TED Residency
Daniel Bögre Udell: How to save a language from extinction
Daniel Bögre Udell: Bir dil yok olmaktan nasıl kurtarılır
Filmed:
Readability: 5.3
1,347,903 views
Tüm kültürler susturularak üç bin kadar dil 80 yıl içinde yok olabilir. Bu hızlı konuşmasında dil aktivisti Daniel Bögre Udell, dünya genelinde insanların nasıl ata dillerini canlandırmaya ve kültürlerini yeniden inşa etmeye başladığını anlatıyor ve her birimize atalarımızın dillerine yatırım yapma çağrısında bulunuyor. "Dilinizi yeniden canlandırmak ve kültürünüzü benimsemek, küreselleşme çağında kendiniz olmanın güçlü bir yolu." diyor.
Daniel Bögre Udell - Language activist
Daniel Bögre Udell is the cofounder and director of Wikitongues, working with a global network of grassroots linguists to build a seed bank of every language in the world. Full bio
Daniel Bögre Udell is the cofounder and director of Wikitongues, working with a global network of grassroots linguists to build a seed bank of every language in the world. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
Diller doğal bir şekilde yok olmuyor.
00:13
Languages don't just die naturally.
0
1524
2333
00:16
People abandon mother tongues,
because they're forced to.
because they're forced to.
1
4706
3071
İnsanlar ana dillerini
terk etmeye zorlanıyor.
terk etmeye zorlanıyor.
00:20
Often, the pressure is political.
2
8651
2200
Baskı çoğunlukla politik.
00:23
In 1892,
3
11781
1396
1892 yılında
00:25
the US Army general Richard Henry Pratt
4
13201
2246
ABD ordusu generali Richard Henry Pratt
00:27
argued that killing indigenous cultures
5
15471
2508
yerli halkı öldürmeye karşı
tek alternatifin
tek alternatifin
00:30
was the only alternative
to killing indigenous people.
to killing indigenous people.
6
18003
2888
kültürlerini yok etmek olduğunu
masaya yatırdı.
masaya yatırdı.
00:33
"Kill the Indian," he said,
"but save the man."
"but save the man."
7
21863
2682
Irklarını yok edin
ama insanları kalsın, dedi.
ama insanları kalsın, dedi.
00:37
And until 1978,
the government did just that,
the government did just that,
8
25688
3220
1978 yılına kadar hükûmet bunu yaptı;
00:40
removing indigenous children
from their families
from their families
9
28932
3255
yerli halktan çocukları
ailelerinden kopararak
ailelerinden kopararak
00:44
and forcing them into boarding schools
where they were given English names
where they were given English names
10
32211
3496
İngilizce isimler verildikleri
yatılı okullara zorlandılar
yatılı okullara zorlandılar
00:47
and punished for speaking their languages.
11
35731
2423
ve ana dillerini konuşmaları yasaklandı.
00:50
Assimilation was a compliment to genocide.
12
38750
3082
Asimilasyon, soykırıma övgüdür.
00:56
Seven thousand languages are alive today,
13
44029
2428
Bugün hayatta olan yedi bin dil var,
00:58
but few are recognized
by their own governments
by their own governments
14
46481
2452
ancak çok azı hükûmetlerce tanınıyor
01:00
or supported online.
15
48957
1334
veya internette destekleniyor.
01:02
So for people from the vast
majority of cultures,
majority of cultures,
16
50919
2555
Kültürlerin büyük çoğunluğundan
insanlar için
insanlar için
01:05
globalization remains
profoundly alienating.
profoundly alienating.
17
53498
3000
küreselleşme son derece
yabancılaşmak demek.
yabancılaşmak demek.
01:08
It means giving up your language
for someone else's.
for someone else's.
18
56919
3533
Başkalarınınki için kendi dillerinden
vazgeçmek demek.
vazgeçmek demek.
01:13
And if nothing changes,
19
61530
1181
Böyle giderse
01:14
as many as 3,000 languages
could disappear in 80 years.
could disappear in 80 years.
20
62735
4274
üç bin kadar dil
80 yıl içinde yok olabilir.
80 yıl içinde yok olabilir.
01:20
But things are changing.
21
68244
1600
Ama bir şeyler değişmeye başladı.
01:22
Around the world,
22
70347
1246
Dünya genelinde,
01:23
people are reviving ancestral languages
23
71617
2571
insanlar ata dillerini canlandırmaya
ve kültürlerini yeniden
inşa etmeye başladı.
inşa etmeye başladı.
