TED2014
Sara Lewis: The loves and lies of fireflies
Sara Lewis: Tình yêu và sự dối lừa của đom đóm
Filmed:
Readability: 4.7
1,025,796 views
Nhà sinh học Sara Lewis đã dành 20 năm nghiên cứu tận gốc rễ sự kỳ diệu của đom đóm. Trong bài nói chuyện rất duyên dáng này, bà ấy giới thiệu đến chúng ta cách thức và nguyên nhân loài côn trùng này lặng lẽ phát sáng, điều gì xảy ra khi chúng quan hệ tình dục, và tại sao một nhóm đom đóm cái lại được mệnh danh là " đom đóm ma cà rồng". (Một cái tên chẳng hay ho tí nào). Khám phá nhiều sự thật đáng kinh ngạc khác về đom đóm trong lời bình luận của Lewis, ngay dưới đây.
Sara Lewis - Firefly specialist
Evolutionary ecologist Sara Lewis digs deep into firefly mating rituals to uncover a world of secret languages and strange gifts in these silent sparks. Full bio
Evolutionary ecologist Sara Lewis digs deep into firefly mating rituals to uncover a world of secret languages and strange gifts in these silent sparks. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
As a scientist, and also as a human being,
0
877
3243
Là một nhà khoa học
đồng thời là một con người,
đồng thời là một con người,
00:16
I've been trying to make myself
1
4120
2004
tôi muốn mình
00:18
susceptible to wonder.
2
6124
3375
trở nên nhạy cảm
với những điều kì diệu.
với những điều kì diệu.
00:21
I think Jason Webley last night called it
3
9499
2869
Tôi nghĩ rằng Jason Webley khi xưa
đã gọi nó là
đã gọi nó là
00:24
"conspiring to be part of the magic."
4
12368
4027
"thỏa hiệp để trở thành
một phần của phép màu"
một phần của phép màu"
00:28
So it's fortunate that my career as a biologist
5
16395
2821
Vậy nên, sự nghiệp
là một nhà sinh học
là một nhà sinh học
00:31
lets me dive deeply into the lives
6
19216
2644
đã cho phép tôi mở hồn
với cuộc sống
với cuộc sống
00:33
of some truly wondrous creatures
7
21860
2518
của một
trong những sinh vật đẹp nhất
trong những sinh vật đẹp nhất
00:36
that share our planet:
8
24378
2379
chung sống với ta
trên trái đất này:
trên trái đất này:
00:38
fireflies.
9
26757
1695
đom đóm.
Với nhiều người trong số các bạn,
tôi biết đom đóm
tôi biết đom đóm
00:40
Now, for many of you, I know that fireflies
10
28452
2283
00:42
might conjure up some really great memories:
11
30735
2743
có thể khơi dậy nhiều kỷ niệm
00:45
childhood, summertime,
12
33478
3054
về ấu thơ, về kì nghỉ hè,
thậm chí về cả
những bài nói chuyện của TED.
những bài nói chuyện của TED.
00:48
even other TED Talks.
13
36532
1770
00:50
Maybe something like this.
14
38302
4140
Hay về những cái lọ tựa thế này.
Sự say mê
về thế giới của đom đóm
về thế giới của đom đóm
00:57
My seduction into the world of fireflies
15
45360
2455
00:59
began when I was back in graduate school.
16
47815
3849
bắt đầu
khi tôi còn ở trường đại học.
khi tôi còn ở trường đại học.
01:03
One evening, I was sitting out in my backyard
17
51664
2824
Một đêm nọ
khi đang ngồi trong vườn nhà
khi đang ngồi trong vườn nhà
01:06
in North Carolina,
18
54488
1938
ở Bắc Carolina
01:08
and suddenly, these silent sparks
19
56426
5299
đột nhiên, những đốm sáng lặng lẽ kia
01:13
rose up all around me,
20
61725
1854
hiện lên xung quanh tôi.
01:15
and I began to wonder:
21
63579
1382
Tôi chợt nghĩ:
01:16
How do these creatures make light,
22
64961
2690
Làm thế nào những con vật đó
lại phát sáng,
lại phát sáng,
01:19
and what's with all this flashing?
23
67651
1690
và đốm sáng kia để làm gì?
01:21
Are they talking to one another?
24
69341
1839
Trò chuyện với nhau ư?
01:23
And what happens after the lights go out?
25
71180
3191
Chuyện gì sẽ xảy ra
khi những đóm đèn ấy tắt?
khi những đóm đèn ấy tắt?
Tôi may mắn tìm thấy câu trả lời
cho một vài trong số những câu hỏi trên
cho một vài trong số những câu hỏi trên
01:26
I've been lucky enough to answer
26
74371
1291
01:27
some of these questions
27
75662
1368
01:29
as I've explored this nocturnal world.
28
77030
4091
khi tìm hiểu về giới động vật.
