ABOUT THE SPEAKER
Sue Klebold - Activist
Sue Klebold has become a passionate agent working to advance mental health awareness and intervention.

Why you should listen

Sue Klebold is the mother of Dylan Klebold, one of the two shooters at Columbine High School in 1999. Since the massacre, Sue has spent years excavating every detail of her family life, and trying to understand what she could have done to prevent it. In 2016, after years of evading public scrutiny, Klebold published A Mother's Reckoning: Living In the Aftermath of Tragedy, a powerful memoir in which she explores the crucial intersection between mental health and violence. As a passionate advocate for brain health awareness and intervention, she is donating any profits from the book to mental health charities, research and suicide prevention, hoping for solutions that will help parents and professionals spot and thwart signs of trouble.

More profile about the speaker
Sue Klebold | Speaker | TED.com
TEDMED 2016

Sue Klebold: My son was a Columbine shooter. This is my story

Sue Klebold: Mój syn był zabójcą z Columbine. Oto moja historia

Filmed:
10,022,839 views

Sue Klebold jest matką Dylana Klebolda, jednego z dwóch nastolatków odpowiedzialnych za masakrę w liceum w Columbine, w której zginęło 12 uczniów i jeden nauczyciel. Sue spędziła lata, analizując każdy detal życia swojej rodziny i próbując zrozumieć, co mogła zrobić, żeby powstrzymać swojego syna. W tej trudnej i wstrząsającej prelekcji Klebold bada związek zdrowia psychicznego i przemocy, zachęcając ekspertów i rodziców do kontynuacji badań nad ogniwem łączącym myśli o samobójstwie i zabójstwie.
- Activist
Sue Klebold has become a passionate agent working to advance mental health awareness and intervention. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:26
The last time I heardsłyszał my son'ssyna voicegłos
0
1080
2496
Ostatni raz słyszałam głos swojego syna,
00:28
was when he walkedchodził out the frontz przodu doordrzwi
1
3600
2336
gdy wychodził z domu do szkoły.
00:30
on his way to schoolszkoła.
2
5960
1280
00:33
He callednazywa out one wordsłowo in the darknessciemność:
3
8480
2200
Jedno słowo rzucone w ciemność:
00:36
"ByeBye."
4
11320
1200
''Pa''.
00:38
It was AprilKwietnia 20, 1999.
5
13000
3000
Był 20 kwietnia 1999 roku.
00:41
LaterPóźniej that morningranek,
at ColumbineColumbine HighWysoka SchoolSzkoła,
6
16880
3056
Później tego ranka
w liceum Columbine
00:44
my sonsyn DylanDylan and his friendprzyjaciel EricEric
7
19960
2936
mój syn Dylan i jego przyjaciel Eric
zabili 12 uczniów i nauczyciela,
00:47
killedzabity 12 studentsstudenci and a teachernauczyciel
8
22920
2320
00:51
and woundedranny more than 20 othersinni
before takingnabierający theirich ownwłasny liveszyje.
9
26280
3680
zranili ponad 20 osób,
po czym odebrali sobie życie.
00:56
ThirteenTrzynastu innocentniewinny people were killedzabity,
10
31160
3056
13 niewinnych osób zginęło,
pozostawiając bliskich w szoku i żałobie.
00:59
leavingodejście theirich lovedkochany oneste
in a statestan of griefsmutek and traumauraz.
11
34240
3200
01:03
OthersInni sustainedtrwały injuriesurazy,
12
38320
1856
Inni odnieśli rany
i w rezultacie zostali
01:05
some resultingwynikające in disfigurementzniekształcenia
and permanentstały disabilityniepełnosprawność.
13
40200
4040
okaleczeni lub niepełnosprawni.
01:10
But the enormityogrom of the tragedytragedia
14
45840
1816
Ogromu tej tragedii
nie da się zmierzyć
liczbą zabitych i rannych.
01:12
can't be measuredwymierzony only by the numbernumer
of deathsśmierci and injuriesurazy that tookwziął placemiejsce.
15
47680
4120
01:17
There's no way to quantifyokreślić ilościowo
the psychologicalpsychologiczny damageuszkodzić
16
52720
3416
Nie ma miary na określenie
psychologicznych strat tych,
01:21
of those who were in the schoolszkoła,
17
56160
1936
którzy byli w szkole
01:23
or who tookwziął partczęść
in rescueratować or cleanupOczyszczanie effortsstarania.
18
58120
3360
lub wzięli udział w akcji ratunkowej
i uprzątnięciu miejsca zbrodni.
01:27
There's no way to assessoszacować
the magnitudewielkość of a tragedytragedia like ColumbineColumbine,
19
62280
3640
Nie sposób opisać
rozmiaru tragedii Columbine,
01:31
especiallyszczególnie when it can be a blueprintPlan wytworzenia
20
66680
2256
zwłaszcza że może ona stać się poradnikiem
dla naśladowców,
01:33
for other shootersStrzelcy who go on
to commitpopełnić atrocitiesokrucieństwa of theirich ownwłasny.
21
68960
3440
chcących popełnić własne zbrodnie.
01:38
ColumbineColumbine was a tidalpływowy wavefala,
22
73600
1840
Columbine była pierwszą falą.
01:41
and when the crashwypadek endedzakończyło się,
23
76200
1256
Po jej uderzeniu minęło wiele lat
01:42
it would take yearslat
for the communityspołeczność and for societyspołeczeństwo
24
77480
3936
zanim społeczeństwo
pojęło jej skutki.
