TED2003
Jane Goodall: What separates us from chimpanzees?
Τζέιν Γκούνταλ: Tι μας ξεχωρίζει από τους πιθήκους;
Filmed:
Readability: 3.7
2,039,247 views
Η Τζέιν Γκούνταλ δεν έχει βρει τον χαμένο κρίκο, αλλά έχει πλησιάσει περισσότερο από σχεδόν οποιονδήποτε άλλον. Η πρωτευοντολόγος λέει ότι η μόνη αληθινή διαφορά ανάμεσα σε ανθρώπους και πιθήκους είναι η πολύπλοκη γλώσσα μας. Μας παροτρύνει να αρχίσουμε να τη χρησιμοποιούμε για να αλλάξουμε τον κόσμο.
Jane Goodall - Primatologist; environmentalist
Jane Goodall, dubbed by her biographer "the woman who redefined man," has changed our perceptions of primates, people, and the connection between the two. Over the past 45 years, Goodall herself has also evolved -- from steadfast scientist to passionate conservationist and humanitarian. Full bio
Jane Goodall, dubbed by her biographer "the woman who redefined man," has changed our perceptions of primates, people, and the connection between the two. Over the past 45 years, Goodall herself has also evolved -- from steadfast scientist to passionate conservationist and humanitarian. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:26
Good morning everyone. First of all, it's been fantastic
0
1000
4000
Καλημέρα σε όλους. Και αισθάνομαι -
πρώτα απ' όλα, είναι φανταστικό
πρώτα απ' όλα, είναι φανταστικό
00:30
being here over these past few days.
1
5000
3000
που είμαι εδώ αυτές τις τελευταίες μέρες.
00:33
And secondly, I feel it's a great honor to kind of wind up
2
8000
4000
Και δεύτερον, αισθάνομαι
ότι είναι μια μεγάλη τιμή να κλείνω
ότι είναι μια μεγάλη τιμή να κλείνω
00:37
this extraordinary gathering of people,
3
12000
2000
αυτή την εκπληκτική
συγκέντρωση ανθρώπων --
συγκέντρωση ανθρώπων --
00:39
these amazing talks that we've had.
4
14000
3000
αυτές τις φανταστικές ομιλίες που είχαμε.
00:42
I feel that I've fitted in, in many ways,
5
17000
3000
Αισθάνομαι ότι συμφωνώ,
με πολλούς τρόπους,
με πολλούς τρόπους,
00:45
to some of the things that I've heard.
6
20000
3000
με μερικά από τα πράγματα που άκουσα.
00:48
I came directly here
7
23000
4000
Ξεκίνησα -- ήρθα κατευθείαν εδώ
00:52
from the deep, deep tropical rainforest in Ecuador,
8
27000
4000
από το βαθύ, βαθύ τροπικό δάσος
της βροχής στο Εκουαδόρ,
της βροχής στο Εκουαδόρ,
00:57
where I was out -- you could only get there by a plane --
9
32000
3000
όπου ήμουν μακριά - μπορούσατε
να πάτε εκεί μόνο με αεροπλάνο --
να πάτε εκεί μόνο με αεροπλάνο --
01:00
with indigenous people with paint on their faces
10
35000
3000
με ντόπιους με βαμμένα πρόσωπα
01:04
and parrot feathers on their headdresses,
11
39000
2000
και φτερά παπαγάλου
στον στολισμό της κεφαλής τους.
στον στολισμό της κεφαλής τους.
01:06
where these people are fighting to try and keep the oil companies,
12
41000
5000
Όπου αυτοί οι άνθρωποι αγωνίζονται και προσπαθούν να κρατήσουν τις εταιρείες πετρελαίου
01:11
and keep the roads, out of their forests.
13
46000
4000
και να κρατήσουν τους δρόμους, έξω από τα δάση τους.
01:15
They're fighting to develop their own way of living within the forest
14
50000
4000
Αγωνίζονται για να αναπτύξουν το δικό τους τρόπο ζωής μέσα στο δάσος
01:19
in a world that's clean, a world that isn't contaminated,
15
54000
3000
σε ένα κόσμο που είναι καθαρός, ένα κόσμο που δεν είναι μολυσμένος,
01:22
a world that isn't polluted.
16
57000
3000
ένα κόσμο που δεν είναι ρυπασμένος.
01:25
And what was so amazing to me, and what fits right in
17
60000
3000
Και αυτό που ήταν τόσο φανταστικό για μένα και αυτό που συμφωνεί ακριβώς
01:28
with what we're all talking about here at TED,
18
63000
3000
με αυτό που όλοι συζητάμε εδώ στο TED,
01:31
is that there, right in the middle of this rainforest,
19
66000
3000
είναι ότι εκεί, ακριβώς στη μέση αυτού του δάσους της βροχής,
01:34
was some solar panels -- the first in that part of Ecuador --
20
69000
4000
υπήρχαν μερικοί ηλιακοί συλλέκτες -- οι πρώτοι σε εκείνο το μέρος του Εκουαδόρ --
01:39
and that was mainly to bring water up by pump
21
74000
3000
και υπήρχαν κυρίως για να ανεβαίνει νερό με μια αντλία
01:42
so that the women wouldn't have to go down.
22
77000
2000
έτσι ώστε να μη χρειάζεται να κατεβαίνουν οι γυναίκες.
01:44
The water was cleaned, but because they got a lot of batteries,
23
79000
3000
Το νερό καθαριζόταν, αλλά επειδή είχαν πολλές μπαταρίες,
01:47
they were able to store a lot of electricity.
24
82000
3000
μπορούσαν να αποθηκεύουν πολλή ηλεκτρική ενέργεια.
01:50
So every house -- and there were, I think, eight houses
25
85000
2000
Έτσι κάθε σπίτι -- και υπήρχαν, νομίζω, οκτώ σπίτια
01:52
in this little community -- could have light
26
87000
3000
σε αυτή τη μικρή κοινότητα - μπορούσε να έχει φως
01:55
for, I think it was about half an hour each evening.
27
90000
2000
για, νομίζω ήταν περίπου μισή ώρα κάθε βράδυ.
01:58
And there is the Chief, in all his regal finery, with a laptop computer.
28
93000
6000
Και υπάρχει ο Αρχηγός, με όλα τα βασιλικά στολίδια, με ένα φορητό υπολογιστή.
02:04
(Laughter)
29
99000
2000
(Γέλια)
02:06
And this man, he has been outside, but he's gone back,
30
101000
5000
Και αυτός ο άνθρωπος, έχει βρεθεί εκτός, αλλά έχει επιστρέψει,
02:11
and he was saying, "You know, we have suddenly jumped into
31
106000
6000
και έλεγε, «Ξέρετε,
έχουμε ξαφνικά μεταπηδήσει σε
έχουμε ξαφνικά μεταπηδήσει σε
02:17
a whole new era, and we didn't even know about the white man
32
112000
4000
μια τελείως νέα εποχή και δεν γνωρίζαμε
καν για τον λευκό άνθρωπο
καν για τον λευκό άνθρωπο
02:21
50 years ago, and now here we are with laptop computers,
33
116000
3000
50 χρόνια πριν, και τώρα να 'μαστε
εδώ με φορητούς υπολογιστές,
εδώ με φορητούς υπολογιστές,
02:24
and there are some things we want to learn from the modern world.
34
119000
3000
και υπάρχουν κάποια πράγματα που θέλουμε να διδαχθούμε από το σύγχρονο κόσμο.
02:27
We want to know about health care.
35
122000
3000
Θέλουμε να μάθουμε
για την υγειονομική περίθαλψη.
για την υγειονομική περίθαλψη.
02:30
We want to know about what other people do -- we're interested in it.
36
125000
4000
Θέλουμε να μάθουμε για το τι κάνουν
οι άλλοι άνθρωποι -- μας ενδιαφέρει.
οι άλλοι άνθρωποι -- μας ενδιαφέρει.
02:34
And we want to learn other languages.
37
129000
2000
Και θέλουμε να μάθουμε άλλες γλώσσες.
02:36
We want to know English and French and perhaps Chinese,
38
131000
4000
Και θέλουμε να μάθουμε Αγγλικά
και Γαλλικά και ίσως Κινέζικα,
και Γαλλικά και ίσως Κινέζικα,
02:40
and we're good at languages."
39
135000
2000
και είμαστε καλοί στις γλώσσες».
02:42
So there he is with his little laptop computer,
40
137000
4000
Νάτος λοιπόν με το μικρό του φορητό υπολογιστή,
02:46
but fighting against the might of the pressures --
41
141000
4000
αλλά αγωνίζεται εναντίον του κράτους των πιέσεων --
02:50
because of the debt, the foreign debt of Ecuador --
42
145000
3000
εξαιτίας του χρέους, του εξωτερικού χρέους του Εκουαδόρ --
02:53
fighting the pressure of World Bank, IMF, and of course
43
148000
4000
αντιμάχεται την πίεση της Παγκόσμιας Τράπεζας, του ΔΝT και φυσικά
02:57
the people who want to exploit the forests and take out the oil.
44
152000
4000
τους ανθρώπους που θέλουν να εκμεταλλευτούν τα δάση και να βγάλουν το πετρέλαιο.
03:02
And so, coming directly from there to here.
45
157000
4000
Και έτσι, έρχομαι κατευθείαν από εκεί εδώ.
03:06
But, of course, my real field of expertise
46
161000
3000
Αλλά, φυσικά, το πραγματικό μου πεδίο ειδίκευσης
03:09
lies in an even different kind of civilization --
47
164000
4000
βρίσκεται σε ένα ακόμα πιο διαφορετικό είδος πολιτισμού --
03:13
I can't really call it a civilization.
48
168000
3000
δεν μπορώ στ' αλήθεια να το ονομάσω πολιτισμό.
03:16
A different way of life, a different being.
49
171000
3000
Ένα διαφορετικό τρόπο ζωής, μία διαφορετική ύπαρξη.
03:20
We've talked earlier -- this wonderful talk by Wade Davis
50
175000
5000
Μιλήσαμε προηγουμένως -- αυτή η θαυμάσια ομιλία του Γουέιντ Ντέιβις
03:25
about the different cultures of the humans around the world --
51
180000
3000
για τις διαφορετικές κουλτούρες των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο --
03:28
but the world is not composed only of human beings;
52
183000
5000
αλλά ο κόσμος δεν αποτελείται μόνο από ανθρώπους,
03:33
there are also other animal beings.