01:26
and rebuilding their cultures.
24
74212
2000
01:29
As far as we know,
25
77268
1531
Bildiğimiz kadarıyla
dillerin yeniden kazanımı
dillerin yeniden kazanımı
01:30
language reclamation began in the 1800s
when, at a time of rising antisemitism,
when, at a time of rising antisemitism,
26
78823
4587
1800'lü yıllarda antisemitistliğin
yükselişte olduğu bir dönemde başladı,
yükselişte olduğu bir dönemde başladı,
01:35
Jewish communities looked
to their ancestral language, Hebrew,
to their ancestral language, Hebrew,
27
83434
3127
Yahudi cemaati ata dilleri olan İbraniceyi
01:38
as a means of cultural revival.
28
86585
2230
kültürel uyanış için gözetirken.
01:42
And though it had been dormant
for over 1,000 years,
for over 1,000 years,
29
90173
2468
Bin küsur yıldır uykuda da olsa
01:44
it was well preserved in books
of Jewish religion and philosophy.
of Jewish religion and philosophy.
30
92665
3348
Yahudi dini ve felsefesine ilişkin
kitaplarla iyi muhaza edilmişti.
kitaplarla iyi muhaza edilmişti.
01:48
So Jewish activists studied
and taught it to their children,
and taught it to their children,
31
96569
3103
Böylece Yahudi aktivistler çalışıp
çocuklarına öğrettiler
çocuklarına öğrettiler
01:51
raising the first native speakers
in nearly 100 generations.
in nearly 100 generations.
32
99696
3444
ve yüzlerce yıllık neslin ana dillerini
ilk konuşanlarını yetiştirdiler.
ilk konuşanlarını yetiştirdiler.
01:56
Today, it's the mother tongue
of five million Jews.
of five million Jews.
33
104204
3555
Bugün ise beş milyon Yahudinin ana dili.
01:59
And at least for me,
34
107783
1754
En azından benim gibi
02:01
an assimilated English-speaking member
of the Jewish diaspora,
of the Jewish diaspora,
35
109561
3873
Yahudi diasporasının İngilizce konuşan
asimile kesimi için
asimile kesimi için
02:05
a pillar of cultural sovereignty.
36
113458
2492
kültürel egemenlikte bir yapı taşı.
02:09
Two thousand years later,
37
117315
2302
İki bin yıl sonra
02:11
we're still here.
38
119641
1200
hâlâ buradayız.
02:14
Now, until recently,
39
122657
1412
Yakın tarihe kadar
02:16
Hebrew's reawakening was an anomaly.
40
124093
2487
İbranicenin yeniden uyanışı anormaldi.
02:18
Few languages are
as well preserved as ours was,
as well preserved as ours was,
41
126604
2635
Bizimki kadar iyi korunmuş çok az dil var
ve bin küsur yıl sonra
ilk Yahudi devlet olarak
ilk Yahudi devlet olarak
02:21
and the creation of Israel,
42
129263
1754
02:23
the first Jewish state
in over 1,000 years,
in over 1,000 years,
43
131041
2634
İsrail'in doğuşu
İbranicenin kullanımı için
bir alan yarattı.
bir alan yarattı.
02:25
provided a space for Hebrew's daily use.
44
133699
2667
02:29
In other words, most cultures
just weren't given a chance.
just weren't given a chance.
45
137188
3334
Bir diğer deyişle
çoğu kültüre bu şans verilmedi.
çoğu kültüre bu şans verilmedi.
02:32
(Video) Good evening, I'm Elizabeth
46
140546
2163
(Video) İyi akşamlar. Ben Elizabeth
02:34
and I live in Cornwall.
47
142733
2416
ve Cornwall'da yaşıyorum.
02:37
That was Cornish,
48
145173
1156
Bu Kernevekçe,
02:38
the ancestral language of Cornwall,
49
146353
1985
bugün teknik olarak
02:40
which today is technically
a county in southern England.
a county in southern England.
50
148362
3460
Güney İngiltere'de bir ilçe olan
Cornwall'ın ata dili.
Cornwall'ın ata dili.
02:44
In the 1900s, Cornish activists
fought for their culture.
fought for their culture.
51
152641
3343
1900'lü yıllarda Kernevekçe konuşan
aktivistler kültürleri için savaştı.
aktivistler kültürleri için savaştı.