01:33
Now if you've ever seen
29
81121
2339
Nếu bạn đã từng thấy
01:35
or even heard about fireflies,
30
83460
2101
hay đã từng nghe về đom đóm,
01:37
then you'll know how magically they can transform
31
85561
2646
bạn sẽ biết được
điều kì diệu mà nó đem lại
điều kì diệu mà nó đem lại
01:40
our everyday landscape into something
32
88207
2391
biến thế giới bình thường của ta
thành chốn thiên đường,
thành chốn thiên đường,
01:42
ethereal and otherworldly,
33
90598
1903
01:44
and this happens around the globe,
34
92501
1941
ở mọi khắp nơi trên thế giới,
01:46
like this hillside in the Smoky Mountains
35
94442
2090
như khu vực sườn núi Smoky,
01:48
that I saw transformed into a living cascade of light
36
96532
4086
đã hoá thành một dòng suối sáng
01:52
by the eerie glows of these blue ghost fireflies,
37
100618
4360
nhờ ánh sáng ảo diệu
từ những con đom đóm xanh,
từ những con đom đóm xanh,
01:56
or a roadside river that I visited in Japan
38
104978
3020
Hay khu đường mòn ven sông
ở Nhật Bản
ở Nhật Bản
01:59
as it was giving birth to the slow, floating flashes
39
107998
4106
khi mà những đốm sáng chập chờn,
lập lờ hiện ra
lập lờ hiện ra
02:04
of these Genji fireflies,
40
112104
2631
từ những con đom đóm Genji,
02:06
or in Malaysia, the mangrove trees
41
114735
2562
hay ở Malaysia, những cây đước
02:09
that I watched blossom nightly
42
117297
2328
nở ra hằng đêm,
không phải những bông hoa,
không phải những bông hoa,
02:11
not with flowers
43
119625
1430
02:13
but with the lights of a thousand —
(Bleep! Bleep!) — fireflies,
(Bleep! Bleep!) — fireflies,
44
121055
2868
mà là thứ ánh sáng
của hàng ngàn con đom đóm,
của hàng ngàn con đom đóm,
02:15
all blinking together
45
123923
1330
nhấp nháy với sự đồng điệu
đáng ngạc nhiên.
đáng ngạc nhiên.
02:17
in stunning synchrony.
46
125253
3158
02:20
These luminous landscapes
47
128411
2096
Những miền chiêm trũng
được thắp sáng này
được thắp sáng này
02:22
still fill me with wonder,
48
130507
2392
vẫn làm tôi kinh ngạc
02:24
and they keep me connected to the magic
49
132899
2520
và giữ cho tôi
kết nối với sự diệu kỳ
kết nối với sự diệu kỳ
02:27
of the natural world.
50
135419
2408
của thế giới tự nhiên.
02:29
And I find it amazing that they're created
51
137827
1616
Thật tuyệt vời
khi ánh sáng đó được tạo ra
khi ánh sáng đó được tạo ra
02:31
by these tiny insects.
52
139443
3288
bởi chính những sinh vật
nhỏ bé này.
nhỏ bé này.
02:34
In person, fireflies are charming.
53
142731
2891
Vẻ bề ngoài
của đom đóm rất quyến rũ.
của đom đóm rất quyến rũ.
02:37
They're charismatic.
54
145622
1813
Chúng hấp dẫn ta.
02:39
They've been celebrated in art
55
147435
1684
Chúng được tôn vinh
02:41
and in poetry for centuries.
56
149119
2475
trong hội họa và thi ca
hằng thế kỷ.
hằng thế kỷ.
02:43
As I've traveled around the world,
57
151594
1398
Đi vòng quanh thế giới,
02:44
I've met many thoughtful people
58
152992
2018
tôi đã gặp nhiều người
sâu sắc
sâu sắc
02:47
who have told me that God put fireflies on Earth
59
155010
2829
họ nói với tôi rằng
Chúa đã gửi đom đóm
Chúa đã gửi đom đóm
02:49
for humans to enjoy.
60
157839
2151
xuống Trái Đất
cho con người
cho con người
02:51
Other creatures can enjoy them too.
61
159990
2396
và những sinh vật khác
có thể chiêm ngưỡng.
có thể chiêm ngưỡng.
02:54
I think these graceful insects are truly miraculous
62
162386
4329
Tôi nghĩ sinh vật duyên dáng này
là phép nhiệm màu có thực
là phép nhiệm màu có thực
02:58
because they so beautifully illuminate
63
166715
4005
bởi chúng phát ra
thứ ánh sáng tuyệt đẹp,
thứ ánh sáng tuyệt đẹp,
03:02
the creative improvisation of evolution.
64
170720
4231
bản ứng tấu đầy sáng tạo
của tạo hóa.
của tạo hóa.
03:06
They've been shaped by two powerful
65
174951
1810
Chúng được tạo thành từ
hai quy luật tiến hóa
đầy quyền năng.
đầy quyền năng.
03:08
evolutionary forces:
66
176761
1531
03:10
natural selection, the struggle for survival,
67
178292
3660
chọn lọc tự nhiên,
đấu tranh để sinh tồn,
đấu tranh để sinh tồn,
03:13
and sexual selection,
68
181952
2149
và chọn lọc giới tính,
03:16
the struggle for reproductive opportunity.
