TED2011
David Christian: The history of our world in 18 minutes
David Christian : Lịch sử vĩ đại
Filmed:
Readability: 4.7
10,836,002 views
Được hỗ trợ bởi những hình ảnh minh họa độc đáo, David Christian thuật lại toàn bộ lịch sử của vũ trụ , từ vụ nổ Big Bang đến mạng Internet , trong vòng 18 phút đầy thu hút.Đây là "Lịch sử vĩ đại " làm sáng tỏ góc rộng nhìn vào cuộc sống , con người và sự phức tạp , góp phần vào chia sẻ nhỏ bé của chúng ta về thời gian vũ trụ
David Christian - Historian
David Christian teaches an ambitious world history course that tells the tale of the entire universe -- from the Big Bang 13 billion years ago to present day. Full bio
David Christian teaches an ambitious world history course that tells the tale of the entire universe -- from the Big Bang 13 billion years ago to present day. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
First, a video.
0
0
3000
Đầu tiên , đó là một đoạn video.
00:24
(Video) Yes, it is a scrambled egg.
1
9000
3000
Vâng, đó là một quả trứng đang được đánh
00:28
But as you look at it,
2
13000
2000
Nhưng,khi bạn nhìn nó
00:30
I hope you'll begin to feel
3
15000
2000
Tôi hi vọng bạn sẽ bắt đầu cảm nhận được rằng
00:32
just slightly uneasy.
4
17000
3000
làm điều đó không khó
00:36
Because you may notice that what's actually happening
5
21000
3000
Bởi vì bạn có thể biết rằng điều gì đang xảy ra
00:39
is that the egg is unscrambling itself.
6
24000
3000
Đó là quả trứng thì không thể tài nào khuấy được chính nó.
00:42
And you'll now see the yolk and the white have separated.
7
27000
2000
Và bây giờ bạn sẽ thấy lòng đỏ và lòng trắng đã được tách ra làm hai
00:44
And now they're going to be poured back into the egg.
8
29000
3000
Và tiếp theo chúng ta sẽ đổ lại thành một cái trứng
00:47
And we all know in our heart of hearts
9
32000
3000
Và chúng ta điều biết tất cả những điều thuộc về mình
00:50
that this is not the way the universe works.
10
35000
3000
rằng đây không phải là cách mà vũ trụ vận hành
00:54
A scrambled egg is mush -- tasty mush -- but it's mush.
11
39000
3000
Qủa trứng được đánh là một chất đặc sệt ,đầy hương vị , nhưng đó chỉ là một chất bột đặt biệt .
00:57
An egg is a beautiful, sophisticated thing
12
42000
3000
Một quả trứng là một điều vừa xinh đẹp vừa phức tạp
01:00
that can create even more sophisticated things,
13
45000
2000
và nó thậm chí còn có thể tạo ra nhiều điều phức tạp hơn thế nữa,
01:02
such as chickens.
14
47000
2000
chẳng hạn như là những chú gà
01:04
And we know in our heart of hearts
15
49000
2000
Và chính chúng ta hiểu được rằng
01:06
that the universe does not travel
16
51000
2000
vũ trụ không chuyển động
01:08
from mush to complexity.
17
53000
2000
từ một chất đặc sệt đến sự phức tạp.
01:10
In fact, this gut instinct
18
55000
2000
Thật sự,bản năng này
01:12
is reflected in one of the most fundamental laws of physics,
19
57000
3000
được phản ánh trong một trong những định luật cơ bản nhất của vât lý.
01:15
the second law of thermodynamics, or the law of entropy.
20
60000
3000
quy luật thứ hai của nhiệt động lực học , hay là quy luật của entropy
01:18
What that says basically
21
63000
2000
Điều đó nói một cách cơ bản rằng
01:20
is that the general tendency of the universe
22
65000
3000
khuynh hướng chung của vũ trụ là
01:23
is to move from order
23
68000
2000
chuyển động từ trật tự
01:25
and structure
24
70000
2000
và cấu trúc
01:27
to lack of order, lack of structure --
25
72000
2000
đến cấu trúc của cấu trúc và trật tự
01:29
in fact, to mush.
26
74000
2000
thực tế đối với chất bột đặc này
01:31
And that's why that video
27
76000
2000
Và đó là lí do tại sao đoạn video này
01:33
feels a bit strange.
28
78000
2000
có vẻ xa lạ
01:35
And yet,
29
80000
2000
Nhưng chưa
01:37
look around us.
30
82000
2000
hãy nhình xung quanh chúng ta
01:39
What we see around us
31
84000
2000
Chúng ta thấy được gì
01:41
is staggering complexity.
32
86000
2000
là sự phức tạp gây sửng sốt
01:43
Eric Beinhocker estimates that in New York City alone,
33
88000
3000
Eric Beinhocker ước tính rằng chỉ riêng thành phố New York
01:46
there are some 10 billion SKUs, or distinct commodities, being traded.
34
91000
4000
Có 10 triệu đầu lâu, hay là các hàng hoá khác biệt được giao dịch.
01:50
That's hundreds of times as many species
35
95000
3000
Con số này sẽ gấp hàng trăn lần
01:53
as there are on Earth.
36
98000
2000
ở trên khắp hành tinh
01:55
And they're being traded by a species
37
100000
2000
Các loài này bị buôn bán bỏi loài người
01:57
of almost seven billion individuals,
38
102000
2000
Với dân số gần 7 tỉ người
01:59
who are linked by trade, travel, and the Internet
39
104000
3000
Con người kết nối với nhau bởi buôn bán, đi lại và Internet
02:02
into a global system
40
107000
2000
Trở thánh một hệ thống toàn cầu
02:04
of stupendous complexity.
41
109000
3000
mang tính đa dạng kỳ diệu
02:07
So here's a great puzzle:
42
112000
2000
Vậy đây là một thách đố lớn
02:09
in a universe
43
114000
2000
Trong vũ trụ
02:11
ruled by the second law of thermodynamics,
44
116000
3000
đượcđiều hành bởi định luật thứ hai của nhiệt động lực học
02:14
how is it possible
45
119000
2000
làm sao nó có thể
02:16
to generate the sort of complexity I've described,
46
121000
3000
để tạo ra sự phức tạp như tôi đã miêu tả
02:19
the sort of complexity represented by you and me
47
124000
3000
Loại đa dạng được giới thiệu bởi các bạn và tôi
02:22
and the convention center?