01:46
to comprehendzrozumieć its impactwpływ.
25
81440
1720
01:49
It has takenwzięty me yearslat
to try to acceptzaakceptować my son'ssyna legacydziedzictwo.
26
84720
4120
Lata zajęło mi zrozumienie
czynów mojego syna.
Okrutne zachowanie,
01:54
The cruelokrutny behaviorzachowanie
that definedokreślone the endkoniec of his life
27
89760
3136
które zdefiniowało koniec jego życia,
01:57
showedpokazał me that he was a completelycałkowicie
differentróżne personosoba from the one I knewwiedziałem.
28
92920
3560
uświadomiło mi, że był zupełnie
inną osobą niż ta, którą znałam.
02:02
AfterwardsPotem people askedspytał,
29
97600
2376
Później pytano mnie:
''Jak mogłaś nie wiedzieć?'',
02:05
"How could you not know?
30
100000
1760
''Co z ciebie za matka?''.
02:07
What kinduprzejmy of a mothermama were you?"
31
102560
1560
02:10
I still askzapytać myselfsiebie those samepodobnie questionspytania.
32
105240
2640
Wciąż zadaję sobie te pytania.
02:14
Before the shootingsfilmowania,
I thought of myselfsiebie as a good mommama.
33
109080
2880
Przed strzelaniną
uważałam się za dobrą matkę.
02:17
HelpingPomoc my childrendzieci becomestają się caringopiekuńczy, troskliwy,
34
112760
2456
Uczyłam dzieci opiekuńczości,
02:20
healthyzdrowy, responsibleodpowiedzialny adultsdorośli ludzie
35
115240
2336
zdrowej i odpowiedzialnej dorosłości.
02:22
was the mostwiększość importantważny rolerola of my life.
36
117600
3480
To była najważniejsza rola mojego życia.
02:26
But the tragedytragedia convincedprzekonany me
that I failednie udało się as a parentrodzic,
37
121760
3320
Ta tragedia uświadomiła mi,
że zawiodłam jako rodzic.
02:30
and it's partiallyczęściowo this sensesens of failureniepowodzenie
that bringsprzynosi me here todaydzisiaj.
38
125840
3720
Częściowo to poczucie porażki sprawiło,
że jestem tu dziś z wami.
02:36
AsideNa bok from his fatherojciec,
39
131240
1256
Nie licząc jego ojca,
02:37
I was the one personosoba
who knewwiedziałem and lovedkochany DylanDylan the mostwiększość.
40
132520
3560
byłam osobą, która kochała
Dylana najbardziej.
02:41
If anyonektokolwiek could have knownznany
what was happeningwydarzenie,
41
136800
2256
Jeżeli ktoś mógł wiedzieć,
że coś się dzieje,
02:44
it should have been me, right?
42
139080
1720
to powinnam być ja, prawda?
02:47
But I didn't know.
43
142000
1200
Ale nie wiedziałam.
Jestem tu, by opowiedzieć, jak to jest
być matką kogoś, kto rani i zabija.
02:50
TodayDzisiaj, I'm here to sharedzielić the experiencedoświadczenie
44
145440
1896
02:52
of what it's like to be the mothermama
of someonektoś who killszabija and hurtsboli.
45
147360
3720
02:57
For yearslat after the tragedytragedia,
I combedczesane throughprzez memorieswspomnienia,
46
152200
3856
Przez lata po tragedii
analizowałam wspomnienia,
03:01
tryingpróbować to figurepostać out
exactlydokładnie where I failednie udało się as a parentrodzic.
47
156080
3600
próbując znaleźć ten moment,
gdy zawiodłam jako rodzic.
03:05
But there are no simpleprosty answersodpowiedzi.
48
160280
2736
Ale nie ma prostych odpowiedzi.
Nie mogę dać wam rozwiązania.
03:08
I can't give you any solutionsrozwiązania.
49
163040
1920
03:10
All I can do
50
165520
1200
Jedyne, co mogę zrobić,
03:12
is sharedzielić what I have learnednauczyli.
51
167760
2360
to podzielić się tym, czego się nauczyłam.
03:16
When I talk to people
who didn't know me before the shootingsfilmowania,
52
171440
3616
Gdy rozmawiam z ludźmi,
którzy nie znali mnie przed strzelaniną,
03:20
I have threetrzy challengeswyzwania to meetspotykać się.
53
175080
1800
staję przed trzema wyzwaniami.
03:22
First, when I walkspacerować into a roompokój like this,
54
177640
3200
Pierwsze, kiedy wchodzę
do sali takiej jak ta,
03:26
I never know if someonektoś there
has experienceddoświadczony lossutrata
55
181480
3576
nigdy nie wiem, czy ktoś
nie stracił bliskiego
przez mojego syna.
03:30
because of what my sonsyn did.
56
185080
1720
03:33
I feel a need to acknowledgeuznać the sufferingcierpienie
causedpowodowany by a memberczłonek of my familyrodzina
57
188080
4136
Czuję, że muszę rozpoznać cierpienie
spowodowane przez członka mojej rodziny,
który sam już tego nie zrobi.
03:37
who isn't here to do it for himselfsamego siebie.