69
184101
4061
đấu tranh
cho cơ hội được sinh sôi.
cho cơ hội được sinh sôi.
03:20
As a firefly junkie, the past 20 years
70
188162
2351
Là một người quan sát đom đóm,
20 năm qua
20 năm qua
03:22
have been quite an exciting ride.
71
190513
2486
quả là một chặng đường thú vị.
03:24
Together with my students at Tufts University
72
192999
2497
Cùng với những học sinh của mình
tại Đại học Tufts
tại Đại học Tufts
03:27
and other colleagues,
73
195496
1016
và các đồng sự,
03:28
we've made lots of new discoveries about fireflies:
74
196512
3607
chúng tôi đã có
nhiều khám phá về đom đóm
nhiều khám phá về đom đóm
03:32
their courtship and sex lives,
75
200119
2009
Quá trình ve vãn
và đời sống tình dục,
và đời sống tình dục,
03:34
their treachery and murder.
76
202128
2894
sự phản bội
và tội lỗi của chúng.
và tội lỗi của chúng.
Tôi muốn chia sẻ với các bạn
hôm nay
hôm nay
03:37
So today I'd like to share with you
77
205022
1817
03:38
just a couple of tales that we've brought back
78
206839
2471
một vài câu chuyện
mà chúng tôi đã thu thập được
mà chúng tôi đã thu thập được
03:41
from our collective adventures
79
209310
2478
từ những chuyến thám hiểm
của mình
của mình
03:43
into this hidden world.
80
211788
3710
vào thế giới bị khỏa lấp này.
03:47
Fireflies belong to a very beautiful
81
215498
3162
Đom đóm
thuộc một nhóm côn trùng
thuộc một nhóm côn trùng
03:50
and diverse group of insects, the beetles.
82
218660
4238
rất đẹp và đa dạng,
nhóm Bọ.
nhóm Bọ.
03:54
Worldwide, there are more than 2,000 firefly species,
83
222898
4613
Trên thế giới,
có trên 2000 loài đom đóm
có trên 2000 loài đom đóm
03:59
and these have evolved remarkably diverse
84
227511
2160
các loài này
ngày càng tiến hóa đa dạng
ngày càng tiến hóa đa dạng
04:01
courtship signals,
85
229671
1355
về mặt tín hiệu sinh sản,
04:03
that is, different ways to find and attract mates.
86
231026
3634
hay nói cách khác, các hình thức
để tìm và hấp dẫn bạn tình.
để tìm và hấp dẫn bạn tình.
04:06
Around 150 million years ago,
87
234660
2256
Khoảng 150 nghìn năm trước,
04:08
the very first fireflies probably looked like this.
88
236916
3129
con đom đóm đầu tiên
có lẽ giống thế này.
có lẽ giống thế này.
04:12
They flew during the daytime
89
240045
1357
Chúng bay vào ban ngày
04:13
and they didn't light up.
90
241402
2263
và hoàn toàn không phát sáng.
04:15
Instead, males used their fantastic antennae
91
243665
3173
Thay vào đó, con đực
dùng râu
dùng râu
04:18
to sniff out perfumes given off by their females.
92
246838
4111
để định vị mùi hương
tỏa ra từ con cái.
tỏa ra từ con cái.
04:22
In other fireflies, it's only the females who light up.
93
250949
3606
Với các loài đom đóm khác,
chỉ có con cái phát sáng.
chỉ có con cái phát sáng.
04:26
They are attractively plump and wingless,
94
254555
4342
Chúng tròn trịa
và không có cánh,
và không có cánh,
hằng đêm, chúng trèo lên
nhành cây
nhành cây
04:30
so every night, they climb up onto perches
95
258897
1924
04:32
and they glow brightly for hours
96
260821
1968
phát sáng trong nhiều giờ
để thu hút bạn tình,
để thu hút bạn tình,
04:34
to attract their flying but unlit males.
97
262789
5191
những con đực biết bay,
nhưng lại không phát sáng.
nhưng lại không phát sáng.
04:39
In still other fireflies, both sexes
98
267980
1850
Ở các loài khác,
cả con đực và cái
cả con đực và cái
04:41
use quick, bright flashes to find their mates.
99
269830
3387
đều sử dụng ánh sáng nhấp nháy
để tìm bạn tình.
để tìm bạn tình.
04:45
Here in North America,
100
273217
1471
Hiện nay ở Bắc Mỹ,
04:46
we have more than 100 different kinds of firefly
101
274688
3141
có đến hơn 100 loài đom đóm
04:49
that have the remarkable ability to shine energy
102
277829
3577
có khả năng phát ra năng lượng
04:53
out from their bodies
103
281406
2238
từ chính cơ thể chúng
04:55
in the form of light.
104
283644
2326
dưới dạng ánh sáng.
04:57
How do they do that?
105
285970
2450
Chúng làm điều đó như thế nào?
