Allan Adams: What the discovery of gravitational waves means
Allan Adams: ဆွဲငင်အား လှိုင်းများအား ရှာဖွေတွေ့ရှိမှုရဲ့ ဆိုလိုချက်က။
Allan Adams is a theoretical physicist working at the intersection of fluid dynamics, quantum field theory and string theory. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
နေသုံးစင်းလောက်ရှိမယ့်
ပြောင်းလဲသွားခဲ့ကြပါတယ်။
စကြာဝဠာထဲရှိ
ကြယ်တွေအားလုံးရဲ့
their energy in light.
အဖြစ် မထုတ်လွှင့်ကြပါဘူး။
ခင်ဗျားတို့ သိမှာပါ။
into the fabric of space and time itself,
အချိန်ရဲ့ ကိုယ်ထည်ထဲ မှုတ်သွင်းပေးလိုက်ရာ၊
in gravitational waves.
ပေါက်ကွဲသွားစေခဲ့ပါတယ်။
of the timescale at work here.
နားလည်ရန် ကျနော် ပြောချင်ပါတယ်။
multicellular life.
ဆင့်ကဲပြောင်းလဲနိုင်ခဲ့တယ်
သန္တာများ၊ ငါးများ၊
and even -- God save us -- the Internet.
အင်တာနက် စသဖြင့် ဆင့်ကဲပြောင်းလဲလာခဲ့တယ်။
and Ronald Drever at Caltech --
Kip Thorne နဲ့ Ronald Drever တို့က၊
လှိုင်းများကို ဖေါ်ထုတ်ပေးမယ့်
for the gravitational waves
တည်ဆောက်နိုင်ရင်
ငကြောင်တွေလို ထင်ခဲ့ပါတယ်။
that they were brilliant nuts
ငကြောင်များဆိုတာ နားလည်သူ မနည်းခဲ့ပါဘူး၊
decided to fund their crazy idea.
သူတို့ရဲ့ စိတ်ကူးကို အားပေးခဲ့တယ်။
ကြိုးပမ်းလုပ်ခဲ့ကြတဲ့ နောက်၊
တည်ဆောက်ဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။
Gravitational-Wave Observatory.
Gravitational-Wave Observatory ကိုပါ။
a huge expansion in its accuracy,
တိုးတက်လာခဲ့ပါတယ်၊
in its detection ability.
မြင့်မားလာခဲ့ပါတယ်။
လို့ ခေါ်ပါတယ်။
ကျော်လွှားနိုင်တဲ့ နောက်မှာ
a few lingering details.
ခလုတ်နှိပ်ခဲ့ပါတယ်။
had gone live,
ရက်အနည်းငယ်အတွင်းမှာကို၊
from those colliding black holes
ဆောင့်တိုက်မှုမှ ဆွဲငင်အား လှိုင်းများဟာ
ဖြတ်သွားခဲ့တယ်
There's two moments in my life
ထဲ ပိုစိတ်လှုပ်စရာ
to my father when he was terminally ill.
ဖခင်ြဖစ်သူအား နှုတ်ဆက်ခဲ့ရစဉ်ကပါ။
of my career, basically.
အားလုံးရဲ့ ရလဒ်ကြီးပါပဲ။
it's no longer science fiction! (Laughs)
သိပ္ပံဝတ္ထု မဟုတ်တော့ပါဘူး။ (ရယ်သံများ)
and collaborator, Scott Hughes,
လက်တွဲလုပ်ကိုင်လာခဲ့သူ Scott Hughes ပါ၊
gravitational waves from black holes
လှိုင်းများကို၎င်း၊ LIGO လို
on observatories like LIGO,
ပေးနိုင်ကြမဲ့ အချက်ပြမှုများကို၎င်း
what I mean by a gravitational wave.
ဘာလဲဆိုတာကို ရှင်းပြပါရစေ။
အချိန်ရဲ့
ရိုက်ခတ်မှုပါ။
အရာတိုင်းကို
of general relativity
များစွာသော ဆရာများဆိုရင်
in their classes on general relativity.
ပြသရန် ကြိုးစားခဲ့ကြတာ အဓိပ္ပါယ် မရှိပါ။
it stretches and expands."
ဆွဲဆန့်တယ်၊ ချဲ့ပေးတယ်။"
ဘာလဲဆိုတော့
they're preposterously weak.