53
188000
2000
υπάρχουν επίσης και άλλα ζώα.
03:35
And I propose to bring into this TED conference,
54
190000
3000
Και σκέφτομαι να φέρω σε αυτή την συνδιάσκεψη TED,
03:38
as I always do around the world, the voice of the animal kingdom.
55
193000
4000
όπως πάντα κάνω σε όλο τον κόσμο, τη φωνή του ζωικού βασιλείου.
03:42
Too often we just see a few slides, or a bit of film,
56
197000
3000
Πολύ συχνά απλώς βλέπουμε λίγες διαφάνειες ή λίγο φίλμ,
03:45
but these beings have voices that mean something.
57
200000
3000
αλλά αυτά τα όντα έχουν φωνές που σημαίνουν κάτι.
03:48
And so, I want to give you a greeting,
58
203000
2000
Και έτσι, θέλω να σας δώσω ένα χαιρετισμό,
03:50
as from a chimpanzee in the forests of Tanzania --
59
205000
3000
σαν από έναν χιμπατζή στα δάση της Τανζανίας --
03:54
Ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh!
60
209000
6000
Όου, όου, όου, όου, όου, όου, όου,
όου, όου, όου, όου, όου, όου, όου, όου!
όου, όου, όου, όου, όου, όου, όου, όου!
04:01
(Applause)
61
216000
8000
(Χειροκρότημα)
04:10
I've been studying chimpanzees in Tanzania since 1960.
62
225000
5000
Μελετάω χιμπατζήδες στην Τανζανία από το 1960.
04:15
During that time, there have been modern technologies
63
230000
4000
Σε όλο αυτό το διάστημα έχουν υπάρξει σύγχρονες τεχνολογίες
04:19
that have really transformed the way
64
234000
2000
που έχουν πράγματι μεταμορφώσει τον τρόπο,
04:21
that field biologists do their work.
65
236000
3000
με τον οποίο οι βιολόγοι πεδίου κάνουν τη δουλειά τους.
04:24
For example, for the first time, a few years ago,
66
239000
3000
Για παράδειγμα, για πρώτη φορά, πριν λίγα χρόνια,
04:27
by simply collecting little fecal samples
67
242000
3000
απλώς συλλέγοντας μικρά δείγματα από περιττώματα
04:30
we were able to have them analyzed -- to have DNA profiling done --
68
245000
5000
μπορέσαμε να τα στείλουμε για ανάλυση - για να γίνει το προφίλ DNA -
04:35
so for the first time, we actually know which male chimps
69
250000
4000
έτσι για πρώτη φορά, πράγματι ξέρουμε ποιοι αρσενικοί χιμπατζήδες
04:39
are the fathers of each individual infant.
70
254000
3000
είναι οι πατεράδες καθενός μικρού.
04:42
Because the chimps have a very promiscuous mating society.
71
257000
4000
Διότι οι χιμπατζήδες έχουν μια κοινωνία πολύ έκλυτου ζευγαρώματος.
04:46
So this opens up a whole new avenue of research.
72
261000
3000
Έτσι αυτό μας ανοίγει έναν ολόκληρο νέο δρόμο έρευνας.
04:49
And we use GSI -- geographic whatever it is, GSI --
73
264000
7000
Και χρησιμοιούμε GSI -- γεωγραφικό ό,τι κι αν είναι, GSI --
04:56
to determine the range of the chimps.
74
271000
4000
για να καθορίσουμε την εξάπλωση των χιμπατζήδων.
05:00
And we're using -- you can see that I'm not really into this kind of stuff --
75
275000
6000
Και χρησιμοποιούμε -- μπορείτε να δείτε ότι πραγματικά δεν είμαι για τέτοια πράγματα --
05:06
but we're using satellite imagery
76
281000
3000
αλλά χρησιμοποιούμε δορυφορικές εικόνες
05:09
to look at the deforestation in the area.
77
284000
3000
για να δούμε την αποψίλωση των δασών στην περιοχή.
05:12
And of course, there's developments in infrared,
78
287000
3000
Και φυσικά, υπάρχουν εξελίξεις στις υπέρυθρες,
05:15
so you can watch animals at night,
79
290000
2000
έτσι μπορείς να παρακολουθείς τα ζώα τη νύχτα,
05:17
and equipment for recording by video,
80
292000
3000
και εξοπλισμός για καταγραφή σε βίντεο,
05:20
and tape recording is getting lighter and better.
81
295000
3000
και η ηχογράφηση γίνεται ευκολότερη και καλύτερη.
05:23
So in many, many ways, we can do things today
82
298000
3000
Έτσι με πολλούς, πολλούς τρόπους, μπορούμε να κάνουμε πράγματα σήμερα
05:26
that we couldn't do when I began in 1960.
83
301000
4000
που δεν μπορούσαμε να κάνουμε όταν ξεκίνησα το 1960.
05:31
Especially when chimpanzees, and other animals
84
306000
3000
Ειδικά όταν οι χιμπατζήδες και άλλα ζώα
05:34
with large brains, are studied in captivity,
85
309000
2000
με μεγάλους εγκεφάλους, μελετώνται σε αιχμαλωσία,
05:36
modern technology is helping us to search
86
311000
5000
η σύγχρονη τεχνολογία μάς βοηθά να αναζητήσουμε
05:41
for the upper levels of cognition in some of these non-human animals.
87
316000
4000
τα ανώτερα επίπεδα επίγνωσης σε μερικά από αυτά τα μη ανθρώπινα ζώα.
05:45
So that we know today, they're capable of performances
88
320000
4000
Έτσι ώστε γνωρίζουμε σήμερα, [ότι] είναι ικανά για επιδόσεις
05:49
that would have been thought absolutely impossible
89
324000
2000
που θα θεωρούνταν τελείως αδύνατες
05:51
by science when I began.
90
326000
2000
από την επιστήμη όταν ξεκίνησα.
05:54
I think the chimpanzee in captivity who is the most skilled
91
329000
4000
Νομίζω ότι ο χιμπατζής σε αιχμαλωσία που είναι ο πιο ικανός
05:58
in intellectual performance is one called Ai in Japan --
92
333000
4000
για διανοητικές επιδόσεις είναι ένας που ονομάζεται Άι στην Ιαπωνία --
06:02
her name means love --
93
337000
2000
το όνομά της σημαίνει αγάπη --
06:04
and she has a wonderfully sensitive partner working with her.
94
339000
4000
και έχει έναν εκπληκτικά ευαίσθητο συνεργάτη που δουλεύει με αυτήν.
06:08
She loves her computer --
95
343000
2000
Αγαπά τον υπολογιστή της --
06:10
she'll leave her big group, and her running water,
96
345000
3000
θα αφήσει τη μεγάλη της ομάδα και το τρεχούμενο νερό της,
06:13
and her trees and everything.
97
348000
2000
και τα δέντρα της και τα πάντα.
06:15
And she'll come in to sit at this computer --
98
350000
2000
Και θα έρθει να καθίσει στον υπολογιστή της --
06:17
it's like a video game for a kid; she's hooked.
99
352000
2000
είναι σαν ένα βιντεοπαιχνίδι για ένα παιδί, έχει κολλήσει.
06:19
She's 28, by the way, and she does things with her computer screen
100
354000
4000
Είναι 28 ετών, παρεμπιπτόντως, και κάνει
πράγματα με την οθόνη του υπολογιστή της,
πράγματα με την οθόνη του υπολογιστή της,
06:23
and a touch pad that she can do faster than most humans.
101
358000
6000
και μια επιφάνεια αφής που μπορεί να τα κάνει πιο γρήγορα από τους περισσότερους ανθρώπους.
06:29
She does very complex tasks, and I haven't got time to go into them,
102
364000
5000
Κάνει πολύ πολύπλοκα πράγματα,
και δεν έχω χρόνο να μπω σε λεπτομέρειες,
και δεν έχω χρόνο να μπω σε λεπτομέρειες,
06:34
but the amazing thing about this female is
103
369000
2000
αλλά το εκπληκτικό με αυτό το θηλυκό είναι
06:36
she doesn't like making mistakes.
104
371000
4000
ότι δεν της αρέσει να κάνει λάθη.
06:40
If she has a bad run, and her score isn't good,
105
375000
3000
Αν έχει ένα κακό γύρο και το σκορ της δεν είναι καλό,
06:43
she'll come and reach up and tap on the glass --
106
378000
2000
θα έρθει και θα τεντωθεί και θα χτυπήσει το γυαλί --
06:45
because she can't see the experimenter --
107
380000
2000
διότι δεν μπορεί να δει τον πειραματιστή --
06:47
which is asking to have another go.
108
382000
3000
πράγμα που σημαίνει ότι ζητά άλλον ένα γύρο.
06:50
And her concentration -- she's already concentrated hard
109
385000
3000
Και η συγκέντρωσή της -- ήδη είναι πολύ συγκεντρωμένη
06:53
for 20 minutes or so, and now she wants to do it all over again,
110
388000
4000
για 20 λεπτά ή περισσότερο, και τώρα θέλει να το ξανακάνει όλο από την αρχή,
06:57
just for the satisfaction of having done it better.
111
392000
3000
απλώς για την ικανοποίηση του να το κάνει καλύτερα.
07:00
And the food is not important -- she does get a tiny reward,
112
395000
3000
Και η τροφή δεν είναι σημαντική -- πράγματι παίρνει μια μικρή ανταμοιβή,
07:03
like one raisin for a correct response --
113
398000
3000
όπως μια σταφίδα για μια σωστή απόκριση --
07:06
but she will do it for nothing, if you tell her beforehand.
114
401000
4000
αλλά θα το κάνει και για τίποτα, αν της το πεις εκ των προτέρων.
07:10
So here we are, a chimpanzee using a computer.
115
405000
5000
Εδώ είμαστε λοιπόν, ένας χιμπατζής χρησιμοποιεί έναν υπολογιστή.
07:15
Chimpanzees, gorillas, orangutans also learn human sign language.
116
410000
4000
Οι χιμπατζήδες, οι γορίλες, οι ουρακοτάγκοι επίσης μαθαίνουν την ανθρώπινη νοηματική γλώσσα.