48
127000
3000
và trung tâm hội nghị
02:25
Well, the answer seems to be,
49
130000
3000
Vâng câu trả lời dường như là
02:28
the universe can create complexity,
50
133000
3000
vũ trụ có thể tạo ta sự đa dạng
02:31
but with great difficulty.
51
136000
2000
nhưng rất khó khăn
02:33
In pockets,
52
138000
2000
Ở trong những chiếc túi,
02:35
there appear what my colleague, Fred Spier,
53
140000
2000
xuất hiện cái mà bạn đồng nghiệp của tôi,Fred Spier,
02:37
calls "Goldilocks conditions" --
54
142000
2000
gọi là "những điều kiện Goldilocks"
02:39
not too hot, not too cold,
55
144000
2000
không quá nóng, cũng không quá lạnh,
02:41
just right for the creation of complexity.
56
146000
3000
chỉ thích hợp cho việc tạo ra sự đa dạng
02:44
And slightly more complex things appear.
57
149000
2000
Và những điều phức tạp hơn một chút xúât xuất hiện
02:46
And where you have slightly more complex things,
58
151000
2000
Và nơi mà bạn có những điều phức tạp hơn
02:48
you can get slightly more complex things.
59
153000
2000
bạn có thể nhận được những điều phức tạp hơn
02:50
And in this way, complexity builds
60
155000
3000
Và theo cách này ,việc xây dựng sự phức tạp
02:53
stage by stage.
61
158000
2000
qua từng giai đoạn
02:55
Each stage is magical
62
160000
3000
Mỗi gian đoạn là huyền bí
02:58
because it creates the impression of something utterly new
63
163000
3000
bởi vì nó tạo ra ấn tượng về một điều gì đó hoàn toàn mới
03:01
appearing almost out of nowhere in the universe.
64
166000
3000
xuất hiện hầu như từ những nơi không xác định trong vũ trụ
03:04
We refer in big history to these moments
65
169000
2000
Chúng ta đề cập những khoảnh khắc lịch sử đó
03:06
as threshold moments.
66
171000
2000
như là những ngưỡng cửa
03:08
And at each threshold,
67
173000
2000
Và ở mỗi ngưỡng cửa
03:10
the going gets tougher.
68
175000
2000
sẽ trở nên khó khăn hơn.
03:12
The complex things get more fragile,
69
177000
3000
Những điều phức tạp trở nên mong manh,
03:15
more vulnerable;
70
180000
2000
và dễ vỡ hơn nữa,
03:17
the Goldilocks conditions get more stringent,
71
182000
3000
Những điều kiện Goldilocks trở nên nghiêm ngặt hơn,
03:20
and it's more difficult
72
185000
2000
và trở nên khó khăn hơn
03:22
to create complexity.
73
187000
2000
để tạo ra sự phức tạp.
03:24
Now, we, as extremely complex creatures,
74
189000
3000
Bây giờ chúng ta là những sinh vật cực kì phức tạp
03:27
desperately need to know this story
75
192000
3000
dám liều lĩnh để biết về câu chuyện
03:30
of how the universe creates complexity
76
195000
2000
vũ trụ tạo nên sự phức tạp như thế nào
03:32
despite the second law,
77
197000
2000
bất chấp quy luật thứ hai
03:34
and why complexity
78
199000
2000
và tại sao sự phức tạp
03:36
means vulnerability
79
201000
2000
lại có nghĩa là lỗ hổng
03:38
and fragility.
80
203000
2000
và dễ vỡ
03:40
And that's the story that we tell in big history.
81
205000
3000
Và đó chính là câu chuyện mà chúng ta sẽ nói trong lịch sử vĩ đại này
03:43
But to do it, you have do something
82
208000
2000
Nhưng để làm được nó , bạn có vài thứ cần làm
03:45
that may, at first sight, seem completely impossible.
83
210000
2000
điều đó có thể là ngay lần đầu tiên, dường như là hoàn toàn không thể.
03:47
You have to survey the whole history of the universe.
84
212000
4000
Bạn phải có một cuộc điều tra về toàn bộ lịch sử của vũ trụ.
03:52
So let's do it.
85
217000
2000
Vậy chúng ta hãy cùng làm điều này.
03:54
(Laughter)
86
219000
2000
(Cười)
03:56
Let's begin by winding the timeline back
87
221000
3000
Hãy bắt đầu bằng việc quay ngược thời gian
03:59
13.7 billion years,
88
224000
3000
13,7 tỉ năm
04:02
to the beginning of time.
89
227000
3000
để bắt đầu một thời đại.
04:12
Around us, there's nothing.
90
237000
2000
Chẳng có gì ở quanh chúng ta cả.
04:14
There's not even time or space.
91
239000
4000
Đó thậm chí không phải là thời gian hay không gian.
04:18
Imagine the darkest, emptiest thing you can
92
243000
3000
Bạn có thể tưởng tượng ra những điều tối tăm ,trống rỗng nhât
04:21
and cube it a gazillion times
93
246000
2000
và đóng khối nó trong một gazillion
04:23
and that's where we are.
94
248000
2000
và đó là nơi mà chúng ta tồn tại.
04:25
And then suddenly,
95
250000
3000
Và sau đó thật bất ngờ ,
04:28
bang! A universe appears, an entire universe.
96
253000
3000
bang ! một tiếng nổ lớn .Một vũ trụ xuất hiện ,toàn bộ vũ trụ
04:31
And we've crossed our first threshold.
97
256000
2000
Và chúng ta đã vượt qua ngưỡng cửa đầu tiên
04:33
The universe is tiny; it's smaller than an atom.
98
258000
2000
Vũ trụ ở đây thật là nhỏ bé,nó nhỏ hơn cả một nguyên tử
04:35
It's incredibly hot.
