ABOUT THE SPEAKER
Allan Adams - Theoretical physicist
Allan Adams is a theoretical physicist working at the intersection of fluid dynamics, quantum field theory and string theory.

Why you should listen

Allan Adams is a theoretical physicist working at the intersection of fluid dynamics, quantum field theory and string theory. His research in theoretical physics focuses on string theory both as a model of quantum gravity and as a strong-coupling description of non-gravitational systems.

Like water, string theory enjoys many distinct phases in which the low-energy phenomena take qualitatively different forms. In its most familiar phases, string theory reduces to a perturbative theory of quantum gravity. These phases are useful for studying, for example, the resolution of singularities in classical gravity, or the set of possibilities for the geometry and fields of spacetime. Along these lines, Adams is particularly interested in microscopic quantization of flux vacua, and in the search for constraints on low-energy physics derived from consistency of the stringy UV completion.

In other phases, when the gravitational interactions become strong and a smooth spacetime geometry ceases to be a good approximation, a more convenient description of string theory may be given in terms of a weakly-coupled non-gravitational quantum field theory. Remarkably, these two descriptions—with and without gravity—appear to be completely equivalent, with one remaining weakly-coupled when its dual is strongly interacting. This equivalence, known as gauge-gravity duality, allows us to study strongly-coupled string and quantum field theories by studying perturbative features of their weakly-coupled duals. Gauge-gravity duals have already led to interesting predictions for the quark-gluon plasma studied at RHIC. A major focus of Adams's present research is to use such dualities to find weakly-coupled descriptions of strongly-interacting condensed matter systems which can be realized in the lab.
More profile about the speaker
Allan Adams | Speaker | TED.com
TED2016