05:00
It seems totally magical,
106
288420
2033
Như là phép màu, tín hiệu
phát sáng sinh học này
phát sáng sinh học này
05:02
but these bioluminescent signals
107
290453
1283
05:03
arise from carefully orchestrated chemical reactions
108
291736
3304
được tạo thành
từ các phản ứng hóa học
từ các phản ứng hóa học
05:07
that happen inside the firefly lantern.
109
295040
2894
xảy ra bên trong
bụng đom đóm.
bụng đom đóm.
05:09
The main star is an enzyme called luciferase,
110
297934
3307
Nhân tố chính ở đây
là một enzim hình sao có tên luciferase,
là một enzim hình sao có tên luciferase,
05:13
which in the course of evolution
111
301241
1755
Trong quá trình tiến hóa,
05:14
has figured out a way to wrap its tiny arms
112
302996
3194
nó bao bọc
các cánh nhỏ của mình
các cánh nhỏ của mình
05:18
around an even smaller molecule called luciferin,
113
306190
3590
quanh một phân tử nhỏ hơn
có tên là luciferin,
có tên là luciferin,
05:21
in the process getting it so excited
114
309780
2677
trong quá trình đó
nó trở nên hưng phấn
nó trở nên hưng phấn
05:24
that it actually gives off light.
115
312457
3374
và sản sinh ra ánh sáng.
05:27
Incredible.
116
315831
1675
Thật kì diệu.
Nhưng làm thế nào
thứ ánh sáng này
thứ ánh sáng này
05:29
But how could these bright lights
117
317506
1828
05:31
have benefited some proto-firefly?
118
319334
4145
có lợi cho đom đóm ?
05:35
To answer this question, we need to flip back
119
323479
2110
Để trả lời,
ta cần lật lại
ta cần lật lại
05:37
in the family album to some baby pictures.
120
325589
4364
trong album gia đình
một vài hình em bé đom đóm.
một vài hình em bé đom đóm.
05:41
Fireflies completely reinvent
their bodies as they grow.
their bodies as they grow.
121
329953
3712
Đom đóm tạo mới hoàn toàn
cơ thể khi lớn lên.
cơ thể khi lớn lên.
05:45
They spend the vast majority of their lifetime,
122
333665
2301
Phần lớn cuộc đời chúng,
,
,
05:47
up to two years,
123
335966
1743
kéo dài cho đến 2 năm
05:49
in this larval form.
124
337709
2861
diễn ra
trong cơ thể ấu trùng này.
trong cơ thể ấu trùng này.
Mục đích của quá trình,
giống như thời niên thiếu
giống như thời niên thiếu
05:52
Their main goal here, like my teenagers,
125
340570
2253
05:54
is to eat and grow.
126
342823
3155
là ăn và lớn lên.
05:57
And firefly light first originated
127
345978
2452
Ánh sáng của đom đóm
bắt nguồn
bắt nguồn
06:00
in these juveniles.
128
348430
2047
từ chính giai đoạn thiếu thời này.
06:02
Every single firefly larva can light up,
129
350477
2430
Mọi ấu trùng đom đóm
đều phát sáng
đều phát sáng
06:04
even when their adults can't.
130
352907
2879
ngay cả khi
con trưởng thành không thể.
con trưởng thành không thể.
06:07
But what's the point
131
355786
1092
Nhưng mục đích của
việc "làm chuyện để ý" này là gì ?
việc "làm chuyện để ý" này là gì ?
06:08
to being so conspicuous?
132
356878
3637
Ta biết rằng đom đóm con
06:12
Well, we know that these juveniles
133
360515
1618
06:14
make nasty-tasting chemicals
134
362133
1980
tạo ra một hợp chất khó ngửi
06:16
that help them survive their extended childhood,
135
364113
3618
giúp chúng sống sót
qua thời thiên thiếu
qua thời thiên thiếu
06:19
so we think these lights first evolved as a warning,
136
367731
3830
vì vậy, ta cho rằng
ánh sáng này được dùng
ánh sáng này được dùng
06:23
a neon sign that says, "Toxic! Stay away!"
137
371561
4559
như đèn neon báo hiệu:
" Có độc! Hãy tránh xa"
" Có độc! Hãy tránh xa"
06:28
to any would-be predators.
138
376120
2894
gửi đến tất cả
những kẻ săn mồi tiềm ẩn.
những kẻ săn mồi tiềm ẩn.
06:31
It took many millions of years
139
379014
2950
Phải mất hàng ngàn năm
trước khi thứ ánh sáng rực rỡ đó
trước khi thứ ánh sáng rực rỡ đó
06:33
before these bright lights
140
381964
1399
phát triển thành
một công cụ liên lạc hữu dụng
một công cụ liên lạc hữu dụng
06:35
evolved into a smart communication tool
141
383363
2538
06:37
that could be used not just to
ward off potential predators
ward off potential predators
142
385901
3015
được dùng
không chỉ để xua đuổi kẻ thù
không chỉ để xua đuổi kẻ thù
06:40
but to bring in potential mates.
143
388916
2970
mà còn để quyến rũ
bạn tình tương lai.
bạn tình tương lai.