99
260000
2000
Nó cực kì nóng
04:37
It contains everything that's in today's universe,
100
262000
2000
Nó chứa đựng mọi thứ trong vũ trụ ngày nay,
04:39
so you can imagine, it's busting.
101
264000
2000
vì vậy bạn có thể tưởng tượng,nó đang vỡ ra,
04:41
And it's expanding at incredible speed.
102
266000
3000
và nó lan ra với một tốc độ đáng kinh ngạc.
04:44
And at first, it's just a blur,
103
269000
2000
Trước hết đó chỉ là một vết mực ,
04:46
but very quickly distinct things begin to appear in that blur.
104
271000
3000
nhưng những điều riêng biệt bắt đầu xuất hiện rất nhanh từ vết mực đó
04:49
Within the first second,
105
274000
2000
Trong giây thứ nhất ,
04:51
energy itself shatters into distinct forces
106
276000
3000
chính năng lượng tự chuyển hoá vào những năng lượng riêng biệt
04:54
including electromagnetism and gravity.
107
279000
2000
bao gồm cả điện từ và lực hấp dẫn
04:56
And energy does something else quite magical:
108
281000
3000
Và năng lượng làm cho mọi thứ khác trở nên khá bí hiểm
04:59
it congeals to form matter --
109
284000
3000
nó đông lại để tạo ra vật chất
05:02
quarks that will create protons
110
287000
2000
những vi lượng sẽ tạo ra những proton
05:04
and leptons that include electrons.
111
289000
3000
và những lepton bao gồm cả electron
05:07
And all of that happens in the first second.
112
292000
2000
Tất cả những điều này xảy ra ở những giây đầu tiên
05:09
Now we move forward 380,000 years.
113
294000
5000
Bây giờ chúng ta sẽ tiến đến 380.000 năm
05:14
That's twice as long as humans have been on this planet.
114
299000
3000
Đó là lần thứ hai khi con người xuất hiện trên hành tinh này
05:17
And now simple atoms appear
115
302000
3000
Và bây giờ những nguyên tử đơn giản xuất hiện
05:20
of hydrogen and helium.
116
305000
3000
của khí hidro và khí heli
05:23
Now I want to pause for a moment,
117
308000
2000
Ngay lúc này tôi muốn dừng lại một chút
05:25
380,000 years after the origins of the universe,
118
310000
3000
380.000 năm sau khi vũ trụ bắt đầu
05:28
because we actually know quite a lot
119
313000
2000
bởi vì thật sự chúng ta biết khá nhiều
05:30
about the universe at this stage.
120
315000
2000
về vũ trụ trong giai đoạn này
05:32
We know above all that it was extremely simple.
121
317000
3000
chúng ta biết tất cả những điều trên là cực kì đơn giản
05:35
It consisted of huge clouds
122
320000
2000
Nó bao gồm những đám mây lớn
05:37
of hydrogen and helium atoms,
123
322000
2000
của những phân tử khí hydro và khí heli
05:39
and they have no structure.
124
324000
2000
và chúng không có cấu trúc gì cả
05:41
They're really a sort of cosmic mush.
125
326000
3000
Chúng thật sự là một loại chất đặc sệt thuộc về vũ trụ
05:44
But that's not completely true.
126
329000
2000
Nhưng điều này không hoàn toàn đúng
05:46
Recent studies
127
331000
2000
Những nghiên cứu gần đây
05:48
by satellites such as the WMAP satellite
128
333000
3000
bởi các vệ tinh như:WMAP
05:51
have shown that, in fact, there are just tiny differences in that background.
129
336000
4000
đã chỉ ra rằng thực sự chỉ có hững sự khác biệt nhỏ ỏ trong bối cảnh đó
05:55
What you see here,
130
340000
2000
Những gì bạn thấy ở đây
05:57
the blue areas are about a thousandth of a degree cooler
131
342000
3000
các khu vực màu xanh chỉ có khoảng 1/1000 so với mức độ lạnh
06:00
than the red areas.
132
345000
2000
ở các khu vực màu đỏ.
06:02
These are tiny differences,
133
347000
2000
Có những sự khác biệt rất nhỏ,
06:04
but it was enough for the universe to move on
134
349000
2000
nhưng đó là đủ để vũ trụ có thể di chuyển tới
06:06
to the next stage of building complexity.
135
351000
2000
giai đoạn kế tiếp của việc tạo ra sự phức tạp.
06:08
And this is how it works.
136
353000
2000
Và ở đây nó hoạt động như thế nào.
06:10
Gravity is more powerful
137
355000
3000
Trọng lực có sức mạnh hơn cả.
06:13
where there's more stuff.
138
358000
2000
khi có nhiều chất hơn
06:15
So where you get slightly denser areas,
139
360000
2000
Vì vậy nơi mà bạn có thể nhận thấy những khu vực dày đặc hơn,
06:17
gravity starts compacting clouds
140
362000
2000
trọng lực bắt đầu kết lại thành những đám mây
06:19
of hydrogen and helium atoms.
141
364000
2000
từ những nguyên tử khí hydro và khí heli.
06:21
So we can imagine the early universe breaking up
142
366000
2000
Cho nên chúng ta có thể tượng vũ trụ vỡ tan ra
06:23
into a billion clouds.
143
368000
2000
thành một tỉ đám mây.
06:25
And each cloud is compacted,
144
370000
2000
Và mỗi đám mây là đượcnén lại,
06:27
gravity gets more powerful as density increases,
145
372000
3000
trọng lực trở nên mạnh hơn khi mật độ tăng lên,
06:30
the temperature begins to rise at the center of each cloud,
146
375000
2000
nhiệt độ bắt đầu tăng lên ở giữa những đám mây,
06:32
and then, at the center of each cloud,
147
377000
2000
và sau đó là ở trung tâm của mỗi đám mây,
06:34
the temperature crosses the threshold temperature
148
379000
3000
nhiệt độ vượt qua ngưỡng nhiệt độ là
06:37
of 10 million degrees,
149
382000
2000
10 triêu độ
06:39
protons start to fuse,
150
384000
2000
các proton bắt đầu nóng chảy,
06:41
there's a huge release of energy,
151
386000
3000
đó là một sự giải phóng năng lượng lớn,
06:44
and, bam!
