TEDGlobal 2010
Sheena Iyengar: The art of choosing
Sheena Iyengar: Arti i zgjedhjes
Filmed:
Readability: 4
3,620,529 views
Sheena Iyengar studion se si ne bëjmë zgjedhje -- dhe si ndjehemi për zgjedhjet që bëjmë. Në TEDGlobal, ajo flet për zgjedhje të thjeshta (Cola v. Pepsi) dhe ato komplekse, dhe ndan me ne studimin e saj novator që zbulon qëndrime befasuese në lidhje me vendimet tona.
Sheena Iyengar - Psycho-economist
Sheena Iyengar studies how people choose (and what makes us think we're good at it). Full bio
Sheena Iyengar studies how people choose (and what makes us think we're good at it). Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:22
Today, I'm going to take you
0
7000
2000
Sot, do t'ju marr me vete
00:24
around the world in 18 minutes.
1
9000
2000
rreth botës në 18 minuta.
00:26
My base of operations is in the U.S.,
2
11000
3000
Baza ime ku operoj është në ShBA,
00:29
but let's start at the other end of the map,
3
14000
2000
por le të fillojmë në anën tjetër të hartës,
00:31
in Kyoto, Japan,
4
16000
2000
në Kioto, Japoni,
00:33
where I was living with a Japanese family
5
18000
3000
ku unë po jetoja me një familje japoneze
00:36
while I was doing part of my dissertational research
6
21000
2000
derisa po bëja një pjesë të hulumtumit për disertacionin tim
00:38
15 years ago.
7
23000
3000
15 vite më parë.
00:41
I knew even then that I would encounter
8
26000
2000
E dija edhe atëhere se do të ndeshesha
00:43
cultural differences and misunderstandings,
9
28000
2000
në ndryshime kulturore dhe keqkuptime,
00:45
but they popped up when I least expected it.
10
30000
3000
por ato dilnin kur më së paku e prisja.
00:48
On my first day,
11
33000
2000
Në ditën time të parë,
00:50
I went to a restaurant,
12
35000
2000
shkova në një restorant,
00:52
and I ordered a cup of green tea with sugar.
13
37000
2000
dhe kërkova për një filxhan qaj të gjelbër me sheqer.
00:54
After a pause, the waiter said,
14
39000
2000
Pas një heshtje, kamarieri tha,
00:56
"One does not put sugar in green tea."
15
41000
3000
"Askush nuk vë sheqer në qaj të gjelbër."
01:00
"I know," I said. "I'm aware of this custom.
16
45000
2000
"E di," thashë unë. "Jam e njohur me këtë traditë.
01:02
But I really like my tea sweet."
17
47000
3000
Por me të vërtetë e dua qajin tim të ëmbël."
01:05
In response, he gave me an even more courteous version
18
50000
3000
Ai ma ktheu duke më dhënë një version më të sjellshëm
01:08
of the same explanation.
19
53000
2000
të të njejtit sqarim.
01:10
"One does not put sugar
20
55000
2000
"Askush nuk vë sheqer
01:12
in green tea."
21
57000
3000
në qaj të gjelbër."
01:15
"I understand," I said,
22
60000
2000
"E kuptoj", i thashë,
01:17
"that the Japanese do not put sugar in their green tea,
23
62000
2000
"që japonezët nuk vënë sheqer në qajin e tyre të gjelbër,
01:19
but I'd like to put some sugar
24
64000
2000
por unë do doja sheqer
01:21
in my green tea."
25
66000
2000
në qajin tim të gjelbër."
01:23
(Laughter)
26
68000
2000
(Të qeshura)
01:25
Surprised by my insistence,
27
70000
2000
I befasuar nga këmbëngulja ime,
01:27
the waiter took up the issue with the manager.
28
72000
2000
kamarieri e solli çështjen tek menaxheri.
01:29
Pretty soon,
29
74000
2000
Shumë shpejt,
01:31
a lengthy discussion ensued,
30
76000
2000
pasoi një diskutim i gjatë,
01:33
and finally the manager came over to me and said,
31
78000
3000
dhe përfundimisht menaxheri erdhi tek unë dhe më tha,
01:36
"I am very sorry. We do not have sugar."
32
81000
3000
"Më vjen shumë keq. Nuk kemi sheqer."
01:39
(Laughter)
33
84000
2000
(Të qeshura)
01:41
Well, since I couldn't have my tea the way I wanted it,
34
86000
3000
Pasi nuk mund ta kisha qajin ashtu siç e doja,
01:44
I ordered a cup of coffee,
35
89000
2000
kërkova një gotë kafe,
01:46
which the waiter brought over promptly.
36
91000
2000
të cilën kamarieri e solli shumë shpejt.
01:48
Resting on the saucer
37
93000
2000
Në pjatën e filxhanit
01:50
were two packets of sugar.
38
95000
3000
ishin dy pako sheqer.
01:53
My failure to procure myself
39
98000
3000
Dështimi im t'i siguroja vetes
01:56
a cup of sweet, green tea
40
101000
2000
një filxhan qaji të gjelbër të ëmbël
01:58
was not due to a simple misunderstanding.
41
103000
3000
nuk ishte thjeshtë keqkuptim.
02:01
This was due to a fundamental difference
42
106000
2000
Kjo ndodhi për shkak të ndryshimeve fundamentale
02:03
in our ideas about choice.
43
108000
3000
në idetë tona për zgjedhjen.
02:06
From my American perspective,
44
111000
2000
Nga perspektiva ime amerikane,
02:08
when a paying customer makes a reasonable request
45
113000
2000
kur klienti që paguan bën një kërkesë të arsyeshme
02:10
based on her preferences,
46
115000
2000
duke u bazuar në preferencat e saj,
02:12
she has every right to have that request met.
47
117000
3000
ajo ka çdo të drejtë ta marri atë që kërkon.
02:15
The American way, to quote Burger King,
48
120000
2000
Mënyra amerikane, ashtu siç e thotë Burger King,
02:17
is to "have it your way,"
49
122000
2000
është "merre ashtu siç e do"
02:19
because, as Starbucks says,
50
124000
2000
sepse, siç thotë Starbucks,
02:21
"happiness is in your choices."
51
126000
2000
"lumturia është në zgjedhjet tuaja."
02:23
(Laughter)
52
128000
2000
(Të qeshura)
02:25
But from the Japanese perspective,
53
130000
3000
Por nga perspektiva japoneze,
02:28
it's their duty to protect those who don't know any better --
54
133000
3000
është detyra e tyre të mbrojnë ata që nuk dinë më mirë --
02:31
(Laughter)
55
136000
2000
(Të qeshura)
02:33
in this case, the ignorant gaijin --
56
138000
2000
në këtë rast, të huajin injorant --
02:35
from making the wrong choice.
57
140000
3000
që të bëjnë zgjedhje të gabuara.
02:38
Let's face it: the way I wanted my tea
58
143000
2000
E vërteta është: mënyra si e doja qajin tim
02:40
was inappropriate according to cultural standards,
59
145000
3000
ishte e pavend sipas standardeve kulturore,
02:43
and they were doing their best to help me save face.
60
148000
3000
dhe ata po bënin më të mirën të mos më merrej fytyra.
02:46
Americans tend to believe
61
151000
2000
Amerikanët besojnë
02:48
that they've reached some sort of pinnacle
62
153000
2000
se kanë arritur një lloj kulminacioni në
02:50
in the way they practice choice.
63
155000
2000
mënyrën si e praktikojnë zgjedhjen.
02:52
They think that choice, as seen through the American lens
64
157000
3000
Ata mendojnë se zgjedhja, siç shihet nga sytë e amerikanëve
02:55
best fulfills an innate and universal
65
160000
2000
më së miri përmbush një dëshirë të natyrshme
02:57
desire for choice in all humans.