06:43
Driven now by sexual selection,
144
391886
2801
Được chi phối bởi
chọn lọc giới tính,
chọn lọc giới tính,
06:46
some adult fireflies
145
394687
1890
một số con
đom đóm trưởng thành
đom đóm trưởng thành
06:48
like this proud male
146
396577
2396
như con đực kiêu hãnh này
06:50
evolved a shiny new glow-in-the-dark lantern
147
398973
3792
phát triển một loại đèn
phát sáng mới,
phát sáng mới,
06:54
that would let them take courtship
148
402765
1844
giúp chúng ve vãn bạn tình
06:56
to a whole new level.
149
404609
3780
hiệu quả hơn hẳn.
Những con trưởng thành này
chỉ sống vài tuần,
chỉ sống vài tuần,
07:00
These adults only live a few weeks,
150
408389
2452
07:02
and now they're single-mindedly focused on sex,
151
410841
4916
và chúng giờ
chỉ quan tâm đến sinh sản
chỉ quan tâm đến sinh sản
07:07
that is, on propelling their genes
152
415757
1970
nhằm di truyền bộ gen
07:09
into the next firefly generation.
153
417727
2776
cho thế hệ sau.
07:12
So we can follow this male out into the field
154
420503
3264
Hãy theo chân
con đực này ra cánh đồng
con đực này ra cánh đồng
07:15
as he joins hundreds of other males
155
423767
3024
nơi nó hòa cùng
hàng trăm con đực khác
hàng trăm con đực khác
07:18
who are all showing off their new courtship signals.
156
426791
4378
phát đi
tín hiệu giao phối của mình.
tín hiệu giao phối của mình.
Thật tuyệt vời khi nghĩ rằng
màn trình diễn ánh sáng
màn trình diễn ánh sáng
07:23
It's amazing to think that the luminous displays
157
431169
2992
07:26
we admire
158
434161
1684
mà ta hằng ngưỡng mộ
07:27
here and in fact everywhere around the world
159
435845
2435
nơi đây và trên khắp địa cầu
07:30
are actually the silent love songs
160
438280
4196
thực tế là bài ca tình yêu
tĩnh lặng
tĩnh lặng
07:34
of male fireflies.
161
442476
2977
của đom đóm đực.
07:37
They're flying and flashing their hearts out.
162
445453
4087
Chúng bay
và phát sáng trái tim mình.
và phát sáng trái tim mình.
07:41
I still find it very romantic.
163
449540
3540
Tôi vẫn thấy
điều đó thật lãng mạn.
điều đó thật lãng mạn.
07:45
But meanwhile, where are all the females?
164
453080
3417
Nhưng trong lúc đó,
con cái ở đâu?
con cái ở đâu?
07:48
Well, they're lounging down below
165
456497
1595
Chúng dạo ở bên dưới,
07:50
surveying their options.
166
458092
1738
quan sát các lựa chọn.
07:51
They have plenty of males to choose from,
167
459830
1928
Chúng có nhiều con đực
để chọn lựa,
để chọn lựa,
07:53
and these females turn out to be very picky.
168
461758
4092
và những con cái
hóa ra rất kén chọn.
hóa ra rất kén chọn.
07:57
When a female sees a flash
169
465850
2365
Khi một con cái
nhìn thấy ánh đèn
nhìn thấy ánh đèn
08:00
from an especially attractive male,
170
468215
2647
từ một con đực
đặc biệt hấp dẫn,
đặc biệt hấp dẫn,
08:02
she'll aim her lantern in his direction,
171
470862
2981
nó sẽ hướng đèn của mình
về đối phương
về đối phương
08:05
and give him a flash back.
172
473843
2527
và ra đèn đáp lại.
08:08
It's her "come hither" sign.
173
476370
3401
Đây là tín hiệu "lại gần hôn em"
của cô ta.
của cô ta.
08:11
So he flies closer and he flashes again.
174
479771
3595
Cậu chàng tiến lại
và nháy đèn đáp trả.
và nháy đèn đáp trả.
Nếu con cái
vẫn thích nó,
vẫn thích nó,
08:15
If she still likes him,
175
483366
1126
08:16
they'll strike up a conversation.
176
484492
3211
chúng sẽ bắt đầu
một cuộc trò chuyện.
một cuộc trò chuyện.
08:19
These creatures speak their love
177
487703
2692
Loài sinh vật này
nói lên tình yêu
nói lên tình yêu
08:22
in the language of light.
178
490395
2903
bằng ngôn ngữ ánh sáng.
08:25
So what exactly do these females consider sexy?
179
493298
4897
Vậy thì những yếu tố nào
mà con cái cho là "quyến rũ"?
mà con cái cho là "quyến rũ"?
08:30
We decided to conduct some firefly opinion polls
180
498195
2745
Chúng tôi đã tiến hành
một số buổi biểu quyết cho đom đóm.
một số buổi biểu quyết cho đom đóm.
08:32
to find out.