07:19
But the point is that when I was first in Gombe in 1960 --
117
414000
5000
Αλλά το θέμα είναι ότι όταν ήμουν για πρώτη φορά στο Γκόμπε το 1960 --
07:24
I remember so well, so vividly, as though it was yesterday --
118
419000
4000
θυμάμαι τόσο καλά, τόσο ζωντανά, σαν να ήταν χθες--
07:28
the first time, when I was going through the vegetation,
119
423000
3000
την πρώτη φορά, όταν προχωρούσα μέσα στη βλάστηση,
07:31
the chimpanzees were still running away from me, for the most part,
120
426000
3000
οι χιμπατζήδες ακόμα έτρεχαν μακριά μου, τουλάχιστον οι περισσότεροι,
07:34
although some were a little bit acclimatized --
121
429000
4000
αν και μερικοί είχαν λίγο εγκλιματιστεί --
07:38
and I saw this dark shape, hunched over a termite mound,
122
433000
4000
και είδα αυτή τη σκοτεινή φιγούρα, καμπουριασμένη πάνω από λόφο τερμιτών,
07:42
and I peered with my binoculars.
123
437000
2000
και κοίταξα προσεκτικά με τα κιάλια μου.
07:44
It was, fortunately, one adult male whom I'd named David Greybeard --
124
439000
5000
Ήταν, ευτυχώς, ένα ενήλικο αρσενικό που είχα ονομάσει Ντέιβιντ Γκρέιμπιαρντ [Γκριζογένη] --
07:49
and by the way, science at that time was telling me that I shouldn't name the chimps;
125
444000
3000
και παρεμπιπτόντως, η επιστήμη εκείνη την εποχή μού έλεγε ότι δεν θα έπρεπε να ονομάζω τους χιμπατζήδες
07:52
they should all have numbers; that was more scientific.
126
447000
2000
ότι θα έπρεπε όλοι να έχουν αριθμούς, αυτό ήταν περισσότερο επιστημονικό.
07:54
Anyway, David Greybeard -- and I saw that
127
449000
3000
Τέλος πάντων, ο Ντέιβιντ Γκρέιμπιαρντ -- και το είδα αυτό --
07:57
he was picking little pieces of grass and using them
128
452000
4000
μάζευε μικρά κομμάτια χορτάρι και τα χρησιμοποιούσε
08:01
to fish termites from their underground nest.
129
456000
3000
για να ψαρέψει τερμίτες από την υπόγεια φωλιά τους.
08:04
And not only that -- he would sometimes pick a leafy twig
130
459000
3000
Και όχι μόνο αυτό -- μερικές φορές θα έπαιρνε ένα κλαράκι με φύλλα
08:07
and strip the leaves --
131
462000
2000
και θα έβγαζε τα φύλλα.
08:09
modifying an object to make it suitable for a specific purpose --
132
464000
3000
Η μετατροπή ενός αντικειμένου ώστε να γίνει κατάλληλο για ένα συγκεκριμένο σκοπό --
08:12
the beginning of tool-making.
133
467000
2000
η απαρχή της κατασκευής εργαλείων.
08:15
The reason this was so exciting and such a breakthrough
134
470000
2000
Ο λόγος που αυτό ήταν τόσο συναρπαστικό και τόσο σημαντική ανακάλυψη
08:17
is at that time, it was thought that humans,
135
472000
3000
είναι ότι τότε νομίζαμε ότι οι άνθρωποι,
08:20
and only humans, used and made tools.
136
475000
3000
και μόνο οι άνθρωποι, χρησιμοποιούσαν και έφτιαχναν εργαλεία.
08:23
When I was at school, we were defined as man, the toolmaker.
137
478000
4000
Όταν ήμουν στο σχολείο, οριζόμασταν ως άνθρωπος, ο κατασκευαστής εργαλείων.
08:27
So that when Louis Leakey, my mentor, heard this news,
138
482000
4000
Έτσι ώστε όταν ο Λούις Λίκι, ο μέντοράς μου, άκουσε αυτά τα νέα,
08:31
he said, "Ah, we must now redefine 'man,' redefine 'tool,'
139
486000
3000
είπε, "Α, πρέπει τώρα να ξαναορίσουμε τον άνθρωπο, να ξαναορίσουμε το εργαλείο,
08:34
or accept chimpanzees as humans."
140
489000
3000
ή να δεχτούμε τους χιμπατζήδες ως ανθρώπους."
08:37
(Laughter)
141
492000
2000
(Γέλια)
08:39
We now know that at Gombe alone, there are nine different ways
142
494000
4000
Τώρα ξέρουμε ότι στο Γκόμπε μόνο, υπάρχουν εννέα διαφορετικοί τρόποι
08:43
in which chimpanzees use different objects for different purposes.
143
498000
3000
με τους οποίους οι χιμπατζήδες χρησιμοποιούν διαφορετικά αντικείμενα για διαφορετικούς σκοπούς.
08:47
Moreover, we know that in different parts of Africa,
144
502000
2000
Επιπλέον, ξέρουμε ότι σε διαφορετικά μέρη της Αφρικής,
08:49
wherever chimps have been studied,
145
504000
2000
οπουδήποτε έχουν μελετηθεί οι χιμπατζήδες,
08:51
there are completely different tool-using behaviors.
146
506000
5000
υπάρχουν τελείως διαφορετικές συμπεριφορές χρήσης εργαλείων.
08:56
And because it seems that these patterns are passed
147
511000
3000
Και επειδή φαίνεται ότι αυτά τα πρότυπα περνούν
08:59
from one generation to the next, through observation,
148
514000
3000
από τη μια γενιά στην επόμενη, μέσω της παρατήρησης,
09:02
imitation and practice -- that is a definition of human culture.
149
517000
5000
της μίμησης και της εξάσκησης -- αυτό είναι ένας ορισμός της ανθρώπινης κουλτούρας.
09:07
What we find is that over these 40-odd years
150
522000
4000
Αυτό που βρίσκουμε είναι ότι όλα αυτά τα 40 και κάτι χρόνια
09:11
that I and others have been studying chimpanzees
151
526000
3000
που εγώ και άλλοι μελετάμε τους χιμπατζήδες
09:14
and the other great apes, and, as I say, other mammals
152
529000
3000
και τους άλλους μεγάλους πιθήκους, και, όπως λέω, άλλα θηλαστικά
09:17
with complex brains and social systems,
153
532000
3000
με σύνθετους εγκεφάλους και κοινωνικά συστήματα,
09:20
we have found that after all, there isn't a sharp line
154
535000
4000
έχουμε βρει ότι τελικά, δεν υπάρχει μια ξεκάθαρη γραμμή
09:24
dividing humans from the rest of the animal kingdom.
155
539000
3000
που να διαχωρίζει τους ανθρώπους από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο.
09:27
It's a very wuzzy line.
156
542000
2000
Είναι μια πολύ θολή γραμμή.
09:29
It's getting wuzzier all the time as we find animals doing things
157
544000
3000
Και γίνεται πιο θολή συνεχώς, καθώς βρίσκουμε ζώα που κάνουν πράγματα
09:32
that we, in our arrogance, used to think was just human.
158
547000
5000
τα οποία εμείς, στην άγνοιά μας, συνηθίζαμε να νομίζουμε ότι ήταν αποκλειστικά ανθρώπινα.
09:37
The chimps -- there's no time to discuss their fascinating lives --
159
552000
4000
Οι χιμπατζήδες -- δεν υπάρχει χρόνος για να συζητήσουμε για τις συναρπαστικές ζωές τους --
09:41
but they have this long childhood, five years
160
556000
3000
αλλά έχουν αυτή τη μακροχρόνια παιδική ηλικία, πέντε χρόνια
09:44
of suckling and sleeping with the mother,
161
559000
2000
θηλασμού και ύπνου με τη μητέρα,
09:46
and then another three, four or five years
162
561000
2000
και έπειτα άλλα τρία, τέσσερα ή πέντε χρόνια
09:48
of emotional dependence on her, even when the next child is born.
163
563000
5000
συναισθηματικής εξάρτησης από αυτή, ακόμα και όταν γεννιέται το επόμενο παιδί.
09:53
The importance of learning in that time, when behavior is flexible --
164
568000
3000
Η σημασία της μάθησης σε αυτή την περίοδο, όταν η συμπεριφορά είναι εύπλαστη --
09:56
and there's an awful lot to learn in chimpanzee society.
165
571000
4000
και υπάρχουν πραγματικά πολλά να μάθεις στην κοινωνία των χιμπατζήδων.
10:00
The long-term affectionate supportive bonds
166
575000
3000
Οι μακροχρόνιοι τρυφεροί δεσμοί στήριξης
10:03
that develop throughout this long childhood with the mother,
167
578000
3000
που αναπτύσσουν κατά τη διάρκεια αυτής της μακροχρόνιας παιδικής ηλικίας με τη μητέρα,
10:06
with the brothers and sisters,
168
581000
2000
με τους αδελφούς και τις αδελφές,
10:08
and which can last through a lifetime,
169
583000
3000
και που μπορεί να διαρκέσουν για μια ζωή,
10:11
which may be up to 60 years.
170
586000
2000
που μπορεί να φτάσει μέχρι τα 60 χρόνια.
10:13
They can actually live longer than 60 in captivity,
171
588000
3000
Μπορούν στην πραγματικότητα να ζήσουν περισσότερο από 60 χρόνια σε αιχμαλωσία,
10:16
so we've only done 40 years in the wild so far.
172
591000
3000
έτσι έχουμε κάνει μόνο 40 χρόνια στη φύση μέχρι τώρα.
10:19
And we find chimps are capable of true compassion and altruism.
173
594000
5000
Και ανακαλύπτουμε ότι οι χιμπατζήδες είναι ικανοί για αληθινή συμπόνια και αλτρουϊσμό.
10:25
We find in their non-verbal communication -- this is very rich --
174
600000
4000
Και ανακαλύπτουμε τη μη-φωνητική τους επικοινωνία - είναι πολύ πλούσια --
10:29
they have a lot of sounds, which they use in different circumstances,
175
604000
5000
έχουν πολλούς ήχους, τους οποίους χρησιμοποιούν σε διαφορετικές περιπτώσεις,
10:34
but they also use touch, posture, gesture,
176
609000
2000
αλλά επίσης χρησιμοποιούν αγγίγματα, στάσεις, χειρονομίες,
10:36
and what do they do?
177
611000
2000
και τι κάνουν;
10:38
They kiss; they embrace; they hold hands.
178
613000
2000
Φιλούν, αγκαλιάζουν, κρατιούνται από το χέρι.
10:40
They pat one another on the back; they swagger; they shake their fist --
179
615000
3000
Χτυπούν ο ένας άλλος στην πλάτη, κορδώνονται, κουνάνε τη γροθιά τους --
10:43
the kind of things that we do,
180
618000
3000
πράγματα που κάνουμε --
10:46
and they do them in the same kind of context.