66
162000
3000
dhe të pafund për zgjedhje tek të gjithë njerëzit.
03:00
Unfortunately,
67
165000
2000
Fatkeqësisht,
03:02
these beliefs are based on assumptions
68
167000
2000
këto besime janë të bazuara në supozime
03:04
that don't always hold true
69
169000
2000
që nuk janë gjithmonë të vërteta
03:06
in many countries, in many cultures.
70
171000
3000
në shumë vende, në shumë kultura.
03:09
At times they don't even hold true
71
174000
2000
Ndonjëhere ato nuk janë të vërteta
03:11
at America's own borders.
72
176000
2000
as brenda kufijve amerikanë.
03:13
I'd like to discuss some of these assumptions
73
178000
2000
Do doja të diskutoja disa nga këto supozime
03:15
and the problems associated with them.
74
180000
3000
dhe problemet që lidhen me ato.
03:18
As I do so, I hope you'll start thinking
75
183000
2000
Derisa e bëj këtë, shpresoj qe do filloni të mendoni
03:20
about some of your own assumptions
76
185000
2000
për disa nga vetë supozimet tuaja
03:22
and how they were shaped by your backgrounds.
77
187000
3000
dhe si ato janë formuar nga përvoja juaj.
03:25
First assumption:
78
190000
2000
Supozimi i parë:
03:27
if a choice affects you,
79
192000
2000
nëse zgjedhja të ndikon ty,
03:29
then you should be the one to make it.
80
194000
2000
atëherë duhet të jesh ti që e bën atë zgjedhje.
03:31
This is the only way to ensure
81
196000
2000
Kjo është mënyra e vetme për të siguruar
03:33
that your preferences and interests
82
198000
2000
se preferencat dhe interesat e tua
03:35
will be most fully accounted for.
83
200000
3000
merren parasysh plotësisht.
03:38
It is essential for success.
84
203000
3000
Është esenciale për sukses.
03:41
In America, the primary locus of choice
85
206000
3000
Në Amerikë, pozita primare e zgjedhjes
03:44
is the individual.
86
209000
2000
qëndron tek individi.
03:46
People must choose for themselves, sometimes sticking to their guns,
87
211000
3000
Njerëzit duhet të zgjedhin për vetveten, ndonjëherë në mënyre kokëforte,
03:49
regardless of what other people want or recommend.
88
214000
3000
pa marrë parasysh se çfarë njerëzit tjerë duan apo rekomandojnë.
03:52
It's called "being true to yourself."
89
217000
3000
Kjo quhet "të jesh i sinqertë me veten."
03:55
But do all individuals benefit
90
220000
2000
Por a përfitojnë të gjithë
03:57
from taking such an approach to choice?
91
222000
3000
duke pasur një qasje të tillë ndaj zgjedhjes?
04:00
Mark Lepper and I did a series of studies
92
225000
2000
Mark Lepper dhe unë kemi bërë disa studime
04:02
in which we sought the answer to this very question.
93
227000
3000
duke kërkuar t'i përgjigjemi pikërisht kësaj pyetjeje.
04:05
In one study,
94
230000
2000
Në një studim,
04:07
which we ran in Japantown, San Francisco,
95
232000
3000
që e bëmë në Japantown, San Francisco,
04:10
we brought seven- to nine-year-old Anglo- and Asian-American children
96
235000
3000
sollëm fëmijë 7-9 vjeçare anglo-amerikanë dhe aziatiko-amerikanë
04:13
into the laboratory,
97
238000
2000
në laborator,
04:15
and we divided them up into three groups.
98
240000
2000
dhe i ndamë në tre grupe.
04:17
The first group came in,
99
242000
2000
Grupi i parë erdhi,
04:19
and they were greeted by Miss Smith,
100
244000
2000
dhe ata u përshëndetën nga zonjusha Smith,
04:21
who showed them six big piles of anagram puzzles.
101
246000
3000
e cila u tregoi gjashtë grumbuj të mëdhenj anagramësh.
04:24
The kids got to choose which pile of anagrams they would like to do,
102
249000
3000
Fëmijët vetë zgjodhën cilin anagram donin ta bënin
04:27
and they even got to choose which marker
103
252000
2000
dhe me çfarë do të shënonin
04:29
they would write their answers with.
104
254000
2000
përgjigjet e tyre.
04:31
When the second group of children came in,
105
256000
2000
Kur erdhi grupi i dytë i fëmijëve,
04:33
they were brought to the same room, shown the same anagrams,
106
258000
3000
ata u sollën në dhomën e njejtë, iu treguan të njejtët anagramë,
04:36
but this time Miss Smith told them
107
261000
2000
por kësaj here zonjusha Smith u tregoi
04:38
which anagrams to do
108
263000
2000
cilët anagramë të bënin
04:40
and which markers to write their answers with.
109
265000
3000
dhe me çfarë të shënonin përgjigjet e tyre.
04:43
Now when the third group came in,
110
268000
3000
Tani, kur erdhi grupi i tretë,
04:46
they were told that their anagrams and their markers
111
271000
3000
atyre ia tha se anagramët dhe shënuesit e tyre
04:49
had been chosen by their mothers.
112
274000
2000
ishin zgjedhur nga nënat e tyre.
04:51
(Laughter)
113
276000
2000
(Të qeshura)
04:53
In reality,
114
278000
2000
Në realitet,
04:55
the kids who were told what to do,
115
280000
2000
fëmijëve të cilëve u tha çfarë të bënin,
04:57
whether by Miss Smith or their mothers,
116
282000
2000
ose nga zonjusha Smith ose nga nënat e tyre,
04:59
were actually given the very same activity,
117
284000
2000
në fakt iu dha i njejti aktivitet,
05:01
which their counterparts in the first group
118
286000
2000
të cilin fëmijët e grupit të parë
05:03
had freely chosen.
119
288000
2000
e kishin zgjedhur vetë.
05:05
With this procedure, we were able to ensure
120
290000
2000
Me këtë procedurë, ne ishim në gjendje të siguronim
05:07
that the kids across the three groups
121
292000
2000
se fëmijët e të tre grupeve
05:09
all did the same activity,
122
294000
2000
të gjithë bënë të njëjtin aktivitet,
05:11
making it easier for us to compare performance.
123
296000
3000
duke e bërë më të lehtë për ne të krahasonim performancën.
05:14
Such small differences in the way we administered the activity
124
299000
3000
Ndryshime kaq të vogla në mënyrën si e administruam aktivitetin
05:17
yielded striking differences
125
302000
2000
rezultuan në ndryshime befasuese
05:19
in how well they performed.
126
304000
2000
në mënyrën se si ata performuan.
05:21
Anglo-Americans,
127
306000
2000
Anglo-amerikanët,
05:23
they did two and a half times more anagrams
128
308000
3000
bënë dy herë e gjysmë më shumë anagramë
05:26
when they got to choose them,
129
311000
2000
kur i zgjodhën vetë,
05:28
as compared to when it was
130
313000
2000
krahasuar me kur
05:30
chosen for them by Miss Smith or their mothers.
131
315000
3000
ato ishin zgjedhur nga zonjusha Smith apo nënat e tyre.
05:33
It didn't matter who did the choosing,
132
318000
3000
Nuk kishte rëndësi kush e bëri zgjedhjen,
05:36
if the task was dictated by another,
133
321000
2000
nëse detyra e tyre ishte përcaktuar nga tjetri,
05:38
their performance suffered.
134
323000
2000
performanca e tyre binte.
05:40
In fact, some of the kids were visibly embarrassed
135
325000
3000
Në fakt, disa prej fëmijëve u ndjenë të turpshëm
05:43
when they were told that their mothers had been consulted.
136
328000
3000
kur u tha se ishin këshilluar nënat e tyre.
05:46
(Laughter)
137
331000
2000
(Të qeshura)
05:48
One girl named Mary said,
138
333000
2000
Një vajzë me emrin Mary tha,
05:50
"You asked my mother?"
