseca ပါ။

10:42

He's otherwise known
as the Octopus, his nickname.

232

630350

2711

သူရဲ့ အများသိ နောက်အမည် တစ်ခု
အမည်ပြောင်က Octopus ပါ။

10:45

He was the Relief Pitcher
of the Year in 2000.

233

633085

2274

သူဟာ 2000 တုန်းက
နာမည်အကြီးဆုံး စပစ်ပေးသူပါ။

10:47

And he had a random mutation
that gave him six fingers

234

635955

2764

သူ့ဆီမှာ ကျပန်းပြောင်းလဲမှုကြောင့်
လက်တိုင်းမှာ လက်ချောင်း

10:50

on each hand,

235

638743

2228

ခြောက်ချောင်းဆီ ရှိခဲ့တာပါ။

10:52

which turns out to be really useful
if you're a pitcher.

236

640995

2642

စပစ်ပေးသူအတွက် သိပ်ကို
အသုံးဝင်မှန်း တွေ့လာခဲ့ရတယ်။

10:55

(Laughter)

237

643661

1640

(ရယ်မောသံများ)

10:58

How about non-random mutation?

238

646119

1730

ကျပန်းမဟုတ်တဲ့ အပြောင်းအလဲကော?

11:00

A non-random mutation is beer.

239

648415

2973

ဘီယာ ဆိုရင် ကျပန်းးမဟုတ်တဲ့ အပြောင်းအလဲပါ။

11:03

It's wine. It's yogurt.

240

651412

1698

ဝိုင်အရက်၊ ဒိန်ချဉ်ဟာ အဲဒါမျိုးပါ။

11:05

How many times have you walked
through the forest

241

653928

2336

တောထဲ သွားရင် ခင်ဗျားတို့ဟာ
သဘာဝကျတဲ့ ဒိန်ခဲတွေကို

11:08

and found all-natural cheese?

242

656288

1563

ဘယ်နှစ်ကြိမ်များ တွေ့ခဲ့ဘူးကြလဲ?

11:10

Or all-natural yogurt?

243

658859

1243

သဘာဝကျတဲ့ ဒိန်ချဉ်ကိုရော?

11:13

So we've been engineering this stuff.

244

661046

1785

ဒါတွေကျွန်တော်တို့ တီထွင်လာခဲ့ကြတာပါ။

11:14

Now, the interesting thing is,

245

662855

1468

စိတ်ဝင်စားစရာ ကောင်းတာက

11:16

we get to know the stuff better.

246

664347

1618

အဲဒါတွေ ကောင်းမွန်စွာ သိရန်လိုတယ်။

11:18

We found one of the single most powerful
gene-editing instruments,

247

666364

3713

ဒိန်ချဉ်အတွင်းမှာ ရှာတွေ့လိုက်တဲ့ CRISPR
ဆိုတဲ့ အရာဟာ သိပ်ကို အားကောင်းတဲ့

11:22

CRISPR, inside yogurt.

248

670101

1787

ဗီဇပြုပြင်တီထွင်ရေး ကိရိယာပါ။

11:25

And as we start engineering cells,

249

673028

1990

ဆဲလ်တွေကို နည်းပညာဖြင့်
ပြုစုမွမ်းမံလာကြရာ

11:27

we're producing eight out of the top 10
pharmaceutical products,

250

675042

4280

အဆစ်ရောင်နာကို ကုသရန် သုံးတဲ့
အရောင်းရတွင်ဆုံး ဆေးဖြစ်တဲ့

11:32

including the stuff that you use
to treat arthritis,

251

680246

2525

Humira အပါအဝင် ဆေးဝါး ၁၀ မျိုးထဲက
အနည်းဆုံး ၈ ခုကို၊

11:34

which is the number one
best-selling drug, Humira.

252

682795

2426

ထုတ်လုပ်ပေးလာနိုင်ခဲ့ကြပါတယ်။

11:37

So this lifecode stuff.

253

685985

1451

အဲဒါကြောင့် ဘဝကုဒ်ဖြစ်လာတာပါ။

11:40

It really is a superpower.

254

688229

1376

တကယ့်ကို ဆူပါစွမ်းထက်ပါတယ်။

11:42

It really is a way of programming stuff,

255

690156

1914

တကယ့်ကို ပြုစုလို့ ရနိုင်တဲ့ နည်းလမ်းပါ၊

11:44

and there's nothing
that's going to change us

256

692094

2557

ဘဝကုဒ်ထက်ကို ကျွန်တော်တို့ ဘဝကို
ပိုပြောင်းလဲနိုင်တဲ့

11:46

more than this lifecode.