58
192240
2200
03:40
So first, with all of my heartserce,
59
195080
2560
Z całego serca
03:43
I'm sorry if my sonsyn has causedpowodowany you painból.
60
198320
3240
przepraszam, jeśli mój syn
spowodował wasze cierpienie.
Drugim wyzwaniem,
z którym muszę się zmierzyć,
03:48
The seconddruga challengewyzwanie I have
61
203640
1760
03:51
is that I mustmusi askzapytać for understandingzrozumienie
and even compassionwspółczucie
62
206040
3720
jest to, że muszę prosić
o zrozumienie, a nawet współczucie,
03:55
when I talk about
my son'ssyna deathśmierć as a suicidesamobójstwo.
63
210560
3240
gdy mówię o śmierci syna
jako o samobójstwie.
03:59
Two yearslat before he diedzmarły,
64
214480
2136
Dwa lata przed śmiercią
04:01
he wrotenapisał on a piecekawałek of paperpapier in a notebookNotatnik
65
216640
2216
napisał w pamiętniku,
że się okalecza.
04:03
that he was cuttingtnący himselfsamego siebie.
66
218880
1560
04:06
He said that he was in agonyagonii
67
221200
1616
Pisał, że cierpi i chce zdobyć pistolet,
żeby zakończyć swoje życie.
04:07
and wanted to get a gunpistolet
so he could endkoniec his life.
68
222840
2640
04:11
I didn't know about any of this
untilaż do monthsmiesiące after his deathśmierć.
69
226160
3760
Dowiedziałam się o tym
miesiąc po jego śmierci.
04:15
When I talk about his deathśmierć as a suicidesamobójstwo,
70
230720
3416
Kiedy mówię o jego śmierci
jako o samobójstwie,
nie próbuję umniejszyć jego winy.
04:19
I'm not tryingpróbować to downplaybagatelizować the viciousnessokrucieństwo
he showedpokazał at the endkoniec of his life.
71
234160
4040
04:23
I'm tryingpróbować to understandzrozumieć
72
238840
1976
Próbuję zrozumieć,
04:25
how his suicidalmyśli samobójcze thinkingmyślący
73
240840
2096
jak jego myśli samobójcze
mogły doprowadzić do morderstwa.
04:27
led to murdermorderstwo.
74
242960
1440
04:30
After a lot of readingczytanie
and talkingmówić with expertseksperci,
75
245080
3216
Po lekturze wielu książek
i rozmowach z ekspertami
04:33
I have come to believe
76
248320
1656
zaczęłam wierzyć,
że jego udział w strzelaninie
spowodowany był nie pragnieniem zabijania,
04:35
that his involvementuwikłanie in the shootingsfilmowania
was rootedukorzeniony not in his desirepragnienie to killzabić
77
250000
4720
04:40
but in his desirepragnienie to dieumierać.
78
255480
1680
a pragnieniem, by umrzeć.
04:43
The thirdtrzeci challengewyzwanie I have
when I talk about my son'ssyna murder-suicidemorderstwo samobójstwo
79
258320
5296
Trzecim wyzwaniem, gdy mówię
o morderstwach i śmierci syna,
jest to, że mówię o zdrowiu psychicznym...
04:48
is that I'm talkingmówić about mentalpsychiczny healthzdrowie --
80
263640
2920
04:52
excusepretekst me --
81
267680
1216
Przepraszam.
Mówię o zdrowiu psychicznym
04:53
is that I'm talkingmówić about mentalpsychiczny healthzdrowie,
82
268920
2616
albo zdrowiu mózgu, jak wolę to nazywać,
ponieważ jest bardziej konkretne,
04:56
or brainmózg healthzdrowie, as I preferwoleć to call it,
because it's more concretebeton.
83
271560
4176
a równocześnie mówię o przemocy.
05:00
And in the samepodobnie breathoddech,
I'm talkingmówić about violenceprzemoc.
84
275760
3736
Ostatnia rzecz, jakiej pragnę,
to pogłębić stereotypy
05:04
The last thing I want to do
is to contributeprzyczynić się to the misunderstandingnieporozumienia
85
279520
3576
05:08
that alreadyjuż existsistnieje around mentalpsychiczny illnesschoroba.
86
283120
3216
panujące wokół zdrowia psychicznego.
Tylko niewielki procent
chorych psychicznie
05:11
Only a very smallmały percentprocent of those
who have a mentalpsychiczny illnesschoroba
87
286360
4776
przejawia agresję wobec innych.
05:16
are violentgwałtowny towardw kierunku other people,
88
291160
2240
05:19
but of those who dieumierać by suicidesamobójstwo,
89
294800
3136
Ale u 75 do 90% samobójców
05:22
it's estimatedszacowany that about 75
to maybe more than 90 percentprocent
90
297960
4216
zdiagnozowano chorobę psychiczną.
05:27
have a diagnosablerozpoznawalne
mentalpsychiczny healthzdrowie conditionstan of some kinduprzejmy.
91
302200
3400
05:31
As you all know very well,
92
306680
1256
Jak wszyscy dobrze wiecie,
05:32
our mentalpsychiczny healthzdrowie careopieka systemsystem
is not equippedwyposażony to help everyonekażdy,
93
307960
2960
nasz system zdrowia psychicznego
nie jest umie pomóc każdemu.
05:37
and not everyonekażdy with destructivedestrukcyjne thoughtsmyśli
94
312000
2496
Nie każdy, kto doświadcza
destrukcyjnych myśli,
05:39
fitspasuje the criteriakryteria
95
314520
1736
pasuje do konkretnej diagnozy.