139
335000
3000
"E keni pyetur nënën time?"
05:53
(Laughter)
140
338000
2000
(Të qeshura)
05:55
In contrast,
141
340000
2000
Për dallim,
05:57
Asian-American children
142
342000
2000
fëmijët aziatiko-amerikanë
05:59
performed best when they believed
143
344000
2000
performuan më së miri kur besuan
06:01
their mothers had made the choice,
144
346000
3000
se nënat e tyre kishin bërë zgjedhjen,
06:04
second best when they chose for themselves,
145
349000
3000
së dyti më së miri kur zgjodhën vetë,
06:07
and least well when it had been chosen by Miss Smith.
146
352000
3000
dhe më së paku mirë kur zgjedha ishte bërë nga zonjusha Smith.
06:10
A girl named Natsumi
147
355000
2000
Një vajzë me emrin Natsumi
06:12
even approached Miss Smith as she was leaving the room
148
357000
2000
iu afrua zonjushës Smith derisa po dilte nga dhoma
06:14
and tugged on her skirt and asked,
149
359000
2000
tërhoqi fundin e saj dhe e pyeti,
06:16
"Could you please tell my mommy
150
361000
2000
"A mund t'i tregosh nënës sime
06:18
I did it just like she said?"
151
363000
3000
se bëra ashtu siç tha ajo?"
06:22
The first-generation children were strongly influenced
152
367000
3000
Fëmijët e gjeneratës së parë ishin shumë të ndikuar
06:25
by their immigrant parents'
153
370000
2000
nga qasja ndaj zgjedhjes e
06:27
approach to choice.
154
372000
2000
prindërve të tyre imigrantë.
06:29
For them, choice was not just a way
155
374000
2000
Për ata, zgjedhja nuk ishte vetëm mënyrë
06:31
of defining and asserting
156
376000
2000
e definimit dhe paraqitjes
06:33
their individuality,
157
378000
2000
së individualitetit të tyre,
06:35
but a way to create community and harmony
158
380000
2000
por mënyrë e krijmit të komunitetit dhe harmonisë
06:37
by deferring to the choices
159
382000
2000
duke ua lënë zgjedhjet
06:39
of people whom they trusted and respected.
160
384000
3000
atyre njerëzve që u besonin dhe i respektonin më së shumti.
06:42
If they had a concept of being true to one's self,
161
387000
3000
Nëse ata kishin një koncept për të qenit i sinqertë me veten,
06:45
then that self, most likely,
162
390000
2000
atëherë vetvetja e tyre, me shumë gjasa,
06:47
[was] composed, not of an individual,
163
392000
2000
përbëhej nga, jo një individ,
06:49
but of a collective.
164
394000
2000
por një kolektiv.
06:51
Success was just as much about pleasing key figures
165
396000
3000
Suksesi kishte të bënte aq shumë të bënin të lumtur figurat e tyre kryesore
06:54
as it was about satisfying
166
399000
2000
sesa të kënaqnin
06:56
one's own preferences.
167
401000
2000
preferencat e tyre.
06:58
Or, you could say that
168
403000
2000
Ose, mund të thuash se
07:00
the individual's preferences were shaped
169
405000
2000
preferencat e individit ishin formuar
07:02
by the preferences of specific others.
170
407000
3000
nga preferencat e disa njerëzve specifikë.
07:06
The assumption then that we do best
171
411000
2000
Atëherë sugjerimi se në performojmë më së miri
07:08
when the individual self chooses
172
413000
2000
kur individi zgjedh vetë
07:10
only holds
173
415000
2000
është i vërtetë vetëm
07:12
when that self
174
417000
2000
kur vetvetja
07:14
is clearly divided from others.
175
419000
3000
është e ndarë nga të tjerët.
07:17
When, in contrast,
176
422000
2000
Kur, për dallim,
07:19
two or more individuals
177
424000
2000
dy ose më shumë individë
07:21
see their choices and their outcomes
178
426000
2000
shohin zgjedhjet e tyre dhe rezultatet e tyre
07:23
as intimately connected,
179
428000
2000
të lidhura ngushtë,
07:25
then they may amplify one another's success
180
430000
3000
atëherë ata mund të rrisin suksesin e njëri tjetrit
07:28
by turning choosing
181
433000
2000
duke e kthyer zgjedhjen
07:30
into a collective act.
182
435000
2000
në një akt kolektiv.
07:32
To insist that they choose independently
183
437000
3000
Insistimi që ata të zgjedhin vetë
07:35
might actually compromise
184
440000
2000
ndoshta edhe mund të kompromentojë
07:37
both their performance
185
442000
2000
të dyja, performancën
07:39
and their relationships.
186
444000
2000
dhe marrëdhëniet e tyre.
07:41
Yet that is exactly what
187
446000
2000
Sidoqoftë, kjo është saktësisht ajo çfarë
07:43
the American paradigm demands.
188
448000
2000
standardi amerikan kërkon.
07:45
It leaves little room for interdependence
189
450000
3000
Lejon shumë pak hapësirë për ndër-varësi
07:48
or an acknowledgment of individual fallibility.
190
453000
3000
ose pranimin e gabueshmërisë individuale.
07:51
It requires that everyone treat choice
191
456000
3000
Kërkon që secili të trajtojë zgjedhjen
07:54
as a private and self-defining act.
192
459000
3000
si një akt personal dhe vetë-percaktues.
07:58
People that have grown up in such a paradigm
193
463000
2000
Njerëzit që janë rritur me një standard të tillë
08:00
might find it motivating,
194
465000
2000
ndoshta mendojnë se është motivues
08:02
but it is a mistake to assume
195
467000
2000
por është gabim të supozohet
08:04
that everyone thrives under the pressure
196
469000
2000
se secili lulëzon nën presonin
08:06
of choosing alone.
197
471000
3000
e vetë zgjedhjes.
08:09
The second assumption which informs the American view of choice
198
474000
3000
Supozimi i dytë që informon për pikëpamjen amerikane ndaj zgjedhjes
08:12
goes something like this.
199
477000
2000
është kjo.
08:14
The more choices you have,
200
479000
2000
Sa më shumë zgjedhje që ke,
08:16
the more likely you are
201
481000
2000
aq më shumë gjasa ke të
08:18
to make the best choice.
202
483000
2000
bësh zgjedhjen më të mirë.
08:20
So bring it on, Walmart, with 100,000 different products,
203
485000
3000
Na trego çfarë ke, Walmart, me 100 mijë produkte të ndryshme,
08:23
and Amazon, with 27 million books
204
488000
3000
Amazon, me 27 milionë libra
08:26
and Match.com with -- what is it? --
205
491000
2000
dhe Match.com me -- çfarë? --
08:28
15 million date possibilities now.
206
493000
3000
15 milion takime të mundshme dashurie.
08:32
You will surely find the perfect match.
207
497000
3000
Me siguri se do ta gjeni të duhurin.
08:35
Let's test this assumption
208
500000
2000
Ta testojmë këtë supozim
08:37
by heading over to Eastern Europe.
209
502000
2000
duke shkuar në Evropën Lindore.
08:39
Here, I interviewed people
210
504000
2000
Këtu, intervistova njerëz
08:41
who were residents of formerly communist countries,
211
506000
3000
të cilët ishin banorë të ish-vendeve komuniste,
08:44
who had all faced the challenge
212
509000
2000
ku të gjithë ishin përballur me sfidën
08:46
of transitioning to a more
213
511000
2000
e tranzicionit në një
08:48
democratic and capitalistic society.
214
513000
3000
shoqëri më demokratike dhe kapitaliste.
08:51
One of the most interesting revelations
215
516000
2000
Një nga zbulimet më interesante
08:53
came not from an answer to a question,
216
518000
2000
erdhi jo nga përgjigjet në ndonjë pyetje,
08:55
but from a simple gesture of hospitality.