Allan Adams: What the discovery of gravitational waves means

Allan Adams: ဆွဲငင်အား လှိုင်းများအား ရှာဖွေတွေ့ရှိမှုရဲ့ ဆိုလိုချက်က။

Filmed:
2,709,056 views

လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ပေါင်း တစ်ဘီလီယံကျော်တုန်းက၊ ဝေးလံလှတဲ့ ကြယ်စုများထဲက တွင်းနက် နှစ်ခုတို့ဟာ ရှောင်လွှဲမရ တစ်ခုက တစ်ခုထဲကို ကျဆင်းရင်း ချိတ်ဆက်ရစ်ပတ်မိလျက်၊ ထိပ်တိုက်ဆောင့်မိခဲ့ကြပါတယ်။ "အဲဒီ စွမ်းအင် အားလုံးဟာ အချိန်နှင့် အာကာသ ဟင်းလင်းပြင်ထဲကို ထိုးဝင်သွားခဲ့ရာ စကြာဝဠာကြီးဟာ ဆွဲငင်အား လှိုင်းများဖြင့် လှုပ်ခါနေခဲ့ပါတယ်"လို့ ရူပဗေဒ သီအိုရီ ပညာရှင်ဖြစ်သူ Allan Adams က ဆိုပါတယ်။ အဲဒီလို လှိုင်းများရှိနိုင်တာကို ဟောကိန်းတွေ ထုတ်ထားခဲ့ကြပေမဲ့၊ ဘယ်လိုမှ ရှာမတွေ့နိုင်ဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။ အဲဒါနဲ့ လွန်ခဲ့တဲ့ ၂၅ နှစ်တုန်းက သိပ္ပံပညာရှင် တစ်စုတို့ဟာ အဲဒီလှိုင်းတွေကို စူးစမ်း တိုင်းထွာပေးနိုင်မဲ့ စက်ကြီးတစ်ခုကို တီထွင်ထုတ်လုပ်ခဲ့ကြရာ LIGO လို့ အမည်ပေးခဲ့ကြပါတယ်။ ကျွန်ုပ်တို့ရဲ့ တွေးခေါ်ပုံကို ပြောင်းလဲပစ်နိုင်မယ့် ဒီနေ့ ဟောပြောခန်းထဲတွင်၊ ၂၀၁၅. ခုနှစ် စက်တင်ဘာလမှာ LIGO က ရူပဗေဒ သမိုင်းအတွက် သိပ်ကို အရေးပါတဲ့ စိတ်ကူးကြည့် မရအောင်ကို သေးနုပ်လှတဲ့ အဲဒီလို ပုံမမှန်မှုကို ရှာတွေ့နိုင်ခဲ့ပုံ အကြောင်းကို Adams က တင်ပြထားပါတယ်။
- Theoretical physicist
Allan Adams is a theoretical physicist working at the intersection of fluid dynamics, quantum field theory and string theory. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:12
1.3 billion years ago,
0
873
3207
လွန်ခဲ့တဲ့ ၁.၃ ဘီလီယံ နှစ်တုန်းက၊
00:16
in a distant, distant galaxy,
1
4104
3070
သိပ်ကို ဝေးလံလှတဲ့ ကြယ်စုထဲတွင်၊
00:19
two black holes locked into a spiral,
2
7198
3354
တွင်းနက် နှစ်ခုတို့ဟာ ချိတ်ဆက်ရစ်ပတ်လျက်၊
00:22
falling inexorably towards each other
3
10576
2079
ရှောင်လွှဲမရ တစ်ခုက တစ်ခုထဲကို ကျဆင်းရင်း
00:25
and collided,
4
13234
1374
ထိပ်တိုက်ဆောင့်မိကြရာ
00:26
converting three Suns' worth of stuff
5
14632
2943
စက္ကန့်ရဲ့ ဆယ်ပုံတစ်ပုံ ကာလတွင်းမှာကို
နေသုံးစင်းလောက်ရှိမယ့်
00:29
into pure energy in a tenth of a second.
6
17599
2829
သန့်စင်တဲ့ စွမ်းအင်တွေအဖြစ်
ပြောင်းလဲသွားခဲ့ကြပါတယ်။
00:33
For that brief moment in time,
7
21769
2032
တိုတောင်းလှတဲ့ အဲဒီ အချိန်ကာလမှာ
00:36
the glow was brighter than all the stars
8
24538
3412
တောက်ပမှုဟာ ကျွန်ုပ်တို့ သိရှိရသမျှ
စကြာဝဠာထဲရှိ
00:39
in all the galaxies
9
27974
1661
ကြယ်စုအားလုံးထဲက
ကြယ်တွေအားလုံးရဲ့
00:41
in all of the known Universe.
10
29659
2024
စုစုပေါင်း တောက်ပမှုထက်ကို ပိုခဲ့ပါတယ်။
00:44
It was a very
11
32426
1388
အဲဒါဟာ သိပ်သိပ်ကို
00:46
big
12
34226
1151
ကြီးမားလှတဲ့
00:47
bang.
13
35401
1150
ဆောင့်တိုက်မှု ကြီးပါပဲ။
00:50
But they didn't release
their energy in light.
14
38297
2814
၎င်းတို့ဟာ စွမ်းအင်ကို အလင်းရောင်
အဖြစ် မထုတ်လွှင့်ကြပါဘူး။
00:53
I mean, you know, they're black holes.
15
41135
2356
အဲဒါ တွင်းနက်တွေ ဖြစ်တာကို
ခင်ဗျားတို့ သိမှာပါ။
00:57
All that energy was pumped
into the fabric of space and time itself,
16
45229
4841
ခုနက စွမ်းအင် အားလုံးကို ဟင်းလင်းပြင်နဲ့
အချိန်ရဲ့ ကိုယ်ထည်ထဲ မှုတ်သွင်းပေးလိုက်ရာ၊
01:02
making the Universe explode
in gravitational waves.
17
50094
3613
စကြာဝဠာကို ဆွဲငင်အား လှိုင်းများအဖြစ်
ပေါက်ကွဲသွားစေခဲ့ပါတယ်။
01:05
Let me give you a sense
of the timescale at work here.
18
53731
3094
ဒီနေရာမှာ အချိန်ကာလဆိုင်ရာ စကေးကို
နားလည်ရန် ကျနော် ပြောချင်ပါတယ်။
01:09
1.3 billion years ago,
19
57317
2611
လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ပေါင်း ၁.၃ ဘီလီယံတုန်းက
01:11
Earth had just managed to evolve
multicellular life.
20
59952
3115
ကမ္ဘာဟာ ကလာပ်စည်းမျိုးစုံ ဇီဝပုံစံကို
ဆင့်ကဲပြောင်းလဲနိုင်ခဲ့တယ်
01:16
Since then, Earth has made and evolved
21
64250
3652
အဲဒီနောက်ပိုင်းတွင် ကမ္ဘာပေါ်မှာ
သန္တာများ၊ ငါးများ၊
01:19
corals, fish, plants, dinosaurs, people
and even -- God save us -- the Internet.
22
67926
5391
အပင်များ၊ ဒိုင်နိုဆောများ၊ လူများ၊
အင်တာနက် စသဖြင့် ဆင့်ကဲပြောင်းလဲလာခဲ့တယ်။
01:26
And about 25 years ago,
23
74063
2515
ဒါနဲ့ လွန်ခဲ့တဲ့ ၂၅ နှစ်တုန်းကကျတော့၊
01:28
a particularly audacious set of people --
24
76602
2018
ရဲတင်းလှတဲ့ လူတစ်စုတို့က၊ အထူးသဖြင့်၊
01:30
Rai Weiss at MIT, Kip Thorne
and Ronald Drever at Caltech --
25
78644
5379
MIT မှ Rai Weiss၊ Caltech မှ
Kip Thorne နဲ့ Ronald Drever တို့က၊
01:36
decided that it would be really neat
26
84047
1794
တွင်းနက်ကြီးတွေ ထိပ်တိုက်ဆောင့်မိရာမှ
