TEDYouth 2014
Erin McKean: Go ahead, make up new words!
Erin McKean: Haydi, yeni kelimeler türetin !
Filmed:
Readability: 3.2
1,936,780 views
TEDYouth' dan bu kısa ve eğlenceli videoda, sözlük yazarı Erin McKaren, dinleyicilerini, var olan sözcükler yeterli olmayacağı zaman yeni sözcükler yaratmaya teşvik ediyor.-hayır, onlara tezahürat ediyor.- Yeni İngilizce sözcükler yaratıp, söylemek istediğimiz şeyi daha iyi ifade edebilmemiz ve birbirimizi anlamak adına yeni yollar bulabilmemiz için "Fiile dönüştürmek"ten birleştirmeye kadar 6 maddeden oluşan bir liste yapıyor.
Erin McKean - Dictionary editor
As the co-founder of Reverb Technologies, the maker of the online dictionary Wordnik, Erin McKean is reshaping how we interact with language itself. Full bio
As the co-founder of Reverb Technologies, the maker of the online dictionary Wordnik, Erin McKean is reshaping how we interact with language itself. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
I'm a lexicographer.
0
370
1558
Ben bir sözlük yazarıyım
00:13
I make dictionaries.
1
1928
1754
İşim sözlük hazırlamak.
00:15
And my job as a lexicographer
2
3682
1439
Bir sözlük yazarı olarak görevim
00:17
is to try to put all the words possible
into the dictionary.
into the dictionary.
3
5121
3720
mümkün olan bütün kelimeleri
sözlüğe eklemek.
sözlüğe eklemek.
00:20
My job is not to decide what a word is;
that is your job.
that is your job.
4
8841
6083
Benim işim nelerin sözcük olduğuna
karar vermek değil; bu sizin göreviniz.
karar vermek değil; bu sizin göreviniz.
00:26
Everybody who speaks English
decides together
decides together
5
14924
2897
İngilizce konuşan herkes
neyin bir sözcük olduğuna
00:29
what's a word and what's not a word.
6
17821
2332
ya da olmadığına
beraber karar verebilir.
00:32
Every language is just a group of people
who agree to understand each other.
who agree to understand each other.
7
20153
5152
Her dil sadece birbirini anlamaya
karar vermiş bir grup insan bütünüdür.
00:37
Now, sometimes when people are trying
to decide whether a word is good or bad,
to decide whether a word is good or bad,
8
25305
4604
Bazen insanlar bir sözcüğün
iyi ya da kötü olduğuna
karar vermeye çalışırken
karar vermeye çalışırken
00:41
they don't really have a good reason.
9
29909
1768
çok da iyi bir gerekçeleri olmayabiliyor.
00:43
So they say something like,
"Because grammar!"
"Because grammar!"
10
31677
2811
Bu yüzden şöyle bir şeyler söylüyorlar:
"Sebep: Dilbilgisi kuralları !"
00:46
(Laughter)
11
34488
1934
(Kahkahalar)
Kimseye söylemeyin ama
00:48
I don't actually really care about grammar
too much -- don't tell anybody.
too much -- don't tell anybody.
12
36862
3563
aslında dilbilgisini
çok fazla ciddiye almıyorum.
çok fazla ciddiye almıyorum.
Ama "dilbilgisi" sözcüğüne baktığınızda,
00:52
But the word "grammar," actually,
there are two kinds of grammar.
there are two kinds of grammar.
13
40425
3139
aslında iki tür dilbilgisi var.
00:55
There's the kind of grammar
that lives inside your brain,
that lives inside your brain,
14
43564
2870
İlki zihnin içinde yaşayan dilbilgisi
ve eğer bir dili ana diliniz
00:58
and if you're a native
speaker of a language
speaker of a language
15
46434
2109
olarak konuşuyorsanız
01:00
or a good speaker of a language,
16
48543
1589
ya da
o dili çok iyi konuşabiliyorsanız,
01:02
it's the unconscious rules that you follow
when you speak that language.
when you speak that language.
