TED2003
Jane Goodall: What separates us from chimpanzees?
ჯაინ გუდალი, რით განვსხვავდებით პრიმატებისგან.
Filmed:
Readability: 3.7
2,039,247 views
ჯაინ გუდალს არ გაუხსნია კვანძი, მაგრამ ის ძალიან ახლოს იყო მიზანთან, როგორც არავინ არასდროს. პრიმატოლოგის აზრით, რეალური სხვაობა ადამიანებსა და შიმპანზეებს შორის არის მხოლოდ განვითარებული ენა. იგი გვიმტკიცებს ამას, რათა ჩვენ გავაანალიზოთ ის და შევცვალოთ მსოფლიო უკეთესობისკენ.
Jane Goodall - Primatologist; environmentalist
Jane Goodall, dubbed by her biographer "the woman who redefined man," has changed our perceptions of primates, people, and the connection between the two. Over the past 45 years, Goodall herself has also evolved -- from steadfast scientist to passionate conservationist and humanitarian. Full bio
Jane Goodall, dubbed by her biographer "the woman who redefined man," has changed our perceptions of primates, people, and the connection between the two. Over the past 45 years, Goodall herself has also evolved -- from steadfast scientist to passionate conservationist and humanitarian. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:26
Good morning everyone. First of all, it's been fantastic
0
1000
4000
დილა მშვიდობისა, პირველ როგში ფანტასტიკურია
00:30
being here over these past few days.
1
5000
3000
ბოლო ორი დღე იყო აქ,
00:33
And secondly, I feel it's a great honor to kind of wind up
2
8000
4000
მეორე რიგში დიდი პატივია წარსდე
00:37
this extraordinary gathering of people,
3
12000
2000
ამ არაჩვეულებრივი ხალხის წინაშე
00:39
these amazing talks that we've had.
4
14000
3000
ამ შესანიშნავი საუბრებით.
00:42
I feel that I've fitted in, in many ways,
5
17000
3000
მე ვგრძნობ, რომ მე მრავალმხრივ გამოვიყენებ,
00:45
to some of the things that I've heard.
6
20000
3000
ზოგიერთ რამეს , რომელიც აქ გავიგე.
00:48
I came directly here
7
23000
4000
ვიწყებ-- აქ პირდაპირ მოვდივარ
00:52
from the deep, deep tropical rainforest in Ecuador,
8
27000
4000
ღრმა ძალიან, ღრმა ეკვადორის ჯუნგლებიდან,
00:57
where I was out -- you could only get there by a plane --
9
32000
3000
სადაც ვიყავი--იქ თქვენ შეგიძლიათ მოხვდეთ მხოლოდ თვითმფრინავით--
01:00
with indigenous people with paint on their faces
10
35000
3000
სადაც შეხვდებით ადგილობრივ სახემოხატულ ადამიანებს,
01:04
and parrot feathers on their headdresses,
11
39000
2000
რომელთაც თუთიყუშის ბუმბულები უკეთიათ თავზე.
01:06
where these people are fighting to try and keep the oil companies,
12
41000
5000
იქ ადამიანები იბრძვიან, რათა თავი დაიცვან ნავთობკომპანიებისგან
01:11
and keep the roads, out of their forests.
13
46000
4000
და იმ მაგისტრალებისგან რომლის გაყვანაც უნდათ ტყეში.
01:15
They're fighting to develop their own way of living within the forest
14
50000
4000
ისინი ცდილობენ ცხოვრება განავითარონ ტყეში
01:19
in a world that's clean, a world that isn't contaminated,
15
54000
3000
იმ სამყაროში სადაც სისუფთავეა , სადაც ადგილები ჯერ კიდევ შეურყვნელია,
01:22
a world that isn't polluted.
16
57000
3000
სამყარო, რომელიც არ არის დაბინძურებული.
01:25
And what was so amazing to me, and what fits right in
17
60000
3000
და ჩემთვის გასაკვირი და გასაოცარი ის არის.
01:28
with what we're all talking about here at TED,
18
63000
3000
რომ ჩვენ აქ ვსაუბრობთ ამის შესახებ ტედში,
01:31
is that there, right in the middle of this rainforest,
19
66000
3000
სწორედ იქ ტროპიკული ტყეების შუაგულში,
01:34
was some solar panels -- the first in that part of Ecuador --
20
69000
4000
იქ იყო რამდენიმე მზის პანელი- პირველი ეკვადორის ამ ნაწილში--
01:39
and that was mainly to bring water up by pump
21
74000
3000
წყალი მოჰქონდათ წყლის სატუმბიდან
01:42
so that the women wouldn't have to go down.
22
77000
2000
რის გამოც ქალებს აღარ უხდებოდათ შორს წასვლა.
01:44
The water was cleaned, but because they got a lot of batteries,
23
79000
3000
წყალი სუფთა იყო, მაგრამ ბატარების სიმცირის გამო,
01:47
they were able to store a lot of electricity.
24
82000
3000
დიდი ოდენობის ელექტროენერგიის დაზოგვა უხდებიდათ.
01:50
So every house -- and there were, I think, eight houses
25
85000
2000
ასე რომ ყველა სახლს-- იქ დაახლოებით რვა სახლი იყო და
01:52
in this little community -- could have light
26
87000
3000
ამ პატრა საზოგადოებას--შეეძლო ქონოდა სინათლე
01:55
for, I think it was about half an hour each evening.
27
90000
2000
ყოველ საღამოს დაახლოებით საათნახევრის განმავლობაში.
01:58
And there is the Chief, in all his regal finery, with a laptop computer.
28
93000
6000
იქ ყავთ მმართველი ყველა სამეფო რეგალიით, რომელსაც აქვთ საკუთარი ლეპტოპი.
02:04
(Laughter)
29
99000
2000
(სიცილი)
02:06
And this man, he has been outside, but he's gone back,
30
101000
5000
ეს კაცი იყო საზღვარგარეთ , მაგრამ უკან დაბრუნდა,
02:11
and he was saying, "You know, we have suddenly jumped into
31
106000
6000
იგი ამბობს: "იცი ჩვენ სწრაფად გადავედით
02:17
a whole new era, and we didn't even know about the white man
32
112000
4000
ახალ ეპოქაში , ჩვენ არაფერი ვიცოდით თეთრკანიანებზე
02:21
50 years ago, and now here we are with laptop computers,
33
116000
3000
50 წლის წინ და ეხლა ჩვენ აქ ვართ ლეპტოპით ხელში,
02:24
and there are some things we want to learn from the modern world.
34
119000
3000
და სხვადასხვა საშუალებებით რომელთა ათვისებაც გვინდა თანამედროვე მსოფლიოსგან.
02:27
We want to know about health care.
35
122000
3000
ჩვენ გვინდა ბევრი რამ ვიცოდეთ ჯანდაცვაზე.
02:30
We want to know about what other people do -- we're interested in it.
36
125000
4000
გვინდა ვიცოდეთ რას საქმიანობენ სხვები---ჩვენ ყველაფერი გვაინტერესებს.
02:34
And we want to learn other languages.
37
129000
2000
გვინდა ვიცოდეთ სხვადასხვა ენები.
02:36
We want to know English and French and perhaps Chinese,
38
131000
4000
ვიცოდეთ ბრიტანული, ფრანგული და ჩინურიც კი,
02:40
and we're good at languages."
39
135000
2000
კარგად გამოგვდის ენების სწავლა."
02:42
So there he is with his little laptop computer,
40
137000
4000
ის იქ არის თავისი კომპიუტერით,
02:46
but fighting against the might of the pressures --
41
141000
4000
მაგრამ იბრძვის გაუძლოს ზეწოლებს,---
02:50
because of the debt, the foreign debt of Ecuador --
42
145000
3000
ვალების გამო, ეკვადორის უცხოური ვალების გამო,
02:53
fighting the pressure of World Bank, IMF, and of course
43
148000
4000
უძლებს მსოფლიო ბანკის, IMF-ის და რა თქმა უნდა
02:57
the people who want to exploit the forests and take out the oil.
44
152000
4000
იმ ადამიანების ზეწოლას, რომლებთაც ტყეების ექსპულატაცია სურთ ნავთობის მოსაპოვებლად.
03:02
And so, coming directly from there to here.
45
157000
4000
სწორედ , რომ იქიდან მოვდივარ პირდაპირ აქ.
03:06
But, of course, my real field of expertise
46
161000
3000
მაგრამ, რა თქმა უნდა ჩემი ექსპერიმენტი
03:09
lies in an even different kind of civilization --
47
164000
4000
ვრცელდება სხვა სახის ცივილიზაციაზე--
03:13
I can't really call it a civilization.
48
168000
3000
მე მათ რეალურად ცივილიზაციას ვერ ვუწოდებ.
03:16
A different way of life, a different being.
49
171000
3000
სხვა ცხოვრების წესი, სხვა არსებები.
03:20
We've talked earlier -- this wonderful talk by Wade Davis
50
175000
5000
ჩვენ ვისაუბრეთ ადრე ვაიდ დევისთან
03:25
about the different cultures of the humans around the world --
51
180000
3000
მსოფლიოში განსხვავებული ადამიანიური კულტურების შესახებ--
03:28
but the world is not composed only of human beings;
52
183000
5000
მაგრამ სამყარო არ შედგება მხოლოდ ადამიანებისგან,
03:33
there are also other animal beings.
53
188000
2000
აქ არიან სხვა არსებებიც.
03:35
And I propose to bring into this TED conference,
54
190000
3000
სწორედ ეს მინდა გადმოგცეთ ტედის კონფერენციაზე,
03:38
as I always do around the world, the voice of the animal kingdom.
55
193000
4000
მე ყოველთვის ვაკეთებ ამას მსოფლიოს მაშტაბით, ხმა ცხოველების სამეფოში.