152
389000
2000
và bang ! một tiếng nổ vang lên
06:46
We have our first stars.
153
391000
2000
Chúng ta đã có những vì sao đầu tiên
06:48
From about 200 million years after the Big Bang,
154
393000
4000
Khoảng 200 triệu năm sau vụ nổ Bing Bang,
06:52
stars begin to appear all through the universe,
155
397000
3000
những vì sao bắt đầu xuất hiện khắp vũ trụ,
06:55
billions of them.
156
400000
2000
hàng tỉ vì sao
06:57
And the universe is now significantly more interesting
157
402000
3000
Và vũ trụ bây giờ trở nên thú vị
07:00
and more complex.
158
405000
3000
và phức tạp hơn
07:03
Stars will create the Goldilocks conditions
159
408000
2000
Những vì sao sẽ tạo nên những điều kiện Goldilocks
07:05
for crossing two new thresholds.
160
410000
3000
để vượt qua hai ngưỡng cửa mới
07:08
When very large stars die,
161
413000
2000
Khi những vì sao có kích thước rất lớn mất đi
07:10
they create temperatures so high
162
415000
3000
chúng làm nhiệt độ trở nên nhiệt độ quá cao
07:13
that protons begin to fuse in all sorts of exotic combinations,
163
418000
3000
đến nỗi các proton bắt đầu nóng chảy trong tất cả những sự kết hợp kì lạ
07:16
to form all the elements of the periodic table.
164
421000
3000
để hình thành nên tất cả các yếu tố của bảng tuần hoàn
07:19
If, like me, you're wearing a gold ring,
165
424000
3000
Nếu ,giống như tôi, bạn đang đeo một chiếc nhẫn vàng
07:22
it was forged in a supernova explosion.
166
427000
3000
nó đã được luyện trong một vụ nổ sao băng
07:25
So now the universe is chemically more complex.
167
430000
3000
Cho nên bây giờ vũ trụ trở nên phức tạp hơn về phương diện hoá học
07:28
And in a chemically more complex universe,
168
433000
3000
Và về phương diện hoá học nó làm cho vũ trụ trở nên phức tạp hơn
07:31
it's possible to make more things.
169
436000
2000
nó có khả năng tạo ra nhiều thứ hơn thế nữa
07:33
And what starts happening
170
438000
2000
và điều gì sẽ xảy ra
07:35
is that, around young suns,
171
440000
2000
đó là, xung quanh các mặt trời vừa hình thành ,
07:37
young stars,
172
442000
2000
những ngôi sao vừa được hình thành
07:39
all these elements combine, they swirl around,
173
444000
2000
tất cả những yếu tố này kết hợp lại ,chúng xoay vòng xung quanh
07:41
the energy of the star stirs them around,
174
446000
2000
năng lượng của ngôi sao chuyển động xung quanh chúng
07:43
they form particles, they form snowflakes,
175
448000
3000
chúng tạo nên những phần tử và bông tuyết
07:46
they form little dust motes,
176
451000
2000
chúng tạo nên những hạt bụi nhỏ
07:48
they form rocks, they form asteroids,
177
453000
2000
chúng tạo ra những tảng đá và những hành tinh nhỏ
07:50
and eventually, they form planets and moons.
178
455000
3000
và cuối cùng chúng hình thành những hành tinh và mặt trăng
07:53
And that is how our solar system was formed,
179
458000
3000
đó là hệ năng lượng mặt trời của chúng ta đã được hình thành như thế nào
07:56
four and a half billion years ago.
180
461000
3000
cách đây 4,5 tỉ năm trước đây
07:59
Rocky planets like our Earth
181
464000
3000
Những hành tinhcủa đá giống như trái đất của chúng ta
08:02
are significantly more complex than stars
182
467000
3000
dường như phức tạp hơn các vì sao
08:05
because they contain a much greater diversity of materials.
183
470000
3000
bởi vì chúng chứa đựng sự đa dạng lớn hơn của các vật chất
08:08
So we've crossed a fourth threshold of complexity.
184
473000
3000
Như vậy chúng ta đã đi qua ngưỡng cửa thứ tư của sự phức tạp
08:12
Now, the going gets tougher.
185
477000
3000
Bây giờ , mọi thứ trở nên cứng hơn
08:16
The next stage introduces entities
186
481000
2000
Giai đoạn tiếp theo xuất hiện các thực thể
08:18
that are significantly more fragile,
187
483000
2000
và trở nên dễ vỡ hơn,
08:20
significantly more vulnerable,
188
485000
2000
vói mức độ tổn thương đáng kể,
08:22
but they're also much more creative
189
487000
3000
nhưng chúng cũng có nhiều sự sáng tạo hơn
08:25
and much more capable of generating further complexity.
190
490000
3000
và có khả năng phát sinh ra sự phức tạp nhiều hơn nữa.
08:28
I'm talking, of course,
191
493000
2000
tất nhiên , tôi đang nói
08:30
about living organisms.
192
495000
2000
về những cá thể sống
08:32
Living organisms are created by chemistry.
193
497000
2000
những cá thể này được tạo ra bởi chất hoá học
08:34
We are huge packages of chemicals.
194
499000
3000
chúng ta là những hộp đa hoá chất khổng lồ.
08:38
So, chemistry is dominated by the electromagnetic force.
195
503000
3000
Vì vậy chất hoá học bị thống trị bởi năng lượng điện từ
08:41
That operates over smaller scales than gravity,
196
506000
2000
nó hoạt động thông qua những mảng tế bào nhỏ hơn cả trọng lực,
08:43
which explains why you and I
197
508000
2000
và điều này lý giải tại sao tôi và bạn
08:45
are smaller than stars or planets.
198
510000
2000
là nhỏ hơn so với các vì sao hay các hành tinh
08:47
Now, what are the ideal conditions for chemistry?
199
512000
3000
Bây giờ những điều kiện hoá học lí tưởng là gì ?
08:50
What are the Goldilocks conditions?
200
515000
2000
Các điều kiện Goldilocks là gì ?
08:52
Well, first, you need energy,
201
517000
2000
Vâng đầu tiên ,bạn cần có năng lượng
08:54
but not too much.