17
50132
3399
o dili konuşurken bilinçsizce
uyduğunuz kurallar bütünüdür.
01:05
And this is what you learn when
you learn a language as a child.
you learn a language as a child.
18
53531
3021
Çocukken,
öğrendiğiniz şeylerdir.
01:08
And here's an example:
19
56552
1637
Bir örnek verelim:
01:10
This is a wug, right?
20
58189
1525
Bu bir şey, değil mi?
01:11
It's a wug.
21
59714
2061
Bu bir şey.
01:13
Now there is another one.
22
61775
1696
Şimdi burada bir tane daha var.
01:15
There are two of these.
23
63471
1163
Bunlardan iki tane var.
01:16
There are two ...
24
64634
1289
Bunlar...
01:17
Audience: Wugs.
25
65923
1184
İzleyiciler: Şeyler.
01:19
Erin McKean: Exactly! You know
how to make the plural of wug.
how to make the plural of wug.
26
67107
3713
Aynen öyle !
Şey kelimesini nasıl
çoğullaştıracağınızı biliyorsunuz.
01:22
That rule lives in your brain.
27
70820
1481
Bu kural kafanızın içinde yaşar.
01:24
You never had to be taught this rule,
you just understand it.
you just understand it.
28
72301
2949
Bunun size öğretilmesi gerekmedi,
sadece anlıyorsunuz.
01:27
This is an experiment that was invented
by a professor at [Boston University]
by a professor at [Boston University]
29
75250
3629
Bu deney, Boston Üniversitesi'nde 1958'de
01:30
named Jean Berko Gleason back in 1958.
30
78879
3145
Jean Berko Gleason adında
bir profesör tarafından yapıldı.
01:34
So we've been talking about this
for a long time.
for a long time.
31
82024
3025
Bunun hakkında uzun süredir konuşuyoruz.
01:37
Now, these kinds of natural rules
that exist in your brain,
that exist in your brain,
32
85049
3514
Bu doğal kurallar beyninizin içindedir,
trafik kuralları gibi değil,
01:40
they're not like traffic laws,
they're more like laws of nature.
they're more like laws of nature.
33
88563
4222
daha çok doğa yasaları gibiler.
01:44
And nobody has to remind you to obey
a law of nature, right?
a law of nature, right?
34
92785
3355
Kimse doğa yasalarına
uymanız gerektiğini söylemez, değil mi?
01:48
When you leave the house in the morning,
your mom doesn't say,
your mom doesn't say,
35
96140
2953
Sabah evden çıkarken
anneniz asla şunu söylemez:
01:51
"Hey, honey, I think
it's going to be cold, take a hoodie,
it's going to be cold, take a hoodie,
36
99093
2879
"Canım, hava soğuk olacak, yanına bir hırka al,
01:53
don't forget to obey the law of gravity."
37
101972
2467
ve yerçekimi kuralına uymayı unutma."
01:56
Nobody says this.
38
104439
1886
Kimse bunu söylemez.
01:58
Now, there are other rules that are more
about manners than they are about nature.
about manners than they are about nature.
39
106325
6857
Doğadan ziyade
davranışlarla alakalı kurallar var.
02:05
So you can think of a word as like a hat.
40
113182
2864
Şapka gibi bir kelime düşünebilirsiniz.
Bir şapkanın nasıl
02:08
Once you know how hats work,
41
116046
2250
kullanıldığını bilirsiniz,
kimse size
02:10
nobody has to tell you,
"Don't wear hats on your feet."
"Don't wear hats on your feet."
42
118296
2867
"Ayağına şapka takma."
02:13
What they have to tell you is,
"Can you wear hats inside?
"Can you wear hats inside?
43
121163
3344
demek zorunda değil.
Size söyledikleri, "İçeride şapka takabilir miyiz?"