03:42
Too often we just see a few slides, or a bit of film,
56
197000
3000
ძალიან ხშირად ჩვენ ვხედავთ სლაიდებს ან კინოებს,
03:45
but these beings have voices that mean something.
57
200000
3000
მაგრამ ეს ქმნილებები გამოსცემენ ხმებს, რომლებიც რაღაცას ნიშნავს.
03:48
And so, I want to give you a greeting,
58
203000
2000
და მე მინდა გადმოგცეთ მისალმება
03:50
as from a chimpanzee in the forests of Tanzania --
59
205000
3000
ტანზანიის ტყის შიმპანზისა-
03:54
Ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh!
60
209000
6000
ოუუ ოუუ ოუუ ოუუ ოუუ ოუუ
04:01
(Applause)
61
216000
8000
(აპლოდისმენტები)
04:10
I've been studying chimpanzees in Tanzania since 1960.
62
225000
5000
მე შიმპანზეებს ვსწავლობ 1960 წლიდან.
04:15
During that time, there have been modern technologies
63
230000
4000
ამ პერიოდში განვითარდა თანამედროვე ტექნოლოგიები
04:19
that have really transformed the way
64
234000
2000
რომელმაც რეალურად შეცვალა გზა
04:21
that field biologists do their work.
65
236000
3000
და ბიოლოგებს დიდ დახმარებას უწევს.
04:24
For example, for the first time, a few years ago,
66
239000
3000
მაგალითად პირველად რამდენიმე წლის წინ შევძელით
04:27
by simply collecting little fecal samples
67
242000
3000
ძალიან მარტივად შეგროვებული ფეკალიიის ნიმუშებისთვის
04:30
we were able to have them analyzed -- to have DNA profiling done --
68
245000
5000
გაგვეკეთებინა დნმ-ის ანალიზი
04:35
so for the first time, we actually know which male chimps
69
250000
4000
და პირველ ეტაპზე ამით გაგვეგო, რომელი მამრი შიმპანზე
04:39
are the fathers of each individual infant.
70
254000
3000
არის ინდივიდუალურად ახალშობილის მამა.
04:42
Because the chimps have a very promiscuous mating society.
71
257000
4000
ვინაიდან შიმპანზეებს აქვთ ძალიან განსხვავებული "საზოგადოება".
04:46
So this opens up a whole new avenue of research.
72
261000
3000
ეს კვლევებს უხსნის ახალ პერსპექტრივებს და შესაძლებლობებს.
04:49
And we use GSI -- geographic whatever it is, GSI --
73
264000
7000
ჩვენ ასევე ვიყენებთ GSI-ის -იგი არის გეოგრაფიული , ნუ მოკლედ GSI--
04:56
to determine the range of the chimps.
74
271000
4000
რათა განვსაზღვროთ შიმპანზეების გავრცელების არეალი.
05:00
And we're using -- you can see that I'm not really into this kind of stuff --
75
275000
6000
ასევე ვიყენებთ-მიუხედავათ იმისა, რომ კარგად ვერ გავერკვიე--
05:06
but we're using satellite imagery
76
281000
3000
სატელიტურ სურათებს
05:09
to look at the deforestation in the area.
77
284000
3000
რათა ვნახოთ გაუტყეურების არეალი.
05:12
And of course, there's developments in infrared,
78
287000
3000
ასევე არის მიღწევები ინფრარედში,
05:15
so you can watch animals at night,
79
290000
2000
ასე რომ შეგვიძლია ვნახით ცხოველები ღამითაც,
05:17
and equipment for recording by video,
80
292000
3000
და ვიდეოსჩამწერი მოწყობილებები,
05:20
and tape recording is getting lighter and better.
81
295000
3000
ჩაწერა ხდება უფრო ხარისხიანი და მეტყველი.
05:23
So in many, many ways, we can do things today
82
298000
3000
ანუ დღეს მრავალმხრივ შეგვიძლია საქმის
05:26
that we couldn't do when I began in 1960.
83
301000
4000
გაკეთება, რომელიც ჩვენ არ შეგვეძლო 1960 წელს.
05:31
Especially when chimpanzees, and other animals
84
306000
3000
განსაკუთრებით მაშინ როცა შიმპანზეებს და სხვა ცხოველებს
05:34
with large brains, are studied in captivity,
85
309000
2000
განვითარებული ტვინიებით, ტყვეობაში შეისწავლიან.
05:36
modern technology is helping us to search
86
311000
5000
თანამედროვე ტექნოლოგიები გვეხმარება გამოვიკვლიოთ
05:41
for the upper levels of cognition in some of these non-human animals.
87
316000
4000
ზოგიერთი ამ ცხოველის განვითარების უმაღლესი დონე.
05:45
So that we know today, they're capable of performances
88
320000
4000
დღესდღეობით ვიცით, რომ მათ შეუძლიათ შეითვისონ ჩვევები
05:49
that would have been thought absolutely impossible
89
324000
2000
რომლის შესწავლას აბსოლიტურად შეუძლებელი იყო
05:51
by science when I began.
90
326000
2000
როცა მე ჩავები მეცნიერებაში.
05:54
I think the chimpanzee in captivity who is the most skilled
91
329000
4000
ვფიქრობ შიმპანზეს რომელიც ტყვეობაშია, აქვს ბევრი
05:58
in intellectual performance is one called Ai in Japan --
92
333000
4000
ინტელექტუალური ქცევების უნარი მისი სახელია იანი-იაპონურად
06:02
her name means love --
93
337000
2000
რაც სიყვარულს ნიშნავს
06:04
and she has a wonderfully sensitive partner working with her.
94
339000
4000
მასთან ერთად მუშაობა ძალიან სასიამოვნოა.
06:08
She loves her computer --
95
343000
2000
მას უყვარს თავის კომპიუტერი--
06:10
she'll leave her big group, and her running water,
96
345000
3000
ის მიატოვებს ხოლმე თავის დიდ ჯგუფს, მოჩუხჩუხე წყაროს,
06:13
and her trees and everything.
97
348000
2000
მის ხეებს და ყველაფერს.
06:15
And she'll come in to sit at this computer --
98
350000
2000
ის მოვა და ჯდება თავის კომპიუტერთან.
06:17
it's like a video game for a kid; she's hooked.
99
352000
2000
მას უყვარს საბავშო ვიდეო თამაშები.
06:19
She's 28, by the way, and she does things with her computer screen
100
354000
4000
მიუხედავათ იმისა რომ ის 28 წლისაა ის საქმიანობს კომპიუტერთან
06:23
and a touch pad that she can do faster than most humans.
101
358000
6000
და კლავიატურას უფრო სწრაფად ხმარობს ვიდრე ზოგიერთი ადამიანი.
06:29
She does very complex tasks, and I haven't got time to go into them,
102
364000
5000
ის ასრულებს კომპლექსურ დავალებებს ისე, რომ მე ვერ მივყვები მას,
06:34
but the amazing thing about this female is
103
369000
2000
მაგრამ გასაოცარი ამ მდედრზე ისაა, რომ
06:36
she doesn't like making mistakes.
104
371000
4000
არ უყვარს შეცდომების დაშვება.
06:40
If she has a bad run, and her score isn't good,
105
375000
3000
თუ მას აქვს ცუდი გარბენი და ქულები არც ისე მაღალია,
06:43
she'll come and reach up and tap on the glass --
106
378000
2000
ის მოვა და დააბრახუნებს მინაზე
06:45
because she can't see the experimenter --
107
380000
2000
ვინაიდან ის ვერ ამჩნევს ექსპერიმენტს
06:47
which is asking to have another go.
108
382000
3000
ის თხოულობს მეორეჯერ ცდას
06:50
And her concentration -- she's already concentrated hard
109
385000
3000
და როდესაც კონცენტრაციას მოახდენს
06:53
for 20 minutes or so, and now she wants to do it all over again,
110
388000
4000
20 წუთის მერე უნდა, რომ კვლავ გაიმეოროს იგივე,
06:57
just for the satisfaction of having done it better.
111
392000
3000
დაკმაყოფილების მიზნით, რომ მან ეს უკეთ შეასრულა.
07:00
And the food is not important -- she does get a tiny reward,
112
395000
3000
საჭმელიც არ არის მნიშვნელოვანი იგი იღებს ძალიან პატარა ჯილდოს,
07:03
like one raisin for a correct response --
113
398000
3000
საპასუხოდ უყვარს ქიშმიში--
07:06
but she will do it for nothing, if you tell her beforehand.
114
401000
4000
მაგრამ თუ ეტყვი წინასწარ ის გააკეთებს ამას არაფრის სანაცვლოთ.
07:10
So here we are, a chimpanzee using a computer.
115
405000
5000
ასე რომ ხომ ხედავთ სად ვართ, შიმპანზე იყენებს კომპიუტერს.
07:15
Chimpanzees, gorillas, orangutans also learn human sign language.
116
410000
4000
შიმპანზეები, გორილები, ორანგუტანგები ასევე სწავლობენ ადამიანური ენის ნიშნებს.
07:19
But the point is that when I was first in Gombe in 1960 --
117
414000
5000
აღსანიშნავი ის არის, რომ როდესაც მე პირველად ჩავედი გომბიაში 1960 წელს--
07:24
I remember so well, so vividly, as though it was yesterday --
118
419000
4000
ძალიან კარგად მახსოვს თითქოს გუშინ ყოფილიყოს-----
07:28
the first time, when I was going through the vegetation,
119
423000
3000
როცა პირველად წავედი მცენარეების დასათვარიელებლად,
07:31
the chimpanzees were still running away from me, for the most part,
120
426000
3000
შიმპანზეები ჩემგან გარბოდნენ,
07:34
although some were a little bit acclimatized --
121
429000
4000
თუმცა ზოგიერთი ნელ-ნელა მეჩვეოდა--
07:38
and I saw this dark shape, hunched over a termite mound,
122
433000
4000
და მე დავინახე შავი გამოსახულება, რომელიც შემოხვეოდა ტერმიტების ბორცვს,
07:42
and I peered with my binoculars.