05:41
for a specifickonkretny diagnosisDiagnostyka.
96
316280
2160
05:44
ManyWiele who have ongoingtrwający feelingsuczucia
97
319200
2016
Wielu z tych, którzy odczuwają
strach, gniew czy bezsilność,
05:46
of fearstrach or angergniew or hopelessnessBeznadzieja
98
321240
3736
nigdy nie doczeka się diagnozy i leczenia.
05:50
are never assessedoceniane or treatedleczony.
99
325000
1880
05:52
Too oftenczęsto, they get our attentionUwaga
only if they reachdosięgnąć a behavioralbehawioralne crisiskryzys.
100
327640
4640
Zbyt często poświęcamy im uwagę
tylko wtedy, gdy dochodzi do tragedii.
05:58
If estimatesszacunki are correctpoprawny
101
333400
2056
Jeśli statystyki się nie mylą,
06:00
that about one
to two percentprocent of all suicidessamobójstw
102
335480
2936
to od 1 do 2% wszystkich samobójstw
łączy się z morderstwem.
06:03
involvesobejmuje the murdermorderstwo of anotherinne personosoba,
103
338440
2080
06:07
when suicidesamobójstwo ratesstawki risewzrost,
as they are risingpodniesienie for some populationspopulacje,
104
342080
3920
Gdy statystyki samobójstw rosną,
jak to się dzieje w niektórych grupach,
06:11
the murder-suicidemorderstwo samobójstwo ratesstawki
will risewzrost as well.
105
346720
2680
rośnie też liczba powiązanych morderstw.
06:15
I wanted to understandzrozumieć what was going on
in Dylan'sBob Dylan mindumysł priorwcześniejszy to his deathśmierć,
106
350520
5496
Chciałam zrozumieć, co działo się
w głowie Dylana przed śmiercią.
Szukałam odpowiedzi u ludzi,
których bliski popełnił samobójstwo.
06:21
so I lookedspojrzał for answersodpowiedzi
from other survivorsktórzy przeżyli of suicidesamobójstwo lossutrata.
107
356040
3720
06:26
I did researchBadania and volunteeredzgłosić się na ochotnika
to help with fund-raisingpozyskiwania funduszy eventswydarzenia,
108
361640
4536
Przeprowadziłam badania
i pomagałam zbierać środki.
06:31
and wheneverkiedy tylko I could,
109
366200
1776
Gdziekolwiek mogłam,
rozmawiałam z tymi,
którzy przeżyli samobójczy kryzys
06:33
I talkedrozmawialiśmy with those who had
survivedprzeżył theirich ownwłasny suicidalmyśli samobójcze crisiskryzys
110
368000
4496
lub próby samobójcze.
06:37
or attemptpróba.
111
372520
1200
06:39
One of the mostwiększość helpfulpomocny
conversationsrozmowy I had
112
374840
2216
Jedną z najbardziej pomocnych rozmów
odbyłam z koleżanką z pracy,
06:42
was with a coworkerwspółpracownik
113
377080
1456
06:43
who overheardpodsłuchane me talkingmówić to someonektoś elsejeszcze
114
378560
1905
która usłyszała, jak rozmawiam
z kimś innym w biurze.
06:45
in my officegabinet cubicleKabina.
115
380489
1200
06:47
She heardsłyszał me say
that DylanDylan could not have lovedkochany me
116
382760
3416
Słyszała, jak mówiłam:
''Dylan nie mógł mnie kochać,
skoro zrobił coś tak okropnego''.
06:51
if he could do something
as horribleokropny as he did.
117
386200
2760
06:55
LaterPóźniej, when she founduznany me alonesam,
118
390000
1800
Później, gdy zostałam sama,
06:57
she apologizedprzeprosił for overhearingsłysząc
that conversationrozmowa,
119
392760
2456
przeprosiła mnie za podsłuchanie rozmowy.
Powiedziała, że nie mam racji.
07:00
but told me that I was wrongźle.
120
395240
1560
07:02
She said that when she was
a youngmłody, singlepojedynczy mothermama
121
397880
2616
Wyznała, że kiedy była
młodą, samotną matką
z trojgiem małych dzieci,
07:05
with threetrzy smallmały childrendzieci,
122
400520
1440
07:07
she becamestał się severelysurowo depressedprzygnębiony
and was hospitalizedw szpitalu to keep her safebezpieczny.
123
402600
4640
miała depresję i trafiła do szpitala
dla własnego bezpieczeństwa.
07:13
At the time, she was certainpewny
124
408000
2296
Była przekonana, że jej dzieci
byłyby szczęśliwsze, gdyby umarła.
07:15
that her childrendzieci
would be better off if she diedzmarły,
125
410320
3256
Więc postanowiła popełnić samobójstwo.
07:18
so she had madezrobiony a planplan to endkoniec her life.
126
413600
2240
07:21
She assuredzapewniona me that a mother'smatki love
was the strongestnajsilniejszy bondwięź on EarthZiemia,
127
416880
4056
Zapewniła mnie, że miłość matki
jest najsilniejszą więzią na Ziemi
i że kochała swoje dzieci bardziej
niż cokolwiek innego na świecie.
