ABOUT THE SPEAKER
Rajesh Rao - Computational neuroscientist
Rajesh Rao seeks to understand the human brain through computational modeling, on two fronts: developing computer models of our minds, and using tech to decipher the 4,000-year-old lost script of the Indus Valley civilization.

Why you should listen

Rajesh Rao is looking for the computational principles underlying the brain's remarkable ability to learn, process and store information --  hoping to apply this knowledge to the task of building adaptive robotic systems and artificially intelligent agents.

Some of the questions that motivate his research include: How does the brain learn efficient representations of novel objects and events occurring in the natural environment? What are the algorithms that allow useful sensorimotor routines and behaviors to be learned? What computational mechanisms allow the brain to adapt to changing circumstances and remain fault-tolerant and robust?

By investigating these questions within a computational and probabilistic framework, it is often possible to derive algorithms that not only provide functional interpretations of neurobiological properties but also suggest solutions to difficult problems in computer vision, speech, robotics and artificial intelligence.

More profile about the speaker
Rajesh Rao | Speaker | TED.com
TED2011

Rajesh Rao: A Rosetta Stone for a lost language

Rajesh Rao: Tảng thạch Rosetta cho chữ Indus

Filmed:
2,103,451 views

Rajesh Rao bị quyến rủ bởi "Mẹ của các trò đố ô vuông": Làm cách nào để giải mã hệ thống 4000 năm xưa của ngôn ngữ Indus. Tại TED 2011, anh đã nói về cách anh dùng kỹ thuật của máy điện toán đọc chữ Indus, chìa khóa để hiểu được nền văn minh cổ xưa nầy.
- Computational neuroscientist
Rajesh Rao seeks to understand the human brain through computational modeling, on two fronts: developing computer models of our minds, and using tech to decipher the 4,000-year-old lost script of the Indus Valley civilization. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:15
I'd like to beginbắt đầu with a thought experimentthí nghiệm.
0
0
3000
Tôi muốn bắt đầu bằng một ý tưởng
00:19
ImagineHãy tưởng tượng that it's 4,000 yearsnăm into the futureTương lai.
1
4000
3000
Hãy tưởng tượng 4000 năm sau này
00:22
CivilizationNền văn minh as we know it
2
7000
2000
Nền văn minh của chúng ta
00:24
has ceasedchấm dứt to existhiện hữu --
3
9000
2000
đã không còn tồn tại
00:26
no bookssách,
4
11000
2000
không còn những cuốn sách,
00:28
no electronicđiện tử devicesthiết bị,
5
13000
3000
không còn những thiết bị điện
00:31
no FacebookFacebook or TwitterTwitter.
6
16000
3000
không Facebook hay Twitter
00:34
All knowledgehiểu biết of the EnglishTiếng Anh languagengôn ngữ and the EnglishTiếng Anh alphabetbảng chữ cái
7
19000
3000
Mọi hiểu biết về tiếng Anh
00:37
has been lostmất đi.
8
22000
2000
lẫn bảng chữ cái của nó đã biến mất.
00:39
Now imaginetưởng tượng archeologistskhảo
9
24000
2000
Giờ hãy tưởng tượng về những nhà khảo cổ
00:41
diggingđào throughxuyên qua the rubbleđống đổ nát of one of our citiescác thành phố.
10
26000
2000
đào bới xuyên đống đổ vụn từ một trong
những thành phố của chúng ta
00:43
What mightcó thể they find?
11
28000
2000
Họ sẽ tìm thấy được những gì?
00:45
Well perhapscó lẽ some rectangularhình chữ nhật piecesmiếng of plasticnhựa
12
30000
3000
Có lẽ là những miếng nhựa hình chữ nhật
00:48
with strangekỳ lạ symbolský hiệu on them.
13
33000
3000
với những kí hiệu lạ lẫm trên đó.
00:51
PerhapsCó lẽ some circulartròn piecesmiếng of metalkim loại.
14
36000
3000
Có lẽ vài mảnh kim loại tròn.
00:54
Maybe some cylindricalhình trụ containerscontainer
15
39000
2000
Có lẽ là vài vật chứa hình trụ
00:56
with some symbolský hiệu on them.
16
41000
2000
với những kí hiệu trên đó.
00:58
And perhapscó lẽ one archeologistnhà khảo cổ becomestrở thành an instanttức thời celebrityngười nổi tiếng
17
43000
3000
Có lẽ một nhà khảo cổ sẽ ngay lập tức nổi tiếng
01:01
when she discoversphát hiện ra --
18
46000
2000
khi cô tìm ra
01:03
buriedchôn in the hillsđồi somewheremột vài nơi in NorthBắc AmericaAmerica --
19
48000
2000
chôn dưới những ngọn đồi đâu đó ở Bắc Mỹ
01:05
massiveto lớn versionsphiên bản of these sametương tự symbolský hiệu.
20
50000
3000
phiên bản lớn của những kí hiệu giống vậy.
01:10
Now let's askhỏi ourselveschúng ta,
21
55000
2000
Bây giờ, chúng ta hãy tự hỏi mình
01:12
what could suchnhư là artifactshiện vật say about us
22
57000
3000
những di vật đấy có thể nói gì về chúng ta
01:15
to people 4,000 yearsnăm into the futureTương lai?
23
60000
3000
với những người của 4000 năm sau?
01:18
This is no hypotheticalgiả thiết questioncâu hỏi.
24
63000
2000
Đây không phải là câu hỏi chỉ mang tính giả thuyết
01:20
In factthực tế, this is exactlychính xác the kindloại of questioncâu hỏi we're facedphải đối mặt with
25
65000
3000
Thực ra, đây chính là vấn đề mà chúng ta phải đối mặt
01:23
when we try to understandhiểu không the IndusIndus ValleyThung lũng civilizationnền văn minh,
26
68000
3000
khi chúng ta cố gắng để tìm hiểu về nền văn minh thung lũng Indus
01:26
which existedtồn tại 4,000 yearsnăm agotrước.
27
71000
2000
tồn tại 4000 năm trước.