123
437000
2000
მე დავაკვირდი მას ჩემი ჭოგრიტით.
07:44
It was, fortunately, one adult male whom I'd named David Greybeard --
124
439000
5000
საბედნიეროდ ის იყო მამრი-- რომელსაც მე დევიდ გრებერდი დავარქვი--
07:49
and by the way, science at that time was telling me that I shouldn't name the chimps;
125
444000
3000
თუმცა იმ დროს მეცნიერები მეუბნებოდნენ, რომ ცხოველებისთვის სახელის დარქმევა არ შეიძლებოდა
07:52
they should all have numbers; that was more scientific.
126
447000
2000
მათ უნდა ჰქონოდათ ნომრები ის უფრო მეცნიერული იყო.
07:54
Anyway, David Greybeard -- and I saw that
127
449000
3000
ასე თუ ისე, დევიდ გრებერდი --დავინახე რომ
07:57
he was picking little pieces of grass and using them
128
452000
4000
აგროვებდა პატარა ბალახებს და იყენებდა მას
08:01
to fish termites from their underground nest.
129
456000
3000
ტერმიტების მიწისქვეშა ბუდიდან ამოსაყვანად.
08:04
And not only that -- he would sometimes pick a leafy twig
130
459000
3000
და არა მარტო ამას-ის ხანდახან წყვეტდა ხის ტოტებს
08:07
and strip the leaves --
131
462000
2000
და აშორებდა ფოთლებს.
08:09
modifying an object to make it suitable for a specific purpose --
132
464000
3000
სახეს უცვლიდა საგანს ისე, რომ მოსახერხებელი ყოფილიყო გარკვეული მიზნისათვის--
08:12
the beginning of tool-making.
133
467000
2000
ეს არის იარაღების კეთების საწყისი ეტაპი.
08:15
The reason this was so exciting and such a breakthrough
134
470000
2000
ეს აღმოჩენა ძალიან ამაღელვებელი და განსაცვიფრებელი იყო
08:17
is at that time, it was thought that humans,
135
472000
3000
ვინაიდან იმ დროს ფიქრობდნენ რომ ადამიანს,
08:20
and only humans, used and made tools.
136
475000
3000
მხოლოდ ადამიანს შეეძლო იარაღის დამზადება და მისი გამოყენება.
08:23
When I was at school, we were defined as man, the toolmaker.
137
478000
4000
როდესაც სკოლაში დავდიოდი ჩვენ გვიხსნიდნენ ადამიანს, როგორც იარაღის შემქმნელს.
08:27
So that when Louis Leakey, my mentor, heard this news,
138
482000
4000
როდესაც ეს ამბავი ჩემმა მენტორმა ლუის ლეკიმ გაიგო,
08:31
he said, "Ah, we must now redefine 'man,' redefine 'tool,'
139
486000
3000
მან თქვა: ''ჩვენ ახალიდან უნდა განსვსაზღვროთ ადამიანი და იარაღი
08:34
or accept chimpanzees as humans."
140
489000
3000
ან შინპანზე უნდა მივიღოთ ადამიანად."
08:37
(Laughter)
141
492000
2000
(სიცილი)
08:39
We now know that at Gombe alone, there are nine different ways
142
494000
4000
ახლა ჩვენ ვიცით რომ მხოლოდ გომბიაში არის ცხრა სხვადასხვა ხერხი,
08:43
in which chimpanzees use different objects for different purposes.
143
498000
3000
რომლის საშუალებითაც შიმპანზეები იყენებენ სხვადასხვა საგნებს განხვავებული მიზნებისთვის.
08:47
Moreover, we know that in different parts of Africa,
144
502000
2000
უფრო მეტიც აფრიკის იმ ადგილებში,
08:49
wherever chimps have been studied,
145
504000
2000
სადაც შიმპანზეებს შეისწავლიან,
08:51
there are completely different tool-using behaviors.
146
506000
5000
არის სრულიად განსხვავებული იარაღის გამოყენების ქცევები.
08:56
And because it seems that these patterns are passed
147
511000
3000
დაკვირვების შედეგად, ჩანს რომ ეს ქცევები გადაეცემა
08:59
from one generation to the next, through observation,
148
514000
3000
ერთი შთამომავლობიდან მეორეს,
09:02
imitation and practice -- that is a definition of human culture.
149
517000
5000
იმიტაცია და პრაქტიკა-ეს არის ადამიანური კულტურის განსაზღვრება.
09:07
What we find is that over these 40-odd years
150
522000
4000
რას მივაგენით ამ 40 წლის მანძილზე,
09:11
that I and others have been studying chimpanzees
151
526000
3000
როდესაც მე და სხვები შევისწავლიდით შიმპანზეებს
09:14
and the other great apes, and, as I say, other mammals
152
529000
3000
და სხვა შესანიშნავ პრიმატებს თუ ძუძუმწოვრებს
09:17
with complex brains and social systems,
153
532000
3000
განვითარებული ტვინითა და სოციალური სისტემით,
09:20
we have found that after all, there isn't a sharp line
154
535000
4000
აღმოვაჩინეთ, რომ არ არის მკვეთრი ხაზი
09:24
dividing humans from the rest of the animal kingdom.
155
539000
3000
რომელიც ადამიანის რასაც ყოფს ცხოველთა სამეფოდან.
09:27
It's a very wuzzy line.
156
542000
2000
ის ძალიან მკრთალი ხაზია.
09:29
It's getting wuzzier all the time as we find animals doing things
157
544000
3000
როცა ჩვენ ვნახულობთ თუ რას საქმიანობენ ცხოველები ის უფრო და უფრო მცირდება
09:32
that we, in our arrogance, used to think was just human.
158
547000
5000
რაც ჩვენ გვაფიქრებინებს, რომ ის ჰგავს ადამიანს.
09:37
The chimps -- there's no time to discuss their fascinating lives --
159
552000
4000
შიმპანზეები-სამწუხაროდ არ გვაქვს დრო, რომ ვილაპარაკოთ მათ მომაჯდოვებელ ცხოვრებაზე--
09:41
but they have this long childhood, five years
160
556000
3000
მაგრამ მათ აქვთ ხანგრძლივი ბავშვობა 5 წელი
09:44
of suckling and sleeping with the mother,
161
559000
2000
რომელიც გამოიხატება დედასთან ერთდ ძილში და ძუძუსწოვში,
09:46
and then another three, four or five years
162
561000
2000
შემდეგი სამი, ოთხი ან ხუთი წელი არის
09:48
of emotional dependence on her, even when the next child is born.
163
563000
5000
ემოციური დამოკიდებულება მასზე, სანამ შემდეგი ბავშვი გაუჩდება.
09:53
The importance of learning in that time, when behavior is flexible --
164
568000
3000
ამ პერიოდში შესწავლა მნიშვნელოვანია, ვინაიდან ქცევა არის ძალიან შემგუებლური
09:56
and there's an awful lot to learn in chimpanzee society.
165
571000
4000
და სხვა უამრავი რამეა რაც შეგვამცნობინებს შიმპანზეების საზოგადოებას.
10:00
The long-term affectionate supportive bonds
166
575000
3000
დიდი ხნის განმავლობაში დახმარებებმა
10:03
that develop throughout this long childhood with the mother,
167
578000
3000
დედასთან გატარებულმა ხანგრძლივმა ბავშობამ,
10:06
with the brothers and sisters,
168
581000
2000
ასევე თავის ძმებთან და დებთან ყოფნამ,
10:08
and which can last through a lifetime,
169
583000
3000
შეიძლება გასტანოს მთელი ცხოვრება,
10:11
which may be up to 60 years.
170
586000
2000
რომელიც შესაძლოა 60 წელი გაგარძელდეს.
10:13
They can actually live longer than 60 in captivity,
171
588000
3000
მათ 60 წელზე მეტი ხნით შეუძლიათ ცხოვრება
10:16
so we've only done 40 years in the wild so far.
172
591000
3000
ჩვენ კი მხოლოდ 40 წელი გავატარეთ მათთან ერთად.
10:19
And we find chimps are capable of true compassion and altruism.
173
594000
5000
და აღმოვაჩინეთ რომ შიმპანზეებს აქვთ სიბრალულისა და ალტრუიზმის უნარი.
10:25
We find in their non-verbal communication -- this is very rich --
174
600000
4000
აღმოვაჩინეთ არასიტყვიერი კომუნიკაცია-ის ძალიან მდიდარია--
10:29
they have a lot of sounds, which they use in different circumstances,
175
604000
5000
მათ აქვთ ძალიან ბევრი ხმები, რომელსაც სხვადასხვა შემთხვევის დროს იყენებენ.
10:34
but they also use touch, posture, gesture,
176
609000
2000
მაგრამ ისინი ასევე ხმარობენ შეხებას, ჟესტებს, პოზებს,
10:36
and what do they do?
177
611000
2000
და რისთვის აკეთებენ ისინი ამას?
10:38
They kiss; they embrace; they hold hands.
178
613000
2000
ისინი კოცნიან, ისინი ეხუტებიან და ართმევენ ხელს.
10:40
They pat one another on the back; they swagger; they shake their fist --
179
615000
3000
ისინი ხელს უსმევენ ზურგზე, ტრბახობენ, ამოძრავებენ მუშტს--
10:43
the kind of things that we do,
180
618000
3000
იმას რასაც ჩვენ ვაკეთებთ-
10:46
and they do them in the same kind of context.
181
621000
2000
და ისინი იყენებენ მათ იმავე კონტექსტში რასაც ჩვენ.
10:49
They have very sophisticated cooperation.