181
621000
2000
και τα κάνουν μέσα στο ίδιο πλαίσιο.
10:49
They have very sophisticated cooperation.
182
624000
2000
Έχουν ιδιαίτερα εξελιγμένη συνεργασία.
10:51
Sometimes they hunt -- not that often,
183
626000
3000
Μερικές φορές κυνηγούν -- όχι τόσο συχνά,
10:54
but when they hunt, they show sophisticated cooperation,
184
629000
3000
αλλά όταν κυνηγούν δείχνουν εξελιγμένη συνεργασία
10:57
and they share the prey.
185
632000
2000
και μοιράζονται τη λεία.
11:00
We find that they show emotions, similar to -- maybe sometimes the same --
186
635000
6000
Βρίσκουμε ότι δείχνουν συναισθήματα, παρόμοια -ίσως μερικές φορές τα ίδια --
11:06
as those that we describe in ourselves as happiness, sadness, fear, despair.
187
641000
5000
με εκείνα που περιγράφουμε για τους εαυτούς μας ως ευτυχία, δυστυχία, φόβο, απελπισία.
11:11
They know mental as well as physical suffering.
188
646000
2000
Γνωρίζουν τον ψυχικό όπως και το φυσικό πόνο.
11:13
And I don't have time to go into the information
189
648000
3000
Και δεν έχω χρόνο να εμβαθύνω στις πληροφορίες
11:16
that will prove some of these things to you,
190
651000
2000
που θα σας αποδείξουν μερικά από αυτά,
11:18
save to say that there are very bright students, in the best universities,
191
653000
4000
μπορώ να πω με σιγουριά ότι υπάρχουν πολλοί λαμπροί φοιτητές, στα καλύτερα πανεπιστήμια,
11:22
studying emotions in animals, studying personalities in animals.
192
657000
4000
που μελετούν τα συναισθήματα στα ζώα, που μελετούν τις προσωπικότητες στα ζώα.
11:26
We know that chimpanzees and some other creatures
193
661000
3000
Γνωρίζουμε ότι οι χιμπατζήδες και κάποια άλλα πλάσματα
11:29
can recognize themselves in mirrors -- "self" as opposed to "other."
194
664000
5000
μπορούν να αναγνωρίζουν τον εαυτό τους στον καθρέφτη -- τον εαυτό τους σε αντιδιαστολή με τους άλλους.
11:34
They have a sense of humor, and these are the kind of things
195
669000
4000
Έχουν μια αίσθηση του χιούμορ, και αυτά είναι τα πράγματα
11:38
which traditionally have been thought of as human prerogatives.
196
673000
6000
που παραδοσιακά θεωρούνταν ως ανθρώπινα προνόμια.
11:44
But this teaches us a new respect -- and it's a new respect
197
679000
5000
Αλλά αυτό μας διδάσκει μια νέα άποψη -- και είναι μια νέα άποψη
11:49
not only for the chimpanzees, I suggest,
198
684000
3000
όχι μόνο για τους χιμπατζήδες, θεωρώ,
11:52
but some of the other amazing animals with whom we share this planet.
199
687000
4000
αλλά για κάποια από τα άλλα εκπληκτικά ζώα με τα οποία μοιραζόμαστε αυτόν τον πλανήτη.
11:56
Once we're prepared to admit that after all,
200
691000
3000
Από τη στιγμή που είμαστε έτοιμοι να παραδεχτούμε ότι τελικά
11:59
we're not the only beings with personalities, minds
201
694000
3000
δεν είμαστε τα μόνα όντα με προσωπικότητες, διάνοιες
12:02
and above all feelings, and then we start to think
202
697000
2000
και, πάνω από όλα, αισθήματα, και τότε αρχίζουμε να σκεφτόμαστε
12:04
about ways we use and abuse
203
699000
2000
τρόπους που χρησιμοποιούμε και κακοποιούμε
12:06
so many other sentient, sapient creatures on this planet,
204
701000
6000
τόσα πολλά συναισθανόμενα, σοφά πλάσματα πάνω σε αυτό τον πλανήτη,
12:12
it really gives cause for deep shame, at least for me.
205
707000
5000
αυτό πράγματι αποτελεί αιτία για βαθιά ντροπή, τουλάχιστον για μένα.
12:19
So, the sad thing is that these chimpanzees --
206
714000
4000
Έτσι, το λυπηρό είναι ότι αυτοί οι χιμπατζήδες --
12:23
who've perhaps taught us, more than any other creature, a little humility --
207
718000
4000
που μας έχουν ίσως διδάξει, περισσότερο από κάθε άλλο πλάσμα, λίγη ταπεινότητα --
12:27
are in the wild, disappearing very fast.
208
722000
3000
εξαφανίζονται πολύ γρήγορα στη φύση.
12:30
They're disappearing for the reasons
209
725000
2000
Εξαφανίζονται για τους λόγους
12:32
that all of you in this room know only too well.
210
727000
3000
που όλοι σας σε αυτό το δωμάτιο γνωρίζετε πολύ καλά.
12:35
The deforestation, the growth of human populations, needing more land.
211
730000
5000
Η αποψίλωση των δασών, η αύξηση των ανθρώπινων πληθυσμών που χρειάζονται περισσότερη γη.
12:40
They're disappearing because some timber companies
212
735000
3000
Εξαφανίζονται επειδή κάποιες εταιρείες ξυλείας
12:43
go in with clear-cutting.
213
738000
2000
επιδίδονται σε αποψιλωτική υλοτομία.
12:45
They're disappearing in the heart of their range in Africa
214
740000
4000
Εξαφανίζονται στην καρδιά της περιοχής τους στην Αφρική
12:49
because the big multinational logging companies have come in and made roads --
215
744000
5000
επειδή οι μεγάλες πολυεθνικές εταιρίες ξυλείας έχουν εισέλθει και φτιάχνουν δρόμους --
12:54
as they want to do in Ecuador
216
749000
2000
και θέλουν να το κάνουν στο Εκουαδόρ
12:56
and other parts where the forests remain untouched --
217
751000
2000
και σε άλλα μέρη όπου τα δάση παραμένουν ανέγγιχτα --
12:59
to take out oil or timber.
218
754000
4000
για βγάλουν πετρέλαιο ή ξυλεία.
13:03
And this has led in Congo basin, and other parts of the world,
219
758000
5000
Και αυτό έχει οδηγήσει στην λεκάνη του Κόνγκο και σε άλλα μέρη του κόσμου,
13:08
to what is known as the bush-meat trade.
220
763000
2000
σε αυτό που είναι γνωστό ως εμπόριο κρέατος αγρίων ζώων.
13:10
This means that although for hundreds, perhaps thousands of years,
221
765000
4000
Αυτό σημαίνει ότι αν και για εκατοντάδες, ίσως χιλιάδες χρόνια,
13:14
people have lived in those forests, or whatever habitat it is,
222
769000
4000
οι άνθρωποι ζουν σε αυτά τα δάση, ή σε όποιο ενδιαίτημα κι αν είναι,
13:18
in harmony with their world, just killing the animals they need
223
773000
3000
σε αρμονία με τον κόσμο τους, απλώς σκοτώνοντας τα ζώα που χρειάζονται
13:21
for themselves and their families --
224
776000
2000
γι' αυτούς και τις οικογένειές τους --
13:23
now, suddenly, because of the roads,
225
778000
3000
τώρα, ξαφνικά, λόγω των δρόμων,
13:26
the hunters can go in from the towns.
226
781000
2000
οι κυνηγοί μπορούν να έρθουν από τις πόλεις.
13:28
They shoot everything, every single thing that moves
227
783000
3000
Πυροβολούν οτιδήποτε, κάθε ένα πράγμα που κινείται
13:31
that's bigger than a small rat; they sun-dry it or smoke it.
228
786000
5000
που είναι μεγαλύτερο από ένα μικρό ποντίκι, το ξηραίνουν στον ήλιο ή το καπνίζουν.
13:36
And now they've got transport; they take it on the logging trucks
229
791000
3000
Και τώρα έχουν μεταφορικά μέσα, το μεταφέρουν με τα φορτηγά των υλοτόμων
13:39
or the mining trucks into the towns where they sell it.
230
794000
4000
ή τα φορτηγά των ορυχείων στις πόλεις όπου το πουλάνε.
13:43
And people will pay more for bush-meat, as it's called,
231
798000
5000
Και οι άνθρωποι θα πληρώσουν περισσότερα για κρέας αγρίων ζώων, όπως ονομάζεται,
13:48
than for domestic meat -- it's culturally preferred.
232
803000
3000
απ' ό,τι για το κρέας των οικόσιτων ζώων -- το προτιμούν λόγω κουλτούρας.
13:51
And it's not sustainable, and the huge logging camps in the forest
233
806000
4000
Και δεν είναι βιώσιμο, και οι τεράστιοι υλοτομικοί καταυλισμοί στο δάσος
13:55
are now demanding meat, so the Pygmy hunters in the Congo basin
234
810000
4000
τώρα απαιτούν κρέας, έτσι οι Πυγμαίοι κυνηγοί στη λεκάνη του Κόνγκο,
13:59
who've lived there with their wonderful way of living
235
814000
4000
που έχουν ζήσει εκεί με τον θαυμάσιο τρόπο ζωής τους
14:03
for so many hundreds of years are now corrupted.
236
818000
3000
για τόσες πολλές εκατοντάδες χρόνια, έχουν τώρα διαφθαρεί.
14:06
They're given weapons; they shoot for the logging camps; they get money.
237
821000
3000
Τους έχουν δώσει όπλα, κυνηγούν για τους υλοτομικούς καταυλισμούς, παίρνουν χρήματα.
14:09
Their culture is being destroyed,
238
824000
3000
Η κουλτούρα τους έχει καταστραφεί,
14:12
along with the animals upon whom they depend.
239
827000
3000
μαζί με τα ζώα από τα οποία εξαρτώνται.
14:15
So, when the logging camp moves, there's nothing left.
240
830000
3000
Έτσι, όταν ο υλοτομικός καταυλισμός μετακινείται, δεν έχει μείνει τίποτα.
14:18
We talked already about the loss of human cultural diversity,
241
833000
3000
Έχουμε μιλήσει ήδη για την απώλεια της ποικιλομορφίας της ανθρώπινης κουλτούρας
14:21
and I've seen it happening with my own eyes.