02:16
Who gets to wear a hat?
44
124507
1757
"Kim şapka giyer?"
02:18
What are the kinds of hats
you get to wear?"
you get to wear?"
45
126264
3132
"Ne tür şapkalar takarsın?"
Bunlar daha çok
02:21
Those are more of the second kind
of grammar,
of grammar,
46
129396
2422
ikinci tür dil bilgisinden,
daha çok dilbilimcilerin
02:23
which linguists often call usage,
as opposed to grammar.
as opposed to grammar.
47
131818
4303
"kullanım" dedikleri,
dilbilgisinin karşıtı olan dilbilgisi.
02:28
Now, sometimes people use this kind of
rules-based grammar
rules-based grammar
48
136121
4134
Bazen insanlar,
insanları yeni kelimeler
üretmekten alıkoymak için
02:32
to discourage people from making up words.
49
140255
2788
kural bazlı dilbilgisi kullanırlar.
02:35
And I think that is, well, stupid.
50
143043
2684
Bence bu aptalca.
02:37
So, for example,
people are always telling you,
people are always telling you,
51
145727
3266
Mesela, insanlar size hep der ki,
02:40
"Be creative, make new music, do art,
invent things, science and technology."
invent things, science and technology."
52
148993
5240
"Yaratıcı ol, yeni müzikler yap,
icat et, fen ve teknoloji."
Ama konu sözcüklere
02:46
But when it comes to
words, they're like,
words, they're like,
53
154233
2038
geldiğinde onlar der ki,
02:48
"Don't! No. Creativity stops right here,
whippersnappers. Give it a rest."
whippersnappers. Give it a rest."
54
156271
4720
"Hayır. Yaratıcılık burada
durmalı sizi yeniyetmeler!"
02:53
(Laughter)
55
161004
1417
(Kahkahalar)
02:54
But that makes no sense to me.
56
162421
1721
Ama bu benim için
bir anlam ifade etmiyor.
02:56
Words are great.
We should have more of them.
We should have more of them.
57
164142
2332
Kelimeler harika.
Onlardan bize daha fazla lazım.
02:58
I want you to make
as many new words as possible.
as many new words as possible.
58
166474
4056
Ben sizden mümkün olduğunca
yeni kelime üretmenizi istiyorum.
Size bunu yapmanın
03:02
And I'm going to tell you six ways that
you can use to make new words in English.
you can use to make new words in English.
59
170530
5008
altı farklı yolunu öğreteceğim.
03:07
The first way is the simplest way.
60
175550
2089
İlk ve en basit yolu şudur.
03:09
Basically, steal them from other
languages.
languages.
61
177639
2223
Kolayca, onları başka dillerden çalın.
03:11
["Go rob other people"]
(Laughter)
(Laughter)
62
179862
2824
["Gidip insanları soyalım"] (Kahkahalar)
03:15
Linguists call this borrowing,
63
183936
1828
Dilbilimciler buna ödünç almak diyor,
03:17
but we never give the words back ,
so I'm just going to be honest
so I'm just going to be honest
64
185764
3060
ama biz kelimeleri asla geri vermiyoruz.
Bu yüzden dürüst olup
03:20
and call it stealing.
65
188824
1960
buna çalmak diyeceğim.
Genellikle biz kelimeleri
03:22
We usually take words for things
that we like, like delicious food.
that we like, like delicious food.
66
190784
3370
sevdiğimiz şeyler için alırız,
mesela lezzetli yemekler.
03:26
We took "kumquat" from Chinese,
we took "caramel" from French.
we took "caramel" from French.
67
194154
3790
"Kumkat" kelimesini
Çince'den aldık,
"karamel" kelimesini de
Fransızcadan.
03:29
We also take words
for cool things like "ninja," right?
for cool things like "ninja," right?
68
197944
2907
Ayrıca "ninja" gibi
havalı kelimeleri de aldık değil mi?