02:48
The language had been dormant
for over 100 years,
for over 100 years,
52
156739
2309
Dilleri yüz yılı aşkın süredir
uyumakta da olsa
uyumakta da olsa
02:51
but they used old books and plays
to teach it to their children.
to teach it to their children.
53
159072
3579
çocuklarına öğretmek için
eski kitaplar ve oyunlardan yararlandılar.
eski kitaplar ve oyunlardan yararlandılar.
02:55
However, this new generation
of Cornish speakers
of Cornish speakers
54
163239
2537
Ancak, Kernevekçe konuşan son jenerasyonun
02:57
was scattered across Cornwall
55
165800
1483
Cornwall dışına yayılmasıyla
02:59
and unable to use the language freely.
56
167307
2534
dillerini özgürce konuşabilme
imkanları kısıtlandı.
imkanları kısıtlandı.
03:02
By the 1990s, Cornish had reawakened,
57
170538
3349
1990'lara yaklaşırken
Kernevekçe yeniden uyandı,
Kernevekçe yeniden uyandı,
03:05
but it wasn't thriving.
58
173911
1533
ancak başarılı olmadı.
03:08
Then, in the early 2000s,
Cornish speakers found one another online
Cornish speakers found one another online
59
176839
4412
2000'li yılların başında ise Kernevekçe
konuşanlar bunu her gün yapabilmek için
konuşanlar bunu her gün yapabilmek için
03:13
and leveraged digital spaces
to speak on a daily basis.
to speak on a daily basis.
60
181275
3961
çevrim içi ve avantajlı
dijital ortamlar keşfettiler.
dijital ortamlar keşfettiler.
03:17
From there, they organized
weekly or monthly events
weekly or monthly events
61
185934
2684
Oradan haftalık ve aylık etkinlikler
organize ettiler
organize ettiler
03:20
where they could gather
and speak in public.
and speak in public.
62
188642
2776
ve dışarıda bir araya gelerek
konuşabildiler.
konuşabildiler.
03:24
Today, some schools teach Cornish.
63
192005
2794
Bugün bazı okullarda
Kernevekçe öğretiliyor.
Kernevekçe öğretiliyor.
03:27
There are Cornish language signs,
64
195117
2151
Kernevekçe tabelalar,
03:29
ice-cream commercials,
65
197292
1428
dondurma reklamları,
03:30
Wikipedia, and even memes.
66
198744
2277
Vikipedi ve hatta meme'ler var.
03:34
(Laughter)
67
202252
2214
(Gülme sesleri)
03:37
(Laughter)
68
205815
3946
(Gülme sesleri)
03:42
And with their language once again intact,
69
210393
2127
Dilleri bir kez daha bütünlük kazandığında
03:44
the people of Cornwall
have secured recognition
have secured recognition
70
212544
2349
Cornwall insanları
bir Kelt ulusu olarak
bir Kelt ulusu olarak
03:46
as a Celtic nation alongside
Ireland, Scotland and Wales.
Ireland, Scotland and Wales.
71
214917
3531
İrlanda, İskoçya ve Galler yanında
tanınmayı başardılar.
tanınmayı başardılar.
03:50
They stared down centuries
of forced assimilation
of forced assimilation
72
218782
2588
Yüzyıllar boyu süren
baskı asimilasyonuna bakarak
baskı asimilasyonuna bakarak
03:53
and said, "We're not a county in England.
73
221394
2366
"Biz İngiltere'nin bir ilçesi değiliz.
03:55
We're a people in our own right.
74
223784
1976
Biz kendi hakları olan insanlarız.
03:57
And we're still here."
75
225784
1400
Ve hâlâ buradayız." dediler.
03:59
And they're not the only ones.
76
227648
1469
Onlar tek örnek değil.
04:01
The Tunica-Biloxi tribe of Louisiana
is reviving their ancestral language.
is reviving their ancestral language.
77
229141
4737
Louisiana'daki Tunica-Biloxi kabilesi de
ata dillerini canlandırıyor.
ata dillerini canlandırıyor.
04:05
(Video) My name is Teyanna.
78
233902
1961
(Video) Benim adım Teyanna.
04:07
My friends, they call me "Quiet Storm."
79
235887
3436
Arkadaşlarım bana "Sessiz Fırtına" derler.
04:11
It started in the 1980s,
80
239706
2000
Bu 1980'lerde,
Donna Pierite ve ailesi
04:13
when Donna Pierite and her family
81
241730
1881
üniversite arşivlerindeki
eski sözlüklerin fotokopisini almak için
eski sözlüklerin fotokopisini almak için
04:15
started taking trips
to Baton Rouge and New Orleans
to Baton Rouge and New Orleans
82
243635
2594
04:18
to photocopy old dictionaries
stored away in university archives.
stored away in university archives.