242
836000
3000
και το έχω δει να συμβαίνει με τα ίδια μου τα μάτια.
14:24
And the grim picture in Africa -- I love Africa,
243
839000
4000
Και η ζοφερή εικόνα στην Αφρική -- αγαπώ την Αφρική,
14:28
and what do we see in Africa?
244
843000
2000
και τι βλέπουμε στην Αφρική;
14:30
We see deforestation;
245
845000
3000
Βλέπουμε αποδάσωση,
14:33
we see the desert spreading; we see massive hunger;
246
848000
5000
βλέπουμε την έρημο να απλώνεται, βλέπουμε μαζική πείνα,
14:38
we see disease and we see population growth in areas
247
853000
4000
βλέπουμε ασθένειες και βλέπουμε αύξηση πληθυσμών σε περιοχές
14:42
where there are more people living on a certain piece of land
248
857000
4000
όπου υπάρχουν περισσότεροι άνθρωποι που ζουν σε συγκεκριμένες περιοχές
14:46
than the land can possibly support,
249
861000
2000
από όσους η γη μπορεί πιθανώς να υποστηρίξει,
14:48
and they're too poor to buy food from elsewhere.
250
863000
3000
και είναι πολύ φτωχοί για να αγοράσουν φαγητό από αλλού.
14:51
Were the people that we heard about yesterday,
251
866000
3000
Ήταν οι άνθρωποι για τους οποίους ακούσαμε χθες,
14:54
on the Easter Island, who cut down their last tree -- were they stupid?
252
869000
4000
στο Νησί του Πάσχα, που έκοψαν το τελευταίο τους δέντρο -- ήταν ανόητοι;
14:58
Didn't they know what was happening?
253
873000
2000
Δεν γνώριζαν τι συνέβαινε;
15:00
Of course, but if you've seen the crippling poverty
254
875000
2000
Φυσικά, αλλά αν έχετε δει την καταστροφική φτώχεια
15:02
in some of these parts of the world
255
877000
2000
σε μερικά από αυτά τα μέρη του κόσμου
15:04
it isn't a question of "Let's leave the tree for tomorrow."
256
879000
3000
δεν τίθεται θέμα του τύπου --
ας αφήσουμε το δέντρο για αύριο.
ας αφήσουμε το δέντρο για αύριο.
15:07
"How am I going to feed my family today?
257
882000
2000
«Πώς θα ταΐσω την οικογένειά μου σήμερα;
15:09
Maybe I can get just a few dollars from this last tree
258
884000
3000
Ίσως να μπορέσω να πάρω μόλις
λίγα δολάρια από αυτό το τελευταίο δέντρο
λίγα δολάρια από αυτό το τελευταίο δέντρο
15:12
which will keep us going a little bit longer,
259
887000
2000
που θα μας βοηθήσουν
να προχωρήσουμε λίγο περισσότερο,
να προχωρήσουμε λίγο περισσότερο,
15:14
and then we'll pray that something will happen
260
889000
3000
και μετά θα προσευχόμαστε
ότι κάτι θα συμβεί
ότι κάτι θα συμβεί
15:17
to save us from the inevitable end."
261
892000
3000
για να μας σώσει
από το αναπόφευκτο τέλος».
από το αναπόφευκτο τέλος».
15:20
So, this is a pretty grim picture.
262
895000
3000
Λοιπόν, αυτή είναι
μια αρκετά ζοφερή εικόνα.
μια αρκετά ζοφερή εικόνα.
15:23
The one thing we have, which makes us so different
263
898000
4000
Το μόνο που έχουμε, που μας κάνει τόσο διαφορετικούς
15:27
from chimpanzees or other living creatures,
264
902000
2000
από τους χιμπατζήδες ή τα άλλα ζωντανά πλάσματα,
15:29
is this sophisticated spoken language --
265
904000
3000
είναι αυτή η πολύπλοκη καθομιλουμένη γλώσσα --
15:32
a language with which we can tell children
266
907000
2000
μια γλώσσα με την οποία μπορούμε να μιλήσουμε στα παιδιά
15:34
about things that aren't here.
267
909000
2000
για πράγματα που δεν είναι εδώ.
15:36
We can talk about the distant past, plan for the distant future,
268
911000
4000
Μπορούμε να μιλήσουμε για το μακρινό παρελθόν, να σχεδιάσουμε το μακρινό μέλλον,
15:40
discuss ideas with each other,
269
915000
2000
να συζητήσουμε ιδέες ο ένας με τον άλλον,
15:42
so that the ideas can grow from the accumulated wisdom of a group.
270
917000
4000
έτσι ώστε οι ιδέες να μπορέσουν να αναπτυχθούν από τη συσσωρευμένη σοφία μιας ομάδας.
15:46
We can do it by talking to each other;
271
921000
2000
Μπορούμε να το κάνουμε μιλώντας ο ένας στον άλλον,
15:48
we can do it through video; we can do it through the written word.
272
923000
4000
μπορούμε να το κάνουμε μέσω βίντεο, μπορούμε να το κάνουμε μέσω του γραπτού λόγου.
15:52
And we are abusing this great power we have to be wise stewards,
273
927000
5000
Και τώρα κακοποιούμε αυτή τη σπουδαία δύναμη που έχουμε να είμαστε σοφοί συντονιστές
15:57
and we're destroying the world.
274
932000
2000
και καταστρέφουμε τον κόσμο.
15:59
In the developed world, in a way, it's worse,
275
934000
3000
Στον αναπτυγμένο κόσμο κατά ένα τρόπο, είναι χειρότερο,
16:02
because we have so much access to knowledge
276
937000
3000
διότι έχουμε τόσο πολλή πρόσβαση στη γνώση
16:05
of the stupidity of what we're doing.
277
940000
2000
της ανοησίας αυτού που κάνουμε.
16:07
Do you know, we're bringing little babies
278
942000
3000
Ξέρετε, φέρνουμε μωράκια
16:10
into a world where, in many places, the water is poisoning them?
279
945000
5000
σε έναν κόσμο όπου, σε πολλά μέρη, το νερό τα δηλητηριάζει.
16:15
And the air is harming them, and the food that's grown
280
950000
4000
Και ο αέρας τα βλάπτει, και η τροφή που έχει καλλιεργηθεί
16:19
from the contaminated land is poisoning them.
281
954000
3000
στη μολυσμένη γη τα δηλητηριάζει.
16:22
And that's not just in the far-away developing world; that's everywhere.
282
957000
4000
Και αυτό δεν συμβαίνει μόνο στον μακρινό αναπτυσσόμενο κόσμο, συμβαίνει παντού.
16:26
Do you know we all have about 50 chemicals
283
961000
2000
Γνωρίζετε ότι όλοι έχουμε περίπου 50 χημικές ουσίες
16:28
in our bodies we didn't have about 50 years ago?
284
963000
4000
στο σώμα μας που δεν είχαμε πριν περίπου 50 χρόνια;
16:32
And so many of these diseases, like asthma
285
967000
4000
Και τόσες πολλές από αυτές τις ασθένειες, όπως το άσθμα
16:36
and certain kinds of cancers, are on the increase
286
971000
3000
και κάποια είδη καρκίνου, βρίσκονται σε αύξηση
16:39
around places where our filthy toxic waste is dumped.
287
974000
5000
γύρω από περιοχές όπου απορρίπτονται βρωμερά τοξικά απόβλητα.
16:44
We're harming ourselves around the world,
288
979000
3000
Βλάπτουμε τους εαυτούς μας σε όλο τον κόσμο,
16:47
as well as harming the animals, as well as harming nature herself --
289
982000
4000
όπως επίσης βλάπτουμε τα ζώα, όπως επίσης βλάπτουμε την ίδια τη φύση.
16:51
Mother Nature, that brought us into being;
290
986000
3000
Η Μητέρα Φύση, που μας έδωσε την ύπαρξη.
16:54
Mother Nature, where I believe we need to spend time,
291
989000
4000
Η Μητέρα Φύση, όπου πιστεύω χρειάζεται να ξοδέψουμε χρόνο,
16:58
where there's trees and flowers and birds
292
993000
2000
όπου υπάρχουν δέντρα και άνθη και πτηνά
17:00
for our good psychological development.
293
995000
3000
για την καλή ψυχολογική μας ανάπτυξη.
17:03
And yet, there are hundreds and hundreds of children
294
998000
3000
Και όμως, υπάρχουν εκατοντάδες και εκατοντάδες παιδιά
17:06
in the developed world who never see nature,
295
1001000
2000
στον αναπτυγμένο κόσμο που ποτέ δεν βλέπουν τη φύση,
17:08
because they're growing up in concrete
296
1003000
2000
διότι μεγαλώνουν στο τσιμέντο
17:10
and all they know is virtual reality,
297
1005000
2000
και όλα όσα γνωρίζουν είναι εικονική πραγματικότητα,
17:12
with no opportunity to go and lie in the sun,
298
1007000
4000
χωρίς καμία ευκαιρία να πάνε και να ξαπλώσουν στον ήλιο,
17:16
or in the forest, with the dappled sun-specks
299
1011000
3000
ή στο δάσος, με τις διάστικτες ηλιακές κηλίδες
17:19
coming down from the canopy above.
300
1014000
3000
να κατεβαίνουν από το θόλο από πάνω τους.
17:22
As I was traveling around the world, you know,
301
1017000
3000
Καθώς ταξίδευα σε όλο τον κόσμο, ξέρετε,
17:25
I had to leave the forest -- that's where I love to be.
302
1020000
3000
έπρεπε να αφήσω το δάσος -- εκεί αγαπώ να βρίσκομαι.
17:28
I had to leave these fascinating chimpanzees
303
1023000
3000
Έπρεπε να αφήσω αυτούς τους συναρπαστικούς χιμπατζήδες
17:31
for my students and field staff to continue studying
304
1026000
4000
στους φοιτητές μου και στο προσωπικό πεδίου, για να συνεχίζουν να τους μελετούν,
17:35
because, finding they dwindled from about two million
305
1030000
3000
διότι, ανακαλύπτοντας ότι μειώθηκαν από περίπου δυο εκατομμύρια
17:38
100 years ago to about 150,000 now,
306
1033000
4000
100 χρόνια πριν σε περίπου 150.000 τώρα,
17:42
I knew I had to leave the forest to do what I could
307
1037000
3000
ήξερα ότι έπρεπε να αφήσω το δάσος για να κάνω ό,τι μπορούσα
17:45
to raise awareness around the world.