202
519000
2000
nhưng không quá nhiều
08:56
In the center of a star, there's so much energy
203
521000
2000
Bởi lẽ ở giữa trung tâm của vì sao , có quá nhiều năng lượng,
08:58
that any atoms that combine will just get busted apart again.
204
523000
3000
đến nỗi bất cứ nguyên tử kết hợp nào sẽ vỡ ra ngoài thêm một lần nữa
09:01
But not too little.
205
526000
2000
Nhưng cũng không quá ít
09:03
In intergalactic space, there's so little energy
206
528000
2000
Không gian ở giữa những thiên hà, có quá ít năng lượng
09:05
that atoms can't combine.
207
530000
3000
đến nỗi những nguyên tử không thể kết hợp với nhau được
09:08
What you want is just the right amount,
208
533000
2000
Tất cả những điều bạn cần chỉ là một khối lượng phù hợp
09:10
and planets, it turns out, are just right,
209
535000
2000
và những hành tinh mà nó chuyển hoá sẽ phù hợp
09:12
because they're close to stars, but not too close.
210
537000
3000
bởi vì chúng ở gần các vì sao ,nhưng không quá gần
09:15
You also need a great diversity of chemical elements,
211
540000
3000
Bạn cũng cần có sự đa dạng lớn của các yếu tố hoá học
09:18
and you need liquid such as water.
212
543000
3000
và bạn cần chất lỏng như nước
09:21
Why?
213
546000
2000
Tại sao?
09:23
Well, in gasses, atoms move past each other so fast
214
548000
3000
Vâng cũng như trong khí ,các nguyên tử chuyển động qua lại với nhau quá nhanh
09:26
that they can't hitch up.
215
551000
2000
đến nỗi chúng ta không thể giật mạnh lên
09:28
In solids,
216
553000
2000
Trong các chất rắn ,
09:30
atoms are stuck together, they can't move.
217
555000
3000
các nguyên tử mắc kẹt với nhau, chúng không thể chuyển động được.
09:33
In liquids,
218
558000
2000
Đối với các chất lỏng,
09:35
they can cruise and cuddle
219
560000
2000
chúng có thể hành trình đi đâu đó và cuộn mình lại
09:37
and link up to form molecules.
220
562000
3000
và liên kết để hình thành những phân tử.
09:40
Now, where do you find such Goldilocks conditions?
221
565000
3000
Bây giờ chúng ta sẽ tìm những điều kiện Goldilocks ở đâu?
09:43
Well, planets are great,
222
568000
2000
Vâng những hành tinh thật vĩ đại
09:45
and our early Earth
223
570000
2000
và trái đất ở giai đoạn sơ khai
09:47
was almost perfect.
224
572000
2000
đã hầu như là hoàn hảo
09:49
It was just the right distance from its star
225
574000
2000
Đó là khoảng cách chính xác từ vì sao của nó
09:51
to contain huge oceans of open water.
226
576000
3000
đến những đại dương mênh mông nước
09:54
And deep beneath those oceans,
227
579000
2000
Và sâu bên dưới những đại dương đó
09:56
at cracks in the Earth's crust,
228
581000
2000
tại các vết nứt của lớp vỏ Trái Đất
09:58
you've got heat seeping up from inside the Earth,
229
583000
3000
bạn sẽ thấy sự bốc nhiệt từ bên trong Trái đất
10:01
and you've got a great diversity of elements.
230
586000
2000
và bạn vùa nhận được những yếu tố của sự đa dạng vĩ đại
10:03
So at those deep oceanic vents,
231
588000
2000
Vì vậy tại những lỗ thông hơi ở đại dương sâu thẳm
10:05
fantastic chemistry began to happen,
232
590000
3000
chất hoá học tuyệt vời bắt đầu xuất hiện
10:08
and atoms combined in all sorts of exotic combinations.
233
593000
3000
và các nguyên tử đã kết hợp trong tất cả các loai kết hơp kì lạ
10:12
But of course, life is more
234
597000
2000
Nhưng tất nhiên ,cuộc sống là đa dạng hơn
10:14
than just exotic chemistry.
235
599000
2000
so vói các chất hoá học kì lạ
10:16
How do you stabilize
236
601000
2000
Làm thế nào bạn có thể ổn định
10:18
those huge molecules
237
603000
2000
những phân tử khổng lồ này
10:20
that seem to be viable?
238
605000
3000
đó dường như có thể làm được
10:23
Well, it's here that life introduces
239
608000
2000
Vâng đây là nơi mà cuộc sống đua ra
10:25
an entirely new trick.
240
610000
3000
một thủ thuật hoàn toàn mới
10:28
You don't stabilize the individual;
241
613000
2000
Bạn không thể ổn định từng cá thể
10:30
you stabilize the template,
242
615000
2000
bạn chỉ ổn định mẫu đó
10:32
the thing that carries information,
243
617000
2000
điều mà mang đến thông tin
10:34
and you allow the template to copy itself.
244
619000
2000
và bạn cho phép mẫu đó tự sao chép chính nó
10:36
And DNA, of course,
245
621000
2000
Và DNA ,tất nhiên
10:38
is the beautiful molecule
246
623000
2000
là phân tử tuyệt vời
10:40
that contains that information.
247
625000
2000
bởi nó chứa đựng thông itn
10:42
You'll be familiar with the double helix of DNA.
248
627000
3000
Bạn sẽ làm quen với các chuỗi xoắn kép của DNA
10:45
Each rung contains information.
249
630000
2000
Mỗi bậc thang bao gồm thông tin
10:47
So, DNA contains information
250
632000
2000
Vì vậy DNA lưu trữ thông tin
10:49
about how to make living organisms.
251
634000
3000
về cách hình thành sinh vật
10:52
And DNA also copies itself.
252
637000
2000
và DNA còn sao chép chính nó
10:54
So, it copies itself
253
639000
2000
Nó sao chép
10:56
and scatters the templates through the ocean.
254
641000
2000
và phân tán các khuôn mẫu qua các đại dương
10:58
So the information spreads.
255
643000
2000
khi thông tin lan rộng
11:00
Notice that information has become part of our story.
