TEDGlobal 2010
Jessa Gamble: Our natural sleep cycle is nothing like what we do now
Jessa Gamble: Cikli natyror i gjumit tonë
Filmed:
Readability: 3.5
3,071,823 views
Në botën e sotme, balancimi i shkollës, punës, fëmijëve dhe shumë gjërave të tjera, shumica prej nesh vetëm mund të shpresojnë të flenë tetë orë ashtu siç rekomandohet. Duke ekzaminuar shkencën prapa orës së brendshme të trupit tonë, Jessa Gamble na tregon për një program interesant dhe të rëndësishëm çlodhjeje të cilin duhet ta kemi parasysh.
Jessa Gamble - Writer
Jessa Gamble writes about sleep and time, showing how our internal body clock struggles against our always-on global culture. Full bio
Jessa Gamble writes about sleep and time, showing how our internal body clock struggles against our always-on global culture. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
Let's start with day and night.
0
1000
2000
Le të fillojmë me ditën dhe natën.
00:18
Life evolved under conditions
1
3000
2000
Jeta ka evoluar nën ndikimin
00:20
of light and darkness,
2
5000
2000
e dritës dhe errësirës,
00:22
light and then darkness.
3
7000
2000
dritës dhe pastaj errësirës.
00:24
And so plants and animals
4
9000
2000
Dhe kështu bimët dhe kafshët
00:26
developed their own internal clocks
5
11000
2000
zhvilluan orën e tyre të brendshme
00:28
so that they would be ready for these changes in light.
6
13000
2000
në mënyrë që të ishin të gatshme për këto ndryshime të dritës.
00:30
These are chemical clocks,
7
15000
2000
Këto janë orë kimike,
00:32
and they're found in every known being that has two or more cells
8
17000
3000
dhe gjenden në çdo gjallesë që ka dy apo më shumë qeliza
00:35
and in some that only have one cell.
9
20000
3000
dhe në disa që kanë vetëm një qelizë.
00:38
I'll give you an example --
10
23000
2000
Do t'ju jap një shembull --
00:40
if you take a horseshoe crab off the beach,
11
25000
2000
nëse nxjerr një gaforre nga uji,
00:42
and you fly it all the way across the continent,
12
27000
2000
dhe e largon nga kontinenti për ta
00:44
and you drop it into a sloped cage,
13
29000
3000
vendosur në një kafaz të pjerrët,
00:47
it will scramble up the floor of the cage
14
32000
2000
do të ngjitet përgjatë kafazit në të njejtën kohë
00:49
as the tide is rising
15
34000
2000
kur ndodh batica në
00:51
on its home shores,
16
36000
2000
brigjet e ujit të tij,
00:53
and it'll skitter down again right as the water is receding
17
38000
2000
dhe do të lëvizë poshtë në kohën e njejtë kur ndodh zbatica
00:55
thousands of miles away.
18
40000
3000
mijëra kilometra larg.
00:58
It'll do this for weeks,
19
43000
2000
Do ta bëjë këtë me javë të tëra,
01:00
until it kind of gradually loses the plot.
20
45000
3000
derisa dalngadalë humbet këtë aftësi.
01:03
And it's incredible to watch,
21
48000
2000
Dhe është e mahnitshme ta shikosh,
01:05
but there's nothing psychic or paranormal going on;
22
50000
2000
por nuk ka asgjë paranormale që po ndodh;
01:07
it's simply that these crabs have internal cycles
23
52000
3000
është thjesht sepse këto gaforre kanë cikle të brendshme
01:10
that correspond, usually, with what's going on around it.
24
55000
3000
që korrespondojnë, zakonisht, me çfarë ndodh rreth tyre.
01:15
So, we have this ability as well.
25
60000
2000
Kështu, edhe ne e kemi këtë aftësi.
01:17
And in humans, we call it the "body clock."
26
62000
3000
Tek njerëzit, këtë e quajmë "ora e trupit".