181
500940
1762
08:34
When we tested females using blinking LED lights,
182
502702
3208
Khi kiểm tra đom đóm cái
bằng đèn LED,
bằng đèn LED,
08:37
we discovered they prefer males
183
505910
2315
chúng tôi phát hiện con cái
08:40
who give longer-lasting flashes.
184
508225
4055
thích các con đực
nhấp nháy lâu hơn.
nhấp nháy lâu hơn.
08:44
(Laughter) (Applause)
185
512280
3611
( Vỗ tay)
Tôi biết các bạn đang tự hỏi,
08:47
I know you're wondering,
186
515891
1179
08:49
what gives these males their sex appeal?
187
517070
3203
điều gì làm những con đực này
hấp dẫn ?
hấp dẫn ?
08:52
Now we get to see what happens
188
520273
1375
Giờ hãy xem điều gì sẽ diễn ra
khi ánh đèn này tắt.
khi ánh đèn này tắt.
08:53
when the lights go out.
189
521648
2561
Điều đầu tiên ta nhận ra
08:56
The first thing we discovered
190
524209
1469
08:57
is that once a male and female hook up like this,
191
525678
2769
là một khi
con đực và con cái kết đôi,
con đực và con cái kết đôi,
09:00
they stay together all night long,
192
528447
2745
chúng sẽ bên nhau cả đêm dài,
09:03
and when we looked inside
193
531192
1227
khi nhìn vào bên trong
09:04
to see what might be happening,
194
532419
1434
xem chuyện đang diễn ra,
09:05
we discovered a surprising new twist
195
533853
2288
ta phát hiện
sự biến đổi bất ngờ
sự biến đổi bất ngờ
09:08
to firefly sex.
196
536141
1964
trong tình dục của đom đóm.
09:10
While they're mating,
197
538105
1170
Khi giao hợp,
09:11
the male is busy giving the female
198
539275
1804
con đực gửi cho con cái
09:13
not just his sperm
199
541079
1971
không chỉ tinh trùng
09:15
but also a nutrient-filled package
200
543050
4106
mà còn
một túi chất dinh dưỡng
một túi chất dinh dưỡng
09:19
called a nuptial gift.
201
547156
4621
như là quà cưới.
09:23
We can zoom in to look more closely
202
551777
1934
Ta có thể quan sát kĩ hơn
09:25
inside this mating pair.
203
553711
1563
cặp giao phối này.
09:27
We can actually see the gift —
204
555274
1693
Ta có thể thấy
món qua đó-
món qua đó-
09:28
it's shown here in red —
205
556967
1412
Nó có màu đỏ
trong hình này-
trong hình này-
09:30
as it's being passed from the male to the female.
206
558379
3950
khi được chuyển
từ con đực sang con cái.
từ con đực sang con cái.
09:34
What makes this gift so valuable
207
562329
3135
Thứ làm món quà này
cực quý giá
cực quý giá
09:37
is that it's packed with protein
208
565464
1856
là bởi nó chứa đầy protein
09:39
that the female will use to provision her eggs.
209
567320
4461
thứ mà con cái
dùng để nuôi dưỡng trứng.
dùng để nuôi dưỡng trứng.
09:43
So females are keeping their eyes on this prize
210
571781
3870
Vì vậy, con cái rất để tâm
đến phần thưởng này
đến phần thưởng này
09:47
as they size up potential mates.
211
575651
2272
khi đánh giá con đực tiềm năng.
09:49
We discovered that females use male flash signals
212
577923
2869
Chúng tôi phát hiện
con cái dựa vào tín hiệu của con đực
con cái dựa vào tín hiệu của con đực
09:52
to try to predict which males
213
580792
2047
để dự đoán con đực nào
09:54
have the biggest gifts to offer,
214
582839
2070
có túi quà lớn nhất
09:56
because this bling helps the female lay more eggs
215
584909
4837
vì thứ quý giá này
giúp con cái đẻ nhiều trứng hơn
giúp con cái đẻ nhiều trứng hơn
10:01
and ultimately launch more of her own offspring
216
589746
3251
và cuối cùng là
sinh ra nhiều con hơn
sinh ra nhiều con hơn
10:04
into the next generation.
217
592997
2750
cho thế hệ tiếp sau.
Không chỉ có
ngọt ngào và ánh sáng.
ngọt ngào và ánh sáng.
10:09
So it's not all sweetness and light.
218
597687
2008
10:11
Firefly romance is risky.
219
599695
2771
Tình yêu của đom đóm
còn mang đầy rủi ro.
còn mang đầy rủi ro.
10:14
For the most part, these adult fireflies
220
602466
2477
Đom đóm trưởng thành
10:16
don't get eaten because like their juveniles
221
604943
2684
thường không dễ bị xơi tái
vì như thời niên thiếu
vì như thời niên thiếu
10:19
they can manufacture toxins that are repellent
222
607627
2936
chúng có thể sản xuất
hợp chất có mùi khó chịu
hợp chất có mùi khó chịu
10:22
to birds and other insectivores,
223
610563
3057
đối với chim
và các loài ăn côn trùng khác,
và các loài ăn côn trùng khác,
10:25
but somewhere along the line,
224
613620
2500
nhưng trong quá trình sống,
10:28
one particular group of fireflies
225
616120
2320
một nhóm đóm đóm nào đó
10:30
somehow lost the metabolic machinery
226
618440
3127
mất đi bộ máy chuyển hoá
10:33
needed to make their own protective toxins.