257

694675

2126

တခြား အရာရယ်လို့ မရှိနိုင်ပါ။

11:49

So as you're thinking of lifecode,

258

697597

1981

ဘဝကုဒ် အကြောင်းကို စဉ်းစားကြပြီဆိုရင်၊

11:51

let's think of five principles

259

699602

1689

ကျွန်ုပ်တို့အား လမ်းညွှန်စတင်ရန်

11:54

as to how we start guiding,

260

702231

1855

အခြေခံမူ ငါးရပ်ကို ချပြပေးကာ

11:56

and I'd love you to give me more.

261

704110

1619

ကျွန်တော် နောက်တစ်ခုကိုပေးမယ်။

11:58

So, principle number one:

262

706315

1502

ကောင်းပြီ၊ အခြေခံမူ နံပါတ်တစ်-

12:00

we have to take responsibility
for this stuff.

263

708282

2143

ကျွန်တော်တို့ဟာ
ဒီအရာအတွက် တာဝန်ယူကြရပါမယ်။

12:03

The reason we have to take responsibility

264

711042

2551

ကျွန်တော်တို့ဟာ အဲဒါကို
တာဝန်ယူ လုပ်သူဖြစ်တော့

12:05

is because we're in charge.

265

713617

1361

အဲဒါ့ တာဝန်ယူရန် လိုအပ်တယ်။

12:07

These aren't random mutations.

266

715002

1913

ဒါတွေဟာ ကျပန်းပြောင်းလဲမှု မဟုတ်ကြပါ။

12:08

This is what we are doing,
what we are choosing.

267

716939

2303

ကျွန်ုပ်တို့က လုပ်ကိုင်ကြကာ ရွေးကြတာပါ။

12:11

It's not, "Stuff happened."

268

719266

1699

"ဖြစ်ပျက်ခဲ့တဲ့ အရာ" လုံးဝ မဟုတ်ပါ။

12:12

It didn't happen at random.

269

720989

1473

ကျပန်းးသဘောမျိုး ဖြစ်မလာခဲ့ပါ။

12:14

It didn't come down
by a verdict of somebody else.

270

722486

2604

တစ်ယောက်ယောက်ရဲ့ အမိန့်ဖြင့်
ကျဆင်းလာခဲ့တာ မဟုတ်ပါ။

12:17

We engineer this stuff,

271

725114

1817

ကျွန်ုပ်တို့က တီထွင်ပြုစုခဲ့ကြရာ၊

12:18

and it's the Pottery Barn rule:
you break it, you own it.

272

726955

3245

Pottery Barn ရဲ့ စည်းနဲ့အညီ
ကိုယ့်ကြောင့် ကျိုးရင် ကိုယ်တာဝန်ပေါ့။

12:22

Principle number two:

273

730962

1529

အခြေခံမူ နှစ်-

12:24

we have to recognize and celebrate
diversity in this stuff.

274

732515

3128

ဒီအရာထဲက မတူကွဲပြားမှုကို ကျွန်ုပ်တို့
အသိအမှတ်ပြု ဂုဏ်ယူကြရမယ်။

12:27

There have been at least
33 versions of hominids

275

735667

3134

ကျောက်ခေတ်လူသားတွေဟာ
ကျွန်ုပ်တို့ ကမ္ဘာပေါ်မှာ နေထိုင်ခဲ့ကြတာ

12:30

that have walked around this Earth.

276

738825

1722

၃၃ မျိုး ရှိခဲ့ကြပါတယ်။

12:32

Most all of them went extinct except us.

277

740912

2306

အားလုံးနီးပါးဟာ၊
ကျွန်ုပ်တို့မှအပ၊ မရှိကြတော့ပါ။

12:35

But the normal and natural
state of this Earth

278

743804

2161

ဒီကမ္ဘာကြီးမှာ လူသား
မျိုးနွယ် အများအပြားတို့

12:37

is we have various versions of humans
walking around at the same time,

279

745989

3387

တချိန်တည်းမှာ ပြိုင်တူ နေထိုင်ကျင်လည်
ကြတယ်ဆိုတာဟာ သဘာဝကျတဲ့ အချက်ပါပဲ၊

12:41

which is why most of us
have some Neanderthal in us.

280

749400

2657

ဒါကြောင့် အများစုထဲမှာ
Neanderthal တွေလည်း ရှိတယ်၊

12:44

Some of us have some Denisova in us.

281

752559

2440

တချို့ထဲမှာကျတော့ Denisova
တစိတ်ပါရှိနိုင်တယ်။

12:47

And some in Washington
have a lot more of it.