07:25
and that she lovedkochany her childrendzieci
more than anything in the worldświat,
128
420960
3040
07:29
but because of her illnesschoroba,
129
424640
2216
Ale przez chorobę wierzyła,
że jej dzieciom będzie lepiej bez niej.
07:31
she was sure that they
would be better off withoutbez her.
130
426880
2840
07:36
What she said and what
I've learnednauczyli from othersinni
131
431680
2376
Jej słowa i to,
czego nauczyłam się od innych,
pokazują, że nie podejmujemy decyzji,
07:39
is that we do not make
the so-calledtak zwana decisiondecyzja or choicewybór
132
434080
4736
by popełnić samobójstwo
07:43
to dieumierać by suicidesamobójstwo
133
438840
1576
tak, jak wybieramy samochód,
07:45
in the samepodobnie way
that we choosewybierać what carsamochód to drivenapęd
134
440440
2856
albo gdzie iść w sobotni wieczór.
07:48
or where to go on a SaturdaySobota night.
135
443320
2120
07:51
When someonektoś is
in an extremelyniezwykle suicidalmyśli samobójcze statestan,
136
446360
3096
Gdy ktoś bardzo chce popełnić samobójstwo,
to znaczy, że wymaga pomocy medycznej.
07:54
they are in a stageetap fourcztery
medicalmedyczny healthzdrowie emergencynagły wypadek.
137
449480
4520
07:59
TheirIch thinkingmyślący is impairedupośledzony and they'veoni
lostStracony accessdostęp to toolsprzybory of self-governancesamorządności.
138
454680
4480
Myślenie takich osób jest zniekształcone,
osoby te straciły samokontrolę.
08:05
Even thoughchociaż they can
make a planplan and actdziałać with logiclogika,
139
460320
3176
Nawet jeśli mogą stworzyć plan
i zachowywać się logicznie,
ich rozumowanie zakłóca ból,
08:08
theirich sensesens of truthprawda
is distortedzniekształcony by a filterfiltr of painból
140
463520
3936
przez pryzmat którego
interpretują rzeczywistość.
08:12
throughprzez whichktóry they
interpretzinterpretować theirich realityrzeczywistość.
141
467480
2600
08:15
Some people can be very good
at hidingUkrywanie this statestan,
142
470880
3656
Niektórzy potrafią świetnie
ten stan maskować.
Często mają do tego dobry powód.
08:19
and they oftenczęsto have
good reasonspowody for doing that.
143
474560
2360
08:23
ManyWiele of us have
suicidalmyśli samobójcze thoughtsmyśli at some pointpunkt,
144
478840
3176
Wielu z nas w pewnym momencie życia
miewa myśli samobójcze,
ale uporczywe i stałe myśli o samobójstwie
08:27
but persistenttrwałe,
ongoingtrwający thoughtsmyśli of suicidesamobójstwo
145
482040
3496
i aktywne dążenie do niego
08:30
and devisingopracowanie a meansznaczy to dieumierać
146
485560
2216
to symptomy choroby.
08:32
are symptomsobjawy of pathologypatologia,
147
487800
2336
Jak w przypadku innych przypadłości,
08:35
and like manywiele illnesseschoroby,
148
490160
1896
należy ją rozpoznać i leczyć,
08:37
the conditionstan has to be
recognizeduznane and treatedleczony
149
492080
2760
zanim będzie za późno.
08:40
before a life is lostStracony.
150
495520
1520
08:43
But my son'ssyna deathśmierć
was not purelyczysto a suicidesamobójstwo.
151
498600
2840
Śmierć mojego syna nie była
zwykłym samobójstwem.
08:47
It involvedzaangażowany massmasa murdermorderstwo.
152
502200
1760
Wiązała się z morderstwem wielu osób.
08:50
I wanted to know how his
suicidalmyśli samobójcze thinkingmyślący becamestał się homicidalmordercze.
153
505080
5880
Chciałam wiedzieć, jak myśli samobójcze
przerodziły się w mordercze.
08:56
But researchBadania is sparserozrzedzony
and there are no simpleprosty answersodpowiedzi.
154
511920
3160
Badania w tym zakresie są skąpe,
a prostej odpowiedzi brak.
09:01
Yes, he probablyprawdopodobnie had ongoingtrwający depressiondepresja.
155
516240
2919
Tak, prawdopodobnie cierpiał na depresję.
09:05
He had a personalityosobowość
that was perfectionisticperfectionistic and self-reliantsamodzielni,
156
520679
5561
Był samowystarczalnym perfekcjonistą.
09:12
and that madezrobiony him lessmniej likelyprawdopodobne
to seekszukać help from othersinni.
157
527120
3760
Nie szukał więc pomocy u innych.
09:16
He had experienceddoświadczony
triggeringWyzwalanie eventswydarzenia at the schoolszkoła
158
531880
3456
Doświadczenia w szkole
mogły wyzwolić to zachowanie,
czuł się poniżony, upokorzony i wściekły.
09:20
that left him feelinguczucie
debasedwynaturzona and humiliatedupokorzony and madszalony.
159
535360
5400
09:27
And he had a complicatedskomplikowane friendshipprzyjaźni
160
542160
3256
Problemem była też jego
skomplikowana przyjaźń z chłopcem,
09:30
with a boychłopak who sharedudostępniony his feelingsuczucia
of ragewściekłość and alienationprzeniesienia własności,
161
545440
4336
który tak samo odczuwał
wściekłość, gniew i wyobcowanie.