01:37
to build a giant laser detector
27
85865
2713
ပေါ်လာနိုင်ကြတဲ့ ဆွဲငင်အား
လှိုင်းများကို ဖေါ်ထုတ်ပေးမယ့်
01:40
with which to search
for the gravitational waves
28
88602
2382
ရှာဖွေရေး လေဆာကိရိယာများကို
တည်ဆောက်နိုင်ရင်
01:43
from things like colliding black holes.
29
91008
2252
ကောင်းမှာပဲလို့ စိတ်ကူးရခဲ့ကြပါတယ်။
01:46
Now, most people thought they were nuts.
30
94308
2106
လူများကသူတို့ကို
ငကြောင်တွေလို ထင်ခဲ့ပါတယ်။
01:49
But enough people realized
that they were brilliant nuts
31
97287
3914
ဒါပေမဲ့ သူတို့ဟာ သိပ်ကိုတော်ကြတဲ့
ငကြောင်များဆိုတာ နားလည်သူ မနည်းခဲ့ပါဘူး၊
01:53
that the US National Science Foundation
decided to fund their crazy idea.
32
101225
5039
US National Science Foundation က
သူတို့ရဲ့ စိတ်ကူးကို အားပေးခဲ့တယ်။
01:58
So after decades of development,
33
106288
3345
ဆယ်စုနှစ် အတော်ကြာ ရှာကြံပြုစုလာခဲ့ကာ
02:01
construction and imagination
34
109657
2479
စိတ်ကူးလျက် တည်ဆောက်လာလိုက်ကြလို့
02:04
and a breathtaking amount of hard work,
35
112160
3984
ရင်သပ်ဖွယ်ရာ အလုပ်တွေကို
ကြိုးပမ်းလုပ်ခဲ့ကြတဲ့ နောက်၊
02:08
they built their detector, called LIGO:
36
116168
3151
သူတို့ရဲ့ ရှာဖွေရေး စက် LIGO ကို
တည်ဆောက်ဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။
02:11
The Laser Interferometer
Gravitational-Wave Observatory.
37
119343
3697
Laser Interferometer
Gravitational-Wave Observatory ကိုပါ။
02:16
For the last several years,
38
124651
1310
နောက်ဆုံး နှစ်များအတွင်းမှာ
02:17
LIGO's been undergoing
a huge expansion in its accuracy,
39
125985
3599
LIGO ရဲ့ တိကျမှုဟာ အံ့ဖွယ်
တိုးတက်လာခဲ့ပါတယ်၊
02:21
a tremendous improvement
in its detection ability.
40
129608
2992
စူးစမ်းနိုင်စွမ်းဟာလည်း မယုံနိုင်ဖွယ်
မြင့်မားလာခဲ့ပါတယ်။
02:24
It's now called Advanced LIGO as a result.
41
132624
2346
အခုတော့ အဲဒါကို Advanced LIGO
လို့ ခေါ်ပါတယ်။
02:28
In early September of 2015,
42
136116
2246
၂၀၁၅ ခုနှစ် စက်တင်ဘာ အစောပိုင်းတွင်၊
02:31
LIGO turned on for a final test run
43
139005
2856
နောက်ကိုဆွဲနေတဲ့ အချက်တချို့ကို
ကျော်လွှားနိုင်တဲ့ နောက်မှာ
02:33
while they sorted out
a few lingering details.
44
141885
2854
နောက်ဆုံး စမ်းသပ်ရန် LIGO ကို
ခလုတ်နှိပ်ခဲ့ပါတယ်။
02:37
And on September 14 of 2015,
45
145978
4278
အဲဒါနဲ့ ၂၀၁၅ ခုနှစ် စက်တင်ဘာ ၁၄ ရက်နေ့မှာ၊
02:42
just days after the detector
had gone live,
46
150280
3491
စူးစမ်းရှာဖွေရေးးစက်ကို ဖွင့်လိုက်လို့
ရက်အနည်းငယ်အတွင်းမှာကို၊
02:46
the gravitational waves
from those colliding black holes
47
154842
3787
ခုနက ပြောပြခဲ့တဲ့ တွင်းနက်များ
ဆောင့်တိုက်မှုမှ ဆွဲငင်အား လှိုင်းများဟာ
02:50
passed through the Earth.
48
158653
1475
ကမ္ဘာမြေကို ဖြတ်သွားခဲ့ကြပါတယ်။
02:52
And they passed through you and me.
49
160977
2039
ကျွန်တော်နဲ့ ခင်ဗျားတို့ကို
ဖြတ်သွားခဲ့တယ်
02:55
And they passed through the detector.
50
163590
2021
စူးစမ်းရေး စက်ကိုလည်း ဖြတ်သွားခဲ့ကြပါတယ်။
02:59
(Audio) Scott Hughes:
There's two moments in my life
51
167143
2501
(အသံ) Scott Hughes - ကျွန်တော်ဘဝ
ထဲ ပိုစိတ်လှုပ်စရာ
03:01
more emotionally intense than that.
52
169668
1691
ကောင်းခဲ့တာ နှစ်ကြိမ်ပဲ ရှိခဲ့တယ်။
03:03
One is the birth of my daughter.
53
171383
1539
ပထမ တစ်ခုက သမီး မွေးဖွားတာပါ။
03:04
The other is when I had to say goodbye
to my father when he was terminally ill.
54
172946
4087
နောက်တစ်ခုက ကုသမရအောင် မကျန်းမာခဲ့တဲ့
ဖခင်ြဖစ်သူအား နှုတ်ဆက်ခဲ့ရစဉ်ကပါ။
03:10
You know, it was the payoff
of my career, basically.
55
178051
3171
ဒီအချက်ဟာ ကျွန်တော် တစ်သက်တာ လုပ်ခဲ့သမျှ
အားလုံးရဲ့ ရလဒ်ကြီးပါပဲ။
03:14
Everything I'd been working on --
it's no longer science fiction! (Laughs)
56
182491
5655
ကျွန်တော် ကြိုးပမ်းလုပ်ခဲ့တဲ့ အရာတိုင်းဟာ
သိပ္ပံဝတ္ထု မဟုတ်တော့ပါဘူး။ (ရယ်သံများ)
03:21
Allan Adams: So that's my very good friend
and collaborator, Scott Hughes,
57
189416
4170
Allan Adams - ဒါက ကျွန်တော့ မိတ်ဆွေရင်း၊
လက်တွဲလုပ်ကိုင်လာခဲ့သူ Scott Hughes ပါ၊
03:25
a theoretical physicist at MIT,
58
193610
2191
MIT မှ သီအိုရီပိုင်း ရူပဗေဒ ပညာရှင်ပါ၊
03:27
who has been studying
gravitational waves from black holes
59
195825
2785
သူဟာ တွင်းနက်များမှ ဆွဲငင်အား
လှိုင်းများကို၎င်း၊ LIGO လို
03:30
and the signals that they could impart
on observatories like LIGO,
60
198634
3529
စူးစမ်းရေးဌာနများအတွက် ၎င်းတို့မှ
ပေးနိုင်ကြမဲ့ အချက်ပြမှုများကို၎င်း
03:34
for the past 23 years.
61
202187
2015