182
624000
2000
მათ ყავთ ძალიან გამოცდილი ჯგუფები.
10:51
Sometimes they hunt -- not that often,
183
626000
3000
ხანდახან ისინი ნადრირობენ მაგრამ არც ისე ხშირად,
10:54
but when they hunt, they show sophisticated cooperation,
184
629000
3000
მაგრამ როცა ისინი ნადირონებნ ჩანან, როგორც გამოცდილი კოოპერაცია
10:57
and they share the prey.
185
632000
2000
ვინაიდან ისინი იყოფენ ნადავლს.
11:00
We find that they show emotions, similar to -- maybe sometimes the same --
186
635000
6000
ჩვენ აღმოვაჩინეთ რომ მათ აქვთ ემოციები, მარტივი და შესაძლოა ხანდახან ერთიდაიმავე-
11:06
as those that we describe in ourselves as happiness, sadness, fear, despair.
187
641000
5000
ისეთი რომელსაც ჩვენ ვეძახით ბედნიერებას , მწუხარებას, უიმედობას.
11:11
They know mental as well as physical suffering.
188
646000
2000
ისინი გონებრივად გრძნობენ ფიზიკურ ტკივილს.
11:13
And I don't have time to go into the information
189
648000
3000
მე დრო არ მაქვს, რომ ამ ინფორმაციას მივყვე
11:16
that will prove some of these things to you,
190
651000
2000
რომელიც გააუმჯობესებდა თქვენს საქმეს,
11:18
save to say that there are very bright students, in the best universities,
191
653000
4000
მინდა ვთქვა,რომ აქ საუკეთესო უნივერსიტეტებში არიან გონებაგახსნილი სტუდენტები,
11:22
studying emotions in animals, studying personalities in animals.
192
657000
4000
რომლებიც სწავლობენ ცხოველების ემოციებს და პერსონალურ განცდებს.
11:26
We know that chimpanzees and some other creatures
193
661000
3000
ჩვენ ვიცით რომ შიმპანზეეს და სხვა ცხოველებს
11:29
can recognize themselves in mirrors -- "self" as opposed to "other."
194
664000
5000
აქვთ უნარი აღიქვან თავიანთი თავი სარკეში----საკუთარი თავი როგორც სხვა.
11:34
They have a sense of humor, and these are the kind of things
195
669000
4000
მათ აქვთ იუმორის გრძნობა, ეს ისეთი საკითხებია
11:38
which traditionally have been thought of as human prerogatives.
196
673000
6000
რომელზეც ტრადიციულად ფიქრობდნენ, რომ მხოლოდ ადამიანის პრეროგატივაა.
11:44
But this teaches us a new respect -- and it's a new respect
197
679000
5000
მაგრამ ეს გვასწავლის ჩვენ პატივისცემას---- და ეს პატივისცემა ჩდება
11:49
not only for the chimpanzees, I suggest,
198
684000
3000
არა მხოლოდ შიმპანზეებზე, მე ასევე ვფიქრობ, რომ
11:52
but some of the other amazing animals with whom we share this planet.
199
687000
4000
სხვა გასაოცარი ცხოველების მიმართაც, რომლებთან ერთადაც ჩვენ დედამიწაზე ვცხოვრობთ.
11:56
Once we're prepared to admit that after all,
200
691000
3000
ყველაფერი ამის შემდეგ ჩვენ მოგვიხდება ვაღიაროთ, რომ
11:59
we're not the only beings with personalities, minds
201
694000
3000
მხოლოდ ჩვენ არ ვართ ისეთი არსებები, რომლებთაც გააჩნია პერნსონალურობა , გონება
12:02
and above all feelings, and then we start to think
202
697000
2000
და ზემოთ ხსენებული გრძნობები, ამის შემდეგ კი ჩვენ დავიწყებთ ფიქრს
12:04
about ways we use and abuse
203
699000
2000
იმ მეთოდების შესახებ, რომელსაც იყენებს
12:06
so many other sentient, sapient creatures on this planet,
204
701000
6000
უამრავი მეცნიერი და პლანეტის ბრძენი ქმნილება,
12:12
it really gives cause for deep shame, at least for me.
205
707000
5000
ის გვაჩვენებს დიდ სირცხვილს და პირველ რიგში მე ვიქნები.
12:19
So, the sad thing is that these chimpanzees --
206
714000
4000
სამწუხარო ფაქტი ის არის, რომ ეს შიმპანზეები რომლებიც
12:23
who've perhaps taught us, more than any other creature, a little humility --
207
718000
4000
გვაფიქრებს ჩვენ ბევრ რამეზე უფრო მეტად, ვიდრე სხვა ქმნილებები
12:27
are in the wild, disappearing very fast.
208
722000
3000
ძალიან სწრაფად ქრებიან ბუნებაში.
12:30
They're disappearing for the reasons
209
725000
2000
ისინი ქრებიან იმ მიზეზების გამო,
12:32
that all of you in this room know only too well.
210
727000
3000
რომლის შესახებაც აქ მყოფებმა ძალიან კარგად იცით.
12:35
The deforestation, the growth of human populations, needing more land.
211
730000
5000
გაუტყეურება, ადამიანის პოპულაციის ზრდა რომელსაც უფრო მეტი მიწა სჭირდება.
12:40
They're disappearing because some timber companies
212
735000
3000
ისინი არიან გადაშენების პირას იმიტომ, რომ ზოგი ტყის კომპანია
12:43
go in with clear-cutting.
213
738000
2000
ჭრიან ხეებს შერჩევის გარეშე.
12:45
They're disappearing in the heart of their range in Africa
214
740000
4000
ისინი კი უჩინარდებიან აფრიკის გულიდან.
12:49
because the big multinational logging companies have come in and made roads --
215
744000
5000
იმიტომ რომ მულტინაციონალური კომპანიები მივიდნენ და გაიყვანეს გზები
12:54
as they want to do in Ecuador
216
749000
2000
მათ ასევე უნდათ იგივე გააკეთონ ეკვადორში
12:56
and other parts where the forests remain untouched --
217
751000
2000
და დანარჩენ ნაწილში სადაც ტყეები ხელშეუხებელია--
12:59
to take out oil or timber.
218
754000
4000
რათა ამოიღონ ნავთობი და საშენი მასალები.
13:03
And this has led in Congo basin, and other parts of the world,
219
758000
5000
ეს გრძელდება კონგოში და მსოფლიოს სხვა ნაწილში,
13:08
to what is known as the bush-meat trade.
220
763000
2000
ასევე ცნობილია ისიც , რომ მიდის გამალებული ვაჭრობა.
13:10
This means that although for hundreds, perhaps thousands of years,
221
765000
4000
ეს ნიშნავს რომ ასობით , შესაძლოა ათიათასობით წლის წინ
13:14
people have lived in those forests, or whatever habitat it is,
222
769000
4000
ადამიანები რომლებიც ცხოვრობდნენ ტყეში და
13:18
in harmony with their world, just killing the animals they need
223
773000
3000
ჰარმონიულად თანაარსებობდნენ ამ სამყაროსთან ეხლა კლავენ ცხოველებს თვიანთი საჭიროებისადმი
13:21
for themselves and their families --
224
776000
2000
საკუთარი თავისთვის და ოჯახისთვის---
13:23
now, suddenly, because of the roads,
225
778000
3000
ეხლა კი უცბად, გზების გამო
13:26
the hunters can go in from the towns.
226
781000
2000
მონადირებს ქალაქაიდან შეუძლიათ წავიდნენ იქ.
13:28
They shoot everything, every single thing that moves
227
783000
3000
ისინი ესვრიან ყველაფერს რაც კი მოძრაობს თუნდაც
13:31
that's bigger than a small rat; they sun-dry it or smoke it.
228
786000
5000
დიდი იყოს თუნდაც პატარა ვირთხა, ისინი აშრობენ და წვავწენ მას.
13:36
And now they've got transport; they take it on the logging trucks
229
791000
3000
შემდეგ ისინი უკეთებენ ტრანსპორტირებას და გადააქვთ ისინი სპეციალური ტანკერებით,
13:39
or the mining trucks into the towns where they sell it.
230
794000
4000
ან მაღაროს ტანკერბით ქალაქში სადაც მათ შემდგომ ყიდიან.
13:43
And people will pay more for bush-meat, as it's called,
231
798000
5000
ხალხი იხდის უფრო მეტ ფულს გატყავებულ ხორცში,
13:48
than for domestic meat -- it's culturally preferred.
232
803000
3000
ვიდრე შინაურ ხორცში--რომელიც კულტურულად გამოყვანილია.
13:51
And it's not sustainable, and the huge logging camps in the forest
233
806000
4000
ეს კი ნიშნავს უწყვეტ და უზარმაზარ გადამზიდავ მანქანებს ტყეში ვინაიდან
13:55
are now demanding meat, so the Pygmy hunters in the Congo basin
234
810000
4000
დღეს მოთხოვნაა ხორცზე, პიგმი მონადირებიც კი რომლებიც
13:59
who've lived there with their wonderful way of living
235
814000
4000
კონგოს ყურეში ცხოვრობდნენ თავიანთი წყნარი ცხოვრებით
14:03
for so many hundreds of years are now corrupted.
236
818000
3000
უკვე არიან გარეული ესეთ არასუფთა საქმეებში.
14:06
They're given weapons; they shoot for the logging camps; they get money.
237
821000
3000
მათ დაურიგეს იარაღები ისინი ისვრიან ტყის გადამამუშავებელი საწარმოებისთვის და იღებენ ფულს.
14:09
Their culture is being destroyed,
238
824000
3000
მათი კულტურა ნადგურდება,
14:12
along with the animals upon whom they depend.
239
827000
3000
ცხოველების ჩათვლით ვიზეც ისინი არიან დამოკიდებულები .