256
645000
3000
chú ý rằng thông tin đã trở thành một phần của câu chuyện chúng ta
11:03
The real beauty of DNA though
257
648000
2000
Mặc dù vẻ đẹp thật sự của DNA
11:05
is in its imperfections.
258
650000
2000
nằm trong sự khoong hoàn hảo của nó
11:07
As it copies itself,
259
652000
2000
khi nó tự sao chép
11:09
once in every billion rungs,
260
654000
2000
khi trong hàng tỉ bâc thang
11:11
there tends to be an error.
261
656000
2000
có khuynh hướng có lỗi
11:13
And what that means
262
658000
2000
và điều này có nghĩa là
11:15
is that DNA is, in effect, learning.
263
660000
3000
thực chất DNA là kiến thức
11:18
It's accumulating new ways of making living organisms
264
663000
2000
Nó đang tích luỹ những cách mới trong việc tạo ra các sinh vật
11:20
because some of those errors work.
265
665000
2000
bởi vì xuất hiện lỗi
11:22
So DNA's learning
266
667000
2000
Do đó DNA là kiến thức
11:24
and it's building greater diversity and greater complexity.
267
669000
3000
Và nó đang tạo ra sự đa dạng và sự phức tạp lớn hơn
11:27
And we can see this happening over the last four billion years.
268
672000
3000
chúng ta có thể thấy điều này xãy ra hơn 4 tỉ năm qua
11:30
For most of that time of life on Earth,
269
675000
2000
Vì hầu hết khoảng thời gian của cuộc sống trong thời gian đó trên trái đất
11:32
living organisms have been relatively simple --
270
677000
2000
sinh vật đã khá đơn giản
11:34
single cells.
271
679000
2000
chỉ một tế bào
11:36
But they had great diversity,
272
681000
2000
nhưng chúng có sự đa dạng rất lớn
11:38
and, inside, great complexity.
273
683000
2000
và bên trọng là sự phức tạp
11:40
Then from about 600 to 800 million years ago,
274
685000
3000
sau đó khoảng 600 đến 800 triệu năm cách đây
11:43
multi-celled organisms appear.
275
688000
2000
các sinh vật đa bào xuất hiện
11:45
You get fungi, you get fish,
276
690000
2000
chúng ta có nấm , cá
11:47
you get plants,
277
692000
2000
cây cối
11:49
you get amphibia, you get reptiles,
278
694000
3000
lớp lưỡng cư, bò sát
11:52
and then, of course, you get the dinosaurs.
279
697000
3000
và sau đó là khủng long
11:55
And occasionally, there are disasters.
280
700000
4000
Thỉnh thoảng xuất hiện các thảm hoạ
11:59
Sixty-five million years ago,
281
704000
2000
cách đây 65 triệu năm
12:01
an asteroid landed on Earth
282
706000
2000
Một hành tinh nhỏ đổ bộ trên trái đất
12:03
near the Yucatan Peninsula,
283
708000
2000
gần Yucatan Peninsula
12:05
creating conditions equivalent to those of a nuclear war,
284
710000
3000
tạo ra các điều kiện tương đương với điều kiện của một cuộc chiến hạt nhân
12:08
and the dinosaurs were wiped out.
285
713000
2000
khi khủng long tuyệt chủng
12:10
Terrible news for the dinosaurs,
286
715000
4000
Điều tồi tệ cho khủng long
12:14
but great news for our mammalian ancestors,
287
719000
3000
nhung là tin vui cho tổ tiên của chúng ta
12:17
who flourished
288
722000
2000
họ phát triển hưng thịnh
12:19
in the niches left empty by the dinosaurs.
289
724000
3000
ở nhũng nơi được để lại bởi khủng long
12:22
And we human beings
290
727000
2000
Và con người chúng ta
12:24
are part of that creative evolutionary pulse
291
729000
3000
là một phần của xung tiến hoá sáng tạo
12:27
that began 65 million years ago
292
732000
3000
bắt đầu cách đây 65 triệu năm
12:30
with the landing of an asteroid.
293
735000
2000
với cuộc đổ bộ của một tiểu hành tinh
12:33
Humans appeared about 200,000 years ago.
294
738000
3000
Con người xuất hiện cách đây khoảng 200.000
12:36
And I believe we count
295
741000
2000
Và tôi tin chúng ta đang bước đến
12:38
as a threshold in this great story.
296
743000
2000
như là một ngưỡng cửa của câu chuyện lịch sử vĩ đại này
12:40
Let me explain why.
297
745000
2000
Để tôi giải thích lí do tại sao
12:42
We've seen that DNA learns in a sense,
298
747000
3000
Chúng ta đã thấy rằng DNA học được trong một phương chiều nào đó
12:45
it accumulates information.
299
750000
2000
nó tích lũy thông tin
12:47
But it is so slow.
300
752000
2000
Nhưng nó là quá chậm
12:49
DNA accumulates information
301
754000
2000
DNA tích lũy thông tin
12:51
through random errors,
302
756000
2000
thông qua những sai sót ngẫu nhiên
12:53
some of which just happen to work.
303
758000
3000
một trong số đó chỉ xảy ra để tiến hành công việc
12:56
But DNA had actually generated a faster way of learning:
304
761000
2000
Nhưng DNA đã thật sự phát sinh ra một cách tiến hóa nhanh hơn
12:58
it had produced organisms with brains,
305
763000
3000
nó đã tạo ra những cá thể sống có não bộ
13:01
and those organisms can learn in real time.
306
766000
3000
và những cá thể đó có thể nghiên cứu trong thời gian thực tế
13:04
They accumulate information, they learn.
307
769000
3000
Chúng thu thập thông tin , chúng nghiên cứu
13:07
The sad thing is,
308
772000
2000
Có một điều đáng buồn là
13:09
when they die, the information dies with them.
309
774000
3000
khi chúng chết đi .những thông tin đó cũng biến mất theo chúng
13:12
Now what makes humans different
310
777000
2000
Hiện taị điều gì tạo nên sự khác biệt của con người
13:14
is human language.