227
621567
3803
cần có để sản xuất ra
hoạt chất bảo vệ.
hoạt chất bảo vệ.
10:37
This evolutionary flaw,
228
625370
2280
Sai sót của tạo hóa này
10:39
which was discovered by my colleague Tom Eisner,
229
627650
2706
được đồng nghiệp của tôi
Tom Eisner phát hiện ra,
Tom Eisner phát hiện ra,
10:42
has driven these fireflies
230
630356
1943
đã khiến những con đom đóm
10:44
to take their bright lights out into the night
231
632299
3398
chiếu ánh sáng rực rỡ vào bầu trời
10:47
with treacherous intent.
232
635697
3683
với ý định bất chính.
Được một đồng nghiệp khác,
Jim Lloyd, dịch là
Jim Lloyd, dịch là
10:51
Dubbed "femme fatales"
233
639380
1630
10:53
by Jim Lloyd, another colleague,
234
641010
2485
"người đàn bà quyến rũ"
10:55
these females have figured out how to target
235
643495
2918
các con cái này
tìm cách nhắm đến
tìm cách nhắm đến
10:58
the males of other firefly species.
236
646413
3811
con đực
khác loài.
khác loài.
Cuộc săn bắt đầu với kẻ săn mồi
11:02
So the hunt begins with the predator —
237
650224
1900
11:04
she's shown here in the lower left —
238
652124
2047
con cái này
ở góc dưới bên trái,
ở góc dưới bên trái,
11:06
where she's sitting quietly
239
654171
2047
nằm lặng lẽ
11:08
and eavesdropping on the courtship conversation
240
656218
3132
và nghe lỏm
cuộc đối thoại tình yêu
cuộc đối thoại tình yêu
11:11
of her intended prey,
241
659350
1440
của con mồi tương lai,
11:12
and here's how it might go.
242
660790
2013
và đây là điều có thể diễn ra
11:14
First the prey male flashes, "Do you love me?"
243
662803
3870
Đầu tiên, con mồi đực
nhấp nháy :"Em có yêu anh không?"
nhấp nháy :"Em có yêu anh không?"
11:18
His own female responds, "Maybe."
244
666673
4106
Con cái của nó đáp lại:
"Có lẽ."
"Có lẽ."
11:22
So then he flashes again.
245
670779
2826
Vậy nên cậu chàng nháy sáng lại.
11:25
But this time, the predator sneaks in a reply
246
673605
3553
Nhưng lần này, kẻ đi săn
tuồn vào câu trả lời
tuồn vào câu trả lời
11:29
that cleverly mimics exactly
what the other female just said.
what the other female just said.
247
677158
5676
lặp lại một cách thông minh
và chính xác lời con cái kia vừa nói.
và chính xác lời con cái kia vừa nói.
11:34
She's not looking for love: she's looking for toxins.
248
682834
4466
Con cái này
không tìm tình yêu, nó tìm chất độc.
không tìm tình yêu, nó tìm chất độc.
11:39
If she's good, she can lure this male close enough
249
687300
3881
Nếu xuất sắc, cô ta có thể
lừa con đực lại đủ gần
lừa con đực lại đủ gần
11:43
to reach out and grab him,
250
691181
2991
để vươn ra và tóm lấy nó,
11:46
and he's not just a light snack.
251
694172
2441
và con đực
đâu chỉ là bữa ăn nhẹ.
đâu chỉ là bữa ăn nhẹ.
11:48
Over the next hour, she slowly
252
696613
2835
Vài giờ tiếp theo, cô ả chậm rãi
11:51
exsanguinates this male
253
699448
2859
hút máu con mồi
11:54
leaving behind just some gory remains.
254
702307
3693
chừa lại vài vệt máu.
Không có khả năng
tạo ra chất độc của riêng mình,
tạo ra chất độc của riêng mình,
11:58
Unable to make their own toxins,
255
706000
2751
12:00
these females resort to drinking the blood
256
708751
2337
những con cái này
chỉ có lựa chọn là hút máu
chỉ có lựa chọn là hút máu
12:03
of other fireflies to get these protective chemicals.
257
711088
4695
những con đom đóm khác
để lấy các hóa chất bảo vệ này.
để lấy các hóa chất bảo vệ này.
12:07
So a firefly vampire,
258
715783
5845
Thế nên, một con đom đóm
ma-cà-rồng,
ma-cà-rồng,
12:13
brought to you by natural selection.
259
721628
4352
được sinh ra
dựa trên chọn lọc tự nhiên.
dựa trên chọn lọc tự nhiên.