လွန်ခဲ့တဲ့ ၂၃ နှစ်အတွင်းမှာ လေ့လာခဲ့သူပါ။
03:36
So let me take a moment to tell you
what I mean by a gravitational wave.
62
204892
3756
အခုတော့ ဆွဲငင်အား လှိုင်းလို့ ပြောနေတာက
ဘာလဲဆိုတာကို ရှင်းပြပါရစေ။
03:41
A gravitational wave is a ripple
63
209489
3068
ဆွဲငင်အား လှိုင်းဆိုတာက ဟင်းလင်းပြင်နဲ့
အချိန်ရဲ့
03:44
in the shape of space and time.
64
212581
2429
သဏ္ဍာန်ကို ပြောင်းလဲသွားစေတဲ့
ရိုက်ခတ်မှုပါ။
03:47
As the wave passes by,
65
215468
2011
အဲဒီလို လှိုင်က ဖြတ်သွားတဲ့အခါမှာ၊
03:49
it stretches space and everything in it
66
217503
2379
၎င်းဟာ ဟင်းလင်းပြင်နဲ့ ၎င်းထဲက
အရာတိုင်းကို
03:51
in one direction,
67
219906
1159
တစ်ဖက်သို့ ဆွဲဆန့်တယ်၊
03:53
and compresses it in the other.
68
221089
1991
နောက်တစ်ဖက်တွင်ကျတော့ ဖိသိပ်ပေးပါတယ်။
03:55
This has led to countless instructors
of general relativity
69
223893
3049
အထွေထွေ နှိုင်းယှဉ်မှုကို ပို့ချကြတဲ့
များစွာသော ဆရာများဆိုရင်
03:58
doing a really silly dance to demonstrate
in their classes on general relativity.
70
226966
3932
အတန်းတွေထဲမှာ နှိုင်းယှဉ်မှု သီအိုရီကို
ပြသရန် ကြိုးစားခဲ့ကြတာ အဓိပ္ပါယ် မရှိပါ။
04:02
"It stretches and expands,
it stretches and expands."
71
230922
2757
"အဲဒါက ဆွဲဆန့်တယ်၊ ချဲ့ပေးတယ်၊
ဆွဲဆန့်တယ်၊ ချဲ့ပေးတယ်။"
04:08
So the trouble with gravitational waves
72
236080
2176
ဆွဲငင်အား လှိုင်းများရဲ့ ပြဿနာက
ဘာလဲဆိုတော့
04:10
is that they're very weak;
they're preposterously weak.
73
238280
2618
၎င်းတို့ဟာ သိပ်ကို အားနည်းလို့
တိုင်းမရနိုင်ခြင်းပါပဲ။
04:13
For example, the waves that hit us
on September 14 --
74
241302
3398
ဥပမာ၊ စက်တင်ဘာ ၁၄ ရက်နေ့က
ရိုက်ခတ်ခဲ့တဲ့ လှိုင်းတွေဆိုရင်၊
04:16
and yes, every single one of you
stretched and compressed
75
244724
4694
ခင်ဗျားတို့ လူတိုင်း အဲဒီလှိုင်းတွေရဲ့
အကျိုးသက်ရောက်မှုကြောင့်
04:21
under the action of that wave --
76
249442
1570
ဆွဲဆန့်လျက် ဖိသိပ်ပေးခဲ့ပါတယ်၊
04:23
when the waves hit, they stretched
the average person
77
251734
2905
အဲဒီလှိုင်းတွေ ရိုက်ခတ်တဲ့အခါမှာ
ပျမ်းမျှ လူသားတစ်ယောက်ကို
04:26
by one part in 10 to the 21.
78
254663
3111
၁၀ ဂဏန်း ၂၁ ထပ်ကိန်းရဲ့ တစ်ပုံမျှ
ဆွဲဆန့်ဖိသိပ်ခဲ့တယ်။
04:29
That's a decimal place, 20 zeroes,
79
257798
2872
ဆိုလိုတာက ဒသမနောက်မှာ သုည ၂၀ ရဲ့ နောက်က
04:32
and a one.
80
260694
1166
တစ်ဆိုတဲ့ ဂဏန်းပါ။
04:35
That's why everyone thought
the LIGO people were nuts.
81
263519
3465
အဲဒါကြောင့်မို့လို့ LIGO ထဲက လူတွေဟာ
လူအတွေလို အမျးက ထင်ခဲ့ကြတာပါ။
04:39
Even with a laser detector five kilometers
long -- and that's already crazy --
82
267523
5882
ငါးကီလိုမီတာ ရှည်လျားတဲ့ လေဆာ
တိုင်းထွာရေးစက်ဟာ ရူးစရာမျိုး ဖြစ်နေပါပြီ၊
04:45
they would have to measure
the length of those detectors
83
273429
2878
သူတို့ဟာ ခုနက တိုင်းထွာရေး စက်ဖြင့်
အနုမြူထဲက နျူကိလယတစ်ခုရဲ့
04:49
to less than one thousandth
of the radius of the nucleus
84
277078
3981
တစ်ထောင်ပုံ တစ်ပုံထက် နည်းတဲ့
အရာကို
04:53
of an atom.
85
281083
1158
တိုင်းပေးရန် လိုခဲ့တယ်။
04:54
And that's preposterous.
86
282265
1840
အဲဒါဟာ တကယ့်ကို မဖြစ်စလောက်အရာပါ။
04:56
So towards the end
of his classic text on gravity,
87
284480
3144
LIGO တွဲဖက် တည်ထောင်ခဲ့သူ Kip Thorne က
05:00
LIGO co-founder Kip Thorne
88
288497
2773
ဆွဲငင်အားအကြောင်းရေးသားခဲ့ရာ
05:04
described the hunt
for gravitational waves as follows:
89
292508
2987
ဆွဲငင်အား လှိုင်းများအား
ရှာကြံရေးနှင့် ပတ်သက်ပြီး-
05:07
He said, "The technical difficulties
to be surmounted
90
295519
3151
"အဲဒီလို တိုင်းထွာရေး ကိရိယာများကို
တည်ဆောက်ရာတွင် ဆက်စပ်နေတဲ့
05:10
in constructing such detectors
91
298694
2313
နည်းပညာပိုင်းဆိုင်ရာ အခက်အခဲတွေဟာ
ဧရာမများပါတယ်၊
05:13
are enormous.
92
301031
1265
သို့သော်လည်း၊
05:15
But physicists are ingenious,
93
303574
2072
ရူပဗေဒ ပညာရှင်များဟာ ဇွဲနဘဲကြီးကြလို့
05:18
and with the support
of a broad lay public,
94
306408
3000
အောက်ခြေ ပြည်သူတွေရဲ့ ကျယ်ပြန့်တဲ့
ထောက်ခံအားပေးမှုဖြင့်၊
05:21
all obstacles will surely be overcome."
95
309972
2975
အတားအဆီးတွေကို ကျော်လွှားနိုင်ကြမှာပါ။"
လို့ ဖေါ်ပြခဲ့ပါတယ်။
05:26
Thorne published that in 1973,
96
314138
3520
Thorne ဟာ ၁၉၇၃ ခုနှစ်တွင်၊
တနည်းအားဖြင့်၊
05:29
42 years before he succeeded.
97
317682
3324
မအောင်မြင်မီ ၄၂ နှစ်တုန်းက
အဲဒီလို ရေးခဲ့တာပါ။
05:35
Now, coming back to LIGO,
98
323149
1259
ဆက်ပြီး LIGO ဆီသွားပါမယ်၊
05:36
Scott likes to say that LIGO
acts like an ear