01:20
You can see this most clearly when you take away someone's watch
27
65000
3000
Këtë mund ta shihni më së miri kur ia merrni dikujt orën
01:23
and you shut them into a bunker, deep underground,
28
68000
3000
dhe i mbullni në një bunker, thellë nën tokë,
01:26
for a couple of months. (Laughter)
29
71000
2000
për dy muaj. (Të qeshura)
01:28
People actually volunteer for this,
30
73000
2000
Njerëzit në fakt dalin vullnetarë për këtë,
01:30
and they usually come out
31
75000
2000
dhe zakonisht dalin
01:32
kind of raving about their productive time in the hole.
32
77000
2000
disi duke folur të entuziazmuar për kohën e tyre produktive në atë vrimë.
01:34
So, no matter how atypical these subjects would have to be,
33
79000
3000
Kështu, sado jo tipike që këto subjekte mund të jenë
01:37
they all show the same thing.
34
82000
2000
ato tregojnë të njejtën gjë.
01:39
They get up just a little bit later every day -- say 15 minutes or so --
35
84000
3000
Zgjohen çdo ditë pak më vonë -- rreth 15 minuta --
01:42
and they kind of drift all the way around the clock like this
36
87000
3000
dhe kjo vazhdon kështu
01:45
over the course of the weeks.
37
90000
2000
gjatë javëve në vijim.
01:47
And so, in this way we know that they are working on their own internal clocks,
38
92000
3000
Në këtë mënyrë e dimë se ata janë duke vepruar sipas orës së tyre të brendshme,
01:50
rather than somehow sensing the day outside.
39
95000
3000
dhe jo sepse janë duke ndjerë dritën nga jashtë.
01:54
So fine, we have a body clock,
40
99000
2000
Në rregull, ne kemi orën e trupit,
01:56
and it turns out that it's incredibly important in our lives.
41
101000
3000
dhe del se është në mënyrë indirekte e rëndëshishme për jetën tonë.
01:59
It's a huge driver for culture
42
104000
2000
Është një shtytës i madh për kulturën
02:01
and I think that it's the most underrated force on our behavior.
43
106000
3000
dhe mendoj se kjo është forca më e nënvlerësuar e sjelljes sonë.
02:07
We evolved as a species near the equator,
44
112000
2000
Ne kemi evoluar si qenie afër ekuatorit,
02:09
and so we're very well-equipped
45
114000
2000
dhe kështu jemi shumë mirë të pajisur
02:11
to deal with 12 hours of daylight
46
116000
2000
për t'u përballur me 12 orë dritë
02:13
and 12 hours of darkness.
47
118000
2000
dhe 12 orë natë.
02:15
But of course, we've spread to every corner of the globe
48
120000
2000
Por natyrisht, ne jemi shpërndarë në çdo kënd të globit
02:17
and in Arctic Canada, where I live,
49
122000
2000
dhe në Kanadanë Arktike, ku unë jetoj,
02:19
we have perpetual daylight in summer
50
124000
2000
kemi dritë të përhershme gjatë verës
02:21
and 24 hours of darkness in winter.
51
126000
3000
dhe 24 orë errësirë gjatë dimrit.
02:24
So the culture, the northern aboriginal culture,
52
129000
3000
Kështu kultura, kultura veriore vendase,
02:27
traditionally has been highly seasonal.
53
132000
2000
tradicionalisht ka qenë shumë sezonale.
02:29
In winter, there's a lot of sleeping going on;
54
134000
3000
Në dimër, fle shumë;
02:32
you enjoy your family life inside.
55
137000
2000
kënaqesh me familjen brenda në shtëpi.
02:34
And in summer, it's almost manic hunting
56
139000
3000
Kurse në verë, më së shumti merresh me gjueti
02:37
and working activity very long hours,
57
142000
2000
dhe punon shumë gjatë, dhe je
02:39
very active.
58
144000
2000
shumë aktiv.
02:42
So, what would our natural rhythm look like?