03:32
We took that from Japanese,
69
200851
1450
Japonca'dan aldık
ki bunu yapmak zordur
03:34
which is kind of a cool trick because
ninjas are hard to steal from.
ninjas are hard to steal from.
70
202301
3269
çünkü ninjalardan
bir şeyler çalmak zordur.
03:37
(Laughter)
71
205570
2114
(Kahkahalar)
03:39
So another way that you
can make words in English
can make words in English
72
207684
3260
İngilizce dilinde kelimeler
üretmek için diğer bir yol da
03:42
is by squishing two
other English words together.
other English words together.
73
210944
2941
iki kelimeyi sıkıştırarak birleştirmektir.
03:45
This is called compounding.
74
213885
1687
Buna birleşik kelime denir.
03:47
Words in English are like Lego:
75
215572
1510
İngilizce kelimeler legolar gibidir.
03:49
If you use enough force,
you can put any two of them together.
you can put any two of them together.
76
217082
3365
Eğer yeterince güç uygularsanız
herhangi ikisini birleştirebilirsiniz.
03:52
(Laughter)
77
220447
1665
(Kahkahalar)
03:54
We do this all the time in English:
78
222832
1795
İngilizce konuşurken hep yapıyoruz.
03:56
Words like "heartbroken," "bookworm,"
"sandcastle" all are compounds.
"sandcastle" all are compounds.
79
224627
5478
Kırılmış kalp , kitap kurdu, kum kalesi
birleştirilmiş kelimelerdir.
Haydi, ördeksurat gibi kelimeler yaratın
04:02
So go ahead and make words like
"duckface," just don't make duckface.
"duckface," just don't make duckface.
80
230105
3501
ama sakın ördeksuratlı olmayın.
04:05
(Laughter)
81
233606
1479
(Kahkahalar)
04:07
Another way that you can make words
in English is kind of like compounding,
in English is kind of like compounding,
82
235835
4013
İngilizce'de yeni kelimeler oluşturmanın
birleştirmeye benzeyen bir yolu daha var,
04:11
but instead you use so much force
when you squish the words together
when you squish the words together
83
239848
5051
ama bu sefer kelimeleri sıkıştırmak
için çok fazla güç uygulamanız gerekiyor
04:16
that some parts fall off.
84
244899
1635
ve bazı parçalar düşebilir.
04:18
So these are blend words,
85
246534
1681
Mesela, bu kelimeler
karıştırılmış kelimelerdir:
04:20
like "brunch" is a blend
of "breakfast" and "lunch."
of "breakfast" and "lunch."
86
248215
3849
brunch (geç yapılan kahvaltı),
breakfast ve lunch kelimelerinin karışımı olması gibi.
04:24
"Motel" is a blend of "motor" and "hotel."
87
252064
2732
Motel (küçük otel), motor ve hotel
sözcüklerinin karışımıdır.
04:26
Who here knew that "motel"
was a blend word?
was a blend word?
88
254796
2941
Burada motel'in karıştırılmış
bir kelime olduğunu bilenler kimler?
04:29
Yeah, that word is so old in English
89
257737
1844
Evet, bu kelime eski bir kelime
04:31
that lots of people don't know that
there are parts missing.
there are parts missing.
90
259581
3111
ki çoğu insan bazı parçaların
eksik olduğunun farkında değil.
04:34
"Edutainment" is a blend
of "education" and "entertainment."
of "education" and "entertainment."
91
262692
4295
Edutainment (eğlendirerek eğitim),
education ve entertainment
kelimelerinin karışımıdır.
04:38
And of course, "electrocute" is a
blend of "electric" and "execute."
blend of "electric" and "execute."
92
266987
5210
Tabii ki electrocute(elektrikle idam),
electric ve execute
kelimelerinin karışımıdır.
04:44
(Laughter)
93
272197
1810
(Kahkahalar)
04:46
You can also make words
by changing how they operate.
by changing how they operate.