311
779000
2000
đó chính là ngôn ngữ của loài người
13:16
We are blessed with a language, a system of communication,
312
781000
2000
Chúng ta đã được ban cho một hệ thống ngôn ngữ , một hệ thống giao tiếp
13:18
so powerful and so precise
313
783000
3000
rất mạnh mẽ và chính xác
13:21
that we can share what we've learned with such precision
314
786000
3000
đến nỗi chúng ta có thể chia sẻ những gì chúng ta học được với một sự chính xác
13:24
that it can accumulate in the collective memory.
315
789000
3000
rằng nó có thể tích lũy thông tin trong bộ nhớ tổng hợp
13:27
And that means
316
792000
2000
Và điều này có nghĩa rằng
13:29
it can outlast the individuals who learned that information,
317
794000
3000
nó có thể tồn tại lâu hơn các cá thể nghiên cứu những thông tin đó
13:32
and it can accumulate from generation to generation.
318
797000
4000
và nó có thể tích lũy từ thế hệ này qua các thế hệ khác
13:36
And that's why, as a species, we're so creative
319
801000
2000
Và đó là lí do tại sao chúng ta là một loài rất sáng tạo
13:38
and so powerful,
320
803000
2000
và đầy quyền lực
13:40
and that's why we have a history.
321
805000
2000
và đó là lý do tại sao chúng ta có một lịch sử
13:42
We seem to be the only species in four billion years
322
807000
3000
Chúng ta dường như là loài duy nhất trong bốn tỉ năm
13:45
to have this gift.
323
810000
2000
để có tài năng này
13:47
I call this ability
324
812000
2000
tôi gọi đây là khả năng
13:49
collective learning.
325
814000
2000
nghiên cứu tổng hợp
13:51
It's what makes us different.
326
816000
2000
Đó là điều tạo nên sự khác biệt giữa chúng ta
13:53
We can see it at work
327
818000
2000
Chúng ta có thể thấy điều này trong công cuộc nghiên cứu
13:55
in the earliest stages of human history.
328
820000
2000
trong những giai đoạn sớm nhất của lịch sử loài
13:57
We evolved as a species
329
822000
2000
Chúng ta tiến hóa như một loài
13:59
in the savanna lands of Africa,
330
824000
2000
trên những vùng thảo nguyên châu Phi
14:01
but then you see humans migrating into new environments,
331
826000
3000
nhưng sau đó bạn có thể thấy sự di cư của loài người đến những môi trường mới
14:04
into desert lands, into jungles,
332
829000
2000
đến các miền sa mạc , khu rừng rậm
14:06
into the ice age tundra of Siberia --
333
831000
2000
vào thời kì băng hà lãnh nguyên của Siberia
14:08
tough, tough environment --
334
833000
2000
với môi trường khắc nghiệt
14:10
into the Americas, into Australasia.
335
835000
2000
sang châu Mỹ ,châu Úc
14:12
Each migration involved learning --
336
837000
2000
Mỗi lần di cư liên quan đến việc nghiên cứu
14:14
learning new ways of exploiting the environment,
337
839000
3000
nghiên cứu những phương cách mới để khai thác môi trường
14:17
new ways of dealing with their surroundings.
338
842000
2000
những phương cách mới để làm quen với môi trường xung quanh
14:19
Then 10,000 years ago,
339
844000
2000
Sau đó cách đây 10.000 năm
14:21
exploiting a sudden change in global climate
340
846000
2000
đã khám phá ra được sự thay đổi bất ngờ của khí hậu toàn cầu
14:23
with the end of the last ice age,
341
848000
2000
với sự kết thúc của kỉ băng hà cuối cùng
14:25
humans learned to farm.
342
850000
3000
con người học được cách trồng trọt
14:28
Farming was an energy bonanza.
343
853000
2000
Nông nghiệp là nguồn năng lượng có sản lượng cao
14:30
And exploiting that energy,
344
855000
2000
Và khám phá ra rằng năng lượng ,
14:32
human populations multiplied.
345
857000
2000
quần thể người được nhân rộng
14:34
Human societies got larger, denser,
346
859000
2000
Xã hôi loài người trở nên rộng lớn hơn ,dày đặc hơn
14:36
more interconnected.
347
861000
2000
và được kết nối với nhau nhiều hơn
14:38
And then from about 500 years ago,
348
863000
4000
Và sau đó cách đây khoảng 500 năm
14:42
humans began to link up globally
349
867000
2000
con người bắt đầu liên kết với toàn cầu
14:44
through shipping, through trains,
350
869000
2000
thông qua tàu thủy ,tàu điện
14:46
through telegraph, through the Internet,
351
871000
3000
qua điện báo , Internet,
14:49
until now we seem to form
352
874000
2000
cho đến khi chúng ta dường như hình thành được
14:51
a single global brain
353
876000
2000
một bộ não toàn cầu
14:53
of almost seven billion individuals.
354
878000
2000
của gần như bảy tỉ cá thể
14:55
And that brain is learning at warp speed.
355
880000
5000
Và bộ não đó đang học với tốc độ chóng mặt
15:00
And in the last 200 years, something else has happened.
356
885000
2000
Và cách đây 200 năm ,những thứ khác đã xảy ra
15:02
We've stumbled on another energy bonanza
357
887000
2000
chúng ta đã gặp được một nguồn năng lượng khác đầy may mắn
15:04
in fossil fuels.
358
889000
2000
trong những nhiên liệu hóa thạch
15:06
So fossil fuels and collective learning together
359
891000
3000
Vì vậy những nguồn nguyên liệu hóa thạch và nghiên cứu tổng hợp cùng với nhau
15:09
explain the staggering complexity
360
894000
2000
giải thích sự phức tạp đáng kinh ngạc
15:11
we see around us.
361
896000
2000
mà chúng ta thấy xung quanh mình
15:16
So, here we are,
362
901000
3000
Vì vậy , ở đây chúng ta
15:19
back at the convention center.
363
904000
2000
quay trở về với trung tâm qui ước
15:21
We've been on a journey, a return journey,
364
906000
2000
Chúng ta đang ở trong một cuộc hành , một cuộc hành trình trở về
15:23
of 13.7 billion years.
365
908000
3000
của 13,7 tỉ năm
15:26
I hope you agree that this is a powerful story.