99
324432
3214
Scott ရဲ့ အဆိုရဆိုရင် LIGO လုပ်ကိုင်ပုံဟ
မျက်စိ လုပ်ကိုင်ပုံထက်
05:39
more than it does like an eye.
100
327670
1578
နားရဲ့ လုပ်ကိုင်မှုနဲ့ ပိုတူတယ်၊
05:41
I want to explain what that means.
101
329629
2210
အဲဒါ ဘာကိုဆိုလိုကြောင်း ရှင်းပြလိုပါတယ်။
05:43
Visible light has a wavelength, a size,
102
331863
2322
မြင်လို့ရတဲ့ အလင်းရဲ့
လှိုင်းအလျား အရွယ်အစားဟာ
05:46
that's much smaller
than the things around you,
103
334209
2573
ကျွန်ုပ်တို့ ဝန်းကျင်က အရာတွေ၊
လူ့မျက်နှာ၊ လက္ခဏာများ၊
05:48
the features on people's faces,
104
336806
1499
ဆဲလ်ဖုန်း အရွယ်အစားထက်
05:50
the size of your cell phone.
105
338329
2753
များစွာမှ ပိုသေးငယ်ပါတယ်။
05:53
And that's really useful,
106
341582
1207
အဲဒါ သိပ်ကို အသုံးဝင်တယ်၊
05:54
because it lets you make an image
or a map of the things around you,
107
342813
3207
ကျွန်ုပ်တို့ကို ဝန်းရံနေကြတဲ့ အရာများထံမှ၊
နေရာ အမျိုးမျိုးထံမှ
05:58
by looking at the light
coming from different spots
108
346044
2388
လာတဲ့ အလင်းရောင်ကို ကြည့်ြခင်းအားဖြင့်
06:00
in the scene about you.
109
348456
1151
မြင်ကွင်း ပေါ်လာတာပါ။
06:01
Sound is different.
110
349631
1943
အသံကျတော့ အဲဒီလို မဟုတ်ပါ။
06:04
Audible sound has a wavelength
that can be up to 50 feet long.
111
352111
3450
ကြားရနိုင်တဲ့ အသံရဲ့ လှိုင်းအလျားဟာ
ပေ ၅၀ အထိ ရှိနိုင်ပါတယ်။
06:07
And that makes it really difficult --
112
355585
1777
အဲဒါကြောင့်မို့ ကျွန်ုပ်တို့အနေနဲ့
06:09
in fact, in practical purposes,
impossible -- to make an image
113
357386
3040
သိချင်တဲ့ အရာ တစ်ခုခုရဲ့ ပုံကို
ဥပမာ၊ သင့်ကလေးမျက်နှာ ဆိုပါစို့၊
06:12
of something you really care about.
114
360450
1818
လက်တွေ့ သိမြင်ရဖို့ ကြိုးစားမယ်ဆိုရင်
06:14
Your child's face.
115
362292
1340
တော်တော့ကို ခဲယဉ်းမှာပါ။
06:16
Instead, we use sound
to listen for features like pitch
116
364777
4130
အဲဒါကြောင့်မို့လို့ ကျွန်ုပ်တို့ဟာ အသံရဲ့
နိမ့်မှုမြင့်မှု အတိုးအကျယ်ကို နားထောင်ရန်
06:20
and tone and rhythm and volume
117
368931
3118
အတွက်သာ အသံကို သုံးကြပြီး အသံရဲ့
06:24
to infer a story behind the sounds.
118
372073
3373
နောက်ကွယ်က အကြောင်းအရာတွေကို
ခန့်မှန်းကြပါတယ်။
06:28
That's Alice talking.
119
376065
1854
အဲဒါက Alice စကားပြောသံလေ။
06:29
That's Bob interrupting.
120
377943
1533
Bob က ကြားဝင်ပြီး ပြောလိုက်တာ။
06:31
Silly Bob.
121
379500
1250
မိုက်လိုက်တဲ့ Bob။
06:33
So, the same is true
of gravitational waves.
122
381809
3045
အလားတူပဲ ဆွဲငင်အား လှိုင်းတွေဟာလည်း
အဲဒါနဲ့ ဆင်တူပါတယ်။
06:37
We can't use them to make simple images
of things out in the Universe.
123
385688
5064
၎င်းတို့ကို သုံးပြီး စကြာဝဠာထဲ
ရှိကြတဲ့ အရာတွေရဲ့ ပုံကို မရယူနိုင်ကြပါ။
06:42
But by listening to changes
124
390776
1676
အဲဒီလှိုင်းတွေရဲ့
ကြိမ်နှုန်းနှင့်
06:44
in the amplitude and frequency
of those waves,
125
392476
3443
လွှဲခွင်ကြီးမားပုံကို
နားထောင်ကြည့်ခြင်းဖြင့် ကျွန်ုပ်တို့ဟာ
06:47
we can hear the story
that those waves are telling.
126
395943
3059
အဲဒီလှိုင်းတွေရဲ့ ဖြစ်ပျက်မှုတွေကို
ကြားနိုင်ကြပါတယ်။
06:52
And at least for LIGO,
127
400224
1541
အနည်းဆုံးအားဖြင့် LIGO ထဲမှာ၊
06:53
the frequencies that it can hear
are in the audio band.
128
401789
4198
၎င်းအနေနဲ့ ကြားနိုင်တဲ့ ကြိမ်နှုန်းများဟာ
အသံရဲ့ လှိုင်းခွင်ထဲကပါ။
06:58
So if we convert the wave patterns
into pressure waves and air, into sound,
129
406011
4552
လှိုင်းတွေရဲ့ ပုံသဏ္ဍာန်ကို ကျွန်ုပ်တို့က
ဖိအားလှိုင်းများနဲ့ လေအဖြစ်၊ အသံအဖြစ်
07:03
we can literally hear
the Universe speaking to us.
130
411121
2778
ပြောင်းလဲပေးနိုင်ရင် စကြာဝဠာမှ
ပြောလိုတာ ကြားနိုင်ပါမယ်။
07:07
For example, listening to gravity,
just in this way,
131
415089
4131
ဥပမာ၊ အဲဒီလိုနည်းဖြင့် ဆွဲငင်အားကို
နားထောင်ကြည့်မယ်ဆိုရင်၊ ခုနက ပြောခဲ့တဲ့
07:11
can tell us a lot about the collision
of two black holes,
132
419244
2690
တွင်းနက်နှစ်ခု ထိပ်တိုက်ဆောင့်မိကြမှု
အကြောင်း သိလာရမယ်၊
07:13
something my colleague Scott has spent
an awful lot of time thinking about.
133
421958
3794
ကျွန်ုပ် လုပ်ဖေါ် Scott က အချိန်များစွာ
ကြာအောင် စဉ်းစားခဲ့တာတွေကို သိလာရမှာပါ။
07:17
(Audio) SH: If the two black holes
are non-spinning,
134
425776
2471
(Audio) SH: တွင်နက် နှစ်ခုတို့ဟာ
ရစ်လည်နေတာ မဟုတ်ရင်၊
07:20
you get a very simple chirp: whoop!
135
428271
1745
ရိုးတဲ့ အသံမျိုး
ဟွပ်သံ ကြားရမယ်!
07:22
If the two bodies are spinning
very rapidly, I have that same chirp,