Chłopcem, który miał poważne problemy,
09:34
and who was seriouslypoważnie disturbedzakłócony,
162
549800
3096
był zaborczy i niebezpieczny
dla otoczenia.
09:37
controllingkontrolowanie and homicidalmordercze.
163
552920
1880
09:41
And on topTop of this periodokres in his life
164
556280
2856
Właśnie w tym momencie życia,
zupełnej wrażliwości i delikatności,
09:44
of extremeskrajny vulnerabilitywrażliwość and fragilitykruchość,
165
559160
3160
09:48
DylanDylan founduznany accessdostęp to gunspistolety
166
563280
2376
Dylan znalazł dostęp do broni,
mimo że w naszym domu
broni nigdy nie było.
09:50
even thoughchociaż we'dpoślubić never
ownedwłasnością any in our home.
167
565680
2160
09:53
It was appallinglyprzerażająco easyłatwo
for a 17-year-old-roczny boychłopak to buykupować gunspistolety,
168
568800
5216
Zakup broni był przerażająco
prosty dla 17-latka.
Zarówno legalny, jak i nielegalny,
bez mojej zgody czy wiedzy.
09:59
bothobie legallyzgodnie z prawem and illegallynielegalnie,
withoutbez my permissionpozwolenie or knowledgewiedza, umiejętności.
169
574040
4640
10:04
And somehowjakoś, 17 yearslat
and manywiele schoolszkoła shootingsfilmowania laterpóźniej,
170
579880
4520
17 lat i wiele strzelanin później
10:10
it's still appallinglyprzerażająco easyłatwo.
171
585080
1800
to wciąż jest nad wyraz proste.
10:14
What DylanDylan did that day brokezepsuł się my heartserce,
172
589160
2720
To, co Dylan zrobił tamtego dnia,
złamało mi serce.
10:18
and as traumauraz so oftenczęsto does,
173
593240
1856
Traumy mają to do siebie,
że odbijają się to na ciele i umyśle.
10:20
it tookwziął a tollmyto on my bodyciało and on my mindumysł.
174
595120
2960
10:24
Two yearslat after the shootingsfilmowania,
I got breastpierś cancernowotwór,
175
599360
2440
Dwa lata po strzelaninie
wykryto u mnie raka piersi,
10:28
and two yearslat after that,
I beganrozpoczął się to have mentalpsychiczny healthzdrowie problemsproblemy.
176
603200
3360
Dwa lata później zaczęłam mieć problem
ze zdrowiem psychicznym.
10:33
On topTop of the constantstały, perpetualwieczyste griefsmutek
177
608480
3416
Do tego nieustanny, niewyobrażalny żal.
Byłam przerażona, że mogłabym
spotkać kogoś z rodziny osoby,
10:36
I was terrifiedprzerażony that I would runbiegać
into a familyrodzina memberczłonek
178
611920
3576
którą zabił Dylan.
10:40
of someonektoś DylanDylan had killedzabity,
179
615520
2056
Albo że ktoś z prasy mógłby mnie zaczepić.
10:42
or be accostedzaczepił by the pressnaciśnij
180
617600
2376
Albo rozeźlony sąsiad.
10:45
or by an angryzły citizenobywatel.
181
620000
1480
10:47
I was afraidprzestraszony to turnskręcać on the newsAktualności,
182
622920
2576
Bałam się, że powiedzą w wiadomościach,
że jestem złym rodzicem
i obrzydliwym człowiekiem.
10:50
afraidprzestraszony to hearsłyszeć myselfsiebie beingistota callednazywa
a terriblestraszny parentrodzic or a disgustingobrzydliwy personosoba.
183
625520
4960
10:58
I startedRozpoczęty havingmający panicpaniki attacksataki.
184
633320
2040
Zaczęły się ataki paniki.
11:02
The first boutbout startedRozpoczęty
fourcztery yearslat after the shootingsfilmowania,
185
637240
4176
Pierwszy pojawił się
4 lata po strzelaninie,
gdy przygotowywałam się
do uczestnictwa w rozprawie sądowej,
11:06
when I was gettinguzyskiwanie readygotowy
for the depositionsdepozycji
186
641440
2536
11:09
and would have to meetspotykać się
the victims'ofiary familiesrodziny facetwarz to facetwarz.
187
644000
2800
co oznaczało spotkanie
twarzą w twarz z rodzinami ofiar.
11:12
The seconddruga roundokrągły startedRozpoczęty
sixsześć yearslat after the shootingsfilmowania,
188
647600
3376
Druga runda ataków paniki
zaczęła się 6 lat po strzelaninie,
gdy przygotowywałam się do pierwszej
prelekcji o rozszerzonym samobójstwie.
11:16
when I was preparingprzygotowanie
to speakmówić publiclypublicznie about murder-suicidemorderstwo samobójstwo
189
651000
3456
11:19
for the first time at a conferencekonferencja.
190
654480
2000
11:22
BothZarówno episodesodcinki lastedtrwała severalkilka weekstygodnie.
191
657520
2400
Oba epizody trwały kilka tygodni.
11:27
The attacksataki happenedstało się everywherewszędzie:
192
662160
2136
Ataki zdarzały się wszędzie.
W sklepie, w biurze.
11:29
in the hardwaresprzęt komputerowy storesklep, in my officegabinet,
193
664320
3296
Nawet, gdy czytałam książkę w łóżku.