14:15
So, when the logging camp moves, there's nothing left.
240
830000
3000
ანუ როდესაც ტყის კომპანიები წავლენ იქ არაფერი დარჩება.
14:18
We talked already about the loss of human cultural diversity,
241
833000
3000
ჩვენ უკვე ვისაუბრეთ ადგილობრივ ადამიანთა კულტურის განადგურებაზე
14:21
and I've seen it happening with my own eyes.
242
836000
3000
და ეს კი ჩემს თვალწინ ხდება.
14:24
And the grim picture in Africa -- I love Africa,
243
839000
4000
ეს არის აფრიკის საშინელი სურათი– მე მიყვარს აფრიკა,
14:28
and what do we see in Africa?
244
843000
2000
და რას ვხედავთ ჩვენ აფრიკაში?
14:30
We see deforestation;
245
845000
3000
ჩვენ ვხედავთ გაუტყეურებას,
14:33
we see the desert spreading; we see massive hunger;
246
848000
5000
ჩვენ ვხედავთ რომ უდაბნო ფართოვდება, ვხედავთ მასიურ შიმშილს,
14:38
we see disease and we see population growth in areas
247
853000
4000
ჩვენ ვხედავთ ავადმყოფობებს და ვხედავთ ადამიანთა პოპულაციის ზრდას
14:42
where there are more people living on a certain piece of land
248
857000
4000
იმ ნაწილში სადაც ადამიანები მჭიდროდ ცხოვრობენ და იმ ნაწილში
14:46
than the land can possibly support,
249
861000
2000
სადაც მიწა შედარებით გამოყენებადია,
14:48
and they're too poor to buy food from elsewhere.
250
863000
3000
ისინი ძალიან ღარიბები არიან იმისთვის, რომ იყიდონ საჭმელი.
14:51
Were the people that we heard about yesterday,
251
866000
3000
სად არიან ადამიანები რომლებზედაც გუშინ გვესმოდა,
14:54
on the Easter Island, who cut down their last tree -- were they stupid?
252
869000
4000
აღმოსავლეთ კუნძულზე, ვინ მოჭრა მათი უკანასკნელი ხე –სულელები არიან?
14:58
Didn't they know what was happening?
253
873000
2000
არ იციან რა ხდება?
15:00
Of course, but if you've seen the crippling poverty
254
875000
2000
რა თქმა უნდა, მაგრამ შენ ხედავ გაუსაძლის სიღარიბეს
15:02
in some of these parts of the world
255
877000
2000
მსოფლიოს ზოგიერთ ნაწილში რის გამოც
15:04
it isn't a question of "Let's leave the tree for tomorrow."
256
879000
3000
არ დგას საკითხი, რომ დავტოვოთ ხე ხვალისთვის.
15:07
"How am I going to feed my family today?
257
882000
2000
"როგორ გამოვკვებო ჩემი ოჯახი დღეს?
15:09
Maybe I can get just a few dollars from this last tree
258
884000
3000
შესაძლოა მე მივიღო რამდენიმე დოლარი ამ ბოლო ხიდან,
15:12
which will keep us going a little bit longer,
259
887000
2000
რომელიც ცოტა ხანი თავს გაგვატანიანებს,
15:14
and then we'll pray that something will happen
260
889000
3000
და შემდეგ ვილოცებთ, რომ იქნებ რამე მოხდეს
15:17
to save us from the inevitable end."
261
892000
3000
რომ დაგვიცვას გარადუვალი დასასრულისგან."
15:20
So, this is a pretty grim picture.
262
895000
3000
ეს არის შემსუბუქებული სურათი.
15:23
The one thing we have, which makes us so different
263
898000
4000
ერთი რამ გვაქვს, რომელიც გვანსხვავებს
15:27
from chimpanzees or other living creatures,
264
902000
2000
შიმანზეებისგან და სხვა ცოცხალი არსებებისგან,
15:29
is this sophisticated spoken language --
265
904000
3000
ეს არის სალაპარაკო ენა––
15:32
a language with which we can tell children
266
907000
2000
ენა, რომლითც ჩვენ შეგვიძლია ვუთხრათ ბავშვებს
15:34
about things that aren't here.
267
909000
2000
იმის შესახებ რა აღარ არის აქ.
15:36
We can talk about the distant past, plan for the distant future,
268
911000
4000
ჩვენ შეგვიძლია ვისაუბრთ ახლო წარსულზე, დავგეგმოთ ახლო მომავალი,
15:40
discuss ideas with each other,
269
915000
2000
გავცვალოთ ერთმანეთში იდეები,
15:42
so that the ideas can grow from the accumulated wisdom of a group.
270
917000
4000
იდებს შეუძლიათ გაზარდონ ჯგუფის აკუმულირებული სიბრძნე,
15:46
We can do it by talking to each other;
271
921000
2000
ჩვენ შეგვიძია გავაკეთოთ ეს ერთმანეთში ლაპარაკით,
15:48
we can do it through video; we can do it through the written word.
272
923000
4000
ჩვენ შეგვიძლია გავაკეთოთ ეს ვიდეოთი და დაწერილი ტექსტით.
15:52
And we are abusing this great power we have to be wise stewards,
273
927000
5000
ჩვენ შეგვიძლია ვაკრიტიკოთ ის უდიდესი ძალა, რომელიც ჩვენ გმართავს
15:57
and we're destroying the world.
274
932000
2000
და რითაც ჩვენ ვანადგურებთ მსოფლიოს.
15:59
In the developed world, in a way, it's worse,
275
934000
3000
განვითარებული მსოფლიო, ძალიან ცუდათ იქცევა,
16:02
because we have so much access to knowledge
276
937000
3000
ვინაიდან ჩვენ გვაქვს საკმარისი ცოდნა
16:05
of the stupidity of what we're doing.
277
940000
2000
იმის შესახებ თუ რას ვაკეთებთ ჩვენ.
16:07
Do you know, we're bringing little babies
278
942000
3000
იცით, ჩვენ ვზრდით ბავშვებს
16:10
into a world where, in many places, the water is poisoning them?
279
945000
5000
მსოფლიოში ბევრ ადგილას სადაც წყალი მათ წამლავს.
16:15
And the air is harming them, and the food that's grown
280
950000
4000
და ჰაერი ზიანს აყენებს, საჭმელი კი რომელიც იქ იზრდება
16:19
from the contaminated land is poisoning them.
281
954000
3000
დაბინძურებული მიწსგან ასევე ვნებს მათ.
16:22
And that's not just in the far-away developing world; that's everywhere.
282
957000
4000
განვითარებადი მსოფლიო არც ისე შორსაა,ის ყველგან არის.
16:26
Do you know we all have about 50 chemicals
283
961000
2000
იცით რომ 50 ელემენტი რომელიც დღეს ჩვენ გავქვს
16:28
in our bodies we didn't have about 50 years ago?
284
963000
4000
ორგანიზმში არ გვქონდა 50 წლის წინ?
16:32
And so many of these diseases, like asthma
285
967000
4000
და უამრავი დაავადება, როგორიც არის ასტმა,
16:36
and certain kinds of cancers, are on the increase
286
971000
3000
და ზოგიერთი სახეობის კიბო არის ზრდადი
16:39
around places where our filthy toxic waste is dumped.
287
974000
5000
იმ ადგილებში სადაც ტოქსიკური ნივთიერებები ვრცელდება.
16:44
We're harming ourselves around the world,
288
979000
3000
ჩვენ საკუთარ თავს ვაყენებთ ზიანს, ისევე
16:47
as well as harming the animals, as well as harming nature herself --
289
982000
4000
როგორც ვაზიანებთ ცხოველებს და საკუთარ ბუნებას.
16:51
Mother Nature, that brought us into being;
290
986000
3000
დედა ბუნებას, რომელმაც ჩვენ შეგვქმნა.
16:54
Mother Nature, where I believe we need to spend time,
291
989000
4000
დედა ბუნებამ, რომელიც ჩვენ გვჭირდება განსატვირთად,
16:58
where there's trees and flowers and birds
292
993000
2000
სადაც ხეები, ყვავილები და ჩიტები
17:00
for our good psychological development.
293
995000
3000
მოქმედებენ ჩვენს ფსიქოლოგიურ მდგომარეობაზე.
17:03
And yet, there are hundreds and hundreds of children
294
998000
3000
უკვე არის ასობით და ათასობით ბავშვი
17:06
in the developed world who never see nature,
295
1001000
2000
განვითრებულ ქვეყნებში, რომელებთაც არასდროს უნახიათ ბუნება,
17:08
because they're growing up in concrete
296
1003000
2000
ვინაიდან ისინი იზრდებიან და კონცენტრირებული არიან
17:10
and all they know is virtual reality,
297
1005000
2000
ვირტუალურ რეალობაში,
17:12
with no opportunity to go and lie in the sun,
298
1007000
4000
მათ არ აქვთ შესაძლობლობა წავიდნენ და დაწვნენ მზეზე
17:16
or in the forest, with the dappled sun-specks
299
1011000
3000
ან ტყეში თავი შეაფარონ მზის სხივებს
17:19
coming down from the canopy above.
300
1014000
3000
და გაისეირნონ კანოეთი.
17:22
As I was traveling around the world, you know,
301
1017000
3000
თქვენ იცით, რომ მსოფლიოში მოგზაურობ,
17:25
I had to leave the forest -- that's where I love to be.
302
1020000
3000
მაგრამ ვისურვებდი რომ მუდმივად ვიცხოვრო ტყეში, რომელიც მიყვარს.