282

755023

2349

ဝါရှင်တန်မှ လူအချို့ထဲ
အများကြီး ပါနိုင်ပါသေးတယ်။

12:49

(Laughter)

283

757396

2578

(ရယ်မောသံများ)

12:51

Principle number three:

284

759998

1885

အခြေခံမူ သုံး-

12:53

we have to respect other people's choices.

285

761907

2165

အခြားသူရဲ့ရွေးချယ်မှုကို
လေးစားရမယ်။

12:56

Some people will choose to never alter.

286

764608

2275

အချို့တို့က ဘယ်တော့မှ မပြောင်းလဲရန်
ရွေးကြမယ်။

12:58

Some people will choose to alter all.

287

766907

1810

တချို့က အားလုံးပြောင်းလဲရန် ရွေးကြမယ်။

13:00

Some people will choose
to alter plants but not animals.

288

768741

2626

တချို့က အပင်တွေ ပြောင်းမယ်၊
အကောင်တွေ မပြောင်းရွေးကြမယ်။

13:03

Some people will choose
to alter themselves.

289

771391

2051

တချို့က သူတို့ကို ပြောင်းရန် ရွေးနိုင်တယ်။

13:05

Some people will choose
to evolve themselves.

290

773466

2263

တချို့က သူတို့ကို
ဆင့်ကဲပြောင်းရန် ရွေးကြမယ်။

13:07

Diversity is not a bad thing,

291

775753

1569

မတူကွဲပြားမှုဟာ မဆိုးပါဘူး။

13:09

because even though we think
of humans as very diverse,

292

777346

2642

လူသားတွေ မျိုးစုံလျက် မတူကွဲပြားတာကို
ဆန်းစစ်ကြည့်ရင်

13:12

we came so close to extinction

293

780012

2285

မျိုးတုံးလုနီးအခြေအနေမျိုး ရင်ဆိုင်ခဲ့ရကာ၊

13:14

that all of us descend
from a single African mother

294

782321

2615

ကျွန်တော်တို့ အားလုံးဟာ
တစ်ခုတည်းသာ အာဖရိက မိခင်ကြီးထံမှ

13:16

and the consequence of that

295

784960

1325

ဆင်းသက်မှုရဲ့ အကျိုးဆက်အရ

13:18

is there's more genetic diversity
in 55 African chimpanzees

296

786309

4505

လူသား ခုနစ်ဘီလီယံတွေ အကြားက
ကွဲပြားမှုတွေဟာ အာဖရိက

13:22

than there are in seven billion humans.

297

790838

1875

မျောက်ဝံ ၅၅ အကြား ကွဲပြားမှုထက်နည်းတယ်။

13:26

Principle number four:

298

794254

2002

အခြေခံမူ လေး-

13:29

we should take about
a quarter of the Earth

299

797079

2000

ကမ္ဘာကြီးရဲ့
လေးပုံတစ်ပုံကို ခွဲထားလျက်

13:31

and only let Darwin run the show there.

300

799780

2280

အဲဒီထဲမှာသာ Darwin ရဲ့
ပြပွဲကို ခွင့်ပြုရပါမယ်။

13:34

It doesn't have to be contiguous,

301

802981

1601

အဲဒါထိစပ်နေရန် မလိုပါ။

13:36

doesn't have to all be tied together.

302

804606

1774

အားလုံး ချိတ်တွဲနေရန်လည်း မလိုပါ။

13:38

It should be part
in the oceans, part on land.

303

806404

2206

သမုဒ္ဒရာရဲ့ တစိတ်
ကုန်းမြေ တစိတ် ဖြစ်နိုင်တယ်။

13:40

But we should not run every
evolutionary decision on this planet.

304

808634

3383

ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ်ရဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်တိုင်းကို
ဒီဂြိုဟ်မှာ ခွင့်မပြုသင့်ပါ။

13:44

We want to have
our evolutionary system running.

305

812474

2438

ကိုယ်ပိုင် ဆင့်ကဲစနစ်ကို
ခွင့်ပြုသင့်ပါတယ်။

13:46

We want to have Darwin's
evolutionary system running.

306

814936

2577

ကျွန်တော်တို့ Darwin ရဲ့ ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ်
လည်ပတ်စေသင့်တယ်၊

13:49

And it's just really important to have
these two things running in parallel

307

817537

3676

တကယ် အရေးကြီးဆုံးအချက်က အဲဒီစနစ် နှစ်ခု
စင်ပြိုင်လျက် လည်ပတ်နေရန်နဲ့

13:53

and not overwhelm evolution.

308

821237

1517

ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ် လွှမ်းမခြုံရပါ။

13:54

(Applause)

309

822778

4110

(လက်ခုပ်တီးသံများ)

14:02

Last thing I'll say.