94
274007
3321
Kelimelerin işleyişlerini değiştirerek de
kelimeler yaratabilirsiniz.
04:49
This is called functional shift.
95
277328
1613
Buna "işlevsel değişim" denir.
Konuşmanın tek başına
04:50
You take a word that acts
as one part of speech,
as one part of speech,
96
278941
2301
kullanılan bir kelimesini alırsınız
04:53
and you change it into another
part of speech.
part of speech.
97
281242
2280
ve konuşmanın başka
bir kısmıyla değiştirirsiniz.
04:55
Okay, who here knew that "friend"
hasn't always been a verb?
hasn't always been a verb?
98
283522
4019
Burada friend(arkadaş) kelimesinin
her zaman fiil olmadığını bilenler kimler?
05:00
"Friend" used to be noun
and then we verbed it.
and then we verbed it.
99
288881
4195
Friend(arkadaş) eskiden bir isimdi,
şimdi ise bir fiil.
Neredeyse İngilizce dilindeki
05:05
Almost any word in English can be verbed.
100
293076
3269
tüm kelimeler fiile dönüştürülebilir.
05:08
You can also take adjectives
and make them into nouns.
and make them into nouns.
101
296345
2633
Ayrıca sıfatları alıp isim
haline de getirebilirsiniz.
05:10
"Commercial" used to be an adjective
and now it's a noun.
and now it's a noun.
102
298978
3727
Commercial(reklam) eskiden
bir sıfattı ama şimdi bir isim.
05:14
And of course, you can "green" things.
103
302705
2446
Tabi ki bazı şeyleri
yeşillendirebilirsiniz.
05:17
Another way to make words
in English is back-formation.
in English is back-formation.
104
305151
3338
İngilizce dilinde kelimeler yaratmanın
başka bir yolu da
art-yapımdır(geri oluşum).
05:20
You can take a word and you can
kind of squish it down a little bit.
kind of squish it down a little bit.
105
308489
3258
Bir kelimeyi alırsınız ve
azıcık sıkıştırırsınız.
05:23
So for example, in English we had the word
"editor" before we had the word "edit."
"editor" before we had the word "edit."
106
311747
4821
Mesela İngilizce'de
editor(düzenleyici) kelimesi
edit kelimesinden daha eski
05:28
"Edit" was formed from "editor."
107
316568
1752
Edit(düzenlemek),
editor' den türemiştir.
05:30
Sometimes these back-formations
sound a little silly:
sound a little silly:
108
318320
2745
Bazen bu geri oluşumlar
kulağa aptalca gelebilir.
05:33
Bulldozers bulldoze, butlers butle
and burglers burgle.
and burglers burgle.
109
321065
4388
Buldozerler,
buldoze(üstünden buldozerle geçmek),
butlers(kasaplar),
butle (kasap olmak),
05:37
(Laughter)
110
325453
1625
burglars(hırsızlar),
burgle(soymak).
05:39
Another way to make words in English
111
327278
1772
(Kahkahalar)
İngilizce'de yeni kelimeler
05:41
is to take the first letters of something
and squish them together.
and squish them together.
112
329050
3170
türetmenin başka bir yolu
kelimelerin baş harflerini
05:44
So National Aeronautics and Space
Administration becomes NASA.
Administration becomes NASA.
113
332220
3031
almak ve birleştirmek.
Mesela, Ulusal Havacılık
ve Uzay İdaresi, NASA oluyor.
05:47
And of course you can do this
with anything, OMG!
with anything, OMG!
114
335251
3712
Tabii ki bunu her şeyle yapabilirsiniz,
OMG(Oh My God[Aman Tanrım])
05:50
So it doesn't matter how silly
the words are.
the words are.
115
338963
5639
Kelimelerin kulağa ne kadar
saçma geldikleri önemli değil.
İngilizce'nin güzel kelimeleri olabilirler.