83
246253
3988
Baton Rouge ve New Orleans'a
seyahat ettikleri sıralarda başladı.
seyahat ettikleri sıralarda başladı.
04:22
The goal was to study Tunica
84
250717
2564
Amaç Tunica dili çalışarak
04:25
and teach it to the children
and share it with the community.
and share it with the community.
85
253305
3357
çocuklara öğretmek
ve toplulukla paylaşmaktı.
ve toplulukla paylaşmaktı.
04:29
Today, they're leading
a Tunica renaissance.
a Tunica renaissance.
86
257051
3706
Bugün, sayelerinde
Tunica rönesansı yaşanıyor.
Tunica rönesansı yaşanıyor.
04:33
Since 2014, there are nearly 100 speakers
in language immersion classes,
in language immersion classes,
87
261355
5032
2014'ten bu yana, yabancı dil sınıflarında
100'e yakın konuşan
100'e yakın konuşan
04:38
and according to a 2017 census,
88
266411
2468
ve 2017 sayımına göre
04:40
32 new fluent speakers,
89
268903
2634
32 yeni akıcı konuşan var,
04:43
some of whom,
like Donna's daughter Elisabeth,
like Donna's daughter Elisabeth,
90
271561
2810
Donna'nın kızı Elisabeth gibi
bunkardan birkaçı
bunkardan birkaçı
Tunica dilini
kendi çocuklarına da öğretiyor.
kendi çocuklarına da öğretiyor.
04:46
are teaching Tunica to their children.
91
274395
1881
04:48
These new speakers are creating content,
92
276300
2061
Konuşmayı yeni öğrenen bu kişiler
içerikler oluşturuyor,
içerikler oluşturuyor,
04:50
Facebook videos and also memes.
93
278385
2481
Facebook videoları ve meme'ler gibi.
04:52
(Laughter)
94
280890
1834
(Gülme sesleri)
04:56
(Laughter)
95
284180
1365
(Gülme sesleri)
04:58
(Laughter)
96
286999
1589
(Gülme sesleri)
05:01
And the more they publish,
97
289166
1270
Paylaşımlar arttıkça
05:02
the more they inspire other
Tunica people to get involved.
Tunica people to get involved.
98
290460
2777
diğer Tunicalılara da dahil olmaları
için ilham veriyor.
için ilham veriyor.
05:05
Recently, a tribal member living in Texas
wrote Elisabeth on Facebook,
wrote Elisabeth on Facebook,
99
293666
4387
Yakın zamanlarda, Texas'ta yaşayan
kabile üyelerinden biri Elisabeth'e
kabile üyelerinden biri Elisabeth'e
Facebook'tan yazarak nasıl
"Bu toprakları kutsa." deneceğini sordu.
"Bu toprakları kutsa." deneceğini sordu.
05:10
asking how to say "bless these lands."
100
298077
2534
05:13
It was for a yard sign,
101
301593
1825
Bahçesi için istiyordu,
05:15
so she could show her neighbors
that her culture is alive
that her culture is alive
102
303442
2746
böylece komşularına
kendi kültürünün hayatta
ve muvaffak olduğunu gösterebilecekti.
ve muvaffak olduğunu gösterebilecekti.
05:18
and thriving today.
103
306212
1333
05:20
Now, Hebrew, Cornish and Tunica
104
308514
2023
İbranice, Kernevekçe ve Tunica
05:22
are just three examples from a groundswell
of language activism on every continent.
of language activism on every continent.
105
310561
4784
her kıtadaki dil aktivizminin
temelden yalnızca üç örneği.
temelden yalnızca üç örneği.
05:27
And whether they're Jèrriais speakers
from the Channel Isles,
from the Channel Isles,
106
315649
2961
Channel Adaları'nda
Jèrriais dilini konuşanlar
Jèrriais dilini konuşanlar
05:30
or Kenyan sign language
speakers from Nairobi,
speakers from Nairobi,
107
318634
4253
ya da Kenya işaret dilini konuşan
Nairobililer olsun,
Nairobililer olsun,
05:34
all communities working
to preserve or reclaim a language
to preserve or reclaim a language
108
322911
3309
bir dili korumak veya
yeniden canlandırmak için
yeniden canlandırmak için
05:38
have one thing in common: media,
109
326244
2880
tüm toplulukların kullandıkları
ortak şey: Medya.
ortak şey: Medya.