01:28
The IndusIndus civilizationnền văn minh was roughlygần contemporaneousđương thời
28
73000
3000
Nền văn minh Indus được phỏng đoán là cùng thời
01:31
with the much better knownnổi tiếng EgyptianPao Ai Cập and the MesopotamianLưỡng Hà civilizationsnền văn minh,
29
76000
3000
với những nền văn minh nổi tiếng khác như Ai Cập hay Lưỡng Hà
01:34
but it was actuallythực ra much largerlớn hơn than eitherhoặc of these two civilizationsnền văn minh.
30
79000
3000
nhưng nó thật ra còn lớn hơn bất kì một trong hai cái trên.
01:37
It occupiedchiếm the areakhu vực
31
82000
2000
Nó chiếm giữ một diện tích
01:39
of approximatelyxấp xỉ one milliontriệu squareQuảng trường kilometerskm,
32
84000
2000
cỡ khoảng 1 triệu kilomet vuông
01:41
coveringbao gồm what is now PakistanPakistan,
33
86000
2000
bao phủ Parkistan ngày nay,
01:43
NorthwesternTây Bắc IndiaẤn Độ
34
88000
2000
Tây bắc Ấn Độ
01:45
and partscác bộ phận of AfghanistanAfghanistan and IranIran.
35
90000
2000
và một phần của Afghanistan và Iran.
01:47
GivenĐưa ra that it was suchnhư là a vastrộng lớn civilizationnền văn minh,
36
92000
2000
Vì nó là một nền văn minh rộng lớn
01:49
you mightcó thể expectchờ đợi to find really powerfulquyền lực rulerscai trị, kingsvua,
37
94000
4000
bạn có lẽ nghĩ rằng nó có những người cai trị đầy mạnh mẽ, những vị vua chúa
01:53
and hugekhổng lồ monumentstượng đài glorifyingtôn vinh these powerfulquyền lực kingsvua.
38
98000
3000
và những lăng tẩm khổng lồ để tưởng niệm những ông vua quyền lực đó.
01:56
In factthực tế,
39
101000
2000
Thực tế là
01:58
what archeologistskhảo have foundtìm is nonekhông ai of that.
40
103000
2000
những nhà khảo cổ không tìm thấy
bất kì thứ gì như vậy.
02:00
They'veHọ đã foundtìm smallnhỏ bé objectscác đối tượng suchnhư là as these.
41
105000
3000
Họ đã tìm được những vật thể nhỏ như thế này.
02:03
Here'sĐây là an examplethí dụ of one of these objectscác đối tượng.
42
108000
3000
Đây là ví dụ cho một trong số chúng.
02:06
Well obviouslychắc chắn this is a replicabản sao.
43
111000
2000
Đương nhiên, đây chỉ là một bản sao.
02:08
But who is this personngười?
44
113000
3000
Nhưng đây là ai?
02:11
A kingnhà vua? A god?
45
116000
2000
Một ông vua? Một vị thần?
02:13
A priestthầy tu?
46
118000
2000
Một thầy tế?
02:15
Or perhapscó lẽ an ordinarybình thường personngười
47
120000
2000
Hay chỉ là một người bình thường
02:17
like you or me?
48
122000
2000
như bạn và tôi?
02:19
We don't know.
49
124000
2000
Chúng ta không biết.
02:21
But the IndusIndus people alsocũng thế left behindphía sau artifactshiện vật with writingviết on them.
50
126000
3000
Nhưng người Indus cũng đã để lại những hiện vật
với chữ viết lên đó
02:24
Well no, not piecesmiếng of plasticnhựa,
51
129000
2000
Tất nhiên, Không phải những mảnh nhựa
02:26
but stoneCục đá sealscon dấu, copperđồng tabletsmáy tính bảng,
52
131000
3000
nhưng là những con dấu bằng đá, những miếng đồng
02:29
potteryđồ gốm and, surprisinglythật ngạc nhiên,
53
134000
2000
những món đồ gốm, và ngạc nhiên hơn
02:31
one largelớn signký tên boardbảng,
54
136000
2000
một tấm bảng lớn
02:33
which was foundtìm buriedchôn nearở gần the gatecánh cổng of a citythành phố.
55
138000
2000
được chôn gần cổng của một thành phố.
02:35
Now we don't know if it saysnói HollywoodHollywood,
56
140000
2000
Chúng ta giờ vẫn không biết nếu nó viết Hollywood
02:37
or even BollywoodTính cách for that mattervấn đề.
57
142000
2000
hay thậm chí là Bollywood.
02:39
In factthực tế, we don't even know
58
144000
2000
Sự thật là, chúng ta vẫn không biết được
02:41
what any of these objectscác đối tượng say,
59
146000
2000
rằng những vật này nói lên điều gì,
02:43
and that's because the IndusIndus scriptkịch bản is undecipheredhình.
60
148000
3000
vì chữ viết của người Indus chưa được giải mã.
02:46
We don't know what any of these symbolský hiệu mean.
61
151000
2000
Chúng ta vẫn không biết rằng những kí hiệu
này mang ý nghĩa gì.
02:48
The symbolský hiệu are mostphần lớn commonlythông thường foundtìm on sealscon dấu.
62
153000
3000
Những kí hiệu thường thấy nhất trên những con dấu.
02:51
So you see up there one suchnhư là objectvật.
63
156000
2000
Bạn có thể thấy một cái tương tự như vậy
02:53
It's the squareQuảng trường objectvật with the unicorn-likegiống như con kỳ lân animalthú vật on it.
64
158000
3000
Đó là một vật thế hình vuông với hình một con thú
như là kì lân trên đấy.
02:56
Now that's a magnificenttráng lệ piececái of artnghệ thuật.
65
161000
2000
Đây là một mảnh nghệ thuật tuyệt tác.
02:58
So how biglớn do you think that is?
66
163000
2000
Bạn nghĩ nó lớn cỡ nào?
03:00
PerhapsCó lẽ that biglớn?
67
165000
2000
Lớn như thế này?
03:02
Or maybe that biglớn?
68
167000
2000
Hay lớn như vậy?
03:04
Well let me showchỉ you.
69
169000
2000
Để tôi chỉ cho bạn.
03:07
Here'sĐây là a replicabản sao of one suchnhư là sealniêm phong.
70
172000
3000
Dưới đây là bản sao của một con dấu như vậy.