တိုင်းမရနိုင်ခြင်းပါပဲ။
on September 14 --
ရိုက်ခတ်ခဲ့တဲ့ လှိုင်းတွေဆိုရင်၊
stretched and compressed
အကျိုးသက်ရောက်မှုကြောင့်
the average person
ပျမ်းမျှ လူသားတစ်ယောက်ကို
ဆွဲဆန့်ဖိသိပ်ခဲ့တယ်။
the LIGO people were nuts.
လူအတွေလို အမျးက ထင်ခဲ့ကြတာပါ။
long -- and that's already crazy --
တိုင်းထွာရေးစက်ဟာ ရူးစရာမျိုး ဖြစ်နေပါပြီ၊
the length of those detectors
အနုမြူထဲက နျူကိလယတစ်ခုရဲ့
of the radius of the nucleus
အရာကို
of his classic text on gravity,
for gravitational waves as follows:
ရှာကြံရေးနှင့် ပတ်သက်ပြီး-
to be surmounted
တည်ဆောက်ရာတွင် ဆက်စပ်နေတဲ့
ဧရာမများပါတယ်၊
of a broad lay public,
ထောက်ခံအားပေးမှုဖြင့်၊
လို့ ဖေါ်ပြခဲ့ပါတယ်။
တနည်းအားဖြင့်၊
အဲဒီလို ရေးခဲ့တာပါ။
acts like an ear
မျက်စိ လုပ်ကိုင်ပုံထက်
လှိုင်းအလျား အရွယ်အစားဟာ
than the things around you,
လူ့မျက်နှာ၊ လက္ခဏာများ၊
or a map of the things around you,
နေရာ အမျိုးမျိုးထံမှ
coming from different spots
that can be up to 50 feet long.
ပေ ၅၀ အထိ ရှိနိုင်ပါတယ်။
impossible -- to make an image
ဥပမာ၊ သင့်ကလေးမျက်နှာ ဆိုပါစို့၊
to listen for features like pitch
နိမ့်မှုမြင့်မှု အတိုးအကျယ်ကို နားထောင်ရန်
ခန့်မှန်းကြပါတယ်။
of gravitational waves.
အဲဒါနဲ့ ဆင်တူပါတယ်။
of things out in the Universe.
ရှိကြတဲ့ အရာတွေရဲ့ ပုံကို မရယူနိုင်ကြပါ။
ကြိမ်နှုန်းနှင့်
of those waves,
နားထောင်ကြည့်ခြင်းဖြင့် ကျွန်ုပ်တို့ဟာ
that those waves are telling.
ကြားနိုင်ကြပါတယ်။
are in the audio band.
အသံရဲ့ လှိုင်းခွင်ထဲကပါ။
into pressure waves and air, into sound,
ဖိအားလှိုင်းများနဲ့ လေအဖြစ်၊ အသံအဖြစ်
the Universe speaking to us.
ပြောလိုတာ ကြားနိုင်ပါမယ်။
just in this way,
နားထောင်ကြည့်မယ်ဆိုရင်၊ ခုနက ပြောခဲ့တဲ့
of two black holes,
အကြောင်း သိလာရမယ်၊
an awful lot of time thinking about.
ကြာအောင် စဉ်းစားခဲ့တာတွေကို သိလာရမှာပါ။
are non-spinning,
ရစ်လည်နေတာ မဟုတ်ရင်၊
ဟွပ်သံ ကြားရမယ်!
very rapidly, I have that same chirp,
လည်နေကြတယ်ဆိုရင် ဆင်တူ အသံမျိုးကိုပဲ
imprinted on this waveform.
ပေးလိုက်တဲ့ စကားလုံးပုံစံမျိုးပါ။
၁၄ ရက်နေ့မှာ၊
going to live in my memory,
စွဲကျန်ရစ်ခဲ့မယ့် နေ့ပါပဲ၊
that is the sound of --
သိတယ်ဆိုရင် အသံက အဲဒီလိုပါ --
each of about 30 solar masses,
ထုထယ်ရှိတဲ့ တွင်းနက် နှစ်ခုတို့ဟာ
in your blender.
to think about what that means.
သိရဖို့ ခဏစောင့်သင့်တယ်။
in the Universe,
အသိပ်သည်းဆုံး အရာနှစ်ခု၊
100 times per second
လည်ပတ်နေခဲ့ရာမှ
သိလာရပါတယ်။
LIGO ရဲ့ အရေးပါမှုပါ။
to observe the Universe
စကြာဠာအား စူးစမ်းရေးအတွက်
ကြားလာစေနိုင်တဲ့
that we can't see --
အခြေခံမူအရကိုက၊
stars explode in supernovae.