366
911000
3000
Tôi hi vọng bạn đồng ý rằng đây là một câu chuyện đầy sức ảnh hưởng
15:29
And it's a story in which humans
367
914000
2000
Và đó là câu chuyện mà ở đó con người
15:31
play an astonishing and creative role.
368
916000
3000
đóng một vai trò đáng ngạc nhiên và sáng tạo
15:34
But it also contains warnings.
369
919000
3000
Nhưng nó cũng tồn tại những cảnh báo nguy hiểm
15:37
Collective learning is a very, very powerful force,
370
922000
4000
Việc nghiên cứu tổng hợp là một động lực rất , rất mạnh mẽ ,
15:41
and it's not clear
371
926000
2000
và điều đó không rõ ràng
15:43
that we humans are in charge of it.
372
928000
3000
rằng con người chúng ta chịu trách nhiệm với nó .
15:46
I remember very vividly as a child growing up in England,
373
931000
3000
Tôi nhớ rất rõ như một đứa trẻ lớn lên ở nước Anh
15:49
living through the Cuban Missile Crisis.
374
934000
3000
sống qua cuộc khủng hoảng tên lửa Cuban
15:52
For a few days,
375
937000
2000
Chỉ trong vòng một vài ngày
15:54
the entire biosphere
376
939000
2000
toàn bộ sinh quyển
15:56
seemed to be on the verge of destruction.
377
941000
3000
dường như đã ở trên bề mặt của sự hủy diệt
15:59
And the same weapons are still here,
378
944000
3000
Và những vũ khí giống nhau vẫn còn đó
16:02
and they are still armed.
379
947000
2000
và họ vẫn còn vũ trang
16:04
If we avoid that trap,
380
949000
2000
Nếu chúng ta tránh cái bẫy đó
16:06
others are waiting for us.
381
951000
2000
thì những thứ khác đang đợi chúng ta
16:08
We're burning fossil fuels at such a rate
382
953000
3000
Chúng ta đang đốt cháy những nhiên liệu hóa thạch với một tốc độ như vậy
16:11
that we seem to be undermining the Goldilocks conditions
383
956000
3000
chúng ta dường như làm suy yếu những điều kiện Goldilocks
16:14
that made it possible for human civilizations
384
959000
2000
làm cho nó có thể là những nền văn minh nhân loại
16:16
to flourish over the last 10,000 years.
385
961000
4000
để phát triển mạnh trong vòng mười năm qua
16:20
So what big history can do
386
965000
2000
Vì vậy điều mà lịch sử vĩ đại có thể làm
16:22
is show us the nature of our complexity and fragility
387
967000
3000
là chỉ cho chúng ta thấy bản chất của sự phức tạp và mong manh của mình
16:25
and the dangers that face us,
388
970000
2000
và những nguy hiểm mà chúng ta đang đối mặt
16:27
but it can also show us
389
972000
3000
nhưng nó cũng chỉ cho chúng ta thấy rằng
16:30
our power with collective learning.
390
975000
2000
sức mạnh của chúng ta cùng với việc nghiên cứu tổng hợp
16:32
And now, finally,
391
977000
3000
Và bây giờ , cuối cùng là ,
16:35
this is what I want.
392
980000
4000
đây là điều tôi muốn
16:39
I want my grandson, Daniel,
393
984000
3000
Tôi muốn cháu trai Daniel của tôi
16:42
and his friends and his generation,
394
987000
2000
và bạn của nó cùng thế hệ của nó
16:44
throughout the world,
395
989000
2000
trên toàn thế giới
16:46
to know the story of big history,
396
991000
3000
biết được câu chuyện lịch sử to lớn này
16:49
and to know it so well
397
994000
2000
và hiểu nó một cách sâu sắc
16:51
that they understand
398
996000
2000
cho chúng hiểu rằng
16:53
both the challenges that face us
399
998000
2000
cả những thách thức mà chúng ta đang đối mặt
16:55
and the opportunities that face us.
400
1000000
3000
và cả những cơ hội mà chúng ta có
16:58
And that's why a group of us
401
1003000
2000
Và đó là lí do tại sao nhóm chúng tôi
17:00
are building a free, online syllabus
402
1005000
2000
đang xây dựng một giáo trình trực tuyến miễn phí
17:02
in big history
403
1007000
2000
trong lịch sử vĩ đại
17:04
for high school students throughout the world.
404
1009000
2000
dành cho học sinh trung học trên toàn thế giới
17:06
We believe that big history
405
1011000
3000
Chúng tôi tin rằng lịch sử vĩ đại
17:09
will be a vital intellectual tool for them,
406
1014000
3000
sẽ là một công cụ trí tuệ sáng tạo cho họ
17:12
as Daniel and his generation
407
1017000
3000
khi Daniel và thế hệ của nó
17:15
face the huge challenges
408
1020000
2000
đối mặt với những thách thức lớn
17:17
and also the huge opportunities
409
1022000
2000
và cũng như các cơ hội rộng mở
17:19
ahead of them at this threshold moment
410
1024000
3000
phía trước chúng ở ngưỡng cửa thứ ba
17:22
in the history of our beautiful planet.
411
1027000
4000
trong lịch sử của hành tinh xinh đẹp của chúng ta
17:26
I thank you for your attention.
412
1031000
2000
Cám ơn sự quan tâm của các bạn
17:28
(Applause)
413
1033000
5000
(Tiếng vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
David Christian - HistorianDavid Christian teaches an ambitious world history course that tells the tale of the entire universe -- from the Big Bang 13 billion years ago to present day.
Why you should listen
David Christian is by training a historian of Russia and the Soviet Union, but since the 1980s he has become interested in world history on very large scales. He has written on the social and material history of the 19th-century Russian peasantry, in particular on aspects of diet and the role of alcohol. In 1989, he began teaching courses on "Big History," surveying the past on the largest possible scales, including those of biology and astronomy.
Christian is a member of the Australian Academy of the Humanities. Over the next few years he will also be working with the support of Bill Gates to create an online course in "Big History" for high school students.
Watch the Big History series on H2 >>
David Christian | Speaker | TED.com