217
520000
3000
por nga një sjellje e thjeshtë e mikpritjes.
08:58
When the participants arrived for their interview,
218
523000
3000
Kur pjesëmarrësit erdhën për intervistë,
09:01
I offered them a set of drinks:
219
526000
2000
u ofrova pije:
09:03
Coke, Diet Coke, Sprite --
220
528000
2000
Kola, Kola dietale, Sprite --
09:05
seven, to be exact.
221
530000
2000
shtatë, saktësisht.
09:07
During the very first session,
222
532000
2000
Gjatë sesionit të parë,
09:09
which was run in Russia,
223
534000
2000
që u mbajt në Rusi,
09:11
one of the participants made a comment
224
536000
2000
një nga pjesëmarrësit bëri një koment
09:13
that really caught me off guard.
225
538000
3000
shumë të papritur për mua.
09:16
"Oh, but it doesn't matter.
226
541000
2000
"Oh, nuk ka rëndësi.
09:18
It's all just soda. That's just one choice."
227
543000
3000
Të gjitha janë pije të gazuara. Është vetëm një zgjedhje."
09:21
(Murmuring)
228
546000
2000
(Duke pëshpëritur)
09:23
I was so struck by this comment that from then on,
229
548000
2000
Aq shumë u habita nga ky koment dhe nga ky moment,
09:25
I started to offer all the participants
230
550000
2000
fillova t'u ofroja të gjithë pjesëmarrësve
09:27
those seven sodas,
231
552000
2000
ato 7 lloje të pijeve,
09:29
and I asked them, "How many choices are these?"
232
554000
3000
dhe i pyesja, "Sa zgjedhje janë këtu?"
09:32
Again and again,
233
557000
2000
Përsëri,
09:34
they perceived these seven different sodas,
234
559000
3000
ata i panë ato shtatë lloje të ndryshme të pijeve të gazuara,
09:37
not as seven choices, but as one choice:
235
562000
3000
jo si shtate zgjedhje, por si një zgjedhje:
09:40
soda or no soda.
236
565000
2000
pije e gazuar ose jo e gazuar.
09:42
When I put out juice and water
237
567000
2000
Kur solla lëng dhe ujë
09:44
in addition to these seven sodas,
238
569000
2000
përveç atyre shtatë pijeve të gazuara,
09:46
now they perceived it as only three choices --
239
571000
2000
tani ata i panë si vetëm tre zgjedhje --
09:48
juice, water and soda.
240
573000
3000
lëng, ujë dhe pije të gazuara.
09:51
Compare this to the die-hard devotion of many Americans,
241
576000
3000
Krahasoni këtë me përkushtimin e shumë amerikanëve,
09:54
not just to a particular flavor of soda,
242
579000
3000
jo vetëm ndaj një shije të veçantë të pijeve të gazuara,
09:57
but to a particular brand.
243
582000
2000
por edhe ndaj një marke të veçantë.
09:59
You know, research shows repeatedly
244
584000
3000
E dini, hulumtimet tregojnë vazhdimisht
10:02
that we can't actually tell the difference
245
587000
2000
se ne nuk mund të bëjmë dallimin
10:04
between Coke and Pepsi.
246
589000
2000
midis Kolës dhe Pepsit.
10:06
Of course, you and I know
247
591000
2000
Natyrisht, ju dhe unë e dimë se
10:08
that Coke is the better choice.
248
593000
2000
Kola është zgjedhja më e mirë.
10:10
(Laughter)
249
595000
6000
(Të qeshura)
10:16
For modern Americans who are exposed
250
601000
2000
Për amerikanët modernë që janë të ekspozuar
10:18
to more options and more ads associated with options
251
603000
3000
ndaj shumë opcioneve dhe shumë reklamave
10:21
than anyone else in the world,
252
606000
2000
më shumë se kushdo tjetër në botë,
10:23
choice is just as much about who they are
253
608000
2000
zgjedhja paraqet kush ata janë aq sa
10:25
as it is about what the product is.
254
610000
3000
paraqet edhe vetë produktin.
10:28
Combine this with the assumption that more choices are always better,
255
613000
3000
Kombinoni këtë me supozimin se më shumë zgjedhje është gjithmonë më mirë,
10:31
and you have a group of people for whom every little difference matters
256
616000
3000
dhe kemi një grup njerëzisht për të cilët çdo ndryshim i vogël ka rëndësi
10:34
and so every choice matters.
257
619000
2000
dhe çdo zgjedhje ka rëndësi.
10:36
But for Eastern Europeans,
258
621000
3000
Por për Evropianët Lindorë,
10:39
the sudden availability of all these
259
624000
2000
disponueshmëria e papritur e gjithë atyre
10:41
consumer products on the marketplace was a deluge.
260
626000
3000
produkteve në treg ishte dërrmuese.
10:44
They were flooded with choice
261
629000
2000
Ata u përmbyten me zgjedhje
10:46
before they could protest that they didn't know how to swim.
262
631000
3000
para se të mund të protestonin se nuk dinin të notonin.
10:50
When asked, "What words and images
263
635000
2000
Kur u pyet, "Çfarë fjalë dhe imazhe
10:52
do you associate with choice?"
264
637000
2000
shoqërizoni me zgjedhje?"
10:54
Grzegorz from Warsaw said,
265
639000
3000
Grzegorz nga Varshava tha,
10:57
"Ah, for me it is fear.
266
642000
2000
"Ah, për mua është frikë.
10:59
There are some dilemmas you see.
267
644000
2000
Ka disa dilema.
11:01
I am used to no choice."
268
646000
2000
Unë nuk jam mësuar me zgjedhje.
11:03
Bohdan from Kiev said,
269
648000
2000
Bohdan nga Kiev tha,
11:05
in response to how he felt about
270
650000
2000
në përgjigje se si ndihej ndaj
11:07
the new consumer marketplace,
271
652000
2000
tregut të ri të konsumatorit,
11:09
"It is too much.
272
654000
2000
"Është shumë.
11:11
We do not need everything that is there."
273
656000
2000
Ne nuk na nevojitet çdo gjë që ka aty."
11:13
A sociologist from
274
658000
2000
Një sociolog nga
11:15
the Warsaw Survey Agency explained,
275
660000
3000
Agjencioni për Hulumtime në Varshavë sqaroi,
11:18
"The older generation jumped from nothing
276
663000
3000
"Gjeneratat më të vjetra kanë kërcyer nga asgjë
11:21
to choice all around them.
277
666000
2000
në zgjedhje gjithandej.
11:23
They were never given a chance to learn
278
668000
2000
Atyre asnjëherë nuk u dha mundësia të mësonin
11:25
how to react."
279
670000
2000
si të reagonin."
11:27
And Tomasz, a young Polish man said,
280
672000
3000
Dhe Tomasz, një i ri polak tha,
11:30
"I don't need twenty kinds of chewing gum.
281
675000
3000
"Nuk më nevojiten 20 lloje çamçakëzash.
11:33
I don't mean to say that I want no choice,
282
678000
3000
Nuk dua të them se nuk dua të kem zgjedhje,
11:36
but many of these choices are quite artificial."
283
681000
3000
por shumë nga këto zgjedhje janë mjaft artificiale."
11:40
In reality, many choices are between things
284
685000
3000
Në realitet, shumë zgjedhje ka mes gjërave
11:43
that are not that much different.
285
688000
3000
që nuk janë shumë të ndryshme.
11:47
The value of choice
286
692000
2000
Vlera e zgjedhjes
11:49
depends on our ability
287
694000
2000
varet nga aftësia jonë
11:51
to perceive differences
288
696000
2000
të perceptojmë dallimet
11:53
between the options.
289
698000
2000
midis opcioneve.