05:41
so their language
can be shared and taught.
can be shared and taught.
110
329148
2268
Böylece, dilleri paylaşılıyor
ve öğretiliyor.
ve öğretiliyor.
05:43
And as the internet grows,
111
331936
2095
İnternet büyüdükçe
05:46
expanding media access and creation,
112
334055
2219
medyaya erişim
ve yaratımın yayılması ile
ve yaratımın yayılması ile
05:49
preserving and reclaiming
ancestral languages
ancestral languages
113
337586
3071
ata dillerini korumak veya
yeniden canlandırmak
yeniden canlandırmak
her zamankinden daha mümkün hâle geliyor.
05:52
is now more possible than ever.
114
340681
1934
05:55
So what are your ancestral languages?
115
343600
2396
Sizin ata dilleriniz ne?
05:58
Mine are Hebrew, Yiddish,
Hungarian and Scottish Gaelic,
Hungarian and Scottish Gaelic,
116
346020
3119
Benimkiler İbranice, Eskenazi,
Macarca ve İskoç Gal Dili;
Macarca ve İskoç Gal Dili;
her ne kadar İngilizce ile
yetiştirilsem de.
yetiştirilsem de.
06:01
even though I was raised in English.
117
349163
2119
06:03
And luckily for me, each of these
languages is available online.
languages is available online.
118
351854
3654
Şanslıyım ki bu dillerin hepsi
çevrim içi ortamda var.
çevrim içi ortamda var.
06:07
Hebrew in particular --
it came installed on my iPhone,
it came installed on my iPhone,
119
355532
2714
Özellikle İbranice,
iPhone'umda yüklü
iPhone'umda yüklü
ve Google Translate
tarafından destekleniyor,
tarafından destekleniyor,
06:10
it's supported by Google Translate,
120
358270
1817
hatta otomatik düzeltme sistemi bile var.
06:12
it even has autocorrect.
121
360111
1600
06:14
And while your language
may not be as widely supported,
may not be as widely supported,
122
362024
2966
Diliniz bu denli destek görmese dahi
araştırma yapmanızı tavsiye ediyorum
06:17
I encourage you to investigate,
123
365014
1551
06:18
because chances are, someone, somewhere,
has started getting it online.
has started getting it online.
124
366589
3972
çünkü birilerinin, bir yerlerde
çevrim içi olarak bulunma olasılığı var.
çevrim içi olarak bulunma olasılığı var.
06:23
Reclaiming your language
and embracing your culture
and embracing your culture
125
371877
4794
Dilinizi yeniden canlandırmak
ve kültürünüzü benimsemek
ve kültürünüzü benimsemek
06:28
is a powerful way to be yourself
in the age of globalization,
in the age of globalization,
126
376695
3841
küreselleşme çağında
kendiniz olmanın güçlü bir yolu,
kendiniz olmanın güçlü bir yolu,
06:32
because as I recently learned
to say in Hebrew,
to say in Hebrew,
127
380560
3321
yakın zamanlarda öğrendiğim
İbranice söylemdeki gibi;
İbranice söylemdeki gibi;
06:35
"'nḥnw 'dyyn k'n" --
128
383905
2809
"'nḥnw 'dyyn k'n"
06:38
we're still here.
129
386738
1317
hâlâ buradayız.
06:40
Thank you.
130
388524
1151
Teşekkürler.
06:41
(Applause)
131
389699
4023
(Alkışlar)
ABOUT THE SPEAKER
Daniel Bögre Udell - Language activistDaniel Bögre Udell is the cofounder and director of Wikitongues, working with a global network of grassroots linguists to build a seed bank of every language in the world.
Why you should listen
Daniel Bögre Udell's goal is to create a world in which everyone has the resources and the right to keep their language alive. He cofounded Wikitongues in 2014, establishing a global volunteer movement to expand access to language revitalization. Wikitongues helps speakers document and promote their languages online, safeguarding them for the next generation. All their initiatives work to sustain marginalized languages through media, so their language can be shared and taught. They are collecting videos in every language in the world.
Prior to this, Bögre Udell was an active contributor to the nonprofit news initiative Global Voices, cofounding the project's Catalan language edition and translating Catalan articles into English. He has a BFA in design and technology and a master's degree in historical studies from the New School University in New York City. In addition to Urdell's native English, he speaks Spanish, Catalan and Portuguese.
Daniel Bögre Udell | Speaker | TED.com