12:17
We still have a lot to learn about fireflies,
260
725980
3181
Vẫn có nhiều điều
để học từ đom đóm
để học từ đom đóm
12:21
but it looks like many stories will remain untold,
261
729161
3383
nhưng có vẻ
còn rất nhiều câu chuyện chưa kể,
còn rất nhiều câu chuyện chưa kể,
12:24
because around the world, firefly populations
262
732544
2429
bởi trên thế giới,
số lượng đom đóm
số lượng đom đóm
12:26
are blinking out.
263
734973
2655
đang giảm dần.
12:29
The main culprit: habitat loss.
264
737628
2588
Nguyên nhân chính là do:
mất môi trường sinh sống
mất môi trường sinh sống
12:32
Pretty much everywhere, the fields and forests,
265
740216
2486
Khắp nơi, đồng bằng và rừng
12:34
the mangroves and meadows
that fireflies need to survive,
that fireflies need to survive,
266
742702
2947
rừng ngập mặn và đồng cỏ,
nơi ở của đom đóm
nơi ở của đom đóm
12:37
are giving way to development and to sprawl.
267
745649
3632
đang bị loại bỏ
để phục vụ cho phát triển và đô thị hóa.
để phục vụ cho phát triển và đô thị hóa.
12:41
Here's another problem: we've conquered darkness,
268
749281
4189
Một vấn đề khác:
ta chinh phục bóng tối,
ta chinh phục bóng tối,
12:45
but in the process, we spill so
much extra light out into the night
much extra light out into the night
269
753470
3494
cùng với việc thêm vào
quá nhiều ánh sáng cho bầu trời
quá nhiều ánh sáng cho bầu trời
12:48
that it disrupts the lives of other creatures,
270
756964
3126
làm gián đoạn
sự sống của các loài khác,
sự sống của các loài khác,
12:52
and fireflies are especially sensitive to light pollution
271
760090
3444
đom đóm cực kỳ nhạy cảm
với ô nhiễm ánh sáng
với ô nhiễm ánh sáng
12:55
because it obscures the signals
272
763534
2621
bởi nó che lấp ánh sáng
12:58
that they use to find their mates.
273
766155
4459
mà đom đóm dùng
để tìm bạn tình.
để tìm bạn tình.
Ta có thực sự cần đom đóm?
13:02
Do we really need fireflies?
274
770614
1978
13:04
After all, they're just one tiny bit
275
772592
2039
Rốt cuộc thì, ta chỉ là
một mẩu nhỏ
một mẩu nhỏ
13:06
of Earth's biodiversity.
276
774631
2269
của sinh quyển trên Trái Đất.
13:08
Yet every time a species is lost,
277
776900
3308
Nhưng mỗi khi
một loài mất đi,
một loài mất đi,
13:12
it's like extinguishing a room full of candles
278
780208
2689
nó giống như
thổi tắt một buồng đầy ánh nến
thổi tắt một buồng đầy ánh nến
13:14
one by one.
279
782897
2928
từng cái, từng cái một.
Bạn có thể không nhận ra
13:17
You might not notice
280
785825
946
13:18
when the first few flames flicker out,
281
786771
3290
khi những đốm sáng đầu tiên tắt,
13:22
but in the end, you're left sitting in darkness.
282
790061
4374
nhưng cuối cùng,
bạn sẽ bị bỏ rơi trong bóng tối.
bạn sẽ bị bỏ rơi trong bóng tối.
Khi hợp tác
để tạo nên tương lai cho Trái Đất này,
để tạo nên tương lai cho Trái Đất này,
13:31
As we work together to craft a planetary future,
283
799591
4820
13:36
I hope we can find a way
284
804411
2464
tôi mong ta sẽ tìm được cách
13:38
to keep these bright lights shining.
285
806875
3453
để giữ những đốm này
sáng mãi.
sáng mãi.
13:42
Thank you.
286
810328
2036
Xin cảm ơn.
13:44
(Applause)
287
812364
2308
( Vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Sara Lewis - Firefly specialistEvolutionary ecologist Sara Lewis digs deep into firefly mating rituals to uncover a world of secret languages and strange gifts in these silent sparks.
Why you should listen
Before Sara Lewis lifted the lid on the unexplored lives of fireflies, much of the sexual intrigue behind their flashing displays was a mystery. Although initially focused on sea creatures, Lewis became hooked on these enigmatic insects, realizing that when it came to firefly mating habits, "we had no idea what went on once the lights went out," as she told the New York Times.
Her fascination has led Lewis, a professor at Tufts University, to pursue field and laboratory studies of fireflies around the world. In the course of her groundbreaking research, she’s illuminated many surprising twists of firefly behavior: including elaborate flash dances, predatory eavesdropping and deceit, and “wedding gift” delivery services (video).
More profile about the speakerHer fascination has led Lewis, a professor at Tufts University, to pursue field and laboratory studies of fireflies around the world. In the course of her groundbreaking research, she’s illuminated many surprising twists of firefly behavior: including elaborate flash dances, predatory eavesdropping and deceit, and “wedding gift” delivery services (video).
Sara Lewis | Speaker | TED.com