11:55
Americans train their whole lives
290
700000
2000
Amerikanët trajnojnë gjatë gjithë jetës së tyre
11:57
to play "spot the difference."
291
702000
3000
të luajnë "dallo ndryshimin"
12:00
They practice this from such an early age
292
705000
2000
Ata e praktikojnë këtë nga një moshë aq e hershme
12:02
that they've come to believe that everyone
293
707000
2000
saqë tani besojnë se të gjithë
12:04
must be born with this ability.
294
709000
2000
lindin me këtë aftësi.
12:06
In fact, though all humans share
295
711000
2000
Në fakt, edhe pse të gjithë njerëzit ndajnë
12:08
a basic need and desire for choice,
296
713000
3000
nevojën bazike dhe dëshirën për zgjedhje,
12:11
we don't all see choice in the same places
297
716000
3000
jo të gjithë ne shohim zgjedhje në vendet e njejta
12:14
or to the same extent.
298
719000
2000
ose në shkallë të njejtë.
12:16
When someone can't see how one choice
299
721000
2000
Kur dikush nuk e sheh se si një zgjedhje
12:18
is unlike another,
300
723000
2000
është ndryshe nga tjetra,
12:20
or when there are too many choices to compare and contrast,
301
725000
3000
ose kur ka shumë zgjedhje për të krahasuar,
12:23
the process of choosing can be
302
728000
2000
procesi i zgjedhjes mund të jetë
12:25
confusing and frustrating.
303
730000
3000
hutues dhe frustrues.
12:28
Instead of making better choices,
304
733000
2000
Në vend të bërjes së zgjedhjes më të mirë,
12:30
we become overwhelmed by choice,
305
735000
2000
ne ndjehemi të ngulfatur nga zgjedhja,
12:32
sometimes even afraid of it.
306
737000
3000
ndonjëherë edhe të frikësuar.
12:35
Choice no longer offers opportunities,
307
740000
2000
Zgjedhja më nuk ofron mundësi,
12:37
but imposes constraints.
308
742000
2000
por imponon detyrime.
12:39
It's not a marker of liberation,
309
744000
2000
Nuk paraqet ndjenjë çlirimi,
12:41
but of suffocation
310
746000
2000
por ndjenjë se të zihet fryma
12:43
by meaningless minutiae.
311
748000
2000
nga imtësira të pakuptimta.
12:45
In other words,
312
750000
2000
Me fjalë të tjera,
12:47
choice can develop into the very opposite
313
752000
2000
zgjedhja mund të zhvillohet në krejtësisht të kundërtën
12:49
of everything it represents
314
754000
2000
e çdo gjëje që paraqet
12:51
in America
315
756000
2000
në Amerikë
12:53
when it is thrust upon those
316
758000
2000
kur ju jepet atyre që nuk
12:55
who are insufficiently prepared for it.
317
760000
3000
janë shumë të gatshëm për të.
12:58
But it is not only other people
318
763000
2000
Por nuk janë vetëm njerzit e tjerë
13:00
in other places
319
765000
2000
në vendet tjera
13:02
that are feeling the pressure
320
767000
2000
që po ndjejnë presionin
13:04
of ever-increasing choice.
321
769000
2000
e zgjedhjeve që gjithnjë po rriten.
13:06
Americans themselves are discovering
322
771000
2000
Vetë amerikanët po zbulojnë
13:08
that unlimited choice
323
773000
2000
se zgjedhja e pafund
13:10
seems more attractive in theory
324
775000
2000
është më tërheqëse në teori
13:12
than in practice.
325
777000
2000
sesa praktikë.
13:14
We all have physical, mental
326
779000
3000
Ne të gjithë kemi limite fizike, mentale
13:17
and emotional (Laughter) limitations
327
782000
2000
dhe emocionale (të qeshura)
13:19
that make it impossible for us
328
784000
2000
që e bën të pamundur për ne
13:21
to process every single choice we encounter,
329
786000
3000
të procesojmë secilën zgjedhje që na ofrohet,
13:24
even in the grocery store,
330
789000
2000
edhe në një dyqan ushqimesh,
13:26
let alone over the course of our entire lives.
331
791000
3000
lëre më gjatë gjithë jetës sonë.
13:29
A number of my studies have shown
332
794000
3000
Një numër studimesh që kam bërë kanë treguar
13:32
that when you give people 10 or more options
333
797000
2000
se kur ju jep njerëzve 10 apo më shumë opcione
13:34
when they're making a choice, they make poorer decisions,
334
799000
3000
kur ata janë duke bërë një zgjedhje, ata marrin vendime më të gabuara,
13:37
whether it be health care, investment,
335
802000
2000
qoftë rreth shëndetit, investimeve,
13:39
other critical areas.
336
804000
2000
fusha tjera kritike.
13:41
Yet still, many of us believe
337
806000
2000
Megjithatë, shumë prej nesh besojnë
13:43
that we should make all our own choices
338
808000
3000
se ne vetë duhet të bëjmë zgjedhjet tona
13:46
and seek out even more of them.
339
811000
3000
dhe të kërkojmë edhe më shumë prej tyre.
13:49
This brings me to the third,
340
814000
3000
Kjo më sjell tek supozimi i tretë
13:52
and perhaps most problematic, assumption:
341
817000
3000
dhe ndosha më problematiku:
13:55
"You must never
342
820000
2000
"Asnjëhere mos i thuaj
13:57
say no to choice."
343
822000
3000
jo zgjedhjes."
14:00
To examine this, let's go back to the U.S.
344
825000
2000
Për ta studjuar këtë, le të kthehemi në SHBA
14:02
and then hop across the pond to France.
345
827000
3000
dhe pastaj të kalojmë në Francë.
14:05
Right outside Chicago,
346
830000
3000
Në rrethinat e Çikagos,
14:08
a young couple, Susan and Daniel Mitchell,
347
833000
2000
një çift i ri, Susan dhe Daniel Mitchell,
14:10
were about to have their first baby.
348
835000
3000
po prisnin fëmijën e tyre të parë.
14:13
They'd already picked out a name for her,
349
838000
2000
Ata edhe kishin zgjedhur emrin për të,
14:15
Barbara, after her grandmother.
350
840000
3000
Barbara, nga gjyshja e saj.
14:18
One night, when Susan was seven months pregnant,
351
843000
3000
Një natë, kur Susana ishte 7 muajshe shtatëzënë,
14:21
she started to experience contractions
352
846000
2000
filloi të ndjente shtrëngime
14:23
and was rushed to the emergency room.
353
848000
3000
dhe me nxitim u dërgua në dhomën e emergjencës.
14:26
The baby was delivered through a C-section,
354
851000
3000
Foshnja u lind me prerje cezariane,
14:29
but Barbara suffered cerebral anoxia,
355
854000
2000
por Barbara pati anoksia cerebrale,
14:31
a loss of oxygen to the brain.
356
856000
3000
mungesë oksigjeni në tru.
14:34
Unable to breathe on her own,
357
859000
2000
E paaftë të merrte vetë frymë,
14:36
she was put on a ventilator.
358
861000
2000
ajo u vë në ventilator.
14:38
Two days later,
359
863000
2000
Dy ditë më vonë,
14:40
the doctors gave the Mitchells
360
865000
2000
mjekët i dhanë familjes Mitchells
14:42
a choice:
361
867000
2000
një zgjedhje:
14:44
They could either remove Barbara
362
869000
2000
Ata ose do mund ta largonin Barbarën
14:46
off the life support,
363
871000
2000
nga tubat
14:48
in which case she would die within a matter of hours,
364
873000
3000
në ç'rast ajo do të vdiste brenda disa orëve,
14:51
or they could keep her on life support,
365
876000
3000
ose ata do mund ta mbanin ashtu
14:54
in which case she might still die
366
879000
2000
në ç'rast ajo prapë mund të vdesi
14:56
within a matter of days.