03:10
It's only about one inchinch by one inchinch in sizekích thước --
71
175000
2000
Nó chỉ có kích thước 1 inch vuôn --
03:12
prettyđẹp tinynhỏ bé.
72
177000
2000
khá là nhỏ.
03:14
So what were these used for?
73
179000
2000
Vậy chúng được dùng để làm gì?
03:16
We know that these were used for stampingđóng dấu clayđất sét tagsTags
74
181000
3000
Chúng tôi biết rằng chúng được sử dụng
để dập thẻ đất sét
03:19
that were attachedđính kèm to bundles of goodsCác mặt hàng that were sentgởi from one placeđịa điểm to the other.
75
184000
3000
mà đã được gắn vào hàng hóa gửi đi
từ nơi này sang nơi khác.
03:22
So you know those packingđóng gói slipsphiếu you get on your FedExFedEx boxeshộp?
76
187000
3000
Vì vậy, bạn có để ý những phiếu đóng gói bạn
nhận được trên hộp FedEx của bạn?
03:25
These were used to make those kindscác loại of packingđóng gói slipsphiếu.
77
190000
3000
Những vật này được sử dụng để làm những
phiếu đóng gói.
03:28
You mightcó thể wonderngạc nhiên what these objectscác đối tượng containchứa
78
193000
3000
Bạn có thể hiếu kỳ
03:31
in termsđiều kiện of theirhọ textbản văn.
79
196000
2000
ý nghĩa của những chữ viết là gì.
03:33
PerhapsCó lẽ they're the nameTên of the senderngười gửi
80
198000
2000
Có lẽ chúng là họ tên của người gửi
03:35
or some informationthông tin about the goodsCác mặt hàng
81
200000
2000
hoặc một số thông tin về hàng hóa
03:37
that are beingđang sentgởi from one placeđịa điểm to the other -- we don't know.
82
202000
3000
đang được gửi từ nơi này sang nơi khác -
chúng ta không biết.
03:40
We need to deciphergiải mã the scriptkịch bản to answercâu trả lời that questioncâu hỏi.
83
205000
2000
Chúng tôi cần phải giải mã các con chữ
để trả lời câu hỏi đó.
03:42
DecipheringGiải mã the scriptkịch bản
84
207000
2000
Giải mã chữ viết
03:44
is not just an intellectualtrí tuệ puzzlecâu đố;
85
209000
2000
không chỉ là một câu đố trí tuệ,
03:46
it's actuallythực ra becometrở nên a questioncâu hỏi
86
211000
2000
nó thực sự trở thành một câu hỏi
03:48
that's becometrở nên deeplysâu sắc intertwinedintertwined
87
213000
2000
mà liên kết trực tiếp
03:50
with the politicschính trị and the culturalvăn hoá historylịch sử of SouthNam AsiaAsia.
88
215000
3000
với nền chính trị và lịch sử văn hóa của Nam Á.
03:53
In factthực tế, the scriptkịch bản has becometrở nên a battlegroundBattleground of sortsloại
89
218000
3000
Trong thực tế, chữ viết đã trở thành một
bãi chiến trường
03:56
betweengiữa threesố ba differentkhác nhau groupscác nhóm of people.
90
221000
2000
giữa ba nhóm người khác nhau.
03:58
First, there's a groupnhóm of people
91
223000
2000
Trước tiên, có một nhóm người
04:00
who are very passionateđam mê in theirhọ beliefniềm tin
92
225000
2000
tin tưởng vững chắc rằng
04:02
that the IndusIndus scriptkịch bản
93
227000
2000
rằng hệ thống chữ Indus
04:04
does not representđại diện a languagengôn ngữ at all.
94
229000
2000
không đại diện cho một thứ ngôn ngữ.
04:06
These people believe that the symbolský hiệu
95
231000
2000
Những người này tin rằng những biểu tượng
04:08
are very similargiống to the kindloại of symbolský hiệu you find on trafficgiao thông signsdấu hiệu
96
233000
3000
rất giống với các loại biểu tượng mà bạn tìm thấy
trên biển báo giao thông
04:11
or the emblemsbiểu tượng you find on shieldslá chắn.
97
236000
3000
hoặc các biểu tượng bạn tìm thấy trên những cái khiên.
04:14
There's a secondthứ hai groupnhóm of people
98
239000
2000
Nhóm người thứ hai thì tin rằng
04:16
who believe that the IndusIndus scriptkịch bản representsđại diện an Indo-EuropeanẤn-Âu languagengôn ngữ.
99
241000
3000
hệ thống chữ Indus đại diện cho một loại
ngôn ngữ Ấn-Âu.
04:19
If you look at a mapbản đồ of IndiaẤn Độ todayhôm nay,
100
244000
2000
Nếu bạn nhìn vào một bản đồ Ấn Độ ngày nay,
04:21
you'llbạn sẽ see that mostphần lớn of the languagesngôn ngữ spokennói in NorthBắc IndiaẤn Độ
101
246000
3000
bạn sẽ thấy rằng hầu hết các ngôn ngữ được nói ở
Bắc Ấn Độ
04:24
belongthuộc về to the Indo-EuropeanẤn-Âu languagengôn ngữ familygia đình.
102
249000
3000
thuộc họ ngôn ngữ Ấn-Âu.
04:27
So some people believe that the IndusIndus scriptkịch bản
103
252000
2000
Vì vậy, một số người tin rằng hệ thống chữ Indus
04:29
representsđại diện an ancientxưa Indo-EuropeanẤn-Âu languagengôn ngữ suchnhư là as SanskritTiếng Phạn.
104
254000
3000
đại diện cho một ngôn ngữ Ấn-Âu cổ như tiếng Phạn.
04:32
There's a last groupnhóm of people
105
257000
2000
Còn nhóm người cuối cùng,
04:34
who believe that the IndusIndus people
106
259000
3000
những người tin rằng người Indus
04:37
were the ancestorstổ tiên of people livingsống in SouthNam IndiaẤn Độ todayhôm nay.
107
262000
3000
là tổ tiên của người dân sống ở miền Nam Ấn Độ ngày nay.
04:40
These people believe that the IndusIndus scriptkịch bản
108
265000
2000
Những người này tin rằng hệ thống chữ Indus
04:42
representsđại diện an ancientxưa formhình thức
109
267000
2000
đại diện cho một hình thức cổ xưa
04:44
of the DravidianÁ languagengôn ngữ familygia đình,
110
269000
2000
thuộc ngôn ngữ Dravidian,
04:46
which is the languagengôn ngữ familygia đình spokennói in much of SouthNam IndiaẤn Độ todayhôm nay.
111
271000
3000
là họ ngôn ngữ được sử dụng tại phần lớn miền Nam Ấn Độ ngày nay.
04:49
And the proponentsnhững người ủng hộ of this theorylý thuyết
112
274000
2000
Và những người ủng hộ giả thuyết này
04:51
pointđiểm to that smallnhỏ bé pocketbỏ túi of Dravidian-speakingÁ-nói. people in the NorthBắc,
113
276000
3000
chỉ ra rằng một nhóm nhỏ người nói tiếng Dravidian ở miền Bắc,
04:54
actuallythực ra nearở gần AfghanistanAfghanistan,
114
279000
2000
thực sự gần Afghanistan,
04:56
and they say that perhapscó lẽ, sometimethỉnh thoảng in the pastquá khứ,
115
281000
3000
và họ nói rằng có lẽ, đã có lúc trong quá khứ
04:59
DravidianÁ languagesngôn ngữ were spokennói all over IndiaẤn Độ
116
284000
3000
Ngôn ngữ Dravidian được nói trên khắp Ấn Độ
05:02
and that this suggestsgợi ý
117
287000
2000
và rằng điều này cho thấy
05:04
that the IndusIndus civilizationnền văn minh is perhapscó lẽ alsocũng thế DravidianÁ.
118
289000
3000
nền văn minh Indus có lẽ cũng chính là nền văn minh Dravidian.
05:07
Which of these hypothesesgiả thuyết can be truethật?
119
292000
3000
Giả thuyết nào trong số chúng có thể là sự thật?
05:10
We don't know, but perhapscó lẽ if you decipheredgiải mã the scriptkịch bản,
120
295000
2000
Chúng ta không biết, nhưng có lẽ nếu bạn giải mã được những con chữ
05:12
you would be ablecó thể to answercâu trả lời this questioncâu hỏi.
121
297000
2000
bạn sẽ có thể trả lời cho câu hỏi này.
05:14
But decipheringgiải mã the scriptkịch bản is a very challengingthách thức taskbài tập.
122
299000
2000
Nhưng giải mã chữ viết là một nhiệm vụ rất khó khăn.
05:16
First, there's no RosettaRosetta StoneĐá.
123
301000
2000
Trước nhất, ta không có Rosetta Stone.
05:18
I don't mean the softwarephần mềm;
124
303000
2000
Tôi không nói tới một phần mềm
05:20
I mean an ancientxưa artifactartifact
125
305000
2000
Ý tôi là một tạo tác cổ đại
05:22
that containschứa đựng in the sametương tự textbản văn
126
307000
2000
có chứa trong cùng một văn bản
05:24
bothcả hai a knownnổi tiếng textbản văn and an unknownkhông rõ textbản văn.
127
309000
3000
vừa là văn bản đã biết vừa là một văn bản chưa rõ ràng.
05:27
We don't have suchnhư là an artifactartifact for the IndusIndus scriptkịch bản.
128
312000
3000
Chúng ta không có một cổ vật cho hệ thống chữ Indus.
05:30
And furthermorehơn nữa, we don't even know what languagengôn ngữ they spokenói.
129
315000
3000
Và hơn nữa, chúng tôi thậm chí không biết
họ nói ngôn ngữ gì.
05:33
And to make mattersvấn đề even worsetệ hơn,
130
318000
2000
Và làm cho vấn đề càng khó hơn,
05:35
mostphần lớn of the textbản văn that we have are extremelyvô cùng shortngắn.
131
320000
2000
hầu hết các chữ viết chúng ta có rất là ngắn.
05:37
So as I showedcho thấy you, they're usuallythông thường foundtìm on these sealscon dấu
132
322000
2000
như tôi đã cho các bạn thấy , chúng thường được
tìm thấy trên các con dấu
05:39
that are very, very tinynhỏ bé.
133
324000
2000
mà rất, rất nhỏ.
05:41
And so givenđược these formidableghê gớm obstacleschướng ngại vật,
134
326000
2000
Và trước những trờ ngại to lớn như vậy
05:43
one mightcó thể wonderngạc nhiên and worrylo
135
328000
2000
người ta có thể tự hỏi và lo lắng
05:45
whetherliệu one will ever be ablecó thể to deciphergiải mã the IndusIndus scriptkịch bản.
136
330000
3000
liệu ai sẽ có thể giải mã hệ thống chữ Indus.
05:48
In the restnghỉ ngơi of my talk,
137
333000
2000
Trong phần còn lại của bài nói chuyện,
05:50
I'd like to tell you about how I learnedđã học to stop worryinglo lắng
138
335000
2000
tôi muốn kể cho các bạn về cách tôi đã học
để ngừng lo lắng
05:52
and love the challengethử thách posedĐặt ra by the IndusIndus scriptkịch bản.
139
337000
2000
và yêu thích thách thức đặt ra bởi hệ thống chữ Indus.
05:54
I've always been fascinatedquyến rũ by the IndusIndus scriptkịch bản
140
339000
3000
Tôi luôn bị cuốn hút bởi chúng
05:57
ever sincekể từ I readđọc about it in a middleở giữa schooltrường học textbooksách giáo khoa.
141
342000
2000
kể từ khi tôi đọc về nó trong một cuốn sách
giáo khoa trung học.
05:59
And why was I fascinatedquyến rũ?
142
344000
2000
Và tại sao tôi lại bị lôi cuốn?
06:01
Well it's the last majorchính undecipheredhình scriptkịch bản in the ancientxưa worldthế giới.
143
346000
4000
Vâng, vì đó là một đại ngôn ngữ cuối cùng
chưa được giải mã trong thế giới cổ đại.
06:05
My careernghề nghiệp pathcon đường led me to becometrở nên a computationaltính toán neuroscientistnhà thần kinh học,
144
350000
3000
Con đường sự nghiệp của tôi đã dẫn tôi trở thành
một nhà thần kinh học tính toán,
06:08
so in my day jobviệc làm,
145
353000
2000
trong công việc thường ngày của tôi,
06:10
I createtạo nên computermáy vi tính modelsmô hình of the brainóc
146
355000
2000
tôi tạo ra mô hình máy tính của não
06:12
to try to understandhiểu không how the brainóc makeslàm cho predictionsdự đoán,
147
357000
3000
để cố gắng hiểu cách bộ não ra các dự đoán,
06:15
how the brainóc makeslàm cho decisionsquyết định,
148
360000
2000
cách thức bộ não đưa ra các quyết định,
06:17
how the brainóc learnshọc and so on.
149
362000
2000
cách thức bộ não học và vân vân.
06:19
But in 2007, my pathcon đường crossedvượt qua again with the IndusIndus scriptkịch bản.
150
364000
3000
Nhưng vào năm 2007, con đường tôi đi một lần nữa
đưa tôi đến hệ thống chữ Indus.
06:22
That's when I was in IndiaẤn Độ,
151
367000
2000
Đó là khi tôi còn ở Ấn Độ,
06:24
and I had the wonderfulTuyệt vời opportunitycơ hội
152
369000
2000
và tôi đã có cơ hội tuyệt vời
06:26
to meetgặp with some IndianẤn Độ scientistscác nhà khoa học
153
371000
2000
để gặp một số nhà khoa học Ấn Độ
06:28
who were usingsử dụng computermáy vi tính modelsmô hình to try to analyzephân tích the scriptkịch bản.
154
373000
3000
những người đã sử dụng mô hình máy tính
để cố gắng phân tích những đoạn văn.
06:31
And so it was then that I realizedthực hiện
155
376000
2000
Và do đó, đấy cũng là lúc tôi nhận ra
06:33
there was an opportunitycơ hội for me to collaboratehợp tác with these scientistscác nhà khoa học,
156
378000
3000
đây là cơ hội cho tôi để cộng tác với các nhà khoa học,
06:36
and so I jumpednhảy lên at that opportunitycơ hội.
157
381000
2000
và vì vậy tôi liền bắt lấy cơ hội đó.
06:38
And I'd like to describemiêu tả some of the resultscác kết quả that we have foundtìm.
158
383000
2000
Và tôi muốn mô tả một số kết quả mà
chúng tôi đã được tìm thấy.
06:40
Or better yetchưa, let's all collectivelychung deciphergiải mã.
159
385000
3000
Hoặc tốt hơn, tất cả chúng ta hãy cùng giải mã.
06:43
Are you readysẳn sàng?
160
388000
2000
Bạn đã sẵn sàng chưa?
06:45
The first thing that you need to do when you have an undecipheredhình scriptkịch bản
161
390000
3000
Việc đầu tiên mà bạn cần làm khi bạn có
một loại ngôn ngữ chưa được giải mã
06:48
is try to figurenhân vật out the directionphương hướng of writingviết.
162
393000
2000
là cố gắng tìm ra hướng của ngôn ngữ đó.
06:50
Here are two textsvăn bản that containchứa some symbolský hiệu on them.
163
395000
3000
Đây là hai văn bản có chứa một số biểu tượng trên chúng.
06:53
Can you tell me
164
398000
2000
Bạn có thể nói cho tôi
06:55
if the directionphương hướng of writingviết is right to left or left to right?
165
400000
3000
chiều viết của văn bản là phải sang trái
hoặc trái sang phải?
06:58
I'll give you a couplevợ chồng of secondsgiây.
166
403000
3000
Tôi sẽ cho bạn một vài giây.
07:01
Okay. Right to left, how manynhiều? Okay.
167
406000
3000
Được. Phải sang trái, bao nhiêu người đồng ý? Đuợc.
07:04
Okay. Left to right?
168
409000
2000
Được. Trái sang phải?
07:06
Oh, it's almosthầu hết 50/50. Okay.
169
411000
2000
Ồ, gần như là 50/50. Đuợc.
07:08
The answercâu trả lời is:
170
413000
2000
Câu trả lời là:
07:10
if you look at the left-handtay trái sidebên of the two textsvăn bản,
171
415000
2000
nếu bạn nhìn vào phía bên trái của hai văn bản,
07:12
you'llbạn sẽ noticeđể ý that there's a crampingchuột rút of signsdấu hiệu,
172
417000
3000
bạn sẽ nhận thấy rằng có một dấu hiệu của sự dồn chữ
07:15
and it seemsdường như like 4,000 yearsnăm agotrước,
173
420000
2000
và nó có vẻ như 4.000 năm trước đây,
07:17
when the scribeScribe was writingviết from right to left,
174
422000
2000
khi người ghi chép viết từ phải sang trái,
07:19
they ranchạy out of spacekhông gian.
175
424000
2000
họ thiếu chỗ để viết
07:21
And so they had to cramCram the signký tên.
176
426000
2000
Và vì vậy họ đã phải nhồi nhét những dấu hiệu.
07:23
One of the signsdấu hiệu is alsocũng thế belowphía dưới the textbản văn on the tophàng đầu.
177
428000
2000
một dấu hiệu khác là dưới dòng chữ trên đầu trang.
07:25
This suggestsgợi ý the directionphương hướng of writingviết
178
430000
2000
Điều này cho thấy hướng viết
07:27
was probablycó lẽ from right to left,
179
432000
2000
có lẽ là từ phải sang trái,
07:29
and so that's one of the first things we know,
180
434000
2000
và vì vậy, đó là một trong những điều đầu tiên chúng ta đã biết,
07:31
that directionalitysang is a very keyChìa khóa aspectkhía cạnh of linguisticngôn ngữ học scriptskịch bản.
181
436000
3000
hướng viết là một khía cạnh rất quan trọng
của ngôn ngữ.
07:34
And the IndusIndus scriptkịch bản now has
182
439000
2000
Và hệ thống chữ Indus có
07:36
this particularcụ thể propertybất động sản.
183
441000
2000
tính chất đặc biệt này
07:38
What other propertiestính chất of languagengôn ngữ does the scriptkịch bản showchỉ?
184
443000
2000
Văn bản này còn cho ta thấy những tính chất
nào khác của ngôn ngữ?
07:40
LanguagesNgôn ngữ containchứa patternsmẫu.
185
445000
2000
Ngôn ngữ chứa các kiểu mẫu.
07:42
If I give you the letterlá thư Q
186
447000
2000
Nếu tôi cho bạn chữ Q
07:44
and askhỏi you to predicttiên đoán the nextkế tiếp letterlá thư, what do you think that would be?
187
449000
3000
và yêu cầu bạn dự đoán các chữ cái tiếp theo,
bạn nghĩ rằng sẽ là chữ cái gì?
07:47
MostHầu hết of you said U, which is right.
188
452000
2000
Hầu hết các bạn nói U, đúng.
07:49
Now if I askedyêu cầu you to predicttiên đoán one more letterlá thư,
189
454000
2000
Bây giờ nếu tôi hỏi bạn dự đoán một chữ cái nữa,
07:51
what do you think that would be?
190
456000
2000
bạn nghĩ nó sẽ là gì?
07:53
Now there's severalmột số thoughtssuy nghĩ. There's E. It could be I. It could be A,
191
458000
3000
Chúng ta có vài ý tưởng. E, cũng có thể là I. Nó cũng có thể là A,
07:56
but certainlychắc chắn not B, C or D, right?
192
461000
3000
nhưng chắc chắn không phải B, C hoặc D, phải không?
07:59
The IndusIndus scriptkịch bản alsocũng thế exhibitstriển lãm similargiống kindscác loại of patternsmẫu.
193
464000
3000
Hệ thống chữ Indus cũng cho thấy các mẫu tương tự.
08:02
There's a lot of textbản văn that startkhởi đầu with this diamond-shapedhình kim cương symbolký hiệu.
194
467000
3000
Có rất nhiều các văn bản bắt đầu với biểu tượng hình kim cương này.
08:05
And this in turnxoay tendsxu hướng to be followedtheo sau
195
470000
2000
Và theo sau lần lượt thường là
08:07
by this quotationbảng báo giá marks-likegiống như nhãn hiệu symbolký hiệu.
196
472000
2000
bằng biểu tượng giống như dấu ngoặc kép này.
08:09
And this is very similargiống to a Q and U examplethí dụ.
197
474000
2000
Và tương tự như ví dụ với chữ Q và U.
08:11
This symbolký hiệu can in turnxoay be followedtheo sau
198
476000
2000
Theo sau biểu tượng này lần lượt có thể là
08:13
by these fish-likecá giống symbolský hiệu and some other signsdấu hiệu,
199
478000
3000
các biểu tượng như hình cá và một số biểu tượng khác,
08:16
but never by these other signsdấu hiệu at the bottomđáy.
200
481000
2000
nhưng không bao giờ bằng những
dấu hiệu ở phía dưới.
08:18
And furthermorehơn nữa, there's some signsdấu hiệu
201
483000
2000
Và hơn nữa, có một số dấu hiệu
08:20
that really preferthích hơn the endkết thúc of textsvăn bản,
202
485000
2000
thường nằm ở kết thúc văn bản,
08:22
suchnhư là as this jar-shapedchai hình signký tên,
203
487000
2000
chẳng hạn như kí tự có hình chiếc hũ này
08:24
and this signký tên, in factthực tế, happensxảy ra to be
204
489000
2000
và kí tự này, trên thực tế, là
08:26
the mostphần lớn frequentlythường xuyên occurringxảy ra signký tên in the scriptkịch bản.
205
491000
2000
kí tự thường gặp nhất trong các đoạn văn.
08:28
GivenĐưa ra suchnhư là patternsmẫu, here was our ideaý kiến.
206
493000
3000
Với mô hình như vậy, đây là ý kiến của chúng tôi.
08:31
The ideaý kiến was to use a computermáy vi tính
207
496000
2000
Ý kiến ở đây là sử dụng một máy tính
08:33
to learnhọc hỏi these patternsmẫu,
208
498000
2000
để tìm hiểu những mô hình,
08:35
and so we gaveđưa ra the computermáy vi tính the existinghiện tại textsvăn bản.
209
500000
3000
và vì vậy chúng tôi đã cho máy tính các đoạn văn đã tìm được.
08:38
And the computermáy vi tính learnedđã học a statisticalthống kê modelmô hình
210
503000
2000
Và các máy tính đã học được một mô hình thống kê
08:40
of which symbolský hiệu tendcó xu hướng to occurxảy ra togethercùng với nhau
211
505000
2000
trong đó các ký hiệu có xu hướng xuất hiện cùng nhau
08:42
and which symbolský hiệu tendcó xu hướng to followtheo eachmỗi other.
212
507000
2000
và biểu tượng mà có xu hướng đi theo nhau.
08:44
GivenĐưa ra the computermáy vi tính modelmô hình,
213
509000
2000
Theo mô hình của máy tính,
08:46
we can testthử nghiệm the modelmô hình by essentiallybản chất quizzingquizzing it.
214
511000
3000
chúng ta đánh giá mô hình bằng khảo sát bản chất của chúng
08:49
So we could deliberatelythong thả erasetẩy xóa some symbolský hiệu,
215
514000
2000
Vì vậy, chúng tôi cố ý xóa một số ký hiệu,
08:51
and we can askhỏi it to predicttiên đoán the missingmất tích symbolský hiệu.
216
516000
3000
và chúng tôi có thể yêu cầu nó dự đoán
những biểu tượng đã bị xóa
08:54
Here are some examplesví dụ.
217
519000
3000
Dưới đây là một số ví dụ.
09:00
You mayTháng Năm regardquan tâm this
218
525000
2000
Bạn có thể xem đây
09:02
as perhapscó lẽ the mostphần lớn ancientxưa gametrò chơi
219
527000
2000
có lẽ như môt trò chơi cố nhất
09:04
of WheelBánh xe of FortuneTài sản.
220
529000
3000
của "Bánh Xe Vận Mệnh."
09:08
What we foundtìm
221
533000
2000
Chúng tôi tìm thấy
09:10
was that the computermáy vi tính was successfulthành công in 75 percentphần trăm of the casescác trường hợp
222
535000
2000
các máy tính đã thành công trong 75 phần trăm
các trường hợp
09:12
in predictingdự báo the correctchính xác symbolký hiệu.
223
537000
2000
trong việc dự đoán các biểu tượng chính xác.
09:14
In the restnghỉ ngơi of the casescác trường hợp,
224
539000
2000
Trong các trường hợp còn lại,
09:16
typicallythường the secondthứ hai besttốt guessphỏng đoán or thirdthứ ba besttốt guessphỏng đoán was the right answercâu trả lời.
225
541000
3000
thường thì dự đoán chính xác nằm ở
lần thứ hai hay ba.
09:19
There's alsocũng thế practicalthiết thực use
226
544000
2000
Ngoài ra còn có ứng dụng thực tế
09:21
for this particularcụ thể procedurethủ tục.
227
546000
2000
cho quy trình đặc biệt này.
09:23
There's a lot of these textsvăn bản that are damagedhư hỏng.
228
548000
2000
Có rất nhiều những văn bản bị hư hỏng.
09:25
Here'sĐây là an examplethí dụ of one suchnhư là textbản văn.
229
550000
2000
Dưới đây là một ví dụ về một văn bản như vậy.
09:27
And we can use the computermáy vi tính modelmô hình now to try to completehoàn thành this textbản văn
230
552000
3000
Và chúng ta có thể sử dụng mô hình máy tính hiện nay
để cố gắng hoàn thành văn bản này
09:30
and make a besttốt guessphỏng đoán predictiondự đoán.
231
555000
2000
và thực hiện một dự đoán tốt nhất.
09:32
Here'sĐây là an examplethí dụ of a symbolký hiệu that was predicteddự đoán.
232
557000
3000
Dưới đây là một ví dụ về một biểu tượng mà đã được dự đoán.
09:35
And this could be really usefulhữu ích as we try to deciphergiải mã the scriptkịch bản
233
560000
2000
Và điều này có thể thực sự hữu ích khi chúng tôi
cố gắng giải mã các văn bản
09:37
by generatingtạo ra more datadữ liệu that we can analyzephân tích.
234
562000
3000
bằng cách tạo ra nhiều dữ liệu mà chúng tôi
có thể phân tích.
09:40
Now here'sđây là one other thing you can do with the computermáy vi tính modelmô hình.
235
565000
3000
Bây giờ đây là một điều khác bạn có thể làm
với các mô hình máy tính.
09:43
So imaginetưởng tượng a monkeycon khỉ
236
568000
2000
Hãy tưởng tượng một con khỉ
09:45
sittingngồi at a keyboardbàn phím.
237
570000
2000
ngồi ở trước bàn phím.
09:47
I think you mightcó thể get a randomngẫu nhiên jumblemớ bòng bong of lettersbức thư that looksnhìn like this.
238
572000
3000
Tôi nghĩ rằng bạn có thể nhận được một mớ chữ cái
lộn xộn ngẫu nhiên trông như thế này.
09:50
SuchNhư vậy a randomngẫu nhiên jumblemớ bòng bong of lettersbức thư
239
575000
2000
Mớ trộn lộn ngẫu nhiên như thế của các chữ cái
09:52
is said to have a very highcao entropydữ liệu ngẫu nhiên.
240
577000
2000
có mức độ ngẫu nhiên (entropy) cao.
09:54
This is a physicsvật lý and informationthông tin theorylý thuyết termkỳ hạn.
241
579000
2000
Đây là một thuật ngữ lý thuyết vật lý và thông tin.
09:56
But just imaginetưởng tượng it's a really randomngẫu nhiên jumblemớ bòng bong of lettersbức thư.
242
581000
3000
Nhưng chỉ cần tưởng tượng đó là một mớ
chữ cái lẫn lộn ngẫu nhiên.
09:59
How manynhiều of you have ever spilledtràn lên coffeecà phê on a keyboardbàn phím?
243
584000
4000
Bao nhiêu người trong các bạn đã đổ cà phê
lên bàn phím?
10:03
You mightcó thể have encounteredđã gặp the stuck-keymắc kẹt phím problemvấn đề --
244
588000
2000
Bạn có thể dính phải việc kẹt phím
10:05
so basicallyvề cơ bản the sametương tự symbolký hiệu beingđang repeatedlặp đi lặp lại over and over again.
245
590000
3000
vì vậy một biểu tượng được lặp đi lặp lại nhiều lần.
10:08
This kindloại of a sequencetrình tự is said to have a very lowthấp entropydữ liệu ngẫu nhiên
246
593000
3000
Kiểu trình tự này được cho là có mức độ ngẫu nhiên (entropy)
rất thấp
10:11
because there's no variationbiến thể at all.
247
596000
2000
bởi vì không có sự thay đổi nào cả.
10:13
LanguageNgôn ngữ, on the other handtay, has an intermediateTrung gian levelcấp độ of entropydữ liệu ngẫu nhiên;
248
598000
3000
Ngôn ngữ, mặt khác, có độ ngẫu nhiên trung bình;
10:16
it's neithercũng không too rigidcứng nhắc,
249
601000
2000
nó không phải quá cứng nhắc,
10:18
norcũng không is it too randomngẫu nhiên.
250
603000
2000
cũng không quá ngẫu nhiên.
10:20
What about the IndusIndus scriptkịch bản?
251
605000
2000
Còn hệ thống chữ Indus thì sao?
10:22
Here'sĐây là a graphbiểu đồ that plotslô đất the entropiesentropies of a wholetoàn thể bunch of sequencestrình tự.
252
607000
4000
Dưới đây là một biểu đồ hiển thị mức độ
hỗn loạn của một nhóm
10:26
At the very tophàng đầu you find the uniformlythống nhất randomngẫu nhiên sequencetrình tự,
253
611000
2000
Bạn có thể thấy ở cao nhất là những chuỗi thống nhất ngẫu nhiên,
10:28
which is a randomngẫu nhiên jumblemớ bòng bong of lettersbức thư --
254
613000
2000
đó là một mớ lộn xộn ngẫu nhiên của các chữ cái,
10:30
and interestinglythú vị, we alsocũng thế find
255
615000
2000
và hay nữa, chúng tôi cũng tìm thấy
10:32
the DNADNA sequencetrình tự from the humanNhân loại genomebộ gen and instrumentalnhạc nền musicÂm nhạc.
256
617000
3000
trình tự DNA trong hệ gen của con người và nhạc cụ.
10:35
And bothcả hai of these are very, very flexiblelinh hoạt,
257
620000
2000
Và cả hai đều rất, rất linh hoạt,
10:37
which is why you find them in the very highcao rangephạm vi.
258
622000
2000
đó là lý do tại sao bạn tìm thấy chúng trong
phạm vi rất rộng.
10:39
At the lowerthấp hơn endkết thúc of the scaletỉ lệ,
259
624000
2000
Vào cuối thấp của quy mô,
10:41
you find a rigidcứng nhắc sequencetrình tự, a sequencetrình tự of all A'sA's,
260
626000
2000
bạn tìm thấy một chuỗi cứng nhắc, một chuỗi toàn điểm A,
10:43
and you alsocũng thế find a computermáy vi tính programchương trình,
261
628000
2000
và bạn cũng tìm thấy một chương trình máy tính,
10:45
in this casetrường hợp in the languagengôn ngữ FortranFortran,
262
630000
2000
trong trường hợp này bằng ngôn ngữ Fortran,
10:47
which obeystuân theo really strictnghiêm khắc rulesquy tắc.
263
632000
2000
mà tuân theo quy tắc thực sự nghiêm ngặt.
10:49
LinguisticNgôn ngữ scriptskịch bản
264
634000
2000
Văn bản ngôn ngữ
10:51
occupychiếm the middleở giữa rangephạm vi.
265
636000
2000
nằm ở khoảng giữa.
10:53
Now what about the IndusIndus scriptkịch bản?
266
638000
2000
Còn hệ thống chữ Indus thì sao?
10:55
We foundtìm that the IndusIndus scriptkịch bản
267
640000
2000
Chúng tôi thấy rằng hệ thống chữ Indus
10:57
actuallythực ra fallsngã withinbên trong the rangephạm vi of the linguisticngôn ngữ học scriptskịch bản.
268
642000
2000
thực sự nằm trong phạm vi của các văn bản.
10:59
When this resultkết quả was first publishedđược phát hành,
269
644000
2000
Khi kết quả này được công bố đầu tiên,
11:01
it was highlycao controversialgây tranh cãi.
270
646000
3000
nó đã gây nhiều tranh cãi.
11:04
There were people who raisednâng lên a hueHuế and crykhóc,
271
649000
3000
Có những người kêu la phản đối,
11:07
and these people were the onesnhững người who believedtin
272
652000
2000
và những người này là những người tin tưởng
11:09
that the IndusIndus scriptkịch bản does not representđại diện languagengôn ngữ.
273
654000
3000
rằng hệ thống chữ Indus không đại diện cho ngôn ngữ.
11:12
I even startedbắt đầu to get some hateghét bỏ mailthư.
274
657000
2000
Tôi thậm chí bắt đầu nhận được những lá thư căm ghét
11:14
My studentssinh viên said
275
659000
2000
Học sinh của tôi nói
11:16
that I should really seriouslynghiêm túc considerxem xét gettingnhận được some protectionsự bảo vệ.
276
661000
3000
rằng tôi nên thực sự nghiêm túc xem xét
việc phòng thân.
11:19
Who'dNhững người nào have thought
277
664000
2000
Ai có thể nghĩ
11:21
that decipheringgiải mã could be a dangerousnguy hiểm professionchuyên nghiệp?
278
666000
2000
giải mã có thể là một nghề nguy hiểm không?
11:23
What does this resultkết quả really showchỉ?
279
668000
2000
Kết quả này đã cho thấy những điều gì?
11:25
It showstrình diễn that the IndusIndus scriptkịch bản
280
670000
2000
Nó cho thấy rằng hệ thống chữ Indus
11:27
sharescổ phiếu an importantquan trọng propertybất động sản of languagengôn ngữ.
281
672000
2000
chia sẻ một tính chất quan trọng của ngôn ngữ.
11:29
So, as the old sayingnói goesđi,
282
674000
2000
Vì vậy, như câu nói xưa,
11:31
if it looksnhìn like a linguisticngôn ngữ học scriptkịch bản
283
676000
2000
nếu nó trông giống như một hệ thống ngôn ngữ
11:33
and it actshành vi like a linguisticngôn ngữ học scriptkịch bản,
284
678000
2000
và nó hoạt động như một hệ thống ngôn ngữ
11:35
then perhapscó lẽ we mayTháng Năm have a linguisticngôn ngữ học scriptkịch bản on our handstay.
285
680000
3000
thì có lẽ chúng ta có thể có một hệ thống
ngôn ngữ trong tay.
11:38
What other evidencechứng cớ is there
286
683000
2000
Có bằng chứng nào khác
11:40
that the scriptkịch bản could actuallythực ra encodemã hóa languagengôn ngữ?
287
685000
2000
chữ viết liệu có thể mã hóa được ngôn ngữ?
11:42
Well linguisticngôn ngữ học scriptskịch bản can actuallythực ra encodemã hóa multiplenhiều languagesngôn ngữ.
288
687000
3000
Vâng chữ viết thực sự có thể mã hóa nhiều ngôn ngữ.
11:45
So for examplethí dụ, here'sđây là the sametương tự sentencecâu writtenbằng văn bản in EnglishTiếng Anh
289
690000
3000
Vì vậy, ví dụ, đây là một câu viết bằng tiếng Anh
11:48
and the sametương tự sentencecâu writtenbằng văn bản in DutchHà Lan
290
693000
2000
và cùng một câu được viết bằng tiếng Hà Lan
11:50
usingsử dụng the sametương tự lettersbức thư of the alphabetbảng chữ cái.
291
695000
2000
sử dụng các chữ cái tương tự của bảng chữ cái.
11:52
If you don't know DutchHà Lan and you only know EnglishTiếng Anh
292
697000
3000
Nếu bạn không biết tiếng Hà Lan và bạn chỉ biết tiếng Anh
11:55
and I give you some wordstừ ngữ in DutchHà Lan,
293
700000
2000
và tôi đưa cho bạn một số từ bằng tiếng Hà Lan,
11:57
you'llbạn sẽ tell me that these wordstừ ngữ containchứa
294
702000
2000
bạn sẽ cho tôi biết rằng những từ này chứa
11:59
some very unusualbất thường patternsmẫu.
295
704000
2000
một số mẫu rất bất bình thường.
12:01
Some