136
430469
3653
တကယ်လို့ အဲဒီအရာနှစ် အရှိန်မြင့်စွာဖြင့်
လည်နေကြတယ်ဆိုရင် ဆင်တူ အသံမျိုးကိုပဲ
07:26
but with a modulation on top of it,
137
434146
1722
နည်းနည်းလေး မြင့်သံမျိုးဖြင့်၊
07:27
so it kind of goes: whir, whir, whir!
138
435892
2365
ဆက်တိုက် ကြားရပါမယ် - ဝီ၊ ဝီ၊ ဝီ။
07:30
It's sort of the vocabulary of spin
imprinted on this waveform.
139
438281
4551
အဲဒါဟာ လှိုင်းရဲ့ သဏ္ဍာန်ပေါ် ရိုက်နှိပ်
ပေးလိုက်တဲ့ စကားလုံးပုံစံမျိုးပါ။
07:35
AA: So on September 14, 2015,
140
443213
3287
AA: ဒါနဲ့ ၂၀၁၅ ခုနှစ် စက်တင်ဘာ
၁၄ ရက်နေ့မှာ၊
07:38
a date that's definitely
going to live in my memory,
141
446524
2926
ကျွန်တော့ မှတ်ဉာဏ်ထဲမှာ သေချာပေါက်
စွဲကျန်ရစ်ခဲ့မယ့် နေ့ပါပဲ၊
07:41
LIGO heard this:
142
449474
2245
LIGO ကြားလိုက်ရတာက-
07:43
[Whirring sound]
143
451743
1530
[တဝီဝီလည်သံ]
07:46
So if you know how to listen,
that is the sound of --
144
454416
4880
ဒီတော့ ဘယ်လိုနားထောင်ရမယ် ဆိုတာကို
သိတယ်ဆိုရင် အသံက အဲဒီလိုပါ --
07:51
(Audio) SH: ... two black holes,
each of about 30 solar masses,
145
459320
3214
(အသံ) SH: ... နေ ၃၀ စာလောက်ရှိမယ့်
ထုထယ်ရှိတဲ့ တွင်းနက် နှစ်ခုတို့ဟာ
07:54
that were whirling around at a rate
146
462558
1692
မွှေစက်နှင့် ယှဉ်နိုင်တဲ့ နှုန်းနဲ့
07:56
comparable to what goes on
in your blender.
147
464274
2541
တဝီဝီမြည်နေတယ် ဆိုရင်ပါ။
07:59
AA: It's worth pausing here
to think about what that means.
148
467331
2802
AA: ဒီနေရာမှာ အဲဒါ ဘာဆိုလိုမှန်း
သိရဖို့ ခဏစောင့်သင့်တယ်။
08:02
Two black holes, the densest thing
in the Universe,
149
470157
3285
တွင်းနက် နှစ်ခု၊ စကြာဝဠာထဲက
အသိပ်သည်းဆုံး အရာနှစ်ခု၊
08:05
one with a mass of 29 Suns
150
473466
2180
တစ်ခုရဲ့ ထုထယ်က နေရဲ့ ၂၉ ဆ၊
08:07
and one with a mass of 36 Suns,
151
475670
2787
နောက် တစ်ခုကျတော့ နေရဲ့ ၃၆ ဆ ရှိကာ၊
08:10
whirling around each other
100 times per second
152
478481
2673
အချင်းချင်း တစ်စက္ကန့်လျှင် အကြိမ် ၁၀၀
လည်ပတ်နေခဲ့ရာမှ
08:13
before they collide.
153
481178
1158
ထိပ်တိုက် ဆောင့်မိကြတယ်။
08:14
Just imagine the power of that.
154
482360
1713
အဲဒါရဲ့ စွမ်းပကားကို စိတ်ကူးကြည့်ပါ။
08:16
It's fantastic.
155
484819
1238
အံ့အားသင့်စရာကြီးပါပဲ။
08:19
And we know it because we heard it.
156
487167
2755
ကျွန်ုပ်တို့ဟာ ကြားလိုက်ရလို့ အဲဒီအကြောင်း
သိလာရပါတယ်။
08:23
That's the lasting importance of LIGO.
157
491827
2380
အဲဒါကမှ သမိုင်းတွင်ရစ်မယ့်
LIGO ရဲ့ အရေးပါမှုပါ။
08:27
It's an entirely new way
to observe the Universe
158
495049
3709
ဒါဟာ ကျွန်ုပ်တို့ဆီမှာ မရှိခဲ့ဘူးတဲ့
စကြာဠာအား စူးစမ်းရေးအတွက်
08:30
that we've never had before.
159
498782
1857
လုံးဝအသစ်ဖြစ်တဲ့ နည်းလမ်းပါ။
08:32
It's a way that lets us hear the Universe
160
500663
3064
စကြာဠာကို၊ ပြီးတော့ မြင်မရနိုင်တာကို၊
ကြားလာစေနိုင်တဲ့
08:35
and hear the invisible.
161
503751
1610
နည်လမ်းပါပဲ။
08:39
And there's a lot out there
that we can't see --
162
507496
2298
တကယ်တော့ လက်တွေ့တွင် ဖြစ်စေ၊
အခြေခံမူအရကိုက၊
08:42
in practice or even in principle.
163
510556
1628
မြင်ရနိုင်တဲ့ အရာတွေအများကြီးပါ။
ဥပမာ၊ supernova ဆိုပါစို့-
08:44
So supernova, for example:
164
512208
2009
08:46
I would love to know why very massive
stars explode in supernovae.
165
514241
4444
သိပ်ကို ထုထယ်ကြီးမားကြတဲ့ ကြယ်တွေဟာ
ဘာဖြစ်လို့ supernova အဖြစ် ပေါက်ကွဲကြတာလဲ။
၎င်းတို့ အသုံးဝင်တယ်၊
08:50
They're very useful;
166
518709
1151
08:51
we've learned a lot
about the Universe from them.
167
519884
2344
၎င်းတို့မှ စကြာဝဠာအကြောင်း
အများကြီး သိလာခဲ့ရတယ်။
ပြဿနာက၊ ရူပဗေဒဆိုင်ရာ စိတ်ဝင်စားစရာ
အရာတွေ ဗဟိုချက်ထဲ ဖြစ်ကြတာ။
08:54
The problem is, all the interesting
physics happens in the core,
168
522252
3007
08:57
and the core is hidden behind
thousands of kilometers
169
525283
2505
ကီလိုမီတာ ထောင်ချီရှိတဲ့
သံ၊ ကာဗွန်နဲ့ ဆီလီကွန်ဖြင့်
08:59
of iron and carbon and silicon.
170
527812
2075
ဖုံးအုပ်လျက် အတွင်းတစ်နေရာမှာ ရှိနေတယ်။
09:01
We'll never see through it,
it's opaque to light.
171
529911
2305
အလင်းရောင်က ထိုးဖောက်မရတော့
မြင်မရနိုင်ပါ။
09:04
Gravitational waves go through iron
as if it were glass --
172
532240
3916
ဆွဲငင်အား လှိုင်းတွေကျတော့ သံကို မှန်လိုပဲ
ဖြတ်သွားနိုင်ပါတယ် --
09:08
totally transparent.
173
536180
1455
လုံးဝကို ထိုးဖောက်နိုင်ပါတယ်။
09:10
The Big Bang: I would love
to be able to explore
174
538512
2397
Big Bang ဆိုပါစို့၊ စကြာဝဠာ ပေါ်ခါစ
တဒင်္ဂအချို့ကို
09:12