59
147000
2000
Pra, si do dukej ritmi jonë natyral?
02:44
What would our sleeping patterns be
60
149000
3000
Çfarë do të ishte sistemi ynë i gjumit
02:47
in the sort of ideal sense?
61
152000
3000
në kuptimin ideal?
02:50
Well, it turns out
62
155000
2000
Del se
02:52
that when people are living
63
157000
2000
kur njerëzit jetojnë
02:54
without any sort of artificial light at all,
64
159000
2000
pa asnjë burim drite artificale,
02:56
they sleep twice every night.
65
161000
2000
ata flenë dy herë në ditë.
02:58
They go to bed around 8:00 p.m.
66
163000
2000
Ata bien në gjum rreth orës 8 në mbrëmje
03:00
until midnight
67
165000
2000
deri në mesnatë
03:02
and then again, they sleep
68
167000
2000
dhe pastaj përsëri flenë
03:04
from about 2:00 a.m. until sunrise.
69
169000
3000
nga ora dy e mëngjesit deri në lindjen e diellit.
03:07
And in-between, they have a couple of hours
70
172000
2000
Dhe në mes, ata kalojnë dy orë
03:09
of sort of meditative quiet in bed.
71
174000
3000
meditative në qetësi në shtrat.
03:12
And during this time,
72
177000
2000
Dhe gjatë kësaj kohe,
03:14
there's a surge of prolactin,
73
179000
2000
ka një valë të madhe të hormonit prolaktin,
03:16
the likes of which a modern day never sees.
74
181000
3000
që nuk mund të shihet gjatë ditës asnjëherë.
03:19
The people in these studies
75
184000
2000
Njerëzit në këtë studim
03:21
report feeling so awake during the daytime,
76
186000
2000
raportojnë se ndihen aq të zgjuar gjatë ditës,
03:23
that they realize
77
188000
2000
saqë ata kuptojnë
03:25
they're experiencing true wakefulness
78
190000
2000
se janë duke përjetuar një zgjuarje aq të thellë
03:27
for the first time in their lives.
79
192000
2000
për herë të parë në jetën e tyre.
03:29
So, cut to the modern day.
80
194000
2000
Kurse në këto ditë moderne
03:31
We're living in a culture of jet lag,
81
196000
2000
ne po jetojmë një kulturë lodhjesh nga aeroplani,
03:33
global travel,
82
198000
2000
udhëtimesh globale,
03:35
24-hour business,
83
200000
3000
biznes 24-orësh,
03:38
shift work.
84
203000
3000
punë me turne.
03:41
And you know, our modern ways
85
206000
2000
Dhe e dini, mënyrat tona e
03:43
of doing things
86
208000
2000
të të bërit të gjërave
03:45
have their advantages,
87
210000
2000
kanë përparësitë e tyre,
03:47
but I believe we should understand the costs.
88
212000
3000
por unë besoj se duhet ta kuptojmë sa na kushton.
03:50
Thank you.
89
215000
2000
Faleminderit.
03:52
(Applause)
90
217000
2000
(Duartrokitje)
ABOUT THE SPEAKER
Jessa Gamble - WriterJessa Gamble writes about sleep and time, showing how our internal body clock struggles against our always-on global culture.
Why you should listen
Jessa Gamble is an award-winning writer from Oxford, who lives in the Canadian Subarctic. Now that humanity has spread right to the Earth's poles and adopted a 24-hour business day, Gamble argues that our internal clocks struggle against our urban schedules. Her work documents the rituals surrounding daily rhythms, which along with local languages and beliefs are losing their rich global diversity and succumbing to a kind of circadian imperialism.
A dynamic new voice in popular science, Gamble was awarded a 2007 Science in Society journalism award from the Canadian Science Writers Association for her first-person account of daily life at the Eureka High Arctic Weather Station. She is the author of Siesta and The Midnight Sun: How We Measure and Experience Time.
Jessa Gamble | Speaker | TED.com