17:28
I had to leave these fascinating chimpanzees
303
1023000
3000
მე უნდა დავუტოვო ეს შესანიშნავი შიმპანზეები
17:31
for my students and field staff to continue studying
304
1026000
4000
ჩემს სტუდენტებს და ამ საქნიამიანობით დაინტერესებულ ადამიანებს რათა გააგრძელონ მათი შესწავლა
17:35
because, finding they dwindled from about two million
305
1030000
3000
ვინადან ისინი მცირდებიან, დაახლოებით ორი მილიონიდან
17:38
100 years ago to about 150,000 now,
306
1033000
4000
100 წლის წინ დღეს არიან 150 000,
17:42
I knew I had to leave the forest to do what I could
307
1037000
3000
მე ვიცოდი, რომ მე უნდა დამეტოვებინა ტყე და რაც შემეძლო
17:45
to raise awareness around the world.
308
1040000
2000
გამეკეთებინა იმისთვის, რომ გამეზარდა მსოფლიოს შეგნება.
17:47
And the more I talked about the chimpanzees' plight,
309
1042000
3000
რაც ბევრს ვლაპარაკობ შიმპანზეების გაჭირვებაზე უფრო,
17:50
the more I realized the fact that everything's interconnected,
310
1045000
5000
მეტს ვხვდები, რომ ყველაფერი ურთიერთდაკავშირებულია,
17:55
and the problems of the developing world
311
1050000
2000
პრობლემები რომელიც განვითარებულ მსოფლიოს აქვს
17:57
so often stem from the greed of the developed world,
312
1052000
3000
და ხშირად ეს გამომდინარეობს განვითარებული მსოფლიოს სიხარბიდან,
18:00
and everything was joining together, and making -- not sense,
313
1055000
5000
და ყველაფერი ერთად კი ქმნის
18:05
hope lies in sense, you said -- it's making a nonsense.
314
1060000
4000
უიმედობის განცდას--- რაც ნონსენსია.
18:09
How can we do it?
315
1064000
1000
რა შეგვიძლია გავაკეთოთ ჩვენ?
18:10
Somebody said that yesterday.
316
1065000
2000
იკითხა გუშინ ვიღაცამ,
18:12
And as I was traveling around, I kept meeting young people who'd lost hope.
317
1067000
5000
ვინაიდან მე ვმოგზაურობ, მე ვხვდები ადამიანებს რომლებმაც იმედი დაკარგეს.
18:17
They were feeling despair,
318
1072000
3000
ისინი სასოწარკვეთილნი არიან,
18:20
they were feeling, "Well, it doesn't matter what we do;
319
1075000
3000
ისინი განიცდიან, " კარგი არავის აინტერესებს რასც ჩვენ ვაკეთებთ,
18:23
eat, drink and be merry, for tomorrow we die.
320
1078000
2000
ვჭამთ, ვსვამთ და ვქორწინდებით, ხვალ მოვკვდებით.
18:25
Everything is hopeless -- we're always being told so by the media."
321
1080000
4000
ყველაფერი უიმედოა– ჩვენ ყოველთვის გვამცნობენ მედიით."
18:29
And then I met some who were angry,
322
1084000
3000
და მე ვხვდები ადამიანებს, რომლებიც გაბრაზებულები არიან,
18:32
and anger that can turn to violence,
323
1087000
2000
ისეთი გაბრაზებული, რომ შესაძლოა ბრძოლა დაიწყონ,
18:34
and we're all familiar with that.
324
1089000
3000
და ჩვენ ერთაინი ვართ ამაში.
18:37
And I have three little grandchildren,
325
1092000
4000
მე მყავს სამი პატარა შვილიშვილი,
18:41
and when some of these students would say to me
326
1096000
3000
და როდესაც რომელიმე სტუდენტი გახდება და მეტყვის
18:44
at high school or university, they'd say, "We're angry,"
327
1099000
3000
უმაღლეს სკოლაში ან უნივერსიტეტში. " ჩვენ გვშია"
18:47
or "We're filled with despair, because we feel
328
1102000
3000
ან "ჩვენ სასოწარკვეთილები ვართ ვინაიდან
18:50
you've compromised our future, and there's nothing we can do about it."
329
1105000
4000
შენ გათვალე ჩვენი მომავალი, მაგრამ ჩვენ არაფერი გააკეტეთ ამის შესაცვლელად
18:54
And I looked in the eyes of my little grandchildren,
330
1109000
2000
და ჩავხედავ ჩემს შვილიშვილებს თვალებში
18:56
and think how much we've harmed this planet since I was their age.
331
1111000
4000
და დავფიქრდები , რამდენი ვავნეთ ჩვენს პლანეტას მას შემდეგ რაც მე მათ ასაკში ვიყავი.
19:00
I feel this deep shame, and that's why in 1991 in Tanzania,
332
1115000
6000
მე ვგრძნობ ამ დიდ სირცხვილს და სწორედ ამიტომ 1991 წლიდან ტანზანიაში
19:06
I started a program that's called Roots and Shoots.
333
1121000
3000
მე დავიწყე პროგრამა რომელსაც ქვია Roots and Shoots.
19:09
There's little brochures all around outside,
334
1124000
4000
მსოფლიოს მაშტაბით გამოუშვით პატარა ბროშურები,
19:13
and if any of you have anything to do with children and care about their future,
335
1128000
4000
თითოეულ თქვენგან აქვს ის რაღაც, რაც უზრუნველყობს ბავშვების მომავალს,
19:17
I beg that you pick up that brochure.
336
1132000
3000
მე გთხოვთ რომ აიღოთ ბროშურა.
19:20
And Roots and Shoots is a program for hope.
337
1135000
4000
ეს Roots and Shoots არის იმედი.
19:24
Roots make a firm foundation.
338
1139000
2000
Roots(ფესვები) ქმნის ფირმის ფუნდამენტს
19:26
Shoots seem tiny,
339
1141000
2000
Shoots(კენწერო) ჩანს ძალიან შორეული.
19:28
but to reach the sun they can break through brick walls.
340
1143000
3000
მაგრამ რომ მივაღწიოთ მზემდე უნდა გავამტვრიოთ კედლები,
19:31
See the brick walls as all the problems
341
1146000
2000
აგურის კედლები, როგორც ყველა პრობლემის საწყისი
19:33
that we've inflicted on this planet.
342
1148000
2000
რომელიც ჩვენ გვაქვს ამ პლანეტაზე.
19:35
Then, you see, it is a message of hope.
343
1150000
4000
ხედავთ, ეს არის იმედის გზავნილი.
19:39
Hundreds and thousands of young people around the world
344
1154000
2000
ათიათასობით ადამიანს მთელს მსოფლიოში
19:41
can break through, and can make this a better world.
345
1156000
4000
შეუძლია გაარღვიოს და შეცვალოს მსოფლიო უკეთესობისკენ.
19:45
And the most important message of Roots and Shoots
346
1160000
3000
და ყველაზე მნიშვნელოვანი გზავნილი Roots and Shoots არის
19:48
is that every single individual makes a difference.
347
1163000
4000
ის, რომ ყველას ინდივიდუალურად შეუძლია განსხვავებული საქმე აკეთოს,
19:52
Every individual has a role to play.
348
1167000
2000
ყველას აქვს თავისი როლი.
19:54
Every one of us impacts the world around us everyday,
349
1169000
4000
თითოეული ჩვენგანი ყოველდღიურად ახდეს გავლენას მსოფლიოზე,
19:58
and you scientists know that you can't actually --
350
1173000
3000
და თქვენ მეცნიერებმა იცით არ შეგიძლიათ---
20:01
even if you stay in bed all day, you're breathing oxygen
351
1176000
3000
თუ თქვენ მთელი დღე დარჩებით საწოლში თქვენ შეისუნთქვავთ ჟანგბადს
20:04
and giving out CO2, and probably going to the loo,
352
1179000
4000
და გამოყოფთ ნახშიროჟანგს და მიდიხართ საპირფერეშოში
20:08
and things like that --
353
1183000
2000
და ასე შემდეგ.
20:10
you're making a difference in the world.
354
1185000
2000
ანუ შენ ცვლი გარემოს.
20:12
So, the Roots and Shoots program
355
1187000
3000
ასე, რომ ეს პროგრამა
20:15
involves youth in three kinds of projects.
356
1190000
5000
გთავაზობთ სამი სახის პროექტს
20:20
And these are projects to make the world around them a better place.
357
1195000
4000
და ეს სამივე ემსახურება იმას რომ მსოფლიო უკეთესი გახდეს.
20:24
One project to show care and concern for your own human community.
358
1199000
6000
ერთი პროექტი გულისხმობს ზრუნვას და ურთიერთობას ადამიანებთან.
20:30
One for animals, including domestic animals -- and I have to say,
359
1205000
4000
ერთი კიდევ განკუთვნილია ცხოველებისთვის, შინაური ცხოველების ჩათვლით--მე მინდა გითხრათ რომ
20:34
I learned everything I know about animal behavior
360
1209000
2000
რომ მე ყველაფერი შევისწავლე რაც ეხება ცხოველების ქცევას
20:36
even before I got to Gombe and the chimps from my dog, Rusty,
361
1211000
4000
მას შემდეგ რაც წავედი გომბიაში, შიმპანზიდან დაწყებილი ჩემი ძაღლით დამთავრებული, რასტი მისი სახელი,
20:40
who was my childhood companion.
362
1215000
3000
რომელიც იყო ჩემი ბავშვობის კომპანიონი.
20:43
And the third kind of project: something for the local environment.
363
1218000
4000
და მესამე ეხება ლოკალურ გარემოს.
20:48
So what the kids do depends first of all, how old are they --
364
1223000
4000
ამ პროგრამის განხორციელება დამოკიდებულია ბავშვებზე, პირველ რიგში გვაინტერესებს რა ასკის არიან,
20:52
and we go now from pre-school right through university.
365
1227000
4000
ვინაიდან ჩვენ ვიწყებთ დაწყებითი სკოლიდან და უნივერსიტეტიდან.
20:56
It's going to depend whether they're inner-city or rural.