367
881000
2000
brenda disa ditëve.
14:58
If she survived, she would remain
368
883000
2000
Po të mbijetonte, ajo do të mbetej
15:00
in a permanent vegetative state,
369
885000
3000
në gjendje permanente vegjetative,
15:03
never able to walk, talk
370
888000
3000
kurrë s'do mund të ecte, të fliste
15:06
or interact with others.
371
891000
3000
as të bashkëvepronte me të tjerët.
15:09
What do they do?
372
894000
2000
Çfarë bëjnë ata?
15:11
What do any parent do?
373
896000
3000
Çfarë bën çdo prind?
15:17
In a study I conducted
374
902000
2000
Në një studim që bëra me
15:19
with Simona Botti and Kristina Orfali,
375
904000
2000
Simona Botti dhe Kristina Orfali,
15:21
American and French parents
376
906000
2000
prindë amerikanë dhe francezë
15:23
were interviewed.
377
908000
2000
janë intervistuar.
15:25
They had all suffered
378
910000
2000
Ata të gjithë kishin
15:27
the same tragedy.
379
912000
2000
kaluar të njejtën tragjedi.
15:29
In all cases, the life support was removed,
380
914000
3000
Në secilin rast, prindërit kishin vendosur të hiqnin tubat
15:32
and the infants had died.
381
917000
2000
dhe foshnjet kishin vdekur.
15:34
But there was a big difference.
382
919000
2000
Por kishte një dallim shumë të madh.
15:36
In France, the doctors decided whether and when
383
921000
3000
Në Francë, mjekët vendosnin a do të hiqnin dhe kur
15:39
the life support would be removed,
384
924000
3000
do të hiqnin tubat,
15:42
while in the United States,
385
927000
2000
kurse në SHBA,
15:44
the final decision rested with the parents.
386
929000
3000
vendimi final mbetej me prindërit.
15:48
We wondered:
387
933000
2000
Ne pyetëm veten:
15:50
does this have an effect on how the parents
388
935000
2000
a afekton kjo mënyrën se si prindërit
15:52
cope with the loss of their loved one?
389
937000
3000
përballen më humbjen e të dashurit të tyre?
15:55
We found that it did.
390
940000
3000
Ne mësuam se e afektonte.
15:58
Even up to a year later,
391
943000
2000
Edhe pas një viti,
16:00
American parents
392
945000
2000
prindërit amerikanë
16:02
were more likely to express negative emotions,
393
947000
2000
kishin më shumë gjasa të shprehnin emocione negative
16:04
as compared to their French counterparts.
394
949000
3000
sesa prindërit francezë.
16:07
French parents were more likely to say things like,
395
952000
3000
Prindërit francezë kishin më shumë gjasa të thonin gjëra të tilla si,
16:10
"Noah was here for so little time,
396
955000
3000
"Noah ishte këtu për as kohë të shkurtër,
16:13
but he taught us so much.
397
958000
2000
por ai na mësoi aq shumë.
16:15
He gave us a new perspective on life."
398
960000
3000
Ai na dha një perspektivë të re mbi jetën."
16:19
American parents were more likely to say things like,
399
964000
3000
Prindërit amerikanë kishin më shumë gjasa të thonin gjëra si,
16:22
"What if? What if?"
400
967000
3000
"Çfarë nëse? Çfarë nëse?"
16:25
Another parent complained,
401
970000
2000
Një prind tjetër u ankua,
16:27
"I feel as if they purposefully tortured me.
402
972000
3000
"Ndjehem sikur ata me qëllim më torturuan.
16:30
How did they get me to do that?"
403
975000
3000
Si më shtyne që ta bëja atë?"
16:33
And another parent said,
404
978000
2000
Dhe një prind tjetër tha,
16:35
"I feel as if I've played a role
405
980000
2000
"Ndjehem sikur kam marrë pjesë
16:37
in an execution."
406
982000
3000
në një ekzekutim."
16:40
But when the American parents were asked
407
985000
2000
Por kur prindërit amerikanë u pyetën
16:42
if they would rather have had
408
987000
2000
nëse do preferonin që
16:44
the doctors make the decision,
409
989000
3000
mjekët të merrnin atë vendim,
16:47
they all said, "No."
410
992000
2000
ata të gjithë thanë, "Jo."
16:49
They could not imagine
411
994000
2000
Ata nuk e imagjonin dot
16:51
turning that choice over to another,
412
996000
2000
t'ia jepnin atë zgjedhje një tjetri,
16:53
even though having made that choice
413
998000
3000
edhe pse ta bënin bënin vetë atë zgjedhje
16:56
made them feel trapped,
414
1001000
2000
i bëri ata të ndjeheshin në kurth,
16:58
guilty, angry.
415
1003000
2000
fajtorë, të hidhëruar.
17:00
In a number of cases
416
1005000
2000
Në një numër rastesh
17:02
they were even clinically depressed.
417
1007000
3000
ata kishin rënë në depresion klinik.
17:05
These parents could not contemplate
418
1010000
2000
Këta prindër nuk mund ta imagjinon
17:07
giving up the choice,
419
1012000
2000
ta dorëzonin zgjedhjen,
17:09
because to do so would have gone contrary
420
1014000
2000
sepse po ta bënin një gjë të tillë do ishte kundër
17:11
to everything they had been taught
421
1016000
3000
çdo gjëje që ata kishin mësuar
17:14
and everything they had come to believe
422
1019000
2000
dhe çdo gjë që kishin besuar
17:16
about the power
423
1021000
2000
rreth fuqisë
17:18
and purpose of choice.
424
1023000
3000
dhe qëllimit të zgjedhjes.
17:21
In her essay, "The White Album,"
425
1026000
3000
Në esenë e saj, "Albumi i bardhë"
17:24
Joan Didion writes,
426
1029000
3000
Joan Didion shkruan,
17:27
"We tell ourselves stories
427
1032000
2000
"Ne i tregojmë vetes storje
17:29
in order to live.
428
1034000
2000
për të jetuar.
17:31
We interpret what we see,
429
1036000
2000
Ne interpretojmë çfarë shohim,
17:33
select the most workable
430
1038000
2000
selektojmë më të realizueshmen
17:35
of the multiple choices.
431
1040000
2000
nga zgjedhjet e shumta.
17:37
We live entirely by the imposition
432
1042000
2000
Ne jetojmë plotësisht nga imponimi
17:39
of a narrative line
433
1044000
2000
i një linje tregimi
17:41
upon disparate images,
434
1046000
2000
mbi imazhe të ndryshme,
17:43
by the idea with which we have learned to freeze
435
1048000
3000
nga ideja me të cilën ne kemi mësuar të ngrijmë
17:46
the shifting phantasmagoria,
436
1051000
2000
fantasmagorinë lëvizëse
17:48
which is our actual experience."
437
1053000
3000
që është përvoja jonë aktuale."
17:53
The story Americans tell,
438
1058000
2000
Storja që amerikanët e tregojnë,
17:55
the story upon which
439
1060000
2000
storja ku mbështetet
17:57
the American dream depends,
440
1062000
2000
ëndërra amerikane,
17:59
is the story of limitless choice.
441
1064000
3000
është storja e zgjedhjes së pafund.
18:02
This narrative
442
1067000
2000
Kjo premton
18:04
promises so much:
443
1069000
2000
aq shumë:
18:06
freedom, happiness,
444
1071000
2000
liri, lumturi,
18:08
success.
445
1073000
2000
sukses.
18:10
It lays the world at your feet and says,
446
1075000
3000
Ta dorëzon botën para këmbëve tua dhe thotë,
18:13
"You can have anything, everything."
447
1078000
3000
"Mund të kesh çfarëdo, çdo gjë."
18:17
It's a great story,
448
1082000
2000
"Është storje e mrekullueshme,
18:19
and it's understandable why they would be reluctant
449
1084000
2000
dhe është e kuptueshme pse ata do hezitonin
18:21
to revise it.