the first few moments of the Universe,
175
540933
2839
ကျွန်တော့အနေနဲ့ မြင်ချင်လိုလှပေမဲ့၊
09:15
but we'll never see them,
176
543796
1648
ဘယ်တော့မှ မြင်နိုင်မှာ မဟုတ်ပါဘူး၊
09:17
because the Big Bang itself
is obscured by its own afterglow.
177
545468
4306
Big Bang ကိုယ်၌ရဲ့ ဆည်းဆာ အလင်း
ကိုယ်နှိုက်ရဲ့ နှောင့်ယှက်မှုကြောင့်ပါ။
09:22
With gravitational waves,
178
550703
1619
ဆွဲငင်အား လှိုင်းတွေကျတော့၊
09:24
we should be able to see
all the way back to the beginning.
179
552917
2913
ကျွန်ုပ်တို့ဟာ အစကနဦးအချိန်မှ စပြီး
မြင်လို့ ရနိုင်ပါမယ်။
09:28
Perhaps most importantly,
180
556425
1794
သိပ်အရေးကြီးတဲ့ အချက်ဖြစ်နိုင်တာက၊
09:30
I'm positive that there
are things out there
181
558243
2438
ကျွန်ုပ်တို့ ဘယ်တုန်းကမှ
မမြင်ရခဲ့တဲ့ အရာတွေ၊
09:33
that we've never seen
182
561300
1591
မြင်မရနိုင်ဖွယ် မရှိတာတွေ၊
09:34
that we may never be able to see
183
562915
1753
စိတ်ကူးကြည့်လို့ မရတဲ့ အရာတွေ၊
09:36
and that we haven't even imagined --
184
564692
1841
အများကြီး ရှိတာကို သိပါတယ်၊ အဲဒါတွေကို
09:39
things that we'll only
discover by listening.
185
567969
2389
နားဆင်ခြင်းဖြင့်သာ
ကျွန်ုပ်တို့ ရှာတွေ့နိုင်ပါမယ်။
09:43
And in fact, even
in that very first event,
186
571255
2660
တကယ်တော့ ပထမဦးဆုံး ဖြစ်ခဲ့တဲ့ ခုနက
ဖြစ်ရပ်ထဲမှာတောင်၊
09:45
LIGO found things that we didn't expect.
187
573939
3046
မျှော်လင့် မထားခဲ့ကြတဲ့ အရာတွေကို
LIGO တွေ့လိုက်နိုင်ခဲ့ပါတယ်။
09:49
Here's my colleague and one of the key
members of the LIGO collaboration,
188
577564
3491
အခုတော့ အဲဒီအကြောင်းကိုမှ LIGO
အဖွဲ့ထဲက အရေးပါဆုံးသူ၊
09:53
Matt Evans, my colleague at MIT,
addressing exactly that:
189
581079
3638
MIT ထဲက ကျွန်တော်ရဲ့ လုပ်ဖေါ်၊
Matt Evans ပြောပြပေးပါမယ်-
09:56
(Audio) Matt Evans: The kinds of stars
which produce the black holes
190
584741
3210
(အသံ) Matt Evans- ကျွန်ုပ်တို့ ဒီမှာ
လေ့လာခဲ့ကြတဲ့ တွင်းနက်တွေက
09:59
that we observed here
191
587975
1262
ထုတ်လုပ်တဲ့ ကြယ်များဟာ
10:01
are the dinosaurs of the Universe.
192
589261
1778
စကြာဝဠာထဲက ဒိုင်နိုဆောတွေနဲ့ တူပါတယ်။
10:03
They're these massive things
that are old, from prehistoric times,
193
591063
3675
အသက်ကြီးကြပြီး ထုထယ်ကြီးမားလှတဲ့
သမိုင်းဦးခေတ် ပုံစံမျိုးပါ၊
10:06
and the black holes are kind of like
the dinosaur bones
194
594762
2646
တွင်းနက်တွေကျတော့ ဒိုင်နိုဆော
ကျောရိုးတွေနဲ့ တူပါတယ်၊
10:09
with which we do this archeology.
195
597432
1618
သုတေသီတွေ ရှာနေကြတာတွေပါ။
10:11
So it lets us really get
a whole nother angle
196
599074
2548
ဒီတော့ကား၊ စကြာဝဠာထဲမှာ ဘာတွေများ
ရှိကြသေးလဲ၊
10:13
on what's out there in the Universe
197
601646
1881
ပြီးတော့ ကြယ်တွေ ဘယ်လို ဖြစ်ပေါ်လာကြလဲ၊
10:15
and how the stars came to be,
and in the end, of course,
198
603551
2763
ကုန်အောင် ပြောရရင်၊
ကျွန်ပ်တို့ရော ဘယ်လို ပေါ်လာကြတာလဲ၊
10:18
how we came to be out of this whole mess.
199
606338
2699
သိရှိရဖို့ လုံးဝတစ်မျိုးဖြစ်တဲ့
နည်းလမ်း တစ်ရပ်ပါပဲ။
10:22
AA: Our challenge now
200
610304
1652
AA: အတတ်နိုင်ဆုံး ရဲတင်းစွာ
10:23
is to be as audacious as possible.
201
611980
3094
လုပ်ကိုင်ရေးဟာ
အရေးကြီးဆုံး စိန်ခေါ်မှုကြီးပါပဲ။
10:27
Thanks to LIGO, we know how
to build exquisite detectors
202
615840
2902
LIGO ရှိလို့ စကြာဝဠာကို
အသံအမျိုးမျိုးဖြင့် နားဆွင့်နိုင်တဲ့
10:30
that can listen to the Universe,
203
618766
1569
စူးစမ်းရန် တိကျတဲ့ ကိရိယာတွေ
10:32
to the rustle and the chirp of the cosmos.
204
620359
3071
ဘယ်လို တည်ဆောက်ရမှန်း
ကျွန်ုပ်တို့ နားလည်သိရှိလာကြရပါပြီ။
10:35
Our job is to dream up and build
new observatories --
205
623890
3188
စူစမ်လေ့လာရေး ဌာနသစ်တွေကို
စိတ်ကူးလျက် ဆောက်လုပ်ကြရန် လိုပါတယ် --
10:39
a whole new generation of observatories --
206
627102
2031
မျိုးဆက်သစ် စူစမ်လေ့လာရေး ဌာနတွေကို --
10:41
on the ground, in space.
207
629157
1999
မြေပေါ်မှာ၊ အာကာသထဲမှာ ဆောက်လုပ်ရန်ပါပဲ။
10:43
I mean, what could be more glorious
than listening to the Big Bang itself?
208
631559
4826
Big Bang ကို နားထောင်ကြည့်ခြင်းထက်
ပိုစိတ်ဝင်စားစရာ ဘာများ ရှိနိုင်ပါသလဲ?
10:48
Our job now is to dream big.
209
636973
1738
အခုတော့ ကြီးမားစွာ စိတ်ကူးကြပါ။
10:51
Dream with us.
210
639552
1231
လက်တွဲစိတ်ကူးပါ။
10:52
Thank you.
211
640807
1159
ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။
10:53
(Applause)
212
641990
3523
(လက်ခုပ်သံများ)
Translated by Myo Aung
Reviewed by sann tint