310

830307

1394

ကနောက်ဆုံး ပြောချင်တာက။

14:04

This is the single most exciting
adventure human beings have been on.

311

832654

3262

ဒါဟာဖြင့် လူသား လုပ်ကိုင်ခဲ့တဲ့
စိတ်လှုပ်ရှားစရာ စွန့်စားမှုပါပဲ။

14:07

This is the single greatest superpower
humans have ever had.

312

835940

3041

ဒါဟာဖြင့် လူသားတို့ ပိုင်ဆိုင်ခဲ့တဲ့ထဲက
အကြီးမားဆုံး စွမ်းပကားပါ။

14:11

It would be a crime for you
not to participate in this stuff

313

839005

2868

အဲဒါကို ကြောက်ရွံ့နေလို့၊
အဲဒါ မမြင်ချင် ပုန်းကွယ်ချင်လို့၊

14:13

because you're scared of it,

314

841897

1412

အဲဒီထဲ ခင်ဗျားတို့ မပါဝင်ရင်၊

14:15

because you're hiding from it.

315

843333

1739

ရာဇဝတ်မှုကြီးကို ကျူးလွန်မိပါမယ်။

14:17

You can participate in the ethics.
You can participate in the politics.

316

845096

3371

ခင်ဗျားတို့ဟာ လူ့ကျင့်ဝတ် ကိစ္စများထဲ
နိုင်ငံရေးထဲ ပါဝင်နိုင်ကြပါတယ်။

14:20

You can participate in the business.

317

848491

1749

ခင်ဗျားတို့ လုပ်ငန်းထဲ ပါဝင်နိုင်တယ်

14:22

You can participate in just thinking
about where medicine is going,

318

850264

3158

ဆေးပညာ ဘယ်ဆီ ဦးတည်နေတာ စက်မှုလုပ်ငန်းတွေ
ဘယ်ဆီ သွားနေတာ၊ ကမ္ဘာကို

14:25

where industry is going,

319

853446

1161

ဘယ်ဆီ ခေါ်သွားမလဲထဲမှာ

14:26

where we're going to take the world.

320

854631

1803

ခင်ဗျားတို့ ပါလက်တွဲဝင်နိုင်ကြပါတယ်။

14:28

It would be a crime for all of us

321

856458

1865

တစ်ယောက်ယောက်က ရေကူးကန်နားမှာ
ပေါ်လာကာ

14:30

not to be aware when somebody
shows up at a swimming pool

322

858347

4058

စကားလုံး တစ်လုံးကို၊ တခုတည်းသော
စကားလုံးကို၊

14:34

and says one word, just one word,

323

862429

2579

"ဘဝကုဒ်" လို့ ပြောလိုက်တာကို
ခင်ဗျားတို့ မကြားမိကြဘူး၊

14:37

if you don't listen
if that word is "lifecode."

324

865499

2399

မသိနားမလည်ကြဘူးဆိုရင်
ရာဇဝတ်ကျူးလွန်မှု ဖြစ်ပါမယ်။

14:39

Thank you very much.

325

867922

1278

အထူး ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

14:41

(Applause)

326

869224

7213

(လက်ခုပ်တီးသံများ)

Translated by Myo Aung
Reviewed by sann tint

ABOUT THE SPEAKER

Juan Enriquez - Futurist
Juan Enriquez thinks and writes about the profound changes that genomics and other life sciences will bring in business, technology, politics and society.

Why you should listen

A broad thinker who studies the intersections of these fields, Enriquez has a talent for bridging disciplines to build a coherent look ahead. He is the managing director of Excel Venture Management, a life sciences VC firm. He recently published (with Steve Gullans) Evolving Ourselves: How Unnatural Selection and Nonrandom Mutation Are Shaping Life on Earth. The book describes a world where humans increasingly shape their environment, themselves and other species.

Enriquez is a member of the board of Synthetic Genomics, which recently introduced the smallest synthetic living cell. Called “JCVI-syn 3.0,” it has 473 genes (about half the previous smallest cell). The organism would die if one of the genes is removed. In other words, this is the minimum genetic instruction set for a living organism.

More profile about the speaker
Juan Enriquez | Speaker | TED.com

THE ORIGINAL VIDEO ON TED.COM

Juan Enriquez: ကျွန်ုပ်တို့ မိမိတို့ဘဝကို ပြန်စီစဉ်နိုင်ပါတယ်။ အဲဒါကို ပါးနပ်စွာ ဘယ်လို လုပ်ကြမလဲ။ | TED Talk | TED.com