308
1040000
2000
για να εγείρω τη συνειδητοποίηση σε όλο τον κόσμο.
17:47
And the more I talked about the chimpanzees' plight,
309
1042000
3000
Και όσο περισσότερο μιλούσα για το χάλι των χιμπατζήδων,
17:50
the more I realized the fact that everything's interconnected,
310
1045000
5000
τόσο περισσότερο συνειδητοποιούσα το γεγονός ότι καθετί είναι διασυνδεδεμένο,
17:55
and the problems of the developing world
311
1050000
2000
και ότι τα προβλήματα του αναπτυσσόμενου κόσμου
17:57
so often stem from the greed of the developed world,
312
1052000
3000
τόσο συχνά πηγάζουν από την απληστία του αναπτυγμένου κόσμου,
18:00
and everything was joining together, and making -- not sense,
313
1055000
5000
και όλα συνδέονταν, και ήταν -- όχι λογικό,
18:05
hope lies in sense, you said -- it's making a nonsense.
314
1060000
4000
η ελπίδα βρίσκεται στη λογική, είπατε -- ήταν μια ανοησία.
18:09
How can we do it?
315
1064000
1000
Πώς μπορούμε να το κάνουμε;
18:10
Somebody said that yesterday.
316
1065000
2000
Κάποιος το είπε αυτό χθες,
18:12
And as I was traveling around, I kept meeting young people who'd lost hope.
317
1067000
5000
και καθώς ταξίδευα τριγύρω, συνέχεια συναντούσα νέους ανθρώπους που είχαν χάσει την ελπίδα.
18:17
They were feeling despair,
318
1072000
3000
Αισθάνονταν απελπισία,
18:20
they were feeling, "Well, it doesn't matter what we do;
319
1075000
3000
αισθάνονταν, «Λοιπόν, δεν έχει σημασία τι κάνουμε,
18:23
eat, drink and be merry, for tomorrow we die.
320
1078000
2000
τρώμε, πίνουμε και χαιρόμαστε, γιατί αύριο θα πεθάνουμε.
18:25
Everything is hopeless -- we're always being told so by the media."
321
1080000
4000
Κάθε τι είναι μάταιο -- πάντα έτσι μας λένε τα μέσα».
18:29
And then I met some who were angry,
322
1084000
3000
Και μετά συνάντησα κάποιους που ήταν θυμωμένοι,
18:32
and anger that can turn to violence,
323
1087000
2000
και ο θυμός μπορεί να μετατραπεί σε βία,
18:34
and we're all familiar with that.
324
1089000
3000
και όλοι το γνωρίζουμε αυτό.
18:37
And I have three little grandchildren,
325
1092000
4000
Και έχω τρία μικρά εγγόνια,
18:41
and when some of these students would say to me
326
1096000
3000
και κάποιοι από αυτούς τους σπουδαστές θα μου έλεγαν
18:44
at high school or university, they'd say, "We're angry,"
327
1099000
3000
στο γυμνάσιο ή στο πανεπιστήμιο, θα έλεγαν, «Είμαστε θυμωμένοι»,
18:47
or "We're filled with despair, because we feel
328
1102000
3000
ή «Είμαστε γεμάτοι απελπισία,
γιατί αισθανόμαστε
γιατί αισθανόμαστε
18:50
you've compromised our future, and there's nothing we can do about it."
329
1105000
4000
ότι έχετε εκθέσει το μέλλον μας σε κίνδυνο, και δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα γι' αυτό».
18:54
And I looked in the eyes of my little grandchildren,
330
1109000
2000
Και κοίταξα στα μάτια τα μικρά μου εγγόνια,
18:56
and think how much we've harmed this planet since I was their age.
331
1111000
4000
και σκέφτομαι πόσο πολύ έχουμε βλάψει αυτό τον πλανήτη από τότε που ήμουν στην ηλικία τους.
19:00
I feel this deep shame, and that's why in 1991 in Tanzania,
332
1115000
6000
Αισθάνομαι αυτή τη βαθιά ντροπή, και να γιατί το 1991 στην Τανζανία,
19:06
I started a program that's called Roots and Shoots.
333
1121000
3000
ξεκίνησα ένα πρόγραμμα που ονομάζεται Roots and Shoots [Ρίζες και Βλαστάρια]
19:09
There's little brochures all around outside,
334
1124000
4000
Υπάρχουν μικρά φυλλάδια παντού έξω
19:13
and if any of you have anything to do with children and care about their future,
335
1128000
4000
και αν κάποιος από εσάς έχει οποιαδήποτε σχέση με παιδιά και νοιάζεται για το μέλλον τους,
19:17
I beg that you pick up that brochure.
336
1132000
3000
σας εκλιπαρώ να πάρετε αυτό το φυλλάδιο.
19:20
And Roots and Shoots is a program for hope.
337
1135000
4000
Και το Roots and Shoots είναι ένα πρόγραμμα για την ελπίδα.
19:24
Roots make a firm foundation.
338
1139000
2000
Οι Ρίζες [Roots] φτιάχνουν γερά θεμέλια.
19:26
Shoots seem tiny,
339
1141000
2000
Τα Βλαστάρια [Shoots] μοιάζουν μικρά,
19:28
but to reach the sun they can break through brick walls.
340
1143000
3000
αλλά για να φτάσουν στον ήλιο πρέπει να διαπεράσουν τοίχους από τούβλα.
19:31
See the brick walls as all the problems
341
1146000
2000
Δείτε τους τοίχους από τούβλα σαν όλα τα προβλήματα
19:33
that we've inflicted on this planet.
342
1148000
2000
που έχουμε προκαλέσει πάνω σε αυτόν τον πλανήτη.
19:35
Then, you see, it is a message of hope.
343
1150000
4000
Τότε, βλέπετε, είναι ένα μήνυμα ελπίδας.
19:39
Hundreds and thousands of young people around the world
344
1154000
2000
Εκατοντάδες και χιλιάδες νέοι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο
19:41
can break through, and can make this a better world.
345
1156000
4000
μπορούν να περάσουν και μπορούν να κάνουν αυτό τον κόσμο καλύτερο.
19:45
And the most important message of Roots and Shoots
346
1160000
3000
Και το πιο σημαντικό μήνυμα του Roots and Shoots
19:48
is that every single individual makes a difference.
347
1163000
4000
είναι ότι κάθε ένα άτομο κάνει τη διαφορά.
19:52
Every individual has a role to play.
348
1167000
2000
Κάθε άτομο έχει ένα ρόλο να παίξει.
19:54
Every one of us impacts the world around us everyday,
349
1169000
4000
Καθένας από εμάς επηρεάζει τον κόσμο γύρω μας κάθε μέρα,
19:58
and you scientists know that you can't actually --
350
1173000
3000
και εσείς οι επιστήμονες γνωρίζετε ότι δεν μπορείτε πραγματικά --
20:01
even if you stay in bed all day, you're breathing oxygen
351
1176000
3000
ακόμα κι αν μένετε στο κρεβάτι όλη μέρα, εισπνέετε οξυγόνο
20:04
and giving out CO2, and probably going to the loo,
352
1179000
4000
και εκπνέετε CO2 και πιθανώς πηγαίνετε στο μπάνιο
20:08
and things like that --
353
1183000
2000
και πράγματα σαν αυτά.
20:10
you're making a difference in the world.
354
1185000
2000
Επηρεάζετε τον κόσμο.
20:12
So, the Roots and Shoots program
355
1187000
3000
Έτσι, το πρόγραμμα Roots and Shoots
20:15
involves youth in three kinds of projects.
356
1190000
5000
εμπλέκει νέους σε τρία είδη προγραμμάτων.
20:20
And these are projects to make the world around them a better place.
357
1195000
4000
Και αυτά είναι προγράμματα για να κάνουν τον κόσμο γύρω τους ένα καλύτερο μέρος.
20:24
One project to show care and concern for your own human community.
358
1199000
6000
Ένα πρόγραμμα είναι να δείξουν φροντίδα και ενδιαφέρον για τη δική τους ανθρώπινη κοινότητα.
20:30
One for animals, including domestic animals -- and I have to say,
359
1205000
4000
Ένα για ζώα, συμπεριλαμβανομένων των οικόσιτων ζώων -- και πρέπει να πω ότι
20:34
I learned everything I know about animal behavior
360
1209000
2000
έμαθα όλα όσα ξέρω για τη συμπεριφορά των ζώων
20:36
even before I got to Gombe and the chimps from my dog, Rusty,
361
1211000
4000
πριν ακόμα πάω στο Γκόμπε και τους χιμπατζήδες, από το σκύλο μου, τον Ράστι,
20:40
who was my childhood companion.
362
1215000
3000
που ήταν ο σύντροφος της παιδικής μου ηλικίας.
20:43
And the third kind of project: something for the local environment.
363
1218000
4000
Και το τρίτο είδος προγράμματος, κάτι για το τοπικό περιβάλλον.
20:48
So what the kids do depends first of all, how old are they --
364
1223000
4000
Έτσι το τι κάνουν τα παιδιά εξαρτάται πρώτα απ' όλα, από το τι ηλικίας είναι --
20:52
and we go now from pre-school right through university.
365
1227000
4000
και πηγαίνουμε τώρα από την προσχολική ηλικία μέχρι το πανεπιστήμιο.
20:56
It's going to depend whether they're inner-city or rural.
366
1231000
3000
Θα εξαρτηθεί από το αν είναι σε πόλη ή σε ύπαιθρο.
20:59
It's going to depend if they're wealthy or impoverished.
367
1234000
5000
Θα εξαρτηθεί από το αν είναι πλούσια ή φτωχά.
21:04
It's going to depend which part, say, of America they're in.
368
1239000
3000
Θα εξαρτηθεί από το σε ποιο μέρος, ας πούμε, της Αμερικής βρίσκονται.
21:07
We're in every state now, and the problems in Florida
369
1242000
3000
Είμαστε σε κάθε πολιτεία τώρα, και τα προβλήματα στη Φλόριντα
21:10
are different from the problems in New York.
370
1245000
2000
είναι διαφορετικά από τα προβλήματα στη Νέα Υόρκη.
