ABOUT THE SPEAKER

Charity Wayua - Public sector researcher
IBM's Charity Wayua is a research manager in Nairobi, Kenya, where she leads the company's public sector research team.

Why you should listen

Dr. Charity Wayua creates commercially viable innovative solutions to address inefficiencies in the delivery of government services with the aim of creating an environment where businesses thrive. Wayua and her team work closely with the government and private sector to co-create various public sector solutions that make the delivery of government services to businesses more efficient and effective. The World Bank ranked Kenya the third most reformed country on its "Ease of Doing Business" ranking two years in a row, moving up 44 places in rank in just two years in part due to the work of Wayua's team.

More profile about the speaker
Charity Wayua | Speaker | TED.com

TED@IBM

Charity Wayua: A few ways to fix a government

Charity Wayua: အစိုးရကို ပြင်ပေးရန် နည်းလမ်း

Filmed: 2016-11-15

Readability: 4.2

1,110,420 views

Charity Wayua ဟာ သူမရဲ့ ကင်ဆာရောဂါ သုတေသီ ကျွမ်းကျင်မှုများကို ရောဂါသည်နဲ့ လုံးဝမတူချင်တဲ့ သူမရဲ့ ဇာတိနိုင်ငံ ကင်ညာ အစိုးရကို ကုသရန် သုံးနေပါတယ်။ စီးပွားရေး တိုးတက်ရေးနဲ့ ကြီးထွားရေးအတွက် သိပ်ကို အရေးကြီးတဲ့ လုပ်ငန်းသစ်များ ဖွင့်လှစ်ရေး လုပ်ငန်းစဉ်ကို အကြီးအကျယ် ပြောင်းလဲပစ်ရန် သူမဟာ သူမရဲ့ အစိုးရကို ကူပေးခဲ့ရာ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှု အသစ်တွေ ဝင်လာကြပြီး ကမ္ဘာ့ဘဏ်ကနေပြီး ထိပ်သီး ပြုပြင်ပြောင်းလဲနိုင်တဲ့ နိုင်ငံဆိုပြီး အသိအမှတ်ပြုခံခဲ့ရပါတယ်။

Charity Wayua - Public sector researcher
IBM's Charity Wayua is a research manager in Nairobi, Kenya, where she leads the company's public sector research team. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:13

Growing up in Kenya,

0

1024

1842

ကင်ညာမှာ ကြီးပြင်းလာစဉ်၊

00:14

I knew I always wanted
to study biochemistry.

1

2890

2551

ကျွန်မဟာ ဇီဝဓာတုဗေဒကို လေ့လာခဲ့ချင်တာ
သိနားလည်ခဲ့တယ်။

00:19

See, I had seen the impact of the high
prevalence of diseases like malaria,

2

7088

5531

ငှက်ဖျားလို ရောဂါ ကျယ်ပြန့်စွာ ပျံ့နှံ့
နေတာကို ကျွန်မ မြင်တွေ့နေခဲ့ရရာ၊

00:24

and I wanted to make medicines
that would cure the sick.

3

12643

2693

ရောဂါရှင်တွေကို ကုစားပေးမယ့်
ဆေးဝါတွေ ဖန်တီးခဲ့ချင်တယ်။

00:27

So I worked really hard,

4

15765

1385

ဒါ့ကြောင့် ကျွန်မ အားထုတ်ကာ

00:29

got a scholarship to the United States,
where I became a cancer researcher,

5

17174

3787

အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသွားရန် ပညာသင်ဆု
ရခဲ့ပြီး ကင်ဆာသုတေသီ ဖြစ်လာခဲ့တယ်။

00:32

and I loved it.

6

20985

1229

ဒါကို ကျွန်မ ကြိုက်တယ်။

00:34

For someone who wants to cure diseases,

7

22612

2087

ရောဂါတွေကို ကုစားလိုသူအတွက်

00:36

there is no higher calling.

8

24723

1711

မြင့်မားလှတဲ့ အောင်မြင်မှုပါ။

00:39

Ten years later, I returned
to Kenya to do just that.

9

27321

3352

ဆယ်နှစ်အကြာတွင် ကျွန်မဟာ အဲဒါကို
ဆက်လုပ်ရန် ကင်ညာကို ပြန်လာတယ်။

PhD ဘွဲ့ကို ရပြီးပြီးချင်း၊

00:43

A freshly minted PhD,

10

31201

1961

ကင်ညာနိုင်ငံမှာ သေဒဏ်ပေးခံရမှုနဲ့
တူတဲ့ အဲဒီလို ကြောက်မက်ဖွယ်ရာ

00:45

ready to take on this horrific illness,

11

33186

2201

00:47

which in Kenya was almost
certainly a death sentence.

12

35411

2911

ရောဂါတွေကို တိုက်ဖျက်ရန်
အသင့်ရှိနေခဲ့တယ်။

00:51

But instead of landing a job
in a pharmaceutical company

13

39601

2951

ဒါပေမဲ့ ဆေးဝါးထုတ်လုပ်ရေး
ကုမ္ပဏီမှာ ဒါမှမဟုတ်

00:54

or a hospital,

14

42576

1889

ဆေးရုံမှာ အလုပ်လုပ်ရမယ့် အစား၊

00:56

I found myself drawn
to a different kind of lab,

15

44489

2372

ကျွန်မ လုံးဝမတူတဲ့ ဓာတ်ခွဲခန်းမျိုးမှာ၊

00:59

working with a different
kind of patient --

16

47366

2376

လုံးဝကွဲပြားတဲ့ လူနာကို ကုစားနေခဲ့တယ်။

01:01

a patient whose illness was so serious

17

49766

2354

သိပ်ကို ပြင်းပြင်းထန်ထန် ရောဂါ
ရထားတဲ့ လူနာနဲ့၊

01:04

it impacted every single
person in my country;

18

52144

2885

နိုင်ငံထဲက လူတိုင်းနဲ့ အရာတိုင်းကို
သက်ရောက်မှု ရှိတဲ့ လူနာပါ။

01:07

a patient who needed to get healthy fast.