ဘာဖြစ်လို့ supernova အဖြစ် ပေါက်ကွဲကြတာလဲ။
about the Universe from them.
အများကြီး သိလာခဲ့ရတယ်။
အရာတွေ ဗဟိုချက်ထဲ ဖြစ်ကြတာ။
physics happens in the core,
thousands of kilometers
သံ၊ ကာဗွန်နဲ့ ဆီလီကွန်ဖြင့်
it's opaque to light.
မြင်မရနိုင်ပါ။
as if it were glass --
ဖြတ်သွားနိုင်ပါတယ် --
to be able to explore
တဒင်္ဂအချို့ကို
is obscured by its own afterglow.
ကိုယ်နှိုက်ရဲ့ နှောင့်ယှက်မှုကြောင့်ပါ။
all the way back to the beginning.
မြင်လို့ ရနိုင်ပါမယ်။
are things out there
မမြင်ရခဲ့တဲ့ အရာတွေ၊
discover by listening.
ကျွန်ုပ်တို့ ရှာတွေ့နိုင်ပါမယ်။
in that very first event,
ဖြစ်ရပ်ထဲမှာတောင်၊
LIGO တွေ့လိုက်နိုင်ခဲ့ပါတယ်။
members of the LIGO collaboration,
အဖွဲ့ထဲက အရေးပါဆုံးသူ၊
addressing exactly that:
Matt Evans ပြောပြပေးပါမယ်-
which produce the black holes
လေ့လာခဲ့ကြတဲ့ တွင်းနက်တွေက
that are old, from prehistoric times,
သမိုင်းဦးခေတ် ပုံစံမျိုးပါ၊
the dinosaur bones
ကျောရိုးတွေနဲ့ တူပါတယ်၊
a whole nother angle
ရှိကြသေးလဲ၊
and in the end, of course,
ကျွန်ပ်တို့ရော ဘယ်လို ပေါ်လာကြတာလဲ၊
နည်းလမ်း တစ်ရပ်ပါပဲ။
အရေးကြီးဆုံး စိန်ခေါ်မှုကြီးပါပဲ။
to build exquisite detectors
အသံအမျိုးမျိုးဖြင့် နားဆွင့်နိုင်တဲ့
ကျွန်ုပ်တို့ နားလည်သိရှိလာကြရပါပြီ။
new observatories --
စိတ်ကူးလျက် ဆောက်လုပ်ကြရန် လိုပါတယ် --
than listening to the Big Bang itself?
ပိုစိတ်ဝင်စားစရာ ဘာများ ရှိနိုင်ပါသလဲ?
ABOUT THE SPEAKER
Allan Adams - Theoretical physicistAllan Adams is a theoretical physicist working at the intersection of fluid dynamics, quantum field theory and string theory.
Why you should listen
Allan Adams is a theoretical physicist working at the intersection of fluid dynamics, quantum field theory and string theory. His research in theoretical physics focuses on string theory both as a model of quantum gravity and as a strong-coupling description of non-gravitational systems.
Like water, string theory enjoys many distinct phases in which the low-energy phenomena take qualitatively different forms. In its most familiar phases, string theory reduces to a perturbative theory of quantum gravity. These phases are useful for studying, for example, the resolution of singularities in classical gravity, or the set of possibilities for the geometry and fields of spacetime. Along these lines, Adams is particularly interested in microscopic quantization of flux vacua, and in the search for constraints on low-energy physics derived from consistency of the stringy UV completion.
In other phases, when the gravitational interactions become strong and a smooth spacetime geometry ceases to be a good approximation, a more convenient description of string theory may be given in terms of a weakly-coupled non-gravitational quantum field theory. Remarkably, these two descriptions—with and without gravity—appear to be completely equivalent, with one remaining weakly-coupled when its dual is strongly interacting. This equivalence, known as gauge-gravity duality, allows us to study strongly-coupled string and quantum field theories by studying perturbative features of their weakly-coupled duals. Gauge-gravity duals have already led to interesting predictions for the quark-gluon plasma studied at RHIC. A major focus of Adams's present research is to use such dualities to find weakly-coupled descriptions of strongly-interacting condensed matter systems which can be realized in the lab.Allan Adams | Speaker | TED.com