11:32
or even while readingczytanie a bookksiążka in bedłóżko.
194
667640
2040
11:35
My mindumysł would suddenlynagle lockzamek
into this spinningspinning cyclecykl of terrorterror
195
670600
5056
Mój umysł nagle zamykał się
w spirali przerażenia.
Choćbym nie wiem jak starała się
uspokoić czy perswadować,
11:40
and no mattermateria how I hardciężko I triedwypróbowany
196
675680
2096
11:42
to calmspokojna myselfsiebie down
or reasonpowód my way out of it,
197
677800
4056
nie mogłam tego zatrzymać.
11:46
I couldn'tnie mógł do it.
198
681880
1280
11:49
It feltczułem as if my brainmózg
was tryingpróbować to killzabić me,
199
684440
2560
To było, jakby mój mózg chciał mnie zabić.
11:52
and then, beingistota afraidprzestraszony of beingistota afraidprzestraszony
200
687920
2576
Strach, że będę się bać,
pochłaniał wszystkie moje myśli.
11:55
consumedstrawiony all of my thoughtsmyśli.
201
690520
1800
11:58
That's when I learnednauczyli firsthandz pierwszej ręki
202
693200
1896
Wtedy zrozumiałam,
jak to jest mieć umysł,
który nie funkcjonuje prawidłowo.
12:00
what it feelsczuje like
to have a malfunctioningnieprawidłowego działania mindumysł,
203
695120
2440
12:03
and that's when I trulynaprawdę
becamestał się a brainmózg healthzdrowie advocaterzecznik.
204
698640
3480
To sprawiło, że zostałam
adwokatem zdrowego umysłu.
12:08
With therapyterapia and medicationlek and self-caresamoopieki,
205
703760
2976
Z pomocą terapii, lekarstw
i dbania o siebie,
życie w końcu wróciło do stanu,
12:11
life eventuallyostatecznie returnedzwrócony
206
706760
1816
który można określić jako normalny,
zważywszy na okoliczności.
12:13
to whatevercokolwiek could be thought of
as normalnormalna underpod the circumstancesokoliczności.
207
708600
3480
12:18
When I lookedspojrzał back
on all that had happenedstało się,
208
713240
2056
Gdy patrzę w przeszłość,
na to, co się stało,
12:20
I could see that my son'ssyna
spiralspirala into dysfunctiondysfunkcja
209
715320
3560
widzę, że mój syn staczał się w zaburzenie
12:24
probablyprawdopodobnie occurredwystąpił
over a periodokres of about two yearslat,
210
719680
3496
prawdopodobnie przez 2 lata.
To dużo czasu, by pomóc.
12:28
plentydużo of time to get him help,
211
723200
2160
12:31
if only someonektoś had knownznany
that he neededpotrzebne help
212
726280
3016
Gdyby tylko ktoś wiedział,
że ta pomoc jest potrzebna
i wiedział, jak to zrobić.
12:34
and knownznany what to do.
213
729320
1320
12:40
EveryKażdy time someonektoś askspyta me,
214
735680
2576
Za każdym razem, gdy ktoś mnie pyta:
''Jak mogłaś nie wiedzieć?'',
12:43
"How could you not have knownznany?",
215
738280
2456
to tak, jakby zadawał mi cios w brzuch.
12:45
it feelsczuje like a punchPunch in the gutjelito.
216
740760
2000
12:48
It carriesniesie accusationoskarżenie
and tapsopukanie into my feelingsuczucia of guiltpoczucie winy
217
743840
4536
To pytanie niesie ze sobą oskarżenie
i wywołuje u mnie poczucie winy.
Nieważne, jak wiele terapii przeszłam.
12:53
that no mattermateria how much therapyterapia I've had
218
748400
2496
Nigdy całkowicie się od tego nie uwolnię.
12:55
I will never fullycałkowicie eradicatewytępić.
219
750920
1920
12:58
But here'soto jest something I've learnednauczyli:
220
753880
1620
Ale jest coś, czego się nauczyłam.
13:01
if love were enoughdość
221
756720
1856
Jeśli miłość wystarczyłaby,
13:03
to stop someonektoś who is suicidalmyśli samobójcze
222
758600
2136
by powstrzymać kogoś od samobójstwa,
13:05
from hurtingRani themselvessami,
223
760760
1440
od skrzywdzenia siebie,
13:08
suicidessamobójstw would hardlyledwie ever happenzdarzyć.
224
763000
2200
samobójstw by nie było.
13:11
But love is not enoughdość,
225
766320
1800
Ale miłość to nie wszystko.
13:14
and suicidesamobójstwo is prevalentrozpowszechniony.
226
769240
1760
Samobójstw jest coraz więcej.
13:16
It's the seconddruga leadingprowadzący causeprzyczyna of deathśmierć
227
771680
2816
To druga najczęstsza przyczyna śmierci
wśród osób w wieku od 10 do 34 lat.
13:19
for people agewiek 10 to 34,
228
774520
2200
13:22
and 15 percentprocent of AmericanAmerykański youthmłodość
229
777640
2656
15% młodych Amerykanów
przyznaje się do planowania samobójstwa
13:25
reportraport havingmający madezrobiony a suicidesamobójstwo planplan
230
780320
2736
w ciągu ostatniego roku.
13:28
in the last yearrok.