450
1086000
3000
ta rishikonin atë.
18:24
But when you take a close look,
451
1089000
2000
Por kur e shikoni nga afër,
18:26
you start to see the holes,
452
1091000
2000
fillon të shohësh vrimat,
18:28
and you start to see that the story
453
1093000
2000
dhe fillon të kuptosh se storja
18:30
can be told in many other ways.
454
1095000
3000
mund të tregohet në shumë mënyra tjera.
18:33
Americans have so often tried to
455
1098000
2000
Amerikanët shumë shpesh kanë provuar
18:35
disseminate their ideas of choice,
456
1100000
3000
të përhapin idetë e tyre për zgjedhjen
18:38
believing that they will be, or ought to be,
457
1103000
3000
duke besuar se ato do të ishin, ose do duhej të ishin,
18:41
welcomed with open hearts and minds.
458
1106000
3000
të mirëseardhura me zemra dhe mendje të hapura.
18:44
But the history books and the daily news tell us
459
1109000
3000
Por librat e historisë dhe lajmet e përditshme na tregojnë
18:47
it doesn't always work out that way.
460
1112000
3000
se jo gjithmonë funksionon ashtu.
18:50
The phantasmagoria,
461
1115000
2000
Fantazmagoria,
18:52
the actual experience that we try to understand
462
1117000
2000
përvoja akutale që ne mundohemi ta kuptojmë
18:54
and organize through narrative,
463
1119000
3000
dhe ta organizojmë përmes tregimit,
18:57
varies from place to place.
464
1122000
3000
ndryshon nga vendi në vend.
19:00
No single narrative serves the needs
465
1125000
2000
Asnjë tregim nuk mund t'u shërbejë nevojave
19:02
of everyone everywhere.
466
1127000
3000
të secilit kudo.
19:06
Moreover, Americans themselves
467
1131000
3000
Gjithashtu, vetë Amerikanët
19:09
could benefit from incorporating
468
1134000
3000
do mund të përfitonin duke inkorporuar
19:12
new perspectives into their own narrative,
469
1137000
3000
perspektiva të reja në tregimin e tyre,
19:15
which has been driving their choices
470
1140000
2000
që ka drejtuar zgjedhjet e tyre
19:17
for so long.
471
1142000
3000
për një kohë aq të gjatë.
19:20
Robert Frost once said that,
472
1145000
3000
Robert Frost kishte thënë,
19:23
"It is poetry that is lost in translation."
473
1148000
3000
"Është poezia ajo që humbet në përkthim."
19:27
This suggests that
474
1152000
2000
Kjo sugjeron se
19:29
whatever is beautiful and moving,
475
1154000
2000
çfarëdo që është e bukur dhe lëviz,
19:31
whatever gives us a new way to see,
476
1156000
3000
çfarëdo që na jep ne një mënyrë të re për të parë,
19:34
cannot be communicated to those
477
1159000
2000
nuk mund t'u komunikohet atyre
19:36
who speak a different language.
478
1161000
3000
që flasin një gjuhë tjetër.
19:39
But Joseph Brodsky said that,
479
1164000
2000
Por Joseph Brodsky ka thënë se,
19:41
"It is poetry
480
1166000
2000
"Është poezia
19:43
that is gained in translation,"
481
1168000
2000
ajo që fitohet nga një përkthim,"
19:45
suggesting that translation
482
1170000
2000
duke sugjeruar se përkthimi
19:47
can be a creative,
483
1172000
2000
mund të jetë një akt kreativ,
19:49
transformative act.
484
1174000
3000
dhe transformativ.
19:52
When it comes to choice,
485
1177000
2000
Kur kemi të bëjmë me zgjedhje,
19:54
we have far more to gain than to lose
486
1179000
3000
ne kemi më shumë për të fituar sesa për të humbur
19:57
by engaging in the many
487
1182000
3000
duke u përfshirë në shumë
20:00
translations of the narratives.
488
1185000
3000
përkthime të tregimeve.
20:03
Instead of replacing
489
1188000
2000
Në vend të zëvendësojmë
20:05
one story with another,
490
1190000
2000
një storje me një tjetër,
20:07
we can learn from and revel in
491
1192000
2000
ne mund të mësojmë dhe t'i gëzohemi
20:09
the many versions that exist
492
1194000
3000
versioneve të shumta që ekzistojnë
20:12
and the many that have yet to be written.
493
1197000
3000
dhe shumë prej tyre që akoma kanë për t'u shkruar.
20:15
No matter where we're from
494
1200000
3000
Nuk ka rëndësi nga vjen
20:18
and what your narrative is,
495
1203000
2000
apo cila është storja jote,
20:20
we all have a responsibility
496
1205000
2000
ne të gjithë kemi përgjegjësi
20:22
to open ourselves up to a wider array
497
1207000
2000
ta hapim veten ndaj një fushe të gjerë
20:24
of what choice can do,
498
1209000
3000
të asaj se çfarë mund të bëjë zgjedhja,
20:27
and what it can represent.
499
1212000
3000
dhe se çfarë mund të paraqesë.
20:30
And this does not lead to
500
1215000
2000
Dhe kjo nuk çon në
20:32
a paralyzing moral relativism.
501
1217000
3000
një relativizëm moral paralizues.
20:35
Rather, it teaches us when
502
1220000
2000
Më sakt, na mëson ne kur
20:37
and how to act.
503
1222000
2000
dhe si të veprojmë.
20:39
It brings us that much closer
504
1224000
2000
Na afron aq shumë me njëri tjetrin
20:41
to realizing the full potential of choice,
505
1226000
3000
sa të mund të realizojmë plotësisht potencialin e zgjedhjes
20:44
to inspiring the hope
506
1229000
2000
të inspirojmë shpresë
20:46
and achieving the freedom
507
1231000
2000
dhe të fitojmë lirinë
20:48
that choice promises
508
1233000
2000
që zgjedhja premton
20:50
but doesn't always deliver.
509
1235000
2000
por jo gjithmonë e ofron.
20:52
If we learn to speak to one another,
510
1237000
3000
Nëse mësojmë të flasim me njëri tjetrin.
20:55
albeit through translation,
511
1240000
3000
edhe përmes përkthimit,
20:58
then we can begin to see choice
512
1243000
2000
atëherë ne do mund të fillojmë ta shohim zgjedhjen
21:00
in all its strangeness,
513
1245000
2000
në gjithë çuditshmërinë e saj,
21:02
complexity
514
1247000
3000
kompleksitetin
21:05
and compelling beauty.
515
1250000
2000
dhe bukurinë e jashtëzakonshme.
21:07
Thank you.
516
1252000
2000
Faleminderit.
21:09
(Applause)
517
1254000
11000
(Duartrokitje)
21:20
Bruno Giussani: Thank you.
518
1265000
3000
Bruno Giussani: Faleminderit.
21:23
Sheena, there is a detail about your biography
519
1268000
3000
Sheena, ka një detaj sa i përket biografisë tënde
21:26
that we have not written in the program book.
520
1271000
2000
të cilin nuk e kemi shkruar në librin e programit.
21:28
But by now it's evident to everyone in this room. You're blind.
521
1273000
3000
Por deri tani është e qartë për të gjithë në këtë dhomë. Ti je e verbër.
21:31
And I guess one of the questions on everybody's mind is:
522
1276000
3000
Dhe mendoj se një nga pyetjet në mendjen e secilit është:
21:34
How does that influence your study of choosing
523
1279000
3000
Si ndikon ajo në studimin tënd të zgjedhjes
21:37
because that's an activity
524
1282000
2000
sepse ajo është një aktivitet
21:39
that for most people is associated with visual inputs
525
1284000
3000
që për shumicën e njerëzve asociohet me informata visuale
21:42
like aesthetics and color and so on?