21:13
It's going to depend on which country they're in --
371
1248000
2000
Θα εξαρτηθεί από το σε ποια χώρα βρίσκονται --
21:15
and we're already in 60-plus countries, with about 5,000 active groups --
372
1250000
6000
και είμαστε ήδη σε περισσότερες από 60 χώρες, με περίπου 5.000 ενεργές ομάδες --
21:21
and there are groups all over the place that I keep hearing about
373
1256000
4000
και υπάρχουν ομάδες παντού
για τις οποίες συνέχεια ακούω
για τις οποίες συνέχεια ακούω
21:25
that I've never even heard of, because the kids are taking the program
374
1260000
3000
που δεν είχα καν ακούσει ποτέ,
διότι τα παιδιά παίρνουν το πρόγραμμα
διότι τα παιδιά παίρνουν το πρόγραμμα
21:28
and spreading it themselves.
375
1263000
2000
και το διαδίδουν τα ίδια.
21:30
Why?
376
1265000
2000
Γιατί;
21:32
Because they're buying into it,
377
1267000
2000
Γιατί το πιστεύουν
21:34
and they're the ones who get to decide what they're going to do.
378
1269000
3000
και είναι αυτά που αποφασίζουν τι θα κάνουν.
21:37
It isn't something that their parents tell them,
379
1272000
2000
Δεν είναι κάτι που τους λένε οι γονείς τους
21:39
or their teachers tell them.
380
1274000
2000
ή που τους λένε οι δάσκαλοί τους.
21:41
That's effective, but if they decide themselves,
381
1276000
3000
Αυτό είναι αποτελεσματικό, αλλά αν αποφασίσουν μόνα τους,
21:44
"We want to clean this river
382
1279000
3000
«Θέλουμε να καθαρίσουμε αυτό το ποτάμι
21:47
and put the fish back that used to be there.
383
1282000
2000
και να βάλουμε τα ψάρια πίσω εκεί που ήταν.
21:49
We want to clear away the toxic soil
384
1284000
5000
Θέλουμε να καθαρίσουμε το τοξικό έδαφος
21:54
from this area and have an organic garden.
385
1289000
2000
από αυτή την περιοχή και να έχουμε έναν οργανικό κήπο.
21:56
We want to go and spend time with the old people
386
1291000
3000
Θέλουμε να πάμε και να περάσουμε χρόνο με τους ηλικιωμένους
21:59
and hear their stories and record their oral histories.
387
1294000
4000
και να ακούσουμε τις αφηγήσεις τους και να καταγράψουμε τις προφορικές τους ιστορίες.
22:04
We want to go and work in a dog shelter.
388
1299000
2000
Θέλουμε να πάμε και να δουλέψουμε σε ένα καταφύγιο σκύλων.
22:06
We want to learn about animals. We want ... "
389
1301000
2000
Θέλουμε να μάθουμε για τα ζώα. Θέλουμε ... »
22:08
You know, it goes on and on, and this is very hopeful for me.
390
1303000
4000
Ξέρετε, αυτό συνεχίζεται και συνεχίζεται, και αυτό είναι πολύ ελπιδοφόρο για μένα.
22:12
As I travel around the world 300 days a year,
391
1307000
4000
Καθώς ταξιδεύω στον κόσμο 300 μέρες το χρόνο,
22:16
everywhere there's a group of Roots and Shoots of different ages.
392
1311000
3000
παντού υπάρχει μια ομάδα του Roots and Shoots διαφορετικών ηλικιών.
22:19
Everywhere there are children with shining eyes saying,
393
1314000
2000
Παντού υπάρχουν παιδιά με λαμπερά μάτια που λένε,
22:21
"Look at the difference we've made."
394
1316000
3000
«Κοιτάξτε τη διαφορά που έχουμε κάνει».
22:24
And now comes the technology into it,
395
1319000
2000
Και τώρα μπαίνει η τεχνολογία σ' αυτό,
22:26
because with this new way of communicating electronically
396
1321000
5000
διότι με αυτό το νέο τρόπο της ηλεκτρονικής επικοινωνίας
22:31
these kids can communicate with each other around the world.
397
1326000
4000
αυτά τα παιδιά μπορούν να επικοινωνήσουν το ένα με το άλλο σε όλο τον κόσμο.
22:35
And if anyone is interested to help us, we've got so many ideas
398
1330000
3000
Και αν κάποιος ενδιαφέρεται να μας βοηθήσει, έχουμε τόσο πολλές ιδέες,
22:38
but we need help -- we need help to create the right kind of system
399
1333000
6000
αλλά χρειαζόμαστε βοήθεια -- χρειαζόμαστε βοήθεια για να δημιουργήσουμε το σωστό είδος συστήματος,
22:44
that will help these young people to communicate their excitement.
400
1339000
4000
που θα βοηθήσει αυτούς τους νέους ανθρώπους να μεταδώσουν τον ενθουσιασμό τους.
22:48
But also -- and this is so important -- to communicate their despair,
401
1343000
5000
Αλλά επίσης -- και αυτό είναι τόσο σημαντικό -- να μεταδώσουν την απελπισία τους,
22:53
to say, "We've tried this and it doesn't work, and what shall we do?"
402
1348000
3000
να πουν, «Έχουμε δοκιμάσει αυτό
και δεν λειτουργεί και τι να κάνουμε;»
και δεν λειτουργεί και τι να κάνουμε;»
22:56
And then, lo and behold, there's another group answering these kids
403
1351000
4000
Και τότε, προσέξτε, υπάρχει μια άλλη ομάδα που απαντά σε αυτά τα παιδιά
23:00
who may be in America, or maybe this is a group in Israel,
404
1355000
3000
που μπορεί να είναι στην Αμερική ή μπορεί να είναι μια ομάδα στο Ισραήλ,
23:03
saying, "Yeah, you did it a little bit wrong. This is how you should do it."
405
1358000
5000
που λένε «Ε, κάνατε ένα μικρό λάθος.
Έτσι θα έπρεπε να το κάνετε».
Έτσι θα έπρεπε να το κάνετε».
23:08
The philosophy is very simple.
406
1363000
3000
Η φιλοσοφία είναι πολύ απλή.
23:11
We do not believe in violence.
407
1366000
3000
Δεν πιστεύουμε στη βία.
23:14
No violence, no bombs, no guns.
408
1369000
3000
Όχι βία, όχι βόμβες, όχι όπλα.
23:17
That's not the way to solve problems.
409
1372000
2000
Αυτός δεν είναι ο τρόπος να λύνεις προβλήματα.
23:19
Violence leads to violence, at least in my view.
410
1374000
4000
Η βία οδηγεί σε βία, τουλάχιστον όπως το βλέπω εγώ.
23:23
So how do we solve?
411
1378000
2000
Λοιπόν, πώς βρίσκουμε λύσεις;
23:25
The tools for solving the problems are knowledge and understanding.
412
1380000
5000
Τα εργαλεία επίλυσης των προβλημάτων είναι η γνώση και η κατανόηση.
23:30
Know the facts, but see how they fit in the big picture.
413
1385000
3000
Γνωρίστε τα δεδομένα, αλλά δείτε πώς ταιριάζουν στη μεγάλη εικόνα.
23:33
Hard work and persistence --don't give up --
414
1388000
3000
Σκληρή δουλειά και επιμονή -- μην το βάζετε κάτω --
23:36
and love and compassion leading to respect for all life.
415
1391000
5000
και αγάπη και συμπόνια οδηγούν στο σεβασμό για όλη τη ζωή.
23:41
How many more minutes? Two, one?
416
1396000
2000
Πόσα λεπτά ακόμα; Δύο, ένα;
23:43
Chris Anderson: One -- one to two.
417
1398000
2000
Κρις Άντερσον: Ένα - ένα με δυο.
23:45
Jane Goodall: Two, two, I'm going to take two.
418
1400000
2000
Τζέιν Γκούνταλ: Δύο, δύο, θα πάρω δύο.
23:47
(Laughter)
419
1402000
1000
(Γέλια)
23:48
Are you going to come and drag me off?
420
1403000
2000
Πρόκειται να έρθετε και να με απομακρύνετε;
23:50
(Laughter)
421
1405000
2000
(Γέλια)
23:52
Anyway -- so basically, Roots and Shoots
422
1407000
4000
Τέλος πάντων -- έτσι βασικά, το Roots and Shoots
23:56
is beginning to change young people's lives.
423
1411000
3000
αρχίζει να αλλάζει τις ζωές νέων ανθρώπων.
23:59
It's what I'm devoting most of my energy to.
424
1414000
4000
Είναι αυτό στο οποίο έχω αφιερώσει την περισσότερη ενέργειά μου.
24:03
And I believe that a group like this can have a very major impact,
425
1418000
7000
Και πιστεύω ότι μια ομάδα σαν αυτή μπορεί να έχει μια πολύ σοβαρή επίδραση,
24:10
not just because you can share technology with us,
426
1425000
3000
όχι απλώς επειδή μπορείτε να μοιραστείτε τεχνολογία με εμάς,
24:13
but because so many of you have children.
427
1428000
3000
αλλά επειδή τόσοι πολλοί από εσάς έχουν παιδιά.
24:16
And if you take this program out, and give it to your children,
428
1431000
5000
Και αν διαδώσετε αυτό το πρόγραμμα και το προτείνετε στα παιδιά σας,
24:21
they have such a good opportunity to go out and do good,
429
1436000
4000
έχουν μια τόσο καλή ευκαιρία να βγουν έξω και να κάνουν καλό,
24:25
because they've got parents like you.
430
1440000
2000
επειδή έχουν γονείς σαν εσάς.
24:27
And it's been so clear how much you all care
431
1442000
4000
Και είναι τόσο σαφές πόσο πολύ εσείς όλοι νοιάζεστε
24:31
about trying to make this world a better place.
432
1446000
2000
για την προσπάθεια να κάνουμε αυτόν τον κόσμο ένα καλύτερο μέρος.
24:33
It's very encouraging.
433
1448000
2000
Είναι πολύ ενθαρρυντικό.
24:35
But the kids do ask me --
434
1450000
2000
Αλλά τα παιδιά πράγματι με ρωτούν --
24:37
and this won't take more than two minutes, I promise --
435
1452000
2000
και αυτό δεν θα πάρει περισσότερο από δυο λεπτά, το υπόσχομαι --
24:39
the kids say, "Dr. Jane, do you really have hope for the future?
436
1454000
5000
τα παιδιά λένε, «Δρ. Τζέιν,
έχετε πράγματι ελπίδα για το μέλλον;
έχετε πράγματι ελπίδα για το μέλλον;
24:44
You travel, you see all these horrible things happening."
437
1459000
4000
Ταξιδεύετε, βλέπετε όλα αυτά
τα απαίσια πράγματα να συμβαίνουν».
τα απαίσια πράγματα να συμβαίνουν».
24:48
Firstly, the human brain -- I don't need to say anything about that.
438
1463000
4000
Πρώτον, ο ανθρώπινος εγκέφαλος --
δεν χρειάζεται να πω κάτι γι' αυτό.
δεν χρειάζεται να πω κάτι γι' αυτό.
24:52
Now that we know what the problems are around the world,
439
1467000
3000
Τώρα που γνωρίζουμε ότι τα προβλήματα
είναι σε όλο τον κόσμο,
είναι σε όλο τον κόσμο,
24:55
human brains like yours are rising to solve those problems.
440
1470000
4000
οι ανθρώπινοι εγκέφαλοι σαν τους δικούς σας εγείρονται για να λύσουν αυτά τα προβλήματα.
24:59
And we've talked a lot about that.
441
1474000
2000
Και έχουμε μιλήσει πολύ για αυτό.
25:01
Secondly, the resilience of nature.
442
1476000
3000
Δεύτερον, η προσαρμοστικότητα της φύσης.
25:04
We can destroy a river,
443
1479000
2000
Μπορούμε να καταστρέψουμε ένα ποτάμι,
25:06
and we can bring it back to life.
444
1481000
2000
και μπορούμε να το ξαναφέρουμε στη ζωή.
25:08
We can see a whole area desolated,
445
1483000
5000
Μπορούμε να δούμε μια ολόκληρη περιοχή να ερημώνεται
25:13
and it can be brought back to bloom again, with time or a little help.
446
1488000
5000
και μπορεί να ανθήσει και πάλι, με το πέρασμα του χρόνου ή με μια μικρή βοήθεια.
25:18
And thirdly, the last speaker talked about -- or the speaker before last,
447
1493000
6000
Και τρίτον, ο τελευταίος ομιλητής μίλησε
σχετικά -- ή ο προτελευταίος ομιλητής,
σχετικά -- ή ο προτελευταίος ομιλητής,
25:24
talked about the indomitable human spirit.
448
1499000
3000
μίλησε σχετικά
με το ακατάβλητο ανθρώπινο πνεύμα.
με το ακατάβλητο ανθρώπινο πνεύμα.
25:27
We are surrounded by the most amazing people
449
1502000
4000
Περιτριγυριζόμαστε
από τους πιο εκπληκτικούς ανθρώπους
από τους πιο εκπληκτικούς ανθρώπους
25:31
who do things that seem to be absolutely impossible.
450
1506000
4000
που κάνουν πράγματα
που φαίνονται τελείως αδύνατα.
που φαίνονται τελείως αδύνατα.
25:35
Nelson Mandela -- I take a little piece of limestone
451
1510000
3000
Ο Νέλσον Μαντέλα - πήρα
ένα μικρό κομμάτι ασβεστόλιθου
ένα μικρό κομμάτι ασβεστόλιθου
25:38
from Robben Island Prison, where he labored for 27 years,
452
1513000
3000
από τη φυλακή του νησιού Ρόμπεν,
όπου βασανίστηκε για 27 χρόνια,
όπου βασανίστηκε για 27 χρόνια,
25:41
and came out with so little bitterness, he could lead his people
453
1516000
5000
και βγήκε με τόσο λίγη πικρία
που μπόρεσε να οδηγήσει το λαό του
που μπόρεσε να οδηγήσει το λαό του
25:46
from the horror of apartheid without a bloodbath.
454
1521000
3000
από τη φρίκη του απαρτχάιντ
χωρίς ένα λουτρό αίματος.
χωρίς ένα λουτρό αίματος.
25:49
Even after the 11th of September -- and I was in New York
455
1524000
4000
Ακόμα και μετά την 11η Σεπτεμβρίου
-- και ήμουν στη Νέα Υόρκη
-- και ήμουν στη Νέα Υόρκη
25:53
and I felt the fear -- nevertheless, there was so much human courage,
456
1528000
6000
και ένιωσα το φόβο -- παρ' όλα αυτά,
υπήρχε τόσο πολύ ανθρώπινο κουράγιο,
υπήρχε τόσο πολύ ανθρώπινο κουράγιο,
25:59
so much love and so much compassion.
457
1534000
3000
τόση πολλή αγάπη και τόση πολλή συμπόνια.
26:02
And then as I went around the country after that and felt the fear --
458
1537000
4000
Και τότε, καθώς πήγαινα σε όλη τη χώρα
μετά από αυτό και αισθάνθηκα το φόβο,
μετά από αυτό και αισθάνθηκα το φόβο,
26:06
the fear that was leading to people feeling
459
1541000
2000
το φόβο που έκανε
τους ανθρώπους να αισθάνονται
τους ανθρώπους να αισθάνονται
26:08
they couldn't worry about the environment any more,
460
1543000
2000
ότι δεν μπορούσαν να ανησυχούν
για το περιβάλλον πια,
για το περιβάλλον πια,
26:10
in case they seemed not to be patriotic --
461
1545000
3000
στην περίπτωση
που δεν φαινόταν να είναι πατριωτικό --
που δεν φαινόταν να είναι πατριωτικό --
26:13
and I was trying to encourage them,
462
1548000
2000
και προσπαθούσα να τους ενθαρρύνω,
26:15
somebody came up with a little quotation from Mahatma Gandhi,
463
1550000
3000
κάποιος εμφανίστηκε
με ένα μικρό ρητό από τον Μαχάτμα Γκάντι,
με ένα μικρό ρητό από τον Μαχάτμα Γκάντι,
26:18
"If you look back through human history,
464
1553000
3000
«Αν κοιτάξετε πίσω
δια μέσου της ανθρώπινης ιστορίας,
δια μέσου της ανθρώπινης ιστορίας,
26:21
you see that every evil regime has been overcome by good."
465
1556000
3000
βλέπετε ότι κάθε επαχθές καθεστώς
έχει κατανικηθεί από το καλό».
έχει κατανικηθεί από το καλό».
26:25
And just after that a woman brought me this little bell,
466
1560000
4000
Και ακριβώς μετά από αυτό
μια γυναίκα μου έφερε αυτό το καμπανάκι,
μια γυναίκα μου έφερε αυτό το καμπανάκι,
26:29
and I want to end on this note.
467
1564000
2000
και θέλω να τελειώσω με αυτό.
26:31
She said, "If you're talking about hope and peace, ring this.
468
1566000
3000
Είπε, «Αν μιλάτε για την ελπίδα
και την ειρήνη, σημάνετε αυτό».
και την ειρήνη, σημάνετε αυτό».
26:36
This bell is made from metal from a defused landmine,
469
1571000
6000
Αυτή η καμπάνα είναι φτιαγμένη
από το μέταλλο μιας αφοπλισμένης νάρκης,
από το μέταλλο μιας αφοπλισμένης νάρκης,
26:42
from the killing fields of Pol Pot --
470
1577000
3000
από τα πεδία θανάτου του Πολ Ποτ --
26:45
one of the most evil regimes in human history --
471
1580000
3000
ενός από τα πιο επαχθή
καθεστώτα στην ανθρώπινη ιστορία --
καθεστώτα στην ανθρώπινη ιστορία --
26:48
where people are now beginning to put their lives back together
472
1583000
4000
όπου οι άνθρωποι τώρα
αρχίζουν να ξαναστήνουν τις ζωές τους
αρχίζουν να ξαναστήνουν τις ζωές τους
26:52
after the regime has crumbled.
473
1587000
3000
μετά την κατάρρευση του καθεστώτος.
26:55
So, yes, there is hope, and where is the hope?
474
1590000
4000
Λοιπόν, ναι, υπάρχει ελπίδα,
και πού είναι η ελπίδα;
και πού είναι η ελπίδα;
26:59
Is it out there with the politicians?
475
1594000
3000
Είναι εκεί έξω με τους πολιτικούς;
27:03
It's in our hands.
476
1598000
2000
Είναι στο χέρι σας.
27:05
It's in your hands and my hands
477
1600000
2000
Είναι στο χέρι σας και στο χέρι μου
27:07
and those of our children.
478
1602000
2000
και στα χέρια των παιδιών σας.
27:09
It's really up to us.
479
1604000
2000
Πράγματι εξαρτάται από εμάς.
27:11
We're the ones who can make a difference.
480
1606000
2000
Είμαστε αυτοί που μπορούν
να κάνουν τη διαφορά.
να κάνουν τη διαφορά.
27:13
If we lead lives where we consciously leave
481
1608000
2000
Αν οδηγήσουμε τις ζωές
εκεί που συνειδητά αφήνουμε
εκεί που συνειδητά αφήνουμε
27:15
the lightest possible ecological footprints,
482
1610000
4000
τα όσο το δυνατόν
ελαφρύτερα οικολογικά αποτυπώματα,
ελαφρύτερα οικολογικά αποτυπώματα,
27:19
if we buy the things that are ethical for us to buy
483
1614000
3000
αν αγοράζουμε τα πράγματα
που είναι ηθικό για μας να αγοράζουμε
που είναι ηθικό για μας να αγοράζουμε
27:22
and don't buy the things that are not,
484
1617000
3000
και δεν αγοράζουμε
τα πράγματα που δεν είναι,
τα πράγματα που δεν είναι,
27:25
we can change the world overnight.
485
1620000
3000
μπορούμε να αλλάξουμε
τον κόσμο σε μια νύχτα.
τον κόσμο σε μια νύχτα.
27:28
Thank you.
486
1623000
1000
Σας ευχαριστώ.
ABOUT THE SPEAKER
Jane Goodall - Primatologist; environmentalistJane Goodall, dubbed by her biographer "the woman who redefined man," has changed our perceptions of primates, people, and the connection between the two. Over the past 45 years, Goodall herself has also evolved -- from steadfast scientist to passionate conservationist and humanitarian.
Why you should listen
Jane Goodall hasn't exactly found the missing link, but she's come closer than just about anyone else on Earth. Her extensive research into the behavior of chimpanzees, which started in Africa in the 1960s and continues today, fundamentally altered scientific thinking about the relationship between humans and other mammals.
Goodall, who founded a research institute in her name in 1977, is an internationally recognized authority on the primate world. She's written books for adults and children, contributed to documentaries, and serves as a National Geographic explorer-in-residence, a United Nations peace messenger, and the president of Advocates for Animals. For her efforts to observe and preserve all species, Goodall has received honors and accolades from governments, nonprofits, universities, and professional organizations, including a medal from UNESCO and the French Legion of Honor in 2006.
Jane Goodall | Speaker | TED.com