05:56
They can be really good words of English.
116
344602
2006
05:58
"Absquatulate" is a perfectly
good word of English.
good word of English.
117
346608
4018
Absquatulate(koşarak kaçmak)
İngilizce için harika bir kelime.
06:02
"Mugwump" is a perfectly
good word of English.
good word of English.
118
350626
2863
Mugwump(tarafsız kişi)
İngilizce için harika bir kelime.
Yani kelimelerin kulağa
06:05
So the words don't have have to sound
normal, they can sound really silly.
normal, they can sound really silly.
119
353489
4578
normal gelmesi önemli değil,
saçma olabilirler.
06:10
Why should you make words?
120
358067
2189
Neden kendi kelimelerinizi yaratmayasınız?
06:12
You should make words because every word
121
360256
2141
Kelimeler yaratmalısınız
06:14
is a chance to express your idea and get
your meaning across.
your meaning across.
122
362397
4521
çünkü her bir kelime
kendinizi ifade etmek için bir şans.
06:18
And new words grab people's attention.
123
366918
2596
Yeni kelimeler
insanların dikkatini çekiyor.
06:21
They get people to focus on what
you're saying
you're saying
124
369514
2649
İnsanların söylediklerinize
odaklanmasını sağlıyor.
06:24
and that gives you a better chance to get
your meaning across.
your meaning across.
125
372163
3264
Size kendinizi ifade etme
şansını tanıyor.
06:27
A lot of people
on this stage today have said,
on this stage today have said,
126
375427
2949
Bugün, bu sahneye çıkan
çoğu insan dedi ki,
06:30
"In the future, you can do this,
127
378376
1562
"Gelecekte, bunu yapabilirsiniz,
06:31
you can help with this, you can
help us explore, you can help us invent."
help us explore, you can help us invent."
128
379938
3533
keşfetmemize ve icat etmemize
yardımcı olabilirsiniz."
06:35
You can make a new word right now.
129
383471
1629
Hemen şimdi, kendi
kelimenizi yapabilirsiniz.
06:37
English has no age limit.
130
385100
2333
İngilizce'nin yaş sınırı yoktur.
06:39
Go ahead, start making words today,
131
387433
2426
Haydi, bugün yeni kelimeler
türetmeye başlayın,
06:41
send them to me, and I will put them
in my online dictionary, Wordnik.
in my online dictionary, Wordnik.
132
389859
3687
bana gönderin
ve ben de onları kendi
çevrimiçi sözlüğüm
Wordnik'e koyayım.
06:45
Thank you so much.
133
393546
1289
İzlediğiniz için teşekkür ederim.
06:46
(Applause)
134
394835
4807
(Alkışlar)
ABOUT THE SPEAKER
Erin McKean - Dictionary editorAs the co-founder of Reverb Technologies, the maker of the online dictionary Wordnik, Erin McKean is reshaping how we interact with language itself.
Why you should listen
Erin McKean's job as a lexicographer involves living in a constant state of research. She searches high and low -- from books to blogs, newspapers to cocktail parties -- for new words, new meanings for old words, or signs that old words have fallen out of use. In June of this year, she involved us all in the search by launching Wordnik, an online dictionary that houses all the traditionally accepted words and definitions, but also asks users to contribute new words and new uses for old words. Wordnik pulls real-time examples of word usage from Twitter, image representations from Flickr along with many more non-traditional, and highly useful, features.
Before Wordnik, McKean was one of the youngest editors of the New Oxford American Dictionary. She continues to serve as the editor of the language quarterly Verbatim ("language and linguistics for the layperson since 1974") and is the author of multiple books, including That's Amore and the entire Weird and Wonderful Words series. All that, and she maintains multiple blogs, too: McKean is the keen observationalist behind A Dress a Day and Dictionary Evangelist. Is there anything she can't do? Surprisingly, she is notoriously bad at Scrabble.
Erin McKean | Speaker | TED.com