526
1287000
3000
si estetika dhe ngjyra e kështu me rradhë?
21:46
Sheena Iyengar: Well, it's funny that you should ask that
527
1291000
2000
Sheena Iyengar: Është çuditshme që pyet për këtë
21:48
because one of the things that's interesting about being blind
528
1293000
3000
sepse një nga gjërat interesante e të qenit i verbër
21:51
is you actually get a different vantage point
529
1296000
2000
është se në fakt ti ke një avantazh
21:53
when you observe the way
530
1298000
2000
kur shikon mënyrën se si
21:55
sighted people make choices.
531
1300000
2000
njerëzit që shohin bëjnë zgjedhje.
21:57
And as you just mentioned, there's lots of choices out there
532
1302000
2000
Dhe siç e përmende më herët, ka shumë zgjedhje që
21:59
that are very visual these days.
533
1304000
2000
janë shumë vizuale këto ditë.
22:01
Yeah, I -- as you would expect --
534
1306000
2000
Po, mund ta imagjinoni se unë
22:03
get pretty frustrated by choices
535
1308000
2000
mjat frustrohem nga zgjedhjet
22:05
like what nail polish to put on
536
1310000
2000
si përshembul çfarë manikyri të përdor
22:07
because I have to rely on what other people suggest.
537
1312000
2000
sepse më duhet të mbështetem tek çfarë më sugjerojnë të tjerët.
22:09
And I can't decide.
538
1314000
2000
Dhe unë nuk mund të vendos.
22:11
And so one time I was in a beauty salon,
539
1316000
2000
Kështu një herë isha në një sallon bukurie,
22:13
and I was trying to decide between two very light shades of pink.
540
1318000
3000
dhe po mundohesha të vendosja mes dy nuancave shumë të lehta të ngjyrës rozë.
22:16
And one was called "Ballet Slippers."
541
1321000
2000
Dhe njëra quhet "Pantofla baleti."
22:18
And the other one was called "Adorable."
542
1323000
3000
Tjetra quhej "E adhurueshme."
22:21
(Laughter)
543
1326000
2000
(Të qeshura)
22:23
And so I asked these two ladies,
544
1328000
2000
Kështu pyeta dy zonja,
22:25
and the one lady told me, "Well, you should definitely wear 'Ballet Slippers.'"
545
1330000
2000
dhe njëra më tha, "Duhet patjetër të përdorësh nuancën "Pantofla e Baletit."
22:27
"Well, what does it look like?"
546
1332000
2000
"Më thuaj si duket?"
22:29
"Well, it's a very elegant shade of pink."
547
1334000
2000
"Është një nuancë shumë elegante e rozës."
22:31
"Okay, great."
548
1336000
2000
"Shumë mirë."
22:33
The other lady tells me to wear "Adorable."
549
1338000
2000
Zonja tjetër më tha të përdorja nuancën "E Adhurueshme".
22:35
"What does it look like?"
550
1340000
2000
"Si duket"
22:37
"It's a glamorous shade of pink."
551
1342000
3000
"Është një nuancë magjepsëse e rozës."
22:41
And so I asked them, "Well, how do I tell them apart?
552
1346000
2000
Dhe kështu i pyeta, "Por si mund t'i dalloj?
22:43
What's different about them?"
553
1348000
2000
Çfarë është ndryshe rreth tyre?"
22:45
And they said, "Well, one is elegant, the other one's glamorous."
554
1350000
2000
Dhe ato thanë, "Ja, njëra është elegante, tjetra është magjepsëse."
22:47
Okay, we got that.
555
1352000
2000
Mirë, e kuptuam këtë.
22:49
And the only thing they had consensus on:
556
1354000
2000
Dhe e vetmja gjë për të cilën pajtoheshin:
22:51
well, if I could see them, I would
557
1356000
2000
po të mund të shihja do të mund
22:53
clearly be able to tell them apart.
558
1358000
2000
t'i dalloja nga njëra tjetra.
22:55
(Laughter)
559
1360000
2000
(Të qeshura)
22:57
And what I wondered was whether they were being affected
560
1362000
3000
Dhe po pyesja veten nëse ato ishin ndikuar nga
23:00
by the name or the content of the color,
561
1365000
2000
emri apo përmbajtja e ngjyrës,
23:02
so I decided to do a little experiment.
562
1367000
3000
kështu vendosa të bëja një eksperiment të vogël.
23:05
So I brought these two bottles of nail polish into the laboratory,
563
1370000
3000
I solla këto dy shishe të vogla manikyri në laborator,
23:08
and I stripped the labels off.
564
1373000
2000
dhe ua hoqa etiketat.
23:10
And I brought women into the laboratory,
565
1375000
2000
Solla gra në laborator,
23:12
and I asked them, "Which one would you pick?"
566
1377000
2000
dhe i pyeta, "Cilën do ta zgjedhje?"
23:14
50 percent of the women accused me of playing a trick,
567
1379000
3000
50 përqind e grave më akuzuan se po i mashtroja
23:17
of putting the same color nail polish
568
1382000
2000
duke vendosur manikyrin e ngjyrës së njejtë
23:19
in both those bottles.
569
1384000
2000
në të dy shishet.
23:21
(Laughter)
570
1386000
2000
(Të qeshura)
23:23
(Applause)
571
1388000
4000
(Duartrokitje)
23:27
At which point you start to wonder who the trick's really played on.
572
1392000
3000
Në këtë pikë fillon e mendon se kush me të vërtetë po mashtrohet.
23:30
Now, of the women that could tell them apart,
573
1395000
3000
Tani, nga gratë që mund ta bënin dallimin,
23:33
when the labels were off, they picked "Adorable,"
574
1398000
3000
kur etiketat ishin të hequra, ato zgjodhën nuancën "E adhurueshme,"
23:36
and when the labels were on,
575
1401000
2000
dhe kur etiketat nuk ishin të hequra,
23:38
they picked "Ballet Slippers."
576
1403000
3000
ato zgjodhën nuancën "Pantoflat e baletit"
23:41
So as far as I can tell,
577
1406000
2000
Dhe për aq sa mund të them,
23:43
a rose by any other name
578
1408000
2000
një trëndafil më çfarëdo emri
23:45
probably does look different
579
1410000
2000
me siguri duket ndryshe
23:47
and maybe even smells different.
580
1412000
3000
e ndoshta edhe mban erë ndryshe.
23:50
BG: Thank you. Sheena Iyengar. Thank you Sheena.
581
1415000
3000
BG: Faleminderit. Sheena Iyengar. Faleminderit Sheena.
23:53
(Applause)
582
1418000
8000
(Duartrokitje)
ABOUT THE SPEAKER
Sheena Iyengar - Psycho-economistSheena Iyengar studies how people choose (and what makes us think we're good at it).
Why you should listen
We all think we're good at making choices; many of us even enjoy making them. Sheena Iyengar looks deeply at choosing and has discovered many surprising things about it. For instance, her famous "jam study," done while she was a grad student, quantified a counterintuitive truth about decisionmaking -- that when we're presented with too many choices, like 24 varieties of jam, we tend not to choose anything at all. (This and subsequent, equally ingenious experiments have provided rich material for Malcolm Gladwell and other pop chroniclers of business and the human psyche.)
Iyengar's research has been informing business and consumer-goods marketing since the 1990s. But she and her team at the Columbia Business School throw a much broader net. Her analysis touches, for example, on the medical decisionmaking that might lead up to choosing physician-assisted suicide, on the drawbacks of providing too many choices and options in social-welfare programs, and on the cultural and geographical underpinning of choice. Her book The Art of Choosing shares her research in an accessible and charming story that draws examples from her own life.
Watch a Facebook-exclusive short video from Sheena Iyengar: "Ballet Slippers" >>
Sheena Iyengar | Speaker | TED.com