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Allan Adams - Theoretical physicist
Allan Adams is a theoretical physicist working at the intersection of fluid dynamics, quantum field theory and string theory.

Why you should listen

Allan Adams is a theoretical physicist working at the intersection of fluid dynamics, quantum field theory and string theory. His research in theoretical physics focuses on string theory both as a model of quantum gravity and as a strong-coupling description of non-gravitational systems.

Like water, string theory enjoys many distinct phases in which the low-energy phenomena take qualitatively different forms. In its most familiar phases, string theory reduces to a perturbative theory of quantum gravity. These phases are useful for studying, for example, the resolution of singularities in classical gravity, or the set of possibilities for the geometry and fields of spacetime. Along these lines, Adams is particularly interested in microscopic quantization of flux vacua, and in the search for constraints on low-energy physics derived from consistency of the stringy UV completion.

In other phases, when the gravitational interactions become strong and a smooth spacetime geometry ceases to be a good approximation, a more convenient description of string theory may be given in terms of a weakly-coupled non-gravitational quantum field theory. Remarkably, these two descriptions—with and without gravity—appear to be completely equivalent, with one remaining weakly-coupled when its dual is strongly interacting. This equivalence, known as gauge-gravity duality, allows us to study strongly-coupled string and quantum field theories by studying perturbative features of their weakly-coupled duals. Gauge-gravity duals have already led to interesting predictions for the quark-gluon plasma studied at RHIC. A major focus of Adams's present research is to use such dualities to find weakly-coupled descriptions of strongly-interacting condensed matter systems which can be realized in the lab.
More profile about the speaker
Allan Adams | Speaker | TED.com

Data provided by TED.

This site was created in May 2015 and the last update was on January 12, 2020. It will no longer be updated.

We are currently creating a new site called "eng.lish.video" and would be grateful if you could access it.

If you have any questions or suggestions, please feel free to write comments in your language on the contact form.

Privacy Policy

Developer's Blog

Buy Me A Coffee