19

55618

2340

အမြန်ဆုံး ကုသပေးရန် လိုအပ်နေခဲ့တဲ့ လူနာပါ။

01:10

That patient was my government.

20

58328

2403

အဲဒီလူနာက ကျွန်မရဲ့ အစိုးရပါ။

01:14

(Laughter)

21

62126

1150

(ရယ်မောသံ)

01:16

See, many of us will agree that lots
of governments are unhealthy today.

22

64102

3602

အစိုးရ အများအပြားတို့ဟာ မကျန်းမာ
ကြတာကို ကျွန်မတို့ သဘောတူကြမှာပါ။

01:20

(Laughter)

23

68876

2083

(ရယ်မောသံများ)

01:22

(Applause)

24

70983

4634

(လက်ခုပ်တီးသံများ)

ကင်ညာဟာလည်း ခြွင်းချက် မဟုတ်ခဲ့ပါ။

01:28

And Kenya was no exception.

25

76814

1742

ကျွန်မ ကင်ညာကို ၂၀၁၄ ခုနှစ်မှာ
ပြန်ရောက်လာတော့

01:30

When I returned to Kenya in 2014,

26

78975

2503

01:33

there was 17 percent youth unemployment.

27

81502

2704

အဲဒီမှာ လူငယ်တွေ ၁၇ % အလုပ်လက်မဲ့
ဖြစ်နေခဲ့ကြတယ်။

01:36

And Nairobi, the major business hub,

28

84785

2348

စီးပွားရေး ဗဟိုချက်ဖြစ်တဲ့
နိုင်ရိုဘီမြို့ ဆိုရင်၊

01:39

was rated 177th on the quality
of living index.

29

87157

4075

လူနေမှု အရည်အသွေး အညွှန်းအရ
၁၇၇ ခုမြောက် နေရာမှာ ရှိနေခဲ့တယ်။

01:43

It was bad.

30

91256

1204

အရမ်းကို ဆိုးခဲ့တယ်။

01:46

Now, an economy is only as healthy
as the entities that make it up.

31

94270

4459

တကယ်တော့ စီးပွားရေး အောင်မြင်ရန် ပါဝင်တဲ့
လုပ်ငန်းတွေ အောင်မြင်ဖို့ လိုအပ်တယ်။

01:51

So when government --

32

99187

1150

အရေးကြီးဆုံး ဖြစ်တဲ့

01:52

one of its most vital entities --

33

100361

1745

အစိုးရက အားနည်းမယ်၊

01:54

is weak or unhealthy,

34

102130

1438

မကျန်းမာဘူးဆိုရင်၊

01:55

everyone and everything suffers.

35

103592

1983

လူတိုင်း၊ အရာတိုင်း ခံစာကြရမှာပါ။

01:58

Sometimes you might
put a Band-Aid in place

36

106522

2773

ကျွန်မတို့ တစ်ခါတရံတွင်
ဆေးပလတ်စတာ ကပ်ပေးလျက်

02:01

to try and temporarily stop the pain.

37

109319

2512

နာကျင်နေတာကို ယာယီ ကုစားနိုင်ကြတယ်။

02:04

Maybe some of you here have participated

38

112732

1982

ရှင်တို့ထဲက တချို့များ အာဖရိက
တစ်နိုင်ငံ

02:06

in a Band-Aid operation
to an African country --

39

114738

2979

အထဲက အဲဒီလို ယာယီကုစားမှုမျိုးထဲ
ပါဝင်ခဲ့ဘူးကြမှာပါ၊

02:09

setting up alternative schools,
building hospitals, digging wells --

40

117741

4482

ကျောင်းကို အစားထိုး ဆောက်တာ၊ ဆေးရုံ
ဆောက်တာ၊ ရေတွင်းတူးတာထဲ ပါခဲ့ကြလား၊

02:14

because governments there
either weren't or couldn't provide

41

122247

2937

အစိုးရက သူ့နိုင်ငံသားတွေအတွက်
ဘာကိုမှ လုပ်မပေး

02:17

the services to their citizens.

42

125208

1969

စီစဉ်မပေးနိုင်ခဲ့လို့ ကူလုပ်ခဲ့ရတာမျိုး။

02:19

We all know this is a temporary solution.

43

127900

2809

အဲဒါဟာ ယာယီ အဖြေသာ ဖြစ်တာ
လူတိုင်း အသိပါပဲ။

02:23

There are just some things
Band-Aids can't fix,

44

131455

2785

ဒါပေမဲ့၊ ယာယီ ဆေးပလတ်စတာနဲ့
ကုစားမရနိုင်တဲ့ အရာတွေရှိတယ်။

02:27

like providing an environment
where businesses feel secure

45

135027

4389

လုပ်ငန်းတွေ အနေနဲ့ လုံလုံခြုံခြုံ
ရှိတာမျိုး၊ သူတို့ တန်းတူ အခွင့်အရေး

02:31

that they'll have an equal opportunity

46

139440

1811

ရတာမျိုး၊ သူတို့ဟာ သူတို့ရဲ့

02:33

to be able to run and start
their businesses successfully.

47

141275

3242

လုပ်ငန်းတွေကို အောင်မြင်စွာ လုပ်ကိုင်
နိုင်မှာ ခံစားရဖို့လိုမျိုး။

02:36

Or there are systems in place

48

144541

1814

ဒါမှမဟုတ် ပုဂ္ဂိုလ်တွေ ဖန်တီးခဲ့ကြတဲ့

02:38

that would protect the private
property that they create.

49

146379

3041

ပိုင်ဆိုင်မှုကို ကာကွယ်ပေးမဲ့ စနစ်တွေ
ရှိရန် လိုတာမျိုး။

02:41

I would argue,

50

149444

1157

စီးပွားရေး လုပ်ငန်းတွေ

02:42

only government is capable of creating
these necessary conditions

51

150625

3444

ရှင်သန်ရန် လိုအပ်တဲ့ ဒီလို
အခြေအနေတွေကို အစိုးရကသာ ဖန်တီး

02:46

for economies to thrive.

52

154093

1651

ပေးနိုင်တာ ကျွန်မ ပြောချင်တယ်။

02:48

Economies thrive when business are able
to quickly and easily set up shop.

53

156549

4838

လုပ်ငန်းတွေ လျင်မြန် လွယ်ကူစွာ ဈေးဆိုင်တွေ
ဖွင့်နိုင်မှ စီးပွားရေး အောင်မြင်မှာပါ။

02:53

Business owners create new sources
of income for themselves,

54

161411

3372

လုပ်ငန်းရှင်တွေ သူတို့ကိုယ်နှိုက်
အတွက် ဝင်ငွေရင်းမြစ်တွေ ဖန်တီးကြတယ်၊

02:56

new jobs get added into the economy

55

164807

2451

စီးပွားရေးထဲကို အလုပ်သစ်တွေ
ပါဝင်လာကြပြီး

02:59

and then more taxes are paid
to fund public projects.

56

167282

3564

အများပြည်သူ စီမံကိန်းများအတွက်
အခွန်တွေကို တိုးပြီး ရလာနိုင်တယ်။

03:03

New business is good for everyone.

57

171504

2463

လုပ်ငန်းသစ်ဆိုတာ လူတိုင်းအတွက်
ကောင်းတဲ့ အရာပါ။

အဲဒါဟာ စီးပွားရေး တိုးတက်မှုကို
ပြသတဲ့ အရေးကြီးတဲ့ အညွှန်းပါ၊

03:06

And it's such an important measure
of economic growth,

58

174415

2830

03:09

the World Bank has a ranking called
the "Ease of Doing Business Ranking,"

59

177269

3951

ကမ္ဘာ့ဘဏ်ဟာ “လုပ်ငန်း လုပ်ကိုင်ရတာ
လွယ်ကူမှု အဆင့်” ကို သတ်မှတ်တာ ရှိပါတယ်။

03:13

which measures how easy
or difficult it is to start a business

60

181244

3037

နိုင်ငံ တစ်ခုခုမှာ လုပ်ငန်းကို စတင်
လုပ်ကိုင်ရတာ ဘယ်လောက်

03:16

in any given country.

61

184305

1597

လွယ်ကူကြောင်းကို ပြပါတယ်။

03:17

And as you can imagine,

62

185926

1619

နိုင်ငံ တစ်ခုခုရဲ့ အစိုးရဟာ

03:20

starting or running a business
in a country with an ailing government --

63

188404

3621

မကျန်းမလာဘူးဆိုရင် လုပ်ငန်း တစ်ခုခု
စတင် လုပ်ကိုင်ရတာ လုံးဝနီးပါး

03:24

almost impossible.

64

192049

1449

မဖြစ်နိုင်တာ ရှင်းနေပါတယ်။

03:26

The President of Kenya knew this,
which is why in 2014,

65

194432

3724

ကင်ညာ သမ္မတက အဲဒါကို နားလည်လို့၊
၂၀၁၄ ခုနှစ်တွင်

03:30

he came to our lab and asked
us to partner with him

66

198180

3369

ကျွန်မတို့ရဲ့ ဓာတ်ခွဲခန်းကို လာခဲ့ပြီး
လုပ်ကူပေးရန်

03:33

to be able to help Kenya
to jump-start business growth.

67

201573

3270

ကင်ညာမှာ လုပ်ငန်းသစ်တွေ တဟုန်ထိုး
ကြီးထွားလာဖို့ ကူညီပေးရန် ပြောတယ်။

03:37

He set an ambitious goal:

68

205689

1722

ကင်ညာ နိုင်ငံကို ကမ္ဘာ့ဘဏ်ရဲ့
အဆင့်ထဲ

03:39

he wanted Kenya to be ranked top 50
in this World Bank ranking.

69

207778

4922

ထိပ်သီး ၅၀ အကြားမှာ ပါလာစေရန်
ဆိုပြီး သမ္မတက ပန်းတိုင် ချမှတ်ခဲ့တယ်။

03:45

In 2014 when he came,

70

213167

2077

သမ္မတ ကျွန်မတို့ထံ လာခဲ့တဲ့
၂၀၁၄ ခုနှစ်တွင်

03:47

Kenya was ranked 136 out of 189 countries.

71

215268

4326

ကင်ညာဟာ ၁၈၉ နိုင်ငံ အကြားမှာ
၁၃၆ နေရာတွင် ရှိနေခဲ့တယ်။

03:52

We had our work cut out for us.

72

220071

2156

ကျွန်မတို့ လုပ်နေခဲ့တာတွေ
ဖြတ်တောက်လိုက်တယ်။

03:55

Fortunately, he came to the right place.

73

223592

2701

သမ္မတဟာ နေရာမှန်ကို လာခဲ့တာ
ကံကောင်းခဲ့ပါတယ်။

03:58

We're not just a Band-Aid kind of team.

74

226317

2327

ကျွန်မတို့ဟာ ဆေးပလတ်စတာ အဖွဲ့
ဖြစ်ခဲ့ရုံသာမကပါ။

04:00

We're a group of computer scientists,
mathematicians, engineers

75

228668

3766

ကျွန်မတို့ထံတွင် ကင်ဆာ သုတေသီများအပြင်
ကွန်ပျူတာ ပညာရှင်တွေ၊ သင်္ချာပညာရှင်တွေ၊

04:04

and a cancer researcher,

76

232458

1937

အင်ဂျင်နီယာတွေလည်း ရှိပါတယ်။

04:06

who understood that in order
to cure the sickness

77

234419

2446

အစိုးရလို ကြီးမားလှတဲ့ စနစ်ကြီးကို
ကုစားပေးရန် အတွက်

04:08

of a system as big as government,

78

236889

2074

ခန္ဓာကိုယ် တစ်ခုလုံး စစ်ဆေးကြည့်ရန်

04:10

we needed to examine the whole body,

79

238987

2400

လိုအပ်တာကို သူတို့ သိခဲ့ကြတယ်။

04:13

and then we needed to drill down
all the way from the organs,

80

241411

3087

ကျွန်မတို့ဟာ ခန္ဓာကိုယ် အစိတ်အပိုင်းများ
တလျှောက် လိုက်စူးစမ်းရန်

04:16

into the tissues,

81

244522

1333

အသားမျှင်တွေကို

04:17

all the way to single cells,

82

245879

1502

ဆဲလ်တိုင်းကို လေ့လာရမယ်၊

04:19

so that we could properly
make a diagnosis.

83

247405

2337

အဲဒီကျမှသာ ရောဂါကို စူးစမ်း
ဖေါ်ထုတ်ပေးနိုင်မှာပါ။

04:22

So with our marching orders
from the President himself,

84

250762

2831

သမ္မတထံမှ ထွက်လာတဲ့
ကျွန်မတို့ရဲ့ အမိန့်ပေးချက်များဖြင့်

04:25

we embarked on the purest
of the scientific method:

85

253617

3113

ကျွန်မတို့ရဲ့ အဖြစ်နိုင်ဆုံး သိပ္ပံနည်းကျ
လုပ်ကိုင်ခဲ့တယ်-

04:28

collecting data --

86

256754

1175

ဒေတာတွေကို စုစည်းတယ်--

04:29

all the data we could get our hands on --

87

257953

2087

လက်လှမ်းမှီသမျှ ဒေတာ အားလုံးကို
ရယူကြတယ်၊

04:32

making hypotheses,

88

260064

1257

အဆိုကြမ်းတွေကို ပြုစုကြ၊

04:33

creating solutions,

89

261345

1237

အဖြေတွေကို ရှာကြံကြ၊

04:34

one after the other.

90

262606

1192

တစ်ခုပြီး တစ်ခုပေါ့လေ။

04:36

So we met with hundreds of individuals
who worked at government agencies,

91

264845

4035

အစိုးရ အေဂျင်စီတွေမှာ၊ အခွန် ဌာနတွေမှာ
မြေယာ ရုံးတွေမှာ၊

04:40

from the tax agency, the lands
office, utilities company,

92

268904

3936

အသုံးအဆောင် ကုမ္ပဏီများမှာ၊
ကုမ္ပဏီတွေ မှတ်ပုံတင်ရန်

04:44

the agency that's responsible
for registering companies,

93

272864

3468

တာဝန်ရှိကြတဲ့ အဖွဲ့အစည်းတွေက
တာဝန်ကျလူတွေနဲ့ တွေ့ဆုံခဲ့ကြတယ်၊

04:48

and with each of them, we observed
them as they served customers,

94

276356

3599

သုံးစွဲကြသူတွေကို သူတို့က ဝန်ဆောင်
ပေးခဲ့ကြတယ်ဆိုတော့၊

04:51

we documented their processes --
most of them were manual.

95

279979

4613

သူတို့ရဲ့ လုပ်ငန်းစဉ်ကို၊ လက်နဲ့ လုပ်ရတာ
တွေကို မှတ်တမ်း တင်ခဲ့ကြတယ်။

ပြီးတော့ သူတို့ အရင်တုန်းက လုပ်ကိုင်
ခဲ့ကြတာတွေကိုလည်း လေ့လာခဲ့ကြကာ

04:57

We also just went back and looked at
a lot of their previous paperwork

96

285473

3456

တကယ့်ကို စမ်းကြည့်လျက် နားလည်ရန်
ကြိုးစားခဲ့ကြတယ်။

05:00

to try and really understand;

97

288953

2168

05:03

to try and diagnose what bodily
malfunctions had occurred

98

291145

3350

ကမ္ဘာ့ဘဏ်ရဲ့ စာရင်းတွင် ၁၃၆ ခုမြောက်
နေရာမှာ ရှိနေအောင် လုပ်ခဲ့ကြတဲ့

05:06

that lead to that 136th spot
on the World Bank list.

99

294519

3308

ခန္ဓာကိုယ်ဆိုင်ရာ ချွတ်ယွင်းချက်တွေကို
ဖေါ်ထုတ်ဖို့ ကြိုးစားခဲ့ကြတယ်။

05:10

What did we find?

100

298248

1303

ကျွန်မတို့ ဘာတွေ တွေ့ခဲ့လဲ။

05:11

Well, in Kenya it was taking 72 days

101

299974

4071

ကင်ညာနိုင်ငံတွင် လုပ်ငန်းရှင်
အနေနဲ့ ၎င်းရဲ့ ပိုင်ဆိုင်မှုကို

05:16

for a business owner
to register their property,

102

304069

2944

မှတ်ပုံတင်ချင်ရင် ၇၂ ရက်ကြာတယ်။

05:19

compared to just one day in New Zealand,

103

307037

2397

ဒုတိယ ချိတ်တဲ့ နယူးဇီလန်မှာ

05:21

which was ranked second
on the World Bank list.

104

309458

2378

အဲဒါကို တစ်ရက်တည်းနဲ့
လုပ်လို့ ရနိုင်တဲ့ဟာ။

05:24

It took 158 days to get
a new electric connection.

105

312827

4385

လျှပ်စစ်သွယ်ပေးစေချင်ရင်
ကိုရီးယား နိုင်ငံမှာ ၁၈ ရက်နဲ့ ရတဲ့ဟာကို

05:29

In Korea it took 18 days.

106

317879

2432

ဒီမှာ ၁၅၈ ရက် စောင့်ရတယ်။

05:32

If you wanted to get a construction permit

107

320984

2053

တစ်ခုခုကို ဆောက်လုပ်ဖို့အတွက်
ဆောက်လုပ်ခွင့်

05:35

so you could put up a building,

108

323061

1520

ပါပစ်ကို ရယူချင်တယ်ဆိုရင်၊

05:36

in Kenya, it was going
to take you 125 days.

109

324605

3571

ကင်ညာ နိုင်ငံမှာ ၁၂၅ ရက်
အချိန်ကြာမှာ ဖြစ်ပါတယ်။

05:40

In Singapore, which is ranked first,
that would only take you 26 days.

110

328200

4446

ပထမ နေရာမှာ ရှိနေတဲ့ စင်ကာပူမှာ ဆိုရင်
၂၈ ရက်ဘဲ ကြာပါတယ်။

05:45

God forbid you had to go to court

111

333580

2044

ကန်ထရိုက် ချုပ်ဆိုရန် အငြင်းပွားမှုတစ်ခုခု

05:47

to get help in being able to settle
a dispute to enforce a contract,

112

335648

3887

တရားရုံးမှာ ဖြေရှင်းပေးရန် လိုမှာမျိုးကို
ရှောင်ရှားနိုင်ပါစေ ဆုတောင်းလိုတယ်၊

05:51

because that process alone
would take you 465 days.

113

339559

4281

အဲဒီလို ကြားနာမှုဟာ ၄၆၅ ရက်အထိကို
ကြာနိုင်တာမို့လို့ပါ။

05:57

And if that wasn't bad enough,

114

345065

1932

အဲဒီထက် ပိုဆိုးနိုင်သေးတာက၊

06:00

you would lose 40 percent
of your claim in just fees --

115

348675

4152

လုပ်ငန်းရှင်ဟာ တရားဝင် ပေးရန်လိုတဲ့
အခကြေးငွေများ ဖြစ်တဲ့၊ တရားရုံးခများ၊

06:04

legal fees, enforcement fees, court fees.

116

352851

2872

အမိန့် ရုပ်လုံးဖေါ်ခများ၊ ရှေ့နေခများ
အတွက် ၄၀ % ရှုံးဦးမယ်။

06:09

Now, I know what you're thinking:

117

357108

2073

ဒါတွေကို ပြောနေစဉ်ရှင်တို့ စဉ်းစားမိမှာက-

06:12

for there to exist such inefficiencies
in an African country,

118

360726

3667

အာဖရိက နိုင်ငံ တစ်ခုမှာ ဒီလို
ထိထိရောက်ရောက် မရှိမှုဟာ

06:16

there must be corruption.

119

364417

1360

ခြစားမှုကြောင့် ဖြစ်မယ်ပေါ့။

06:18

The very cells that run the show
must be corrupt to the bone.

120

366491

3476

ဒီလို ဖြစ်ပျက်နေတာ ခြစားမှု
အရိုးစွဲနေလို့ပဲ ဖြစ်ရမယ်ပေါ့။

06:22

I thought so, too, actually.

121

370972

1532

ကျွန်မလည်း အဲဒီလို ထင်ခဲ့တယ်။

06:24

When we started out,

122

372984

1153

ကျွန်မတို့ စလုပ်ကြတော့၊

06:26

I thought I was going to find
so much corruption,

123

374161

3488

ခြစားမှုတွေ အများကြီး တွေ့ရမယ်လို့
ထင်ခဲ့ကြတယ်၊

06:29

I was literally going to either die
or get killed in the process.

124

377673

3496

ဒါကို လုပ်ကိုင်စဉ် သေဘဲ သေသွားမလား
အသတ်ပဲ ခံရမလား တကယ် ထင်ခဲ့တယ်။

06:33

(Laughter)

125

381193

1543

(ရယ်မောသံများ)

06:36

But when we dug deeper,

126

384946

1955

ဒါပေမဲ့ ကျွန်မတို့ တူးပြီးရင်း တူးကြတော့၊

06:38

we didn't find corruption
in the classic sense:

127

386925

2635

သမရိုးကျ သဘောမျိုး ခြစားမှု မတွေ့ရဘူး-

06:42

slimy gangsters lurking in the darkness,

128

390106

3008

မှောင်မည်းနေတဲ့ အကြားမှာ
လူဆိုးဂိုဏ်း သမားတွေ

06:45

waiting to grease the palms
of their friends.

129

393138

2317

လုပ်ငန်းရှင်ကို လိုက်ဖမ်းနေတာ မဟုတ်ခဲ့ပါ။

06:48

What we found was an overwhelming
sense of helplessness.

130

396139

3986

ကျွန်မတို့ တွေ့မြင်ရတာက ဘာမှလုပ်
မရနိုင်ဘူးဆိုတဲ့ စိတ်တွေပါပဲ။

06:53

Our government was sick,

131

401684

1262

ကျွန်မတို့ အစိုးရ မမာဘူး၊

06:54

because government
employees felt helpless.

132

402970

3524

အစိုးရ ဝန်ထမ်းတွေ ဘာလုပ်ရမှန်း
မသိ ဖြစ်နေခဲ့ကြလို့ပါ။

06:58

They felt that they were not
empowered to drive change.

133

406993

3083

သူတို့ဆီမှာ ပြောင်းလဲအောင်
လုပ်နိုင်စွမ်း မရှိဘူးလို့ ခံစားတယ်။

07:02

And when people feel stuck and helpless,

134

410600

3636

လူတွေက ညှပ်မိနေကာ ဘာမှ
မလုပ်နိုင်ဘူးလို့ ခံစားနေရင်၊

07:06

they stop seeing their role
in a bigger system.

135

414968

2495

စနစ်ကြီးထဲက သူတို့ရဲ့
အခန်းကဏ္ဍကို မမြင်နိုင်တော့ပါ။

07:10

They start to think the work they do
doesn't matter in driving change.

136

418265

4469

သူတို့ လုပ်နေတာတွေဟာ ပြောင်းလဲမှု
အတွက် အရေးမပါဘူးလို့ ထင်ကြတယ်။

07:14

And when that happens,

137

422758

1806

အဲဒီလို ထင်လာကြတာနဲ့

07:16

things slow down,

138

424588

1593

အရာတွေအားလုံး နှေးလာတော့တယ်၊

07:18

fall through the cracks

139

426205

1420

အက်ကြောင်းထဲ ထိုးကျတော့တယ်၊

07:19

and inefficiencies flourish.

140

427649

1766

နေရာတိုင်း ထိရောက်မှု မရှိြဖစ်လာတယ်။

07:23

Now imagine with me,

141

431171

1765

ရှင်တို့ အနေနဲ့ စိတ်ကူးကြည့်ကြပါ-

07:24

if you had a process
you had to go through --

142

432960

3938

ကျွန်မတို့ လုပ်ရမယ့် လုပ်ငန်းစဉ်
တစ်ခု ရှိတယ်ဆိုပါစို့ --

07:28

had no other alternative --

143

436922

1770

အခြား ရွေးစရာ မရှိဘူး --

07:30

and this process was inefficient, complex

144

438716

3047

ပြီးတော့ အဲဒီ လုပ်ငန်းစဉ်ဟာ
ထိရောက်မှု မရှိဘူး၊ ရှုပ်ထွေးလှတယ်၊

07:34

and very, very slow.

145

442461

1390

သိပ်သိပ်ကို နှေးနေတယ်။

07:35

What would you do?

146

443875

1224

ရှင်တို့ ဘာလုပ်သင့်လဲ။

07:38

I think you might start by trying
to find somebody to outsource it to,

147

446482

3328

အဲဒါကို တစ်ဦးဦးထံကို တာဝန်လွှဲပေးဖို့
ရှင်တို့ ကြိုးပမ်းမယ် ထင်တယ်၊

07:41

so that they can just
take care of that for you.

148

449834

2345

ရှင်တို့ ကိုယ်စား တာဝန် လုပ်ပေးမယ်
သူကို ရှာမှာပါ။

07:44

If that doesn't work,

149

452800

1404

အဲဒါ အလုပ် မဖြစ်ဘူးဆိုရင်၊

07:47

maybe you'd consider paying somebody

150

455307

2010

အဲဒါကို ခင်ဗျားတို့ ကိုယ်စား “တရားမဝင်”

07:49

to just "unofficially" take care
of it on your behalf --

151

457341

3380

တာဝန်ယူမယ့်သူကို ငွေပေးရန်
ရှင်တို့ စဉ်းစားနိုင်တယ် --

07:52

especially if you thought
nobody was going to catch you.

152

460745

2758

အထူးသဖြင့် ဘယ်သူမှာမှ ခင်ဗျားကို
ဖမ်းမိမှာ မဟုတ်ဘူး ဆိုရင်။

07:56

Not out of malice or greed,

153

464790

2370

မရိုးသားမှု ဒါမှမဟုတ် လောဘကြီးမှု
ကြောင့် မဟုတ်ဘဲ၊

07:59

just trying to make sure that you get
something to work for you

154

467184

3091

ရှင်တို့ ကိုယ်စား တစ်ခုခု လုပ်ဖြစ်မှာ
သေချာဖို့ အတွက်

08:02

so you can move on.

155

470299

1158

ရှေ့ဆက် သွားနိုင်ရန်ပါ။

08:03

Unfortunately, that
is the beginning of corruption.

156

471918

3010

အဲဒါဟာ ခြားစားမှုရဲ့ အစပဲ
ဖြစ်တာ စိတ်မကောင်းစရာပါ။

08:07

And if left to thrive and grow,

157

475439

2323

အဲဒါကို ရှင်သန် ကြီးထွားခွင့် ပေးလိုက်ရင်

08:09

it seeps into the whole system,

158

477786

1566

ခန္ဓာကိုယ်တစ်ခုလုံး မကျန်းမာတာ

08:11

and before you know it,

159

479376

1370

ရှင်တို့ မသိခင်မှာကို စနစ်

08:12

the whole body is sick.

160

480770

1565

တစ်ခုလုံးထဲ စိမ့်ဝင်သွားမှာပါ။

08:16

Knowing this,

161

484596

1293

ဒါကို သိရှိထားတော့၊

08:17

we had to start by making sure

162

485913

1555

ကျွန်မတို့ လက်တွဲ လုပ်ကိုင်ကြတဲ့

08:19

that every single stakeholder
we worked with had a shared vision

163

487492

4577

အရေးပါတဲ့ ပါဝင်သူတိုင်းဆီမှာ ကျွန်မတို့
လုပ်ကိုင် လိုကြတာနဲ့ ပတ်သက်ပြီး တူညီတဲ့

08:24

for what we wanted to do.

164

492093

1429

အမြင်ရှိတာ သေချာစေခဲ့ကြတယ်။

08:26

So we met with everyone,

165

494192

2034

ဒါကြောင့် ကျွန်မတို့ဟာ လျှောက်လွှာပေါ်က

08:28

from the clerk whose sole job
is to remove staples

166

496656

2559

မျှော့ကုပ်ကို ချွတ်ခွာ
ပေးရုံကိုသာ လုပ်ပေးကြရတဲ့

08:31

from application packets,

167

499239

1549

စာရေးမှအစ၊ တရားရုံးချုပ်မှ

08:33

to the legal drafters
at the attorney general's office,

168

501446

2985

ဥပဒေ မူကြမ်းကို ရေးပေးကြသူတို့ အဆုံး
လူတိုင်းနဲ့ တွေ့ဆုံခဲ့တယ်။

08:37

to the clerks who are responsible
for serving business owners

169

505187

2997

အစိုးရ ဝန်ဆောင်မှုတွေကို ရယူရန်
လာကြတဲ့ လုပ်ငန်းရှင်တွေကို

08:40

when they came to access
government services.

170

508208

2432

ဝန်ဆောင်ပေးကြတဲ့
စာရေးစာချီတွေလည်း ပါဝင်ခဲ့တယ်။

08:43

And with them,

171

511557

1150

သူတို့ရဲ့ နေ့စဉ်

08:44

we made sure that they understood

172

512731

1572

ဆောင်ရွက်ချက်တွေက အလုပ်နေရာသစ်တွေ

08:46

how their day-to-day actions
were impacting our ability as a country

173

514327

4747

ဖန်တီးရန်ကို၊ ရင်းနှီးမှုသစ်တွေ
ရရှိလာရေးကို ဘယ်လို

08:51

to create new jobs
and to attract investments.

174

519098

3075

အကျိုးသက်ရောက်ကြောင်း သူတို့
နားလည်ကြအောင် ရှင်းပြခဲ့ကြပါတယ်။

08:54

No one's role was too small;
everyone's role was vital.

175

522605

3560

ဘယ်သူရဲ့ အခန်းကဏ္ဍကမှ မသေးခဲ့ပါ၊
လူတိုင်းဟာ မရှိမဖြစ် အရေးပါတယ်။

09:00

Now, guess what we started to see?

176

528087

1875

ဒါနဲ့ ကျွန်မတို့ မြင်လာရတာကို သိကြလား။

09:02

A coalition of government employees

177

530994

2013

ပုံစံပီပြင်ကာ ကြီးထွားတဲ့ အပြောင်းအလဲကို

09:05

who are excited and ready to drive change,

178

533031

2112

အားထုတ်ရန် အသင့်ရှိနေကြတဲ့ အစိုးရ
အမှုထမ်းနဲ့

09:07

began to grow and form.

179

535167

2065

ဝန်ထမ်းတွေရဲ့ မဟာမိတ် အဖွဲ့ပါပဲ။

09:09

And together we started
to implement changes

180

537927

2604

ကျွန်မတို့ အားလုံး လက်တွဲလျက်
ကျွန်မတို့ နိုင်ငံထဲက

09:12

that impacted the service
delivery of our country.

181

540555

3232

ဝန်ဆောင်ပေးမှုများကို ပြောင်းလဲမှုကို
ရုပ်လုံးဖေါ်ကြပါတော့တယ်။

09:16

The result?

182

544585

1424

ရလဒ်ကကော။

09:18

In just two years,

183

546033

2041

နှစ်နှစ် အတွင်းမှာကိုပဲ၊

09:20

Kenya's ranking moved from 136 to 92.

184

548098

3960

ကင်ညာရဲ့ အဆင့်အတန်းဟာ
၁၃၆ မှနေပြီ ၉၂ သို့ တက်လှမ်းနိုင်ခဲ့တယ်။

09:25

(Applause)

185

553024

5960

(လက်ခုပ်တီးသံများ)

09:32

And in recognition of the significant
reforms we've been able to implement

186

560520

4389

အဲဒီလို တိုတောင်းတဲ့ ကာလအတွင်းမှာ
ကျွန်မတို့က သိသာတဲ့ ပြုပြင်မှုများကို

09:36

in such a short time,

187

564933

1779

ရုပ်လုံးဖေါ်နိုင်ခဲ့ခြင်းကို အသိအမှတ်

09:38

Kenya was recognized

188

566736

1881

ပြုတဲ့အနေနဲ့ ကင်ညာနိုင်ငံဟာ
ကမ္ဘာကြီးမှာ

09:40

to be among the top three
global reformers in the world

189

568641

3586

နှစ်နှစ်ဆက်တိုက် ပြုပြင်မှုများကို
ရုပ်လုံးဖေါ်နိုင်တဲ့ ထိပ်သီး သုံးနိုင်ငံ

09:44

two years in a row.

190

572251

1416

ထဲက တစ်နိုင်ငံ ဖြစ်လာခဲ့တယ်။

09:46

(Applause)

191

574698

5380

(လက်ခုပ်တီးသံများ)

09:53

Are we fully healthy?

192

581164

1566

ကျွန်မတို့ အခု လုံးဝ ကျန်းမာနေပြီလား။

09:55

No.

193

583556

1166

မဟုတ်ပါ။

09:57

We have some serious work still to do.

194

585149

2432

ကျွန်မတို့ လေးလေးနက်နက်
လုပ်စရာ အချို့ ရှိနေသေးတယ်။

10:00

I like to think about these two years
like a weight-loss program.

195

588336

3477

လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်နှစ်ကာလကို ကျွန်မက
ကိုယ်အလေးချိန် လျှော့ချမှုလို ယူဆပါတယ်။

10:04

(Laughter)

196

592175

1576

(ရယ်မောသံများ)

10:06

It's that time after months
of hard, grueling work at the gym,

197

594521

3962

လချီ လေ့ကျင့်ခန်းတွေ လုပ်ပြီးတဲ့နောက်
ကိုယ့်အလေးချိန်ကို

10:10

and then you get your first
time to weigh yourself,

198

598507

2430

ချိန်ကြည့်ရမယ့် ကာလမျိုးနဲ့ တူပါတယ်၊

10:12

and you've lost 20 pounds.

199

600961

1664

ပေါင် ၂၀ ကျသွားတာကို သိလာတာမျိုးပါ။

10:15

You're feeling unstoppable.

200

603007

1782

ဘယ်သူမှ ရပ်လို့ မရနိုင်တဲ့ စိတ်မျိုး။

10:18

Now, some of you may think
this doesn't apply to you.

201

606697

4337

အခုပြောတွေဟာ ငါနဲ့မဆိုင်ဘူးလို့
ရှင်တို့ထဲက တချို့ ထင်နိုင်ကြတယ်။

10:23

You're not from Kenya.

202

611058

1350

ကိုယ်က ကင်ညာမှ မဟုတ်ဘူး။

10:24

You don't intend to be an entrepreneur.

203

612432

2142

ဒါမှမဟုတ် ကိုယ်က စွန့်ဦးတီထွင်ရှင်
မဟုတ်ဘူး။

10:26

But think with me for just a moment.

204

614598

1962

ဒါပေမဲ့ ခဏလေး ကျွန်မနဲ့အတူ
စဉ်းစားကြည့်ပါ။

10:29

When is the last time
you accessed a government service?

205

617314

3452

ရှင်တို့ အစိုးရ ဝန်ဆောင်မှု တစ်ခုခုကို
နောက်ဆုံး ရယူခဲ့တာ ဘယ်တုန်းကလဲ။

10:33

Maybe applied for your driver's license,

206

621980

2776

ရှင်တို့ရဲ့ ယာဉ်မောင်း လိုင်စင်
လျှောက်ခဲ့တုန်းကများလား။

10:36

tried to do your taxes on your own.

207

624780

3568

ပေးရမယ့် အခွန်တွေကို ကိုယ့်ဘာသာကိုယ်
တွက်ခဲ့တုန်းကလား။

10:42

It's easy in this political
and global economy

208

630644

2770

ဒီနေ့ရဲ့ နိုင်ငံရေး နဲ့ စီးပွားရေး
အခြေအနေမျိုးတွင်

10:45

to want to give up when we think
about transforming government.

209

633438

3050

အစိုးရအား ပြုပြင်ရေးကို စဉ်းစားရင်
လက်လျှော့ပစ်ဖို့ များပါတယ်။

10:49

We can easily resign to the fact
or to the thinking

210

637386

3501

အစိုးရဟာ ထိရောက်မှု သိပ်ကို နည်းတယ်၊

10:52

that government is too inefficient,

211

640911

2342

ခြစားမှု သိပ်များတယ်၊

10:55

too corrupt,

212

643277

1156

ဒါကို ပြုပြင် မရနိုင်ဘူး

10:56

unfixable.

213

644457

1231

ဆိုပြီး စဉ်းစားမိမှာပါ။

10:58

We might even rarely get
some key government responsibilities

214

646527

3437

ကျွန်မတို့ဟာ ရှားရှားပါးပါး အချို့
ကဏ္ဍများဆိုင်ရာ တာဝန်ပေး

11:01

to other sectors,

215

649988

1200

ခံရတာမျိုး၊ ယာယီကုစားရေး

11:03

to Band-Aid solutions,

216

651212

1169

အဖြေကို ရှာပေးခဲ့ရတာ

11:04

or to just give up and feel helpless.

217

652405

2568

လက်လျှော့လျက်
ဘာမှလုပ်မရဘူး ခံစားမိနိုင်ခဲ့ပါတယ်။

11:08

But just because a system is sick
doesn't mean it's dying.

218

656029

3883

စနစ်ဟာ မကျန်းမာဘူးဆိုတာ
၎င်းဟာ သေတော့မယ်လို့ မဆိုလိုပါ။

11:12

We cannot afford to give up

219

660689

2807

ကျွန်မတို့ အစိုးရအား ပြုပြင်ရေးဆိုင်ရာ
စိန်ခေါ်မှု ကိစ္စထဲ

11:15

when it comes to the challenges
of fixing our governments.

220

663520

3033

ကျွန်မတို့ဟာ လက်လျှော့ပေးမိတာမျိုးကို

11:19

In the end,

221

667989

1156

ခွင့်ပြုမရနိုင်ပါ။

11:22

what really makes a government healthy
is when healthy cells --

222

670682

4175

ဆဲလ်တွေ အားလုံး၊ ကျွန်မနဲ့
ရှင်တို့ အားလုံး ကျန်းမာကျမှ၊

11:26

that's you and I --

223

674881

1991

အစိုးရဟာ ကျန်းမာလာနိုင်မှာမို့လို့

11:29

get to the ground,

224

677834

1647

မြေပေါ်မှာ မားမားကြီး ရပ်လျက်၊

11:31

roll up our sleeves,

225

679505

1284

အရန်သင့် ပြင်ဆင်ထားကာ

11:32

refuse to be helpless

226

680813

2105

ဘာမှမလုပ်နိုင်ဘူး ဆိုတာ မေ့ပစ်လိုက်ကြပါ၊

11:34

and believe that sometimes,

227

682942

1796

တစ်ခါတရံတွင်၊ ရှင်သန် ကြီးထွားရန်

11:36

all it takes is for us
to create some space

228

684762

3230

ကျန်းမာကြတဲ့ ဆဲလ်များအတွက်
လိုအပ်တဲ့ နေရာကို ကျွန်မတို့

11:40

for healthy cells to grow and thrive.

229

688016

2215

ဖန်တီးပေးရုံနဲ့ အဲဒီလို လုပ်ပေးနိုင်ပါတယ်။

11:42

Thank you.

230

690781

1157

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

11:43

(Applause)

231

691962

6239

(လက်ခုပ်တီးသံများ)

Translated by Myo Aung
Reviewed by sann tint

ABOUT THE SPEAKER

Charity Wayua - Public sector researcher
IBM's Charity Wayua is a research manager in Nairobi, Kenya, where she leads the company's public sector research team.

Why you should listen

Dr. Charity Wayua creates commercially viable innovative solutions to address inefficiencies in the delivery of government services with the aim of creating an environment where businesses thrive. Wayua and her team work closely with the government and private sector to co-create various public sector solutions that make the delivery of government services to businesses more efficient and effective. The World Bank ranked Kenya the third most reformed country on its "Ease of Doing Business" ranking two years in a row, moving up 44 places in rank in just two years in part due to the work of Wayua's team.

More profile about the speaker
Charity Wayua | Speaker | TED.com

THE ORIGINAL VIDEO ON TED.COM

Charity Wayua: အစိုးရကို ပြင်ပေးရန် နည်းလမ်း | TED Talk | TED.com