231
783080
1200
13:31
I've learnednauczyli that no mattermateria
how much we want to believe we can,
232
786160
4120
Nauczyłam się, że mimo wiary
we własne siły,
13:36
we cannotnie może know or controlkontrola
233
791000
2816
nie da się wiedzieć
czy kontrolować wszystkiego,
co nasi bliscy myślą i czują.
13:38
everything our lovedkochany oneste think and feel,
234
793840
1960
13:41
and the stubbornuparty beliefwiara
that we are somehowjakoś differentróżne,
235
796760
3120
Wiara, że jesteśmy inni,
13:45
that someonektoś we love
would never think of hurtingRani themselvessami
236
800560
3416
że ktoś, kogo kochamy,
nigdy by nie skrzywdził siebie
albo drugiej osoby,
13:49
or someonektoś elsejeszcze,
237
804000
1200
13:51
can causeprzyczyna us to misstęsknić
238
806080
2016
może spowodować, że nie zauważymy
tego, co widać gołym okiem.
13:53
what's hiddenukryty in plainRównina sightwidok.
239
808120
1800
13:56
And if worstnajgorszy casewalizka scenariosscenariusze
do come to passprzechodzić,
240
811840
3440
Gdy spełniają się najgorsze scenariusze,
14:01
we'lldobrze have to learnuczyć się
to forgiveprzebaczyć ourselvesmy sami for not knowingporozumiewawczy
241
816520
3896
musimy nauczyć się
wybaczać sobie niewiedzę,
albo to, że nie zadaliśmy
właściwych pytań,
14:05
or for not askingpytając the right questionspytania
242
820440
2696
albo że nie znaleźliśmy
odpowiedniej terapii.
14:08
or not findingodkrycie the right treatmentleczenie.
243
823160
2720
14:12
We should always assumezałożyć
244
827240
1256
Zawsze trzeba zakładać,
że ktoś, kogo kochamy, może cierpieć.
14:13
that someonektoś we love maymoże be sufferingcierpienie,
245
828520
2640
14:16
regardlessbez względu of what they say
246
831880
2616
Nieważne, co mówi
albo jak się zachowuje.
14:19
or how they actdziałać.
247
834520
1240
14:21
We should listen with our wholecały beingistota,
248
836720
2120
Powinniśmy słuchać całymi sobą,
14:24
withoutbez judgmentswyroki,
249
839800
1200
bez osądzania
14:26
and withoutbez offeringoferując solutionsrozwiązania.
250
841680
2120
i bez dawania rad.
14:32
I know that I will liverelacja na żywo with this tragedytragedia,
251
847360
3216
Wiem, że będę żyła z tą tragedią,
z tymi wieloma tragediami,
14:35
with these multiplewielokrotność tragediestragedie,
252
850600
1936
do końca mojego życia.
14:37
for the restodpoczynek of my life.
253
852560
1560
14:40
I know that in the mindsumysły of manywiele,
254
855320
2000
Wiem, że w umysłach wielu
to, co straciłam,
jest nieporównywalne z tym,
14:46
what I lostStracony can't compareporównać
to what the other familiesrodziny lostStracony.
255
861080
3760
co straciły inne rodziny.
14:51
I know my struggleborykać się
doesn't make theirsich any easierłatwiejsze.
256
866240
2600
To, że jest mi ciężko,
nie sprawia, że jest im łatwiej.
14:56
I know there are even some who think
I don't have the right to any painból,
257
871000
5376
Wiem, że są nawet tacy, którzy uważają,
że nie mam prawa do cierpienia,
a jedynie do życia w nieustającej pokucie.
15:01
but only to a life of permanentstały penancepokuty.
258
876400
2840
15:06
In the endkoniec what I know comespochodzi down to this:
259
881800
2680
To, co wiem, można podsumować tak.
15:10
the tragictragiczny factfakt is that even
the mostwiększość vigilantczujność and responsibleodpowiedzialny of us
260
885320
6176
Tragedią jest to,
że nawet najbardziej czujni
i odpowiedzialni z nas
nie zawsze mogą pomóc.
15:16
maymoże not be ablezdolny to help,
261
891520
1920
15:19
but for love'sLove's sakewzgląd,
262
894840
2176
Jednak dla dobra naszych bliskich
15:22
we mustmusi never stop tryingpróbować
263
897040
2176
nigdy nie możemy przestać próbować
poznawać niepoznawalnego.
15:24
to know the unknowablenieodgadnione.
264
899240
1480
15:26
Thank you.
265
901560
1216
Dziękuję.
(Brawa)
15:27
(ApplauseAplauz)
266
902800
2160
Translated by Ola Królikowska
Reviewed by Rysia Wand

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Sue Klebold - Activist
Sue Klebold has become a passionate agent working to advance mental health awareness and intervention.

Why you should listen

Sue Klebold is the mother of Dylan Klebold, one of the two shooters at Columbine High School in 1999. Since the massacre, Sue has spent years excavating every detail of her family life, and trying to understand what she could have done to prevent it. In 2016, after years of evading public scrutiny, Klebold published A Mother's Reckoning: Living In the Aftermath of Tragedy, a powerful memoir in which she explores the crucial intersection between mental health and violence. As a passionate advocate for brain health awareness and intervention, she is donating any profits from the book to mental health charities, research and suicide prevention, hoping for solutions that will help parents and professionals spot and thwart signs of trouble.

More profile about the speaker
Sue Klebold | Speaker | TED.com