366
1231000
3000
ასევე დამოკიდებულია იმაზე ისინი ქალაქში ცხოვრობენ თუ გარეუბანში
20:59
It's going to depend if they're wealthy or impoverished.
367
1234000
5000
დამოკიდებულია ღარიბია თუ მდიდარი.
21:04
It's going to depend which part, say, of America they're in.
368
1239000
3000
დამოკიდებულია ამერიკის რომელ ნაწილში არიან.
21:07
We're in every state now, and the problems in Florida
369
1242000
3000
ჩვენ ეხლა ყველა შტატში ვართ და პრობლემები ფლორიდაში
21:10
are different from the problems in New York.
370
1245000
2000
განსხვავდება ნიუ იორკის პრობლემებისგან.
21:13
It's going to depend on which country they're in --
371
1248000
2000
ასევე დამოკიდებულია იმაზე თუ, რომელ ქვეყანაში ხარ
21:15
and we're already in 60-plus countries, with about 5,000 active groups --
372
1250000
6000
და ჩვენ ვართ 60-ზე მეტ ქვეყანაში 5000-იანი აქტიური გუნდით
21:21
and there are groups all over the place that I keep hearing about
373
1256000
4000
და ჯგუფებისგან ვისმენ ისეთ რამეებს,
21:25
that I've never even heard of, because the kids are taking the program
374
1260000
3000
რომლებიც არც კი გამიგია, ვინაიდან ბავშვები მონაწილეობენ ამ პროგრამაში
21:28
and spreading it themselves.
375
1263000
2000
და ავრცელებენ ერთმანეთში.
21:30
Why?
376
1265000
2000
რატომ?
21:32
Because they're buying into it,
377
1267000
2000
ვინაიდან ისინი დაინტერესდნენ ამით
21:34
and they're the ones who get to decide what they're going to do.
378
1269000
3000
და ისინი არიან ერთ-ერთი ნაწილი რომელთაც გადაწყვიტეს ის თუ რას აპირებენ.
21:37
It isn't something that their parents tell them,
379
1272000
2000
ამის შესახებ ზოგჯერ მშობლები უყვებიან
21:39
or their teachers tell them.
380
1274000
2000
ან მასწავლებლები ასწავლიან
21:41
That's effective, but if they decide themselves,
381
1276000
3000
ეს ეფექტურია, მაგრამ თუ ისინი თვითონ გადაწყვიტავენ და იტყვიან
21:44
"We want to clean this river
382
1279000
3000
ჩვენ გვინდა დავასუფთაოთ ეს მდინარე
21:47
and put the fish back that used to be there.
383
1282000
2000
და გავმრავლოთ თევზები იქ.
21:49
We want to clear away the toxic soil
384
1284000
5000
ჩვენ გვინდა გავწმინდოთ ჰაერი ტოქსიკებისგან
21:54
from this area and have an organic garden.
385
1289000
2000
და გავაშენოთ ორგანული ბაღი.
21:56
We want to go and spend time with the old people
386
1291000
3000
ჩვენ გვინდა რომ დრო გავატაროთ მოხუც ადამიანებთან
21:59
and hear their stories and record their oral histories.
387
1294000
4000
მოვისმინოთ მათი ამბები და ჩავიწეროთ მათის ისტრიები,
22:04
We want to go and work in a dog shelter.
388
1299000
2000
ჩვენ გვინდა რომ ვიმუშაოთ ძაღლების თავშესაფარში
22:06
We want to learn about animals. We want ... "
389
1301000
2000
ჩვენ გვინდა შევისწავლოთ ცხოველები. ჩვენ გვინდა.........."
22:08
You know, it goes on and on, and this is very hopeful for me.
390
1303000
4000
ეს განწყობა იზრდება და ეს ძალიან დამაიდებელია ჩემთვის.
22:12
As I travel around the world 300 days a year,
391
1307000
4000
ვინაიდან მე 300 დღე ვმიგზაურობ წელიწადში
22:16
everywhere there's a group of Roots and Shoots of different ages.
392
1311000
3000
ყველგან არის Roots and Shoot-ის სხვადასხვა ასაკის ჯგუფები.
22:19
Everywhere there are children with shining eyes saying,
393
1314000
2000
ბავშვები გაბრწყინებული თვალებით გვეუბნებიან,
22:21
"Look at the difference we've made."
394
1316000
3000
"შეხედე რა ცვლილებები მოვახდინეთ."
22:24
And now comes the technology into it,
395
1319000
2000
დღეს შემოვიდა ტექნოლოგიები,
22:26
because with this new way of communicating electronically
396
1321000
5000
ახალი საკონუმიკაციო სისტემები
22:31
these kids can communicate with each other around the world.
397
1326000
4000
რითაც ეს ბავშვები მთელი მსოფლიოს მაშტაბით ეკონტაქტებიან ერთმანეთს.
22:35
And if anyone is interested to help us, we've got so many ideas
398
1330000
3000
თუ ვინმე დაინტერესებულია ჩვენი დახმარებით, ჩვენ გვაქვს ძალიან ბევრი იდეა,
22:38
but we need help -- we need help to create the right kind of system
399
1333000
6000
მაგრამ ჩვენ გვჭირდება დახმარება რათა შევქმნათ ახალი სახის სისტემა,
22:44
that will help these young people to communicate their excitement.
400
1339000
4000
რომელიც დაეხმარება ამ ახალგაზრდა ადამიანებს გაუზიარონ ერთმანეთს შთაბეჭდილებები
22:48
But also -- and this is so important -- to communicate their despair,
401
1343000
5000
და ასევე მნიშვნელოვანია პრობლემები.
22:53
to say, "We've tried this and it doesn't work, and what shall we do?"
402
1348000
3000
მაგალითად "ჩვენ ვეცადეთ მაგრამ არაფერი გამოვიდა და რა შეგვიძლია გავაკეთოთ?
22:56
And then, lo and behold, there's another group answering these kids
403
1351000
4000
და შემდეგ სხვა ჯგუფები შეეხმიანებიან ამ ბავშვებს,
23:00
who may be in America, or maybe this is a group in Israel,
404
1355000
3000
რომელიც შეიძლება იყოს ამერიკაში ან ისრაელში
23:03
saying, "Yeah, you did it a little bit wrong. This is how you should do it."
405
1358000
5000
იტყვიან: "ეჰ, არასწორად გააკეთე , ესე უნდა გაგეკეთებინა."
23:08
The philosophy is very simple.
406
1363000
3000
ფილოსოფია ძალიან მარტივია.
23:11
We do not believe in violence.
407
1366000
3000
ჩვენ ძალადობის არ გვჯერა
23:14
No violence, no bombs, no guns.
408
1369000
3000
არა ძალადობას, არა ბომბებს, არა იარაღის.
23:17
That's not the way to solve problems.
409
1372000
2000
ეს არ არის პრობლემების გადაჭრის გზა.
23:19
Violence leads to violence, at least in my view.
410
1374000
4000
ძალადობა შობს ძალადობას. ეს ჩემი შეხედულებაა.
23:23
So how do we solve?
411
1378000
2000
ანუ როგორ შეგვიძლია გადავჭრათ ეს საკითხი?
23:25
The tools for solving the problems are knowledge and understanding.
412
1380000
5000
პრობლემის გადაჭრის იარაღი არის ცოდნა და გაანალიზება
23:30
Know the facts, but see how they fit in the big picture.
413
1385000
3000
ფაქტების ცოდნა, ნახვა თუ როგორ იმოქმედებს ის ერთიან სურათზე.
23:33
Hard work and persistence --don't give up --
414
1388000
3000
მძიმე შრომა და შეუპოვრობა -თავის არ დანებება
23:36
and love and compassion leading to respect for all life.
415
1391000
5000
პერსპექტივის დანახვა, ცხოვრების სიყვარული და თანაგრძნობა.
23:41
How many more minutes? Two, one?
416
1396000
2000
რამდენი წუთი დამრჩა? ორი, ერთი?
23:43
Chris Anderson: One -- one to two.
417
1398000
2000
კრის ანდერსონ : ერთი- ერთი ორი?
23:45
Jane Goodall: Two, two, I'm going to take two.
418
1400000
2000
ჯანე გუდალი: ორი, ორი, მე წავიღებ ორ წუთს.
23:47
(Laughter)
419
1402000
1000
(სიცილი)
23:48
Are you going to come and drag me off?
420
1403000
2000
შენ აპირებ მოსვლას და ჩემს აქედან გამოგდებას?
23:50
(Laughter)
421
1405000
2000
(სიცილი)
23:52
Anyway -- so basically, Roots and Shoots
422
1407000
4000
მოკლედ-- Roots and Shoots
23:56
is beginning to change young people's lives.
423
1411000
3000
არის დასაწყისი შეცვალოს ახალგაზრდა ადამიანების ცხოვრება.
23:59
It's what I'm devoting most of my energy to.
424
1414000
4000
ეს ის არის, რასაც ჩემს მთლიან ენერგია ვახმარ.
24:03
And I believe that a group like this can have a very major impact,
425
1418000
7000
მე მჯერა, რომ ესეთი სახის ჯგუფი შესაძლოა იყოს გავლენის მომხდენი,
24:10
not just because you can share technology with us,
426
1425000
3000
არა ეხლა, იმიტომ რომ თქვე შეგიძლიათ გაინაწილოთ ტექნოლოგია ჩვენთან ერთად,
24:13
but because so many of you have children.
427
1428000
3000
იმიტომ რომ თქვენ გყავთ ბავშვები.
24:16
And if you take this program out, and give it to your children,
428
1431000
5000
და თუ გააცნობთ ამ პროგრამას და გადასცემთ თქვენ ბავშვებს,
24:21
they have such a good opportunity to go out and do good,
429
1436000
4000
მათ ექნებათ კარგი შესაძებლობა, რომ გავიდნენ გარეთ და გააკეთონ სიკეთე
24:25
because they've got parents like you.
430
1440000
2000
ვინაიდან მათ ყავთ მშობლები თქვენ სახით.
24:27
And it's been so clear how much you all care
431
1442000
4000
ეს ნათელია, როგორ ცდილობთ თქვენ ყველა,
24:31
about trying to make this world a better place.
432
1446000
2000
რომ მსოფლიო აქციოთ უკეთეს ადგილად.
24:33
It's very encouraging.
433
1448000
2000
ეს ძალიან დამაიმედებელია.
24:35
But the kids do ask me --
434
1450000
2000
მაგრამ ბავშვები მკითხულობენ---
24:37
and this won't take more than two minutes, I promise --
435
1452000
2000
ეს არ დაიკავებს ორ წუთზე მეტს , მე პირობას ვიძლევი---
24:39
the kids say, "Dr. Jane, do you really have hope for the future?
436
1454000
5000
თუ მეტყვიან, " პროფესორო ჯაინ, თქვენ ნამდვილად გაქვთ მომავლის იმედი?
24:44
You travel, you see all these horrible things happening."
437
1459000
4000
თქვენ მოგზაურობთ და ხედავ ამ საშინელებენს რომელიც ხდება."
24:48
Firstly, the human brain -- I don't need to say anything about that.
438
1463000
4000
ვუპასუხებ, პირველ რიგში ადამიანს აქვს გონება -მე არ მჭირდება ვთქვა რაიმე ამის შესახებ.
24:52
Now that we know what the problems are around the world,
439
1467000
3000
ეხლა ჩვენ ვიცით რა პრობლემებია მსოფლიოში,
24:55
human brains like yours are rising to solve those problems.
440
1470000
4000
ადამიანის გონება კი ვითრდება, რათა გადაჭრას ეს პრობლემები.
24:59
And we've talked a lot about that.
441
1474000
2000
ჩვენ ვილაპარაკეთ ამის შესახებ.
25:01
Secondly, the resilience of nature.
442
1476000
3000
მეორე ბუნების აღდგენა.
25:04
We can destroy a river,
443
1479000
2000
ჩვენ შეგვიძლია გავანადგუროთ მდინარე
25:06
and we can bring it back to life.
444
1481000
2000
და ჩვენ შეგვიძლია კვლავ დაუბრუნოთ მას ცხოვრება.
25:08
We can see a whole area desolated,
445
1483000
5000
ჩვენ ვხედავთ, რომ უამრავი ადგილი დაუსახლებელია, რომელიც
25:13
and it can be brought back to bloom again, with time or a little help.
446
1488000
5000
შასაძლებელია აღვადგინოთ და ავაყვავოთ დროთა განმავლობაში პატარა დახმარების გაწევით.
25:18
And thirdly, the last speaker talked about -- or the speaker before last,
447
1493000
6000
და მესამე , ბოლო გამომსვლელი ლაპარაკობდა ამის შესახებ-ან ბოლოს წინა გამომსვლელი
25:24
talked about the indomitable human spirit.
448
1499000
3000
ადამიანის სულის შეუპოვრობის შესახებ.
25:27
We are surrounded by the most amazing people
449
1502000
4000
ჩვენს გარშემო უამრავი გასაოცარი ადამიანია
25:31
who do things that seem to be absolutely impossible.
450
1506000
4000
რომლებიც აკეთებენ ისეთ რამეებს რომელიც წარმოუდგენელია.
25:35
Nelson Mandela -- I take a little piece of limestone
451
1510000
3000
ნელსონ მანდელა- მე წამოვიღე პატარა კირქვის ნატეხი
25:38
from Robben Island Prison, where he labored for 27 years,
452
1513000
3000
რობენის კუნძულის ციხიდან სადაც 27 წელი იყო დატყვევებული
25:41
and came out with so little bitterness, he could lead his people
453
1516000
5000
გამოვიდა არა გაბოროტებული და შეძლო გაძღოლოდა ხალხს
25:46
from the horror of apartheid without a bloodbath.
454
1521000
3000
აპარტეიდის შიშისა და სისხლისღვირის გარეშე.
25:49
Even after the 11th of September -- and I was in New York
455
1524000
4000
11 სექტემბრის შემდეგ ნიუ იორკში
25:53
and I felt the fear -- nevertheless, there was so much human courage,
456
1528000
6000
მე ვგრძნობდი შიშს-მიუხედავათ იმისა, რომ იქ იყო ბევრი მამაცობა
25:59
so much love and so much compassion.
457
1534000
3000
დიდი სიყვარული და თანაგრძნობა.
26:02
And then as I went around the country after that and felt the fear --
458
1537000
4000
მას შემდეგ, როდესაც მე დავიწყე ქყვეყანაში სიარული მე ვიგრძენი შიში--
26:06
the fear that was leading to people feeling
459
1541000
2000
შიში იმისა, რომ ადამიანების წამყვანი გრძნობა იყო შიშის განცდა
26:08
they couldn't worry about the environment any more,
460
1543000
2000
და მათ აღარ შეეძლოთ გარემოზე წუხილი,
26:10
in case they seemed not to be patriotic --
461
1545000
3000
ისინი ფიქრობვდნენ რომ არ იყვნენ პატრიოტები--
26:13
and I was trying to encourage them,
462
1548000
2000
მე ვცდილობდი გამემხნევებინა ისინი,
26:15
somebody came up with a little quotation from Mahatma Gandhi,
463
1550000
3000
ვიღაც გამოვიდა მაჰათმა განდის პატარა ციტატით
26:18
"If you look back through human history,
464
1553000
3000
" თუ შენ გადახედავ კაცობრიობის ისტორიას,
26:21
you see that every evil regime has been overcome by good."
465
1556000
3000
დაინახავ, რომ ყველა ბოროტი რეჟიმი შეიცვალა კარგით"
26:25
And just after that a woman brought me this little bell,
466
1560000
4000
და ამის შემდეგ ამ ქალმა მომცა ეს პატარა ზარი,
26:29
and I want to end on this note.
467
1564000
2000
და მე მინდა, რომ ჩემი გამოსვლა დავამთავრო ამით.
26:31
She said, "If you're talking about hope and peace, ring this.
468
1566000
3000
მან თქვა: " თუ შენ ფიქრობ იმედზე და მშვიდობაზე, დააზარუნე.
26:36
This bell is made from metal from a defused landmine,
469
1571000
6000
ეს ზარი გაკეთებულია ნაკლებად საშიში ნაღმისგან
26:42
from the killing fields of Pol Pot --
470
1577000
3000
პილ-პოტის სასაკლაო მინდვრებიდან--
26:45
one of the most evil regimes in human history --
471
1580000
3000
რომელიც იყო ერთ ერთი ყველაზე ბოროტი რეჟიმი მსოფლიოში--
26:48
where people are now beginning to put their lives back together
472
1583000
4000
სადაც დღეს ხალხი ერთად იწყებს ცხოვრებას
26:52
after the regime has crumbled.
473
1587000
3000
მას შემდეგ რაც რეჟიმი ჩამოვარდა
26:55
So, yes, there is hope, and where is the hope?
474
1590000
4000
დიახაც ეს არის იმედი და სად არის იმედი?
26:59
Is it out there with the politicians?
475
1594000
3000
პოლიტიკოსებში?
27:03
It's in our hands.
476
1598000
2000
ისე ჩვენს ხელშია.
27:05
It's in your hands and my hands
477
1600000
2000
ის თქვენს და ჩემს ხელშია
27:07
and those of our children.
478
1602000
2000
და ჩვენი ბავშვების ხელშია.
27:09
It's really up to us.
479
1604000
2000
ეს მართლა ჩვენზეა დამოკიდებული.
27:11
We're the ones who can make a difference.
480
1606000
2000
ჩვენ ვართ ისინი ვისაც ძალუძს განსხვავებულის გაკეთება.
27:13
If we lead lives where we consciously leave
481
1608000
2000
თუ ჩვენ წავმართავთ ცხოვრებას ისე, რომ გადავდგათ
27:15
the lightest possible ecological footprints,
482
1610000
4000
ნათელი ეკოლოგიური ნაბიჯები,
27:19
if we buy the things that are ethical for us to buy
483
1614000
3000
თუ ჩვენ ვიყიდით საგნებს, რომლებიც ეკოლოგიურია
27:22
and don't buy the things that are not,
484
1617000
3000
და არ ვიყიდით ისეთს, რომელიც არ არის ეკოლოგიური,
27:25
we can change the world overnight.
485
1620000
3000
ჩვენ შეგვიძლია შევცვალოთ მსოფლიო დღეიდან.
27:28
Thank you.
486
1623000
1000
დიდი მადლობა.
ABOUT THE SPEAKER
Jane Goodall - Primatologist; environmentalistJane Goodall, dubbed by her biographer "the woman who redefined man," has changed our perceptions of primates, people, and the connection between the two. Over the past 45 years, Goodall herself has also evolved -- from steadfast scientist to passionate conservationist and humanitarian.
Why you should listen
Jane Goodall hasn't exactly found the missing link, but she's come closer than just about anyone else on Earth. Her extensive research into the behavior of chimpanzees, which started in Africa in the 1960s and continues today, fundamentally altered scientific thinking about the relationship between humans and other mammals.
Goodall, who founded a research institute in her name in 1977, is an internationally recognized authority on the primate world. She's written books for adults and children, contributed to documentaries, and serves as a National Geographic explorer-in-residence, a United Nations peace messenger, and the president of Advocates for Animals. For her efforts to observe and preserve all species, Goodall has received honors and accolades from governments, nonprofits, universities, and professional organizations, including a medal from UNESCO and the French Legion of Honor in 2006.
Jane Goodall | Speaker | TED.com