TEDMED 2016
Sue Klebold: My son was a Columbine shooter. This is my story
Sue Klebold: Mój syn był zabójcą z Columbine. Oto moja historia
Filmed:
Readability: 4
10,022,839 views
Sue Klebold jest matką Dylana Klebolda, jednego z dwóch nastolatków odpowiedzialnych za masakrę w liceum w Columbine, w której zginęło 12 uczniów i jeden nauczyciel. Sue spędziła lata, analizując każdy detal życia swojej rodziny i próbując zrozumieć, co mogła zrobić, żeby powstrzymać swojego syna.
W tej trudnej i wstrząsającej prelekcji Klebold bada związek zdrowia psychicznego i przemocy, zachęcając ekspertów i rodziców do kontynuacji badań nad ogniwem łączącym myśli o samobójstwie i zabójstwie.
Sue Klebold - Activist
Sue Klebold has become a passionate agent working to advance mental health awareness and intervention. Full bio
Sue Klebold has become a passionate agent working to advance mental health awareness and intervention. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:26
The last time I heard my son's voice
0
1080
2496
Ostatni raz słyszałam głos swojego syna,
00:28
was when he walked out the front door
1
3600
2336
gdy wychodził z domu do szkoły.
00:30
on his way to school.
2
5960
1280
00:33
He called out one word in the darkness:
3
8480
2200
Jedno słowo rzucone w ciemność:
00:36
"Bye."
4
11320
1200
''Pa''.
00:38
It was April 20, 1999.
5
13000
3000
Był 20 kwietnia 1999 roku.
00:41
Later that morning,
at Columbine High School,
at Columbine High School,
6
16880
3056
Później tego ranka
w liceum Columbine
00:44
my son Dylan and his friend Eric
7
19960
2936
mój syn Dylan i jego przyjaciel Eric
zabili 12 uczniów i nauczyciela,
00:47
killed 12 students and a teacher
8
22920
2320
00:51
and wounded more than 20 others
before taking their own lives.
before taking their own lives.
9
26280
3680
zranili ponad 20 osób,
po czym odebrali sobie życie.
00:56
Thirteen innocent people were killed,
10
31160
3056
13 niewinnych osób zginęło,
pozostawiając bliskich w szoku i żałobie.
00:59
leaving their loved ones
in a state of grief and trauma.
in a state of grief and trauma.
11
34240
3200
01:03
Others sustained injuries,
12
38320
1856
Inni odnieśli rany
i w rezultacie zostali
01:05
some resulting in disfigurement
and permanent disability.
and permanent disability.
13
40200
4040
okaleczeni lub niepełnosprawni.
01:10
But the enormity of the tragedy
14
45840
1816
Ogromu tej tragedii
nie da się zmierzyć
liczbą zabitych i rannych.
liczbą zabitych i rannych.
01:12
can't be measured only by the number
of deaths and injuries that took place.
of deaths and injuries that took place.
15
47680
4120
01:17
There's no way to quantify
the psychological damage
the psychological damage
16
52720
3416
Nie ma miary na określenie
psychologicznych strat tych,
01:21
of those who were in the school,
17
56160
1936
którzy byli w szkole
01:23
or who took part
in rescue or cleanup efforts.
in rescue or cleanup efforts.
18
58120
3360
lub wzięli udział w akcji ratunkowej
i uprzątnięciu miejsca zbrodni.
i uprzątnięciu miejsca zbrodni.
01:27
There's no way to assess
the magnitude of a tragedy like Columbine,
the magnitude of a tragedy like Columbine,
19
62280
3640
Nie sposób opisać
rozmiaru tragedii Columbine,
rozmiaru tragedii Columbine,
01:31
especially when it can be a blueprint
20
66680
2256
zwłaszcza że może ona stać się poradnikiem
dla naśladowców,
01:33
for other shooters who go on
to commit atrocities of their own.
to commit atrocities of their own.
21
68960
3440
chcących popełnić własne zbrodnie.
01:38
Columbine was a tidal wave,
22
73600
1840
Columbine była pierwszą falą.
01:41
and when the crash ended,
23
76200
1256
Po jej uderzeniu minęło wiele lat
01:42
it would take years
for the community and for society
for the community and for society
24
77480
3936
zanim społeczeństwo
pojęło jej skutki.
01:46
to comprehend its impact.
25
81440
1720
01:49
It has taken me years
to try to accept my son's legacy.
to try to accept my son's legacy.
26
84720
4120
Lata zajęło mi zrozumienie
czynów mojego syna.
czynów mojego syna.
Okrutne zachowanie,
01:54
The cruel behavior
that defined the end of his life
that defined the end of his life
27
89760
3136
które zdefiniowało koniec jego życia,
01:57
showed me that he was a completely
different person from the one I knew.
different person from the one I knew.
28
92920
3560
uświadomiło mi, że był zupełnie
inną osobą niż ta, którą znałam.
inną osobą niż ta, którą znałam.
02:02
Afterwards people asked,
29
97600
2376
Później pytano mnie:
''Jak mogłaś nie wiedzieć?'',
02:05
"How could you not know?
30
100000
1760
''Co z ciebie za matka?''.
02:07
What kind of a mother were you?"
31
102560
1560
02:10
I still ask myself those same questions.
32
105240
2640
Wciąż zadaję sobie te pytania.
02:14
Before the shootings,
I thought of myself as a good mom.
I thought of myself as a good mom.
33
109080
2880
Przed strzelaniną
uważałam się za dobrą matkę.
uważałam się za dobrą matkę.
02:17
Helping my children become caring,
34
112760
2456
Uczyłam dzieci opiekuńczości,
02:20
healthy, responsible adults
35
115240
2336
zdrowej i odpowiedzialnej dorosłości.
02:22
was the most important role of my life.
36
117600
3480
To była najważniejsza rola mojego życia.
02:26
But the tragedy convinced me
that I failed as a parent,
that I failed as a parent,
37
121760
3320
Ta tragedia uświadomiła mi,
że zawiodłam jako rodzic.
że zawiodłam jako rodzic.
02:30
and it's partially this sense of failure
that brings me here today.
that brings me here today.
38
125840
3720
Częściowo to poczucie porażki sprawiło,
że jestem tu dziś z wami.
że jestem tu dziś z wami.
02:36
Aside from his father,
39
131240
1256
Nie licząc jego ojca,
02:37
I was the one person
who knew and loved Dylan the most.
who knew and loved Dylan the most.
40
132520
3560
byłam osobą, która kochała
Dylana najbardziej.
Dylana najbardziej.
02:41
If anyone could have known
what was happening,
what was happening,
41
136800
2256
Jeżeli ktoś mógł wiedzieć,
że coś się dzieje,
że coś się dzieje,
02:44
it should have been me, right?
42
139080
1720
to powinnam być ja, prawda?
02:47
But I didn't know.
43
142000
1200
Ale nie wiedziałam.
Jestem tu, by opowiedzieć, jak to jest
być matką kogoś, kto rani i zabija.
być matką kogoś, kto rani i zabija.
02:50
Today, I'm here to share the experience
44
145440
1896
02:52
of what it's like to be the mother
of someone who kills and hurts.
of someone who kills and hurts.
45
147360
3720
02:57
For years after the tragedy,
I combed through memories,
I combed through memories,
46
152200
3856
Przez lata po tragedii
analizowałam wspomnienia,
analizowałam wspomnienia,
03:01
trying to figure out
exactly where I failed as a parent.
exactly where I failed as a parent.
47
156080
3600
próbując znaleźć ten moment,
gdy zawiodłam jako rodzic.
gdy zawiodłam jako rodzic.
03:05
But there are no simple answers.
48
160280
2736
Ale nie ma prostych odpowiedzi.
Nie mogę dać wam rozwiązania.
03:08
I can't give you any solutions.
49
163040
1920
03:10
All I can do
50
165520
1200
Jedyne, co mogę zrobić,
03:12
is share what I have learned.
51
167760
2360
to podzielić się tym, czego się nauczyłam.
03:16
When I talk to people
who didn't know me before the shootings,
who didn't know me before the shootings,
52
171440
3616
Gdy rozmawiam z ludźmi,
którzy nie znali mnie przed strzelaniną,
którzy nie znali mnie przed strzelaniną,
03:20
I have three challenges to meet.
53
175080
1800
staję przed trzema wyzwaniami.
03:22
First, when I walk into a room like this,
54
177640
3200
Pierwsze, kiedy wchodzę
do sali takiej jak ta,
do sali takiej jak ta,
03:26
I never know if someone there
has experienced loss
has experienced loss
55
181480
3576
nigdy nie wiem, czy ktoś
nie stracił bliskiego
nie stracił bliskiego
przez mojego syna.
03:30
because of what my son did.
56
185080
1720
03:33
I feel a need to acknowledge the suffering
caused by a member of my family
caused by a member of my family
57
188080
4136
Czuję, że muszę rozpoznać cierpienie
spowodowane przez członka mojej rodziny,
spowodowane przez członka mojej rodziny,
który sam już tego nie zrobi.
03:37
who isn't here to do it for himself.
58
192240
2200
03:40
So first, with all of my heart,
59
195080
2560
Z całego serca
03:43
I'm sorry if my son has caused you pain.
60
198320
3240
przepraszam, jeśli mój syn
spowodował wasze cierpienie.
spowodował wasze cierpienie.
Drugim wyzwaniem,
z którym muszę się zmierzyć,
z którym muszę się zmierzyć,
03:48
The second challenge I have
61
203640
1760
03:51
is that I must ask for understanding
and even compassion
and even compassion
62
206040
3720
jest to, że muszę prosić
o zrozumienie, a nawet współczucie,
o zrozumienie, a nawet współczucie,
03:55
when I talk about
my son's death as a suicide.
my son's death as a suicide.
63
210560
3240
gdy mówię o śmierci syna
jako o samobójstwie.
jako o samobójstwie.
03:59
Two years before he died,
64
214480
2136
Dwa lata przed śmiercią
04:01
he wrote on a piece of paper in a notebook
65
216640
2216
napisał w pamiętniku,
że się okalecza.
04:03
that he was cutting himself.
66
218880
1560
04:06
He said that he was in agony
67
221200
1616
Pisał, że cierpi i chce zdobyć pistolet,
żeby zakończyć swoje życie.
żeby zakończyć swoje życie.
04:07
and wanted to get a gun
so he could end his life.
so he could end his life.
68
222840
2640
04:11
I didn't know about any of this
until months after his death.
until months after his death.
69
226160
3760
Dowiedziałam się o tym
miesiąc po jego śmierci.
miesiąc po jego śmierci.
04:15
When I talk about his death as a suicide,
70
230720
3416
Kiedy mówię o jego śmierci
jako o samobójstwie,
jako o samobójstwie,
nie próbuję umniejszyć jego winy.
04:19
I'm not trying to downplay the viciousness
he showed at the end of his life.
he showed at the end of his life.
71
234160
4040
04:23
I'm trying to understand
72
238840
1976
Próbuję zrozumieć,
04:25
how his suicidal thinking
73
240840
2096
jak jego myśli samobójcze
mogły doprowadzić do morderstwa.
04:27
led to murder.
74
242960
1440
04:30
After a lot of reading
and talking with experts,
and talking with experts,
75
245080
3216
Po lekturze wielu książek
i rozmowach z ekspertami
i rozmowach z ekspertami
04:33
I have come to believe
76
248320
1656
zaczęłam wierzyć,
że jego udział w strzelaninie
spowodowany był nie pragnieniem zabijania,
spowodowany był nie pragnieniem zabijania,
04:35
that his involvement in the shootings
was rooted not in his desire to kill
was rooted not in his desire to kill
77
250000
4720
04:40
but in his desire to die.
78
255480
1680
a pragnieniem, by umrzeć.
04:43
The third challenge I have
when I talk about my son's murder-suicide
when I talk about my son's murder-suicide
79
258320
5296
Trzecim wyzwaniem, gdy mówię
o morderstwach i śmierci syna,
o morderstwach i śmierci syna,
jest to, że mówię o zdrowiu psychicznym...
04:48
is that I'm talking about mental health --
80
263640
2920
04:52
excuse me --
81
267680
1216
Przepraszam.
Mówię o zdrowiu psychicznym
04:53
is that I'm talking about mental health,
82
268920
2616
albo zdrowiu mózgu, jak wolę to nazywać,
ponieważ jest bardziej konkretne,
ponieważ jest bardziej konkretne,
04:56
or brain health, as I prefer to call it,
because it's more concrete.
because it's more concrete.
83
271560
4176
a równocześnie mówię o przemocy.
05:00
And in the same breath,
I'm talking about violence.
I'm talking about violence.
84
275760
3736
Ostatnia rzecz, jakiej pragnę,
to pogłębić stereotypy
to pogłębić stereotypy
05:04
The last thing I want to do
is to contribute to the misunderstanding
is to contribute to the misunderstanding
85
279520
3576
05:08
that already exists around mental illness.
86
283120
3216
panujące wokół zdrowia psychicznego.
Tylko niewielki procent
chorych psychicznie
chorych psychicznie
05:11
Only a very small percent of those
who have a mental illness
who have a mental illness
87
286360
4776
przejawia agresję wobec innych.
05:16
are violent toward other people,
88
291160
2240
05:19
but of those who die by suicide,
89
294800
3136
Ale u 75 do 90% samobójców
05:22
it's estimated that about 75
to maybe more than 90 percent
to maybe more than 90 percent
90
297960
4216
zdiagnozowano chorobę psychiczną.
05:27
have a diagnosable
mental health condition of some kind.
mental health condition of some kind.
91
302200
3400
05:31
As you all know very well,
92
306680
1256
Jak wszyscy dobrze wiecie,
05:32
our mental health care system
is not equipped to help everyone,
is not equipped to help everyone,
93
307960
2960
nasz system zdrowia psychicznego
nie jest umie pomóc każdemu.
nie jest umie pomóc każdemu.
05:37
and not everyone with destructive thoughts
94
312000
2496
Nie każdy, kto doświadcza
destrukcyjnych myśli,
destrukcyjnych myśli,
05:39
fits the criteria
95
314520
1736
pasuje do konkretnej diagnozy.
05:41
for a specific diagnosis.
96
316280
2160
05:44
Many who have ongoing feelings
97
319200
2016
Wielu z tych, którzy odczuwają
strach, gniew czy bezsilność,
strach, gniew czy bezsilność,
05:46
of fear or anger or hopelessness
98
321240
3736
nigdy nie doczeka się diagnozy i leczenia.
05:50
are never assessed or treated.
99
325000
1880
05:52
Too often, they get our attention
only if they reach a behavioral crisis.
only if they reach a behavioral crisis.
100
327640
4640
Zbyt często poświęcamy im uwagę
tylko wtedy, gdy dochodzi do tragedii.
tylko wtedy, gdy dochodzi do tragedii.
05:58
If estimates are correct
101
333400
2056
Jeśli statystyki się nie mylą,
06:00
that about one
to two percent of all suicides
to two percent of all suicides
102
335480
2936
to od 1 do 2% wszystkich samobójstw
łączy się z morderstwem.
06:03
involves the murder of another person,
103
338440
2080
06:07
when suicide rates rise,
as they are rising for some populations,
as they are rising for some populations,
104
342080
3920
Gdy statystyki samobójstw rosną,
jak to się dzieje w niektórych grupach,
jak to się dzieje w niektórych grupach,
06:11
the murder-suicide rates
will rise as well.
will rise as well.
105
346720
2680
rośnie też liczba powiązanych morderstw.
06:15
I wanted to understand what was going on
in Dylan's mind prior to his death,
in Dylan's mind prior to his death,
106
350520
5496
Chciałam zrozumieć, co działo się
w głowie Dylana przed śmiercią.
w głowie Dylana przed śmiercią.
Szukałam odpowiedzi u ludzi,
których bliski popełnił samobójstwo.
których bliski popełnił samobójstwo.
06:21
so I looked for answers
from other survivors of suicide loss.
from other survivors of suicide loss.
107
356040
3720
06:26
I did research and volunteered
to help with fund-raising events,
to help with fund-raising events,
108
361640
4536
Przeprowadziłam badania
i pomagałam zbierać środki.
i pomagałam zbierać środki.
06:31
and whenever I could,
109
366200
1776
Gdziekolwiek mogłam,
rozmawiałam z tymi,
którzy przeżyli samobójczy kryzys
którzy przeżyli samobójczy kryzys
06:33
I talked with those who had
survived their own suicidal crisis
survived their own suicidal crisis
110
368000
4496
lub próby samobójcze.
06:37
or attempt.
111
372520
1200
06:39
One of the most helpful
conversations I had
conversations I had
112
374840
2216
Jedną z najbardziej pomocnych rozmów
odbyłam z koleżanką z pracy,
odbyłam z koleżanką z pracy,
06:42
was with a coworker
113
377080
1456
06:43
who overheard me talking to someone else
114
378560
1905
która usłyszała, jak rozmawiam
z kimś innym w biurze.
z kimś innym w biurze.
06:45
in my office cubicle.
115
380489
1200
06:47
She heard me say
that Dylan could not have loved me
that Dylan could not have loved me
116
382760
3416
Słyszała, jak mówiłam:
''Dylan nie mógł mnie kochać,
''Dylan nie mógł mnie kochać,
skoro zrobił coś tak okropnego''.
06:51
if he could do something
as horrible as he did.
as horrible as he did.
117
386200
2760
06:55
Later, when she found me alone,
118
390000
1800
Później, gdy zostałam sama,
06:57
she apologized for overhearing
that conversation,
that conversation,
119
392760
2456
przeprosiła mnie za podsłuchanie rozmowy.
Powiedziała, że nie mam racji.
07:00
but told me that I was wrong.
120
395240
1560
07:02
She said that when she was
a young, single mother
a young, single mother
121
397880
2616
Wyznała, że kiedy była
młodą, samotną matką
młodą, samotną matką
z trojgiem małych dzieci,
07:05
with three small children,
122
400520
1440
07:07
she became severely depressed
and was hospitalized to keep her safe.
and was hospitalized to keep her safe.
123
402600
4640
miała depresję i trafiła do szpitala
dla własnego bezpieczeństwa.
07:13
At the time, she was certain
124
408000
2296
Była przekonana, że jej dzieci
byłyby szczęśliwsze, gdyby umarła.
byłyby szczęśliwsze, gdyby umarła.
07:15
that her children
would be better off if she died,
would be better off if she died,
125
410320
3256
Więc postanowiła popełnić samobójstwo.
07:18
so she had made a plan to end her life.
126
413600
2240
07:21
She assured me that a mother's love
was the strongest bond on Earth,
was the strongest bond on Earth,
127
416880
4056
Zapewniła mnie, że miłość matki
jest najsilniejszą więzią na Ziemi
jest najsilniejszą więzią na Ziemi
i że kochała swoje dzieci bardziej
niż cokolwiek innego na świecie.
niż cokolwiek innego na świecie.
07:25
and that she loved her children
more than anything in the world,
more than anything in the world,
128
420960
3040
07:29
but because of her illness,
129
424640
2216
Ale przez chorobę wierzyła,
że jej dzieciom będzie lepiej bez niej.
że jej dzieciom będzie lepiej bez niej.
07:31
she was sure that they
would be better off without her.
would be better off without her.
130
426880
2840
07:36
What she said and what
I've learned from others
I've learned from others
131
431680
2376
Jej słowa i to,
czego nauczyłam się od innych,
czego nauczyłam się od innych,
pokazują, że nie podejmujemy decyzji,
07:39
is that we do not make
the so-called decision or choice
the so-called decision or choice
132
434080
4736
by popełnić samobójstwo
07:43
to die by suicide
133
438840
1576
tak, jak wybieramy samochód,
07:45
in the same way
that we choose what car to drive
that we choose what car to drive
134
440440
2856
albo gdzie iść w sobotni wieczór.
07:48
or where to go on a Saturday night.
135
443320
2120
07:51
When someone is
in an extremely suicidal state,
in an extremely suicidal state,
136
446360
3096
Gdy ktoś bardzo chce popełnić samobójstwo,
to znaczy, że wymaga pomocy medycznej.
07:54
they are in a stage four
medical health emergency.
medical health emergency.
137
449480
4520
07:59
Their thinking is impaired and they've
lost access to tools of self-governance.
lost access to tools of self-governance.
138
454680
4480
Myślenie takich osób jest zniekształcone,
osoby te straciły samokontrolę.
osoby te straciły samokontrolę.
08:05
Even though they can
make a plan and act with logic,
make a plan and act with logic,
139
460320
3176
Nawet jeśli mogą stworzyć plan
i zachowywać się logicznie,
i zachowywać się logicznie,
ich rozumowanie zakłóca ból,
08:08
their sense of truth
is distorted by a filter of pain
is distorted by a filter of pain
140
463520
3936
przez pryzmat którego
interpretują rzeczywistość.
interpretują rzeczywistość.
08:12
through which they
interpret their reality.
interpret their reality.
141
467480
2600
08:15
Some people can be very good
at hiding this state,
at hiding this state,
142
470880
3656
Niektórzy potrafią świetnie
ten stan maskować.
ten stan maskować.
Często mają do tego dobry powód.
08:19
and they often have
good reasons for doing that.
good reasons for doing that.
143
474560
2360
08:23
Many of us have
suicidal thoughts at some point,
suicidal thoughts at some point,
144
478840
3176
Wielu z nas w pewnym momencie życia
miewa myśli samobójcze,
miewa myśli samobójcze,
ale uporczywe i stałe myśli o samobójstwie
08:27
but persistent,
ongoing thoughts of suicide
ongoing thoughts of suicide
145
482040
3496
i aktywne dążenie do niego
08:30
and devising a means to die
146
485560
2216
to symptomy choroby.
08:32
are symptoms of pathology,
147
487800
2336
Jak w przypadku innych przypadłości,
08:35
and like many illnesses,
148
490160
1896
należy ją rozpoznać i leczyć,
08:37
the condition has to be
recognized and treated
recognized and treated
149
492080
2760
zanim będzie za późno.
08:40
before a life is lost.
150
495520
1520
08:43
But my son's death
was not purely a suicide.
was not purely a suicide.
151
498600
2840
Śmierć mojego syna nie była
zwykłym samobójstwem.
zwykłym samobójstwem.
08:47
It involved mass murder.
152
502200
1760
Wiązała się z morderstwem wielu osób.
08:50
I wanted to know how his
suicidal thinking became homicidal.
suicidal thinking became homicidal.
153
505080
5880
Chciałam wiedzieć, jak myśli samobójcze
przerodziły się w mordercze.
przerodziły się w mordercze.
08:56
But research is sparse
and there are no simple answers.
and there are no simple answers.
154
511920
3160
Badania w tym zakresie są skąpe,
a prostej odpowiedzi brak.
a prostej odpowiedzi brak.
09:01
Yes, he probably had ongoing depression.
155
516240
2919
Tak, prawdopodobnie cierpiał na depresję.
09:05
He had a personality
that was perfectionistic and self-reliant,
that was perfectionistic and self-reliant,
156
520679
5561
Był samowystarczalnym perfekcjonistą.
09:12
and that made him less likely
to seek help from others.
to seek help from others.
157
527120
3760
Nie szukał więc pomocy u innych.
09:16
He had experienced
triggering events at the school
triggering events at the school
158
531880
3456
Doświadczenia w szkole
mogły wyzwolić to zachowanie,
mogły wyzwolić to zachowanie,
czuł się poniżony, upokorzony i wściekły.
09:20
that left him feeling
debased and humiliated and mad.
debased and humiliated and mad.
159
535360
5400
09:27
And he had a complicated friendship
160
542160
3256
Problemem była też jego
skomplikowana przyjaźń z chłopcem,
skomplikowana przyjaźń z chłopcem,
09:30
with a boy who shared his feelings
of rage and alienation,
of rage and alienation,
161
545440
4336
który tak samo odczuwał
wściekłość, gniew i wyobcowanie.
wściekłość, gniew i wyobcowanie.
Chłopcem, który miał poważne problemy,
09:34
and who was seriously disturbed,
162
549800
3096
był zaborczy i niebezpieczny
dla otoczenia.
dla otoczenia.
09:37
controlling and homicidal.
163
552920
1880
09:41
And on top of this period in his life
164
556280
2856
Właśnie w tym momencie życia,
zupełnej wrażliwości i delikatności,
09:44
of extreme vulnerability and fragility,
165
559160
3160
09:48
Dylan found access to guns
166
563280
2376
Dylan znalazł dostęp do broni,
mimo że w naszym domu
broni nigdy nie było.
broni nigdy nie było.
09:50
even though we'd never
owned any in our home.
owned any in our home.
167
565680
2160
09:53
It was appallingly easy
for a 17-year-old boy to buy guns,
for a 17-year-old boy to buy guns,
168
568800
5216
Zakup broni był przerażająco
prosty dla 17-latka.
prosty dla 17-latka.
Zarówno legalny, jak i nielegalny,
bez mojej zgody czy wiedzy.
bez mojej zgody czy wiedzy.
09:59
both legally and illegally,
without my permission or knowledge.
without my permission or knowledge.
169
574040
4640
10:04
And somehow, 17 years
and many school shootings later,
and many school shootings later,
170
579880
4520
17 lat i wiele strzelanin później
10:10
it's still appallingly easy.
171
585080
1800
to wciąż jest nad wyraz proste.
10:14
What Dylan did that day broke my heart,
172
589160
2720
To, co Dylan zrobił tamtego dnia,
złamało mi serce.
złamało mi serce.
10:18
and as trauma so often does,
173
593240
1856
Traumy mają to do siebie,
że odbijają się to na ciele i umyśle.
10:20
it took a toll on my body and on my mind.
174
595120
2960
10:24
Two years after the shootings,
I got breast cancer,
I got breast cancer,
175
599360
2440
Dwa lata po strzelaninie
wykryto u mnie raka piersi,
wykryto u mnie raka piersi,
10:28
and two years after that,
I began to have mental health problems.
I began to have mental health problems.
176
603200
3360
Dwa lata później zaczęłam mieć problem
ze zdrowiem psychicznym.
ze zdrowiem psychicznym.
10:33
On top of the constant, perpetual grief
177
608480
3416
Do tego nieustanny, niewyobrażalny żal.
Byłam przerażona, że mogłabym
spotkać kogoś z rodziny osoby,
spotkać kogoś z rodziny osoby,
10:36
I was terrified that I would run
into a family member
into a family member
178
611920
3576
którą zabił Dylan.
10:40
of someone Dylan had killed,
179
615520
2056
Albo że ktoś z prasy mógłby mnie zaczepić.
10:42
or be accosted by the press
180
617600
2376
Albo rozeźlony sąsiad.
10:45
or by an angry citizen.
181
620000
1480
10:47
I was afraid to turn on the news,
182
622920
2576
Bałam się, że powiedzą w wiadomościach,
że jestem złym rodzicem
i obrzydliwym człowiekiem.
i obrzydliwym człowiekiem.
10:50
afraid to hear myself being called
a terrible parent or a disgusting person.
a terrible parent or a disgusting person.
183
625520
4960
10:58
I started having panic attacks.
184
633320
2040
Zaczęły się ataki paniki.
11:02
The first bout started
four years after the shootings,
four years after the shootings,
185
637240
4176
Pierwszy pojawił się
4 lata po strzelaninie,
4 lata po strzelaninie,
gdy przygotowywałam się
do uczestnictwa w rozprawie sądowej,
do uczestnictwa w rozprawie sądowej,
11:06
when I was getting ready
for the depositions
for the depositions
186
641440
2536
11:09
and would have to meet
the victims' families face to face.
the victims' families face to face.
187
644000
2800
co oznaczało spotkanie
twarzą w twarz z rodzinami ofiar.
twarzą w twarz z rodzinami ofiar.
11:12
The second round started
six years after the shootings,
six years after the shootings,
188
647600
3376
Druga runda ataków paniki
zaczęła się 6 lat po strzelaninie,
zaczęła się 6 lat po strzelaninie,
gdy przygotowywałam się do pierwszej
prelekcji o rozszerzonym samobójstwie.
prelekcji o rozszerzonym samobójstwie.
11:16
when I was preparing
to speak publicly about murder-suicide
to speak publicly about murder-suicide
189
651000
3456
11:19
for the first time at a conference.
190
654480
2000
11:22
Both episodes lasted several weeks.
191
657520
2400
Oba epizody trwały kilka tygodni.
11:27
The attacks happened everywhere:
192
662160
2136
Ataki zdarzały się wszędzie.
W sklepie, w biurze.
11:29
in the hardware store, in my office,
193
664320
3296
Nawet, gdy czytałam książkę w łóżku.
11:32
or even while reading a book in bed.
194
667640
2040
11:35
My mind would suddenly lock
into this spinning cycle of terror
into this spinning cycle of terror
195
670600
5056
Mój umysł nagle zamykał się
w spirali przerażenia.
w spirali przerażenia.
Choćbym nie wiem jak starała się
uspokoić czy perswadować,
uspokoić czy perswadować,
11:40
and no matter how I hard I tried
196
675680
2096
11:42
to calm myself down
or reason my way out of it,
or reason my way out of it,
197
677800
4056
nie mogłam tego zatrzymać.
11:46
I couldn't do it.
198
681880
1280
11:49
It felt as if my brain
was trying to kill me,
was trying to kill me,
199
684440
2560
To było, jakby mój mózg chciał mnie zabić.
11:52
and then, being afraid of being afraid
200
687920
2576
Strach, że będę się bać,
pochłaniał wszystkie moje myśli.
pochłaniał wszystkie moje myśli.
11:55
consumed all of my thoughts.
201
690520
1800
11:58
That's when I learned firsthand
202
693200
1896
Wtedy zrozumiałam,
jak to jest mieć umysł,
który nie funkcjonuje prawidłowo.
który nie funkcjonuje prawidłowo.
12:00
what it feels like
to have a malfunctioning mind,
to have a malfunctioning mind,
203
695120
2440
12:03
and that's when I truly
became a brain health advocate.
became a brain health advocate.
204
698640
3480
To sprawiło, że zostałam
adwokatem zdrowego umysłu.
adwokatem zdrowego umysłu.
12:08
With therapy and medication and self-care,
205
703760
2976
Z pomocą terapii, lekarstw
i dbania o siebie,
i dbania o siebie,
życie w końcu wróciło do stanu,
12:11
life eventually returned
206
706760
1816
który można określić jako normalny,
zważywszy na okoliczności.
zważywszy na okoliczności.
12:13
to whatever could be thought of
as normal under the circumstances.
as normal under the circumstances.
207
708600
3480
12:18
When I looked back
on all that had happened,
on all that had happened,
208
713240
2056
Gdy patrzę w przeszłość,
na to, co się stało,
na to, co się stało,
12:20
I could see that my son's
spiral into dysfunction
spiral into dysfunction
209
715320
3560
widzę, że mój syn staczał się w zaburzenie
12:24
probably occurred
over a period of about two years,
over a period of about two years,
210
719680
3496
prawdopodobnie przez 2 lata.
To dużo czasu, by pomóc.
12:28
plenty of time to get him help,
211
723200
2160
12:31
if only someone had known
that he needed help
that he needed help
212
726280
3016
Gdyby tylko ktoś wiedział,
że ta pomoc jest potrzebna
że ta pomoc jest potrzebna
i wiedział, jak to zrobić.
12:34
and known what to do.
213
729320
1320
12:40
Every time someone asks me,
214
735680
2576
Za każdym razem, gdy ktoś mnie pyta:
''Jak mogłaś nie wiedzieć?'',
12:43
"How could you not have known?",
215
738280
2456
to tak, jakby zadawał mi cios w brzuch.
12:45
it feels like a punch in the gut.
216
740760
2000
12:48
It carries accusation
and taps into my feelings of guilt
and taps into my feelings of guilt
217
743840
4536
To pytanie niesie ze sobą oskarżenie
i wywołuje u mnie poczucie winy.
i wywołuje u mnie poczucie winy.
Nieważne, jak wiele terapii przeszłam.
12:53
that no matter how much therapy I've had
218
748400
2496
Nigdy całkowicie się od tego nie uwolnię.
12:55
I will never fully eradicate.
219
750920
1920
12:58
But here's something I've learned:
220
753880
1620
Ale jest coś, czego się nauczyłam.
13:01
if love were enough
221
756720
1856
Jeśli miłość wystarczyłaby,
13:03
to stop someone who is suicidal
222
758600
2136
by powstrzymać kogoś od samobójstwa,
13:05
from hurting themselves,
223
760760
1440
od skrzywdzenia siebie,
13:08
suicides would hardly ever happen.
224
763000
2200
samobójstw by nie było.
13:11
But love is not enough,
225
766320
1800
Ale miłość to nie wszystko.
13:14
and suicide is prevalent.
226
769240
1760
Samobójstw jest coraz więcej.
13:16
It's the second leading cause of death
227
771680
2816
To druga najczęstsza przyczyna śmierci
wśród osób w wieku od 10 do 34 lat.
wśród osób w wieku od 10 do 34 lat.
13:19
for people age 10 to 34,
228
774520
2200
13:22
and 15 percent of American youth
229
777640
2656
15% młodych Amerykanów
przyznaje się do planowania samobójstwa
przyznaje się do planowania samobójstwa
13:25
report having made a suicide plan
230
780320
2736
w ciągu ostatniego roku.
13:28
in the last year.
231
783080
1200
13:31
I've learned that no matter
how much we want to believe we can,
how much we want to believe we can,
232
786160
4120
Nauczyłam się, że mimo wiary
we własne siły,
we własne siły,
13:36
we cannot know or control
233
791000
2816
nie da się wiedzieć
czy kontrolować wszystkiego,
czy kontrolować wszystkiego,
co nasi bliscy myślą i czują.
13:38
everything our loved ones think and feel,
234
793840
1960
13:41
and the stubborn belief
that we are somehow different,
that we are somehow different,
235
796760
3120
Wiara, że jesteśmy inni,
13:45
that someone we love
would never think of hurting themselves
would never think of hurting themselves
236
800560
3416
że ktoś, kogo kochamy,
nigdy by nie skrzywdził siebie
nigdy by nie skrzywdził siebie
albo drugiej osoby,
13:49
or someone else,
237
804000
1200
13:51
can cause us to miss
238
806080
2016
może spowodować, że nie zauważymy
tego, co widać gołym okiem.
tego, co widać gołym okiem.
13:53
what's hidden in plain sight.
239
808120
1800
13:56
And if worst case scenarios
do come to pass,
do come to pass,
240
811840
3440
Gdy spełniają się najgorsze scenariusze,
14:01
we'll have to learn
to forgive ourselves for not knowing
to forgive ourselves for not knowing
241
816520
3896
musimy nauczyć się
wybaczać sobie niewiedzę,
wybaczać sobie niewiedzę,
albo to, że nie zadaliśmy
właściwych pytań,
właściwych pytań,
14:05
or for not asking the right questions
242
820440
2696
albo że nie znaleźliśmy
odpowiedniej terapii.
odpowiedniej terapii.
14:08
or not finding the right treatment.
243
823160
2720
14:12
We should always assume
244
827240
1256
Zawsze trzeba zakładać,
że ktoś, kogo kochamy, może cierpieć.
że ktoś, kogo kochamy, może cierpieć.
14:13
that someone we love may be suffering,
245
828520
2640
14:16
regardless of what they say
246
831880
2616
Nieważne, co mówi
albo jak się zachowuje.
14:19
or how they act.
247
834520
1240
14:21
We should listen with our whole being,
248
836720
2120
Powinniśmy słuchać całymi sobą,
14:24
without judgments,
249
839800
1200
bez osądzania
14:26
and without offering solutions.
250
841680
2120
i bez dawania rad.
14:32
I know that I will live with this tragedy,
251
847360
3216
Wiem, że będę żyła z tą tragedią,
z tymi wieloma tragediami,
14:35
with these multiple tragedies,
252
850600
1936
do końca mojego życia.
14:37
for the rest of my life.
253
852560
1560
14:40
I know that in the minds of many,
254
855320
2000
Wiem, że w umysłach wielu
to, co straciłam,
jest nieporównywalne z tym,
jest nieporównywalne z tym,
14:46
what I lost can't compare
to what the other families lost.
to what the other families lost.
255
861080
3760
co straciły inne rodziny.
14:51
I know my struggle
doesn't make theirs any easier.
doesn't make theirs any easier.
256
866240
2600
To, że jest mi ciężko,
nie sprawia, że jest im łatwiej.
nie sprawia, że jest im łatwiej.
14:56
I know there are even some who think
I don't have the right to any pain,
I don't have the right to any pain,
257
871000
5376
Wiem, że są nawet tacy, którzy uważają,
że nie mam prawa do cierpienia,
że nie mam prawa do cierpienia,
a jedynie do życia w nieustającej pokucie.
15:01
but only to a life of permanent penance.
258
876400
2840
15:06
In the end what I know comes down to this:
259
881800
2680
To, co wiem, można podsumować tak.
15:10
the tragic fact is that even
the most vigilant and responsible of us
the most vigilant and responsible of us
260
885320
6176
Tragedią jest to,
że nawet najbardziej czujni
że nawet najbardziej czujni
i odpowiedzialni z nas
nie zawsze mogą pomóc.
nie zawsze mogą pomóc.
15:16
may not be able to help,
261
891520
1920
15:19
but for love's sake,
262
894840
2176
Jednak dla dobra naszych bliskich
15:22
we must never stop trying
263
897040
2176
nigdy nie możemy przestać próbować
poznawać niepoznawalnego.
15:24
to know the unknowable.
264
899240
1480
15:26
Thank you.
265
901560
1216
Dziękuję.
(Brawa)
15:27
(Applause)
266
902800
2160
ABOUT THE SPEAKER
Sue Klebold - ActivistSue Klebold has become a passionate agent working to advance mental health awareness and intervention.
Why you should listen
Sue Klebold is the mother of Dylan Klebold, one of the two shooters at Columbine High School in 1999. Since the massacre, Sue has spent years excavating every detail of her family life, and trying to understand what she could have done to prevent it. In 2016, after years of evading public scrutiny, Klebold published A Mother's Reckoning: Living In the Aftermath of Tragedy, a powerful memoir in which she explores the crucial intersection between mental health and violence. As a passionate advocate for brain health awareness and intervention, she is donating any profits from the book to mental health charities, research and suicide prevention, hoping for solutions that will help parents and professionals spot and thwart signs of trouble.
Sue Klebold | Speaker | TED.com