TEDYouth 2014
Erin McKean: Go ahead, make up new words!
Erin McKean: Śmiało naprzód, twórz nowe słowa!
Filmed:
Readability: 3.2
1,936,780 views
W zabawnym, krótkim wystąpieniu na TEDYouth leksykograf Erin McKean, zachęca, a wręcz zagrzewa swoich słuchaczy do tworzenia nowych słów, gdy te istniejące przestają wystarczać. Wymienia sześć sposobów słowotwórstwa w języku angielskim, począwszy od tworzenia słów złożonych aż po "czasownikowanie" w celu poprawienia komunikatywności języka i stworzenia szerszej gamy sposobów porozumienia. (Np. "friend" użyty jako czasownik oznacza dodanie kogoś do listy przyjaciół na Facebooku - przypis tłumacza).
Erin McKean - Dictionary editor
As the co-founder of Reverb Technologies, the maker of the online dictionary Wordnik, Erin McKean is reshaping how we interact with language itself. Full bio
As the co-founder of Reverb Technologies, the maker of the online dictionary Wordnik, Erin McKean is reshaping how we interact with language itself. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
I'm a lexicographer.
0
370
1558
Jestem leksykografem
00:13
I make dictionaries.
1
1928
1754
i twórcą słowników.
00:15
And my job as a lexicographer
2
3682
1439
Moją pracą jest umieszczenie
00:17
is to try to put all the words possible
into the dictionary.
into the dictionary.
3
5121
3720
wszystkich możliwych słów w słowniku,
00:20
My job is not to decide what a word is;
that is your job.
that is your job.
4
8841
6083
ale nie polega na zadecydowaniu,
co jest słowem, a co nie.
co jest słowem, a co nie.
To ty o tym decydujesz.
00:26
Everybody who speaks English
decides together
decides together
5
14924
2897
Wszyscy użytkownicy angielskiego
razem ustalają,
razem ustalają,
00:29
what's a word and what's not a word.
6
17821
2332
co jest słowem, a co nim nie jest.
00:32
Every language is just a group of people
who agree to understand each other.
who agree to understand each other.
7
20153
5152
Każdy język to tylko grupa ludzi,
którzy rozumieją się nawzajem.
którzy rozumieją się nawzajem.
00:37
Now, sometimes when people are trying
to decide whether a word is good or bad,
to decide whether a word is good or bad,
8
25305
4604
Gdy decydują,
czy dane słowo jest poprawne,
czy dane słowo jest poprawne,
nie zawsze mają ku temu powód.
00:41
they don't really have a good reason.
9
29909
1768
00:43
So they say something like,
"Because grammar!"
"Because grammar!"
10
31677
2811
Mówią coś w stylu: "Bo gramatyka!".
00:46
(Laughter)
11
34488
1934
(Śmiech)
00:48
I don't actually really care about grammar
too much -- don't tell anybody.
too much -- don't tell anybody.
12
36862
3563
Gramatyka niespecjalnie mnie obchodzi,
nie mówcie nikomu.
nie mówcie nikomu.
00:52
But the word "grammar," actually,
there are two kinds of grammar.
there are two kinds of grammar.
13
40425
3139
Ale samo słowo "gramatyka"...
Są dwa rodzaje gramatyki.
Są dwa rodzaje gramatyki.
00:55
There's the kind of grammar
that lives inside your brain,
that lives inside your brain,
14
43564
2870
Istnieje gramatyka w twoim umyśle.
00:58
and if you're a native
speaker of a language
speaker of a language
15
46434
2109
Jeżeli dany język jest twoim ojczystym
01:00
or a good speaker of a language,
16
48543
1589
lub dobrze nim władasz,
jest to zbiór zasad,
których podświadomie przestrzegasz.
których podświadomie przestrzegasz.
01:02
it's the unconscious rules that you follow
when you speak that language.
when you speak that language.
17
50132
3399
01:05
And this is what you learn when
you learn a language as a child.
you learn a language as a child.
18
53531
3021
Uczysz się jej jako dziecko,
podczas nauki języka.
podczas nauki języka.
01:08
And here's an example:
19
56552
1637
Oto przykład:
01:10
This is a wug, right?
20
58189
1525
To jest "wug".
01:11
It's a wug.
21
59714
2061
01:13
Now there is another one.
22
61775
1696
A tutaj jest kolejny.
01:15
There are two of these.
23
63471
1163
Teraz są dwa.
01:16
There are two ...
24
64634
1289
Są dwa...
01:17
Audience: Wugs.
25
65923
1184
Widzowie: ...wugi.
01:19
Erin McKean: Exactly! You know
how to make the plural of wug.
how to make the plural of wug.
26
67107
3713
(E.M.) Właśnie! Umiecie tworzyć
liczbę mnogą od słowa "wug".
liczbę mnogą od słowa "wug".
01:22
That rule lives in your brain.
27
70820
1481
Ta reguła siedzi w mózgu.
01:24
You never had to be taught this rule,
you just understand it.
you just understand it.
28
72301
2949
Nigdy cię jej nie uczono,
po prostu ją rozumiesz.
po prostu ją rozumiesz.
01:27
This is an experiment that was invented
by a professor at [Boston University]
by a professor at [Boston University]
29
75250
3629
Ten eksperyment wymyśliła
profesor uniwersytetu bostońskiego
profesor uniwersytetu bostońskiego
01:30
named Jean Berko Gleason back in 1958.
30
78879
3145
Jean Berko Gleason w 1958 roku.
01:34
So we've been talking about this
for a long time.
for a long time.
31
82024
3025
Rozmawiamy o tym od dłuższego czasu.
01:37
Now, these kinds of natural rules
that exist in your brain,
that exist in your brain,
32
85049
3514
Tego typu "naturalne" zasady,
istniejące w umyśle,
istniejące w umyśle,
01:40
they're not like traffic laws,
they're more like laws of nature.
they're more like laws of nature.
33
88563
4222
nie są jak prawa ruchu drogowego,
raczej jak prawa natury.
raczej jak prawa natury.
01:44
And nobody has to remind you to obey
a law of nature, right?
a law of nature, right?
34
92785
3355
A chyba nikomu nie trzeba przypominać
o przestrzeganiu praw natury.
o przestrzeganiu praw natury.
01:48
When you leave the house in the morning,
your mom doesn't say,
your mom doesn't say,
35
96140
2953
Mama nie mówi na do widzenia:
01:51
"Hey, honey, I think
it's going to be cold, take a hoodie,
it's going to be cold, take a hoodie,
36
99093
2879
"Skarbie, chyba będzie zimno, załóż bluzę,
01:53
don't forget to obey the law of gravity."
37
101972
2467
i pamiętaj przestrzegać prawa grawitacji".
01:56
Nobody says this.
38
104439
1886
Nikt tak nie mówi.
01:58
Now, there are other rules that are more
about manners than they are about nature.
about manners than they are about nature.
39
106325
6857
Są też inne reguły dotyczące raczej
kultury niż natury.
kultury niż natury.
02:05
So you can think of a word as like a hat.
40
113182
2864
Pomyśl sobie o jakimś słowie,
na przykład "kapelusz".
na przykład "kapelusz".
02:08
Once you know how hats work,
41
116046
2250
Gdy już wiesz, jak używać kapelusza,
02:10
nobody has to tell you,
"Don't wear hats on your feet."
"Don't wear hats on your feet."
42
118296
2867
nikt nie musi ci mówić,
żeby nie wkładać go na stopy.
żeby nie wkładać go na stopy.
02:13
What they have to tell you is,
"Can you wear hats inside?
"Can you wear hats inside?
43
121163
3344
Muszą ci natomiast powiedzieć,
czy można nosić kapelusz w pomieszczeniu,
czy można nosić kapelusz w pomieszczeniu,
02:16
Who gets to wear a hat?
44
124507
1757
kto może nosić kapelusz,
02:18
What are the kinds of hats
you get to wear?"
you get to wear?"
45
126264
3132
jakie rodzaje kapeluszy można nosić.
02:21
Those are more of the second kind
of grammar,
of grammar,
46
129396
2422
Te reguły to drugi rodzaj gramatyki.
02:23
which linguists often call usage,
as opposed to grammar.
as opposed to grammar.
47
131818
4303
Lingwiści mówią na to często
"zastosowanie", a nie "gramatyka".
"zastosowanie", a nie "gramatyka".
02:28
Now, sometimes people use this kind of
rules-based grammar
rules-based grammar
48
136121
4134
Używa się czasem tego rodzaju gramatyki
opartej na sztywnych regułach,
opartej na sztywnych regułach,
02:32
to discourage people from making up words.
49
140255
2788
aby zniechęcić do wymyślania nowych słów.
02:35
And I think that is, well, stupid.
50
143043
2684
Uważam, że jest to głupie.
02:37
So, for example,
people are always telling you,
people are always telling you,
51
145727
3266
Na przykład zawsze słyszymy:
02:40
"Be creative, make new music, do art,
invent things, science and technology."
invent things, science and technology."
52
148993
5240
"Bądź kreatywny, twórz muzykę, sztukę,
wymyślaj nowe rzeczy, naukę i technikę".
wymyślaj nowe rzeczy, naukę i technikę".
02:46
But when it comes to
words, they're like,
words, they're like,
53
154233
2038
Ale gdy chodzi o słowa, mówią coś w stylu:
02:48
"Don't! No. Creativity stops right here,
whippersnappers. Give it a rest."
whippersnappers. Give it a rest."
54
156271
4720
"Dość kreatywności, pętaku. Daj spokój".
02:53
(Laughter)
55
161004
1417
(Śmiech)
02:54
But that makes no sense to me.
56
162421
1721
Dla mnie to nie ma sensu.
02:56
Words are great.
We should have more of them.
We should have more of them.
57
164142
2332
Słowa są cudowne.
Trzeba ich mieć jak najwięcej.
Trzeba ich mieć jak najwięcej.
02:58
I want you to make
as many new words as possible.
as many new words as possible.
58
166474
4056
Wymyślajcie, ile tylko się da.
03:02
And I'm going to tell you six ways that
you can use to make new words in English.
you can use to make new words in English.
59
170530
5008
Zdradzę wam sześć sposobów
na tworzenie nowych słów.
na tworzenie nowych słów.
03:07
The first way is the simplest way.
60
175550
2089
Pierwszy jest najprostszy.
03:09
Basically, steal them from other
languages.
languages.
61
177639
2223
Kradnij je z innych języków.
03:11
["Go rob other people"]
(Laughter)
(Laughter)
62
179862
2824
[OKRADAJ INNYCH] (Śmiech)
03:15
Linguists call this borrowing,
63
183936
1828
Lingwiści nazywają to "zapożyczeniem".
03:17
but we never give the words back ,
so I'm just going to be honest
so I'm just going to be honest
64
185764
3060
Ale nigdy ich nie zwracamy,
więc tak naprawdę to kradzież.
więc tak naprawdę to kradzież.
03:20
and call it stealing.
65
188824
1960
Zwykle kradniemy nazwy rzeczy,
które lubimy, na przykład jedzenie.
które lubimy, na przykład jedzenie.
03:22
We usually take words for things
that we like, like delicious food.
that we like, like delicious food.
66
190784
3370
03:26
We took "kumquat" from Chinese,
we took "caramel" from French.
we took "caramel" from French.
67
194154
3790
Od Chińczyków wzięliśmy "kumkwat",
od Francuzów "karmel".
od Francuzów "karmel".
03:29
We also take words
for cool things like "ninja," right?
for cool things like "ninja," right?
68
197944
2907
Bierzemy też "fajne" słowa,
jak "ninja" z japońskiego,
03:32
We took that from Japanese,
69
200851
1450
03:34
which is kind of a cool trick because
ninjas are hard to steal from.
ninjas are hard to steal from.
70
202301
3269
a to nie lada wyczyn okraść ninję.
03:37
(Laughter)
71
205570
2114
(Śmiech)
03:39
So another way that you
can make words in English
can make words in English
72
207684
3260
Kolejnym sposobem na tworzenie
słów w języku angielskim
słów w języku angielskim
03:42
is by squishing two
other English words together.
other English words together.
73
210944
2941
jest łączenie dwóch już istniejących.
03:45
This is called compounding.
74
213885
1687
Nazywa się to "składaniem".
03:47
Words in English are like Lego:
75
215572
1510
Jak w klockach Lego,
03:49
If you use enough force,
you can put any two of them together.
you can put any two of them together.
76
217082
3365
z odpowiednią siłą,
można dowolne dwa połączyć.
można dowolne dwa połączyć.
03:52
(Laughter)
77
220447
1665
(Śmiech)
03:54
We do this all the time in English:
78
222832
1795
W angielskim robimy to cały czas.
03:56
Words like "heartbroken," "bookworm,"
"sandcastle" all are compounds.
"sandcastle" all are compounds.
79
224627
5478
"Heartbroken", "bookworm",
"sandcastle" to złożenia.
"sandcastle" to złożenia.
04:02
So go ahead and make words like
"duckface," just don't make duckface.
"duckface," just don't make duckface.
80
230105
3501
Śmiało twórz słowa jak "duckface",
ale miny nie rób.
ale miny nie rób.
04:05
(Laughter)
81
233606
1479
(Śmiech)
04:07
Another way that you can make words
in English is kind of like compounding,
in English is kind of like compounding,
82
235835
4013
Kolejny sposób jest podobny do składania,
04:11
but instead you use so much force
when you squish the words together
when you squish the words together
83
239848
5051
ale w połączeniu używamy tyle siły,
04:16
that some parts fall off.
84
244899
1635
że niektóre części odpadają.
04:18
So these are blend words,
85
246534
1681
To są "mieszanki".
04:20
like "brunch" is a blend
of "breakfast" and "lunch."
of "breakfast" and "lunch."
86
248215
3849
Na przykład "brunch" to mieszanka
"breakfast" i "lunch".
"breakfast" i "lunch".
04:24
"Motel" is a blend of "motor" and "hotel."
87
252064
2732
"Motel" to "motor" i "hotel".
04:26
Who here knew that "motel"
was a blend word?
was a blend word?
88
254796
2941
Kto o tym wiedział?
04:29
Yeah, that word is so old in English
89
257737
1844
Tak, to słowo jest tak stare,
04:31
that lots of people don't know that
there are parts missing.
there are parts missing.
90
259581
3111
że często nie widać brakujących części.
04:34
"Edutainment" is a blend
of "education" and "entertainment."
of "education" and "entertainment."
91
262692
4295
"Edutainment" to mieszanka
"education" i "entertainment".
"education" i "entertainment".
04:38
And of course, "electrocute" is a
blend of "electric" and "execute."
blend of "electric" and "execute."
92
266987
5210
No i oczywiście "electrocute",
mieszanka "electric" i "execute".
mieszanka "electric" i "execute".
04:44
(Laughter)
93
272197
1810
(Śmiech)
04:46
You can also make words
by changing how they operate.
by changing how they operate.
94
274007
3321
Można też tworzyć słowa,
zmieniając ich działanie.
zmieniając ich działanie.
04:49
This is called functional shift.
95
277328
1613
Nazywa się to "zmianą funkcji".
04:50
You take a word that acts
as one part of speech,
as one part of speech,
96
278941
2301
Bierzesz słowo będące
jedną częścią mowy
jedną częścią mowy
04:53
and you change it into another
part of speech.
part of speech.
97
281242
2280
i zamieniasz je na inną.
04:55
Okay, who here knew that "friend"
hasn't always been a verb?
hasn't always been a verb?
98
283522
4019
Kto wie, że "friend"
nie zawsze było czasownikiem?
nie zawsze było czasownikiem?
Dawniej to był rzeczownik,
05:00
"Friend" used to be noun
and then we verbed it.
and then we verbed it.
99
288881
4195
dopiero potem go "zczasownikowano".
05:05
Almost any word in English can be verbed.
100
293076
3269
Można tak zrobić
prawie z każdym rzeczownikiem.
prawie z każdym rzeczownikiem.
05:08
You can also take adjectives
and make them into nouns.
and make them into nouns.
101
296345
2633
Możesz także zamieniać
przymiotniki na rzeczowniki.
przymiotniki na rzeczowniki.
05:10
"Commercial" used to be an adjective
and now it's a noun.
and now it's a noun.
102
298978
3727
"Commercial" kiedyś było przymiotnikiem,
teraz jest rzeczownikiem.
teraz jest rzeczownikiem.
05:14
And of course, you can "green" things.
103
302705
2446
Można wiele rzeczy "zazielenić".
05:17
Another way to make words
in English is back-formation.
in English is back-formation.
104
305151
3338
Innym sposobem na tworzenie słów
jest formacja wsteczna.
jest formacja wsteczna.
05:20
You can take a word and you can
kind of squish it down a little bit.
kind of squish it down a little bit.
105
308489
3258
Możesz wziąć dowolne słowo
i nieco je "ścisnąć".
i nieco je "ścisnąć".
05:23
So for example, in English we had the word
"editor" before we had the word "edit."
"editor" before we had the word "edit."
106
311747
4821
Na przykład, słowo "editor" istniało
jeszcze przed słowem "edit".
jeszcze przed słowem "edit".
05:28
"Edit" was formed from "editor."
107
316568
1752
"Edit" powstało od słowa "editor".
05:30
Sometimes these back-formations
sound a little silly:
sound a little silly:
108
318320
2745
Czasem te formacje brzmią śmiesznie.
05:33
Bulldozers bulldoze, butlers butle
and burglers burgle.
and burglers burgle.
109
321065
4388
Buldożery buldożerują, hycle hyclują,
a bandyci bandycą.
a bandyci bandycą.
05:37
(Laughter)
110
325453
1625
(Śmiech)
05:39
Another way to make words in English
111
327278
1772
Kolejnym sposobem na tworzenie słów
05:41
is to take the first letters of something
and squish them together.
and squish them together.
112
329050
3170
jest łączenie pierwszych liter
jakiegoś wyrażenia.
jakiegoś wyrażenia.
05:44
So National Aeronautics and Space
Administration becomes NASA.
Administration becomes NASA.
113
332220
3031
Z National Aeronautics and Space
Administration tworzy się NASA.
Administration tworzy się NASA.
05:47
And of course you can do this
with anything, OMG!
with anything, OMG!
114
335251
3712
Można tak zrobić ze wszystkim. OMG!
05:50
So it doesn't matter how silly
the words are.
the words are.
115
338963
5639
Nie ma znaczenia
jak głupio brzmią te słowa.
jak głupio brzmią te słowa.
05:56
They can be really good words of English.
116
344602
2006
W angielskim mogą brzmieć naprawdę dobrze.
05:58
"Absquatulate" is a perfectly
good word of English.
good word of English.
117
346608
4018
"Absquatulate" jest całkowicie poprawnym
angielskim słowem...
angielskim słowem...
06:02
"Mugwump" is a perfectly
good word of English.
good word of English.
118
350626
2863
"Mugwump" także...
06:05
So the words don't have have to sound
normal, they can sound really silly.
normal, they can sound really silly.
119
353489
4578
Słowa nie muszą brzmieć normalnie,
mogą brzmieć strasznie głupio.
mogą brzmieć strasznie głupio.
06:10
Why should you make words?
120
358067
2189
Dlaczego trzeba wymyślać słowa?
06:12
You should make words because every word
121
360256
2141
Dlatego że każde z nich
06:14
is a chance to express your idea and get
your meaning across.
your meaning across.
122
362397
4521
jest okazją, by wyrazić pomysł
i przekazać treść całemu światu.
i przekazać treść całemu światu.
06:18
And new words grab people's attention.
123
366918
2596
Nowe słowa zwracają uwagę.
06:21
They get people to focus on what
you're saying
you're saying
124
369514
2649
Ludzie skupiają się na tym, co mówisz,
06:24
and that gives you a better chance to get
your meaning across.
your meaning across.
125
372163
3264
a to zwiększa szansę
na przekazanie swoich myśli.
na przekazanie swoich myśli.
06:27
A lot of people
on this stage today have said,
on this stage today have said,
126
375427
2949
Na tej scenie wielu dziś powiedziało:
06:30
"In the future, you can do this,
127
378376
1562
"Kiedyś będziesz mógł to zrobić,
06:31
you can help with this, you can
help us explore, you can help us invent."
help us explore, you can help us invent."
128
379938
3533
pomóc nam, odkrywać nieznane,
wymyślać nowe rzeczy".
wymyślać nowe rzeczy".
Możesz wymyślić nowe słowo już teraz.
06:35
You can make a new word right now.
129
383471
1629
06:37
English has no age limit.
130
385100
2333
Język angielski nie ma granicy wieku.
06:39
Go ahead, start making words today,
131
387433
2426
Śmiało naprzód, twórz nowe słowa,
06:41
send them to me, and I will put them
in my online dictionary, Wordnik.
in my online dictionary, Wordnik.
132
389859
3687
wyślij mi je, a ja umieszczę je
w moim słowniku online - Wordnik.
w moim słowniku online - Wordnik.
06:45
Thank you so much.
133
393546
1289
Bardzo wam wszystkim dziękuję.
06:46
(Applause)
134
394835
4807
(Brawa)
ABOUT THE SPEAKER
Erin McKean - Dictionary editorAs the co-founder of Reverb Technologies, the maker of the online dictionary Wordnik, Erin McKean is reshaping how we interact with language itself.
Why you should listen
Erin McKean's job as a lexicographer involves living in a constant state of research. She searches high and low -- from books to blogs, newspapers to cocktail parties -- for new words, new meanings for old words, or signs that old words have fallen out of use. In June of this year, she involved us all in the search by launching Wordnik, an online dictionary that houses all the traditionally accepted words and definitions, but also asks users to contribute new words and new uses for old words. Wordnik pulls real-time examples of word usage from Twitter, image representations from Flickr along with many more non-traditional, and highly useful, features.
Before Wordnik, McKean was one of the youngest editors of the New Oxford American Dictionary. She continues to serve as the editor of the language quarterly Verbatim ("language and linguistics for the layperson since 1974") and is the author of multiple books, including That's Amore and the entire Weird and Wonderful Words series. All that, and she maintains multiple blogs, too: McKean is the keen observationalist behind A Dress a Day and Dictionary Evangelist. Is there anything she can't do? Surprisingly, she is notoriously bad at Scrabble.
Erin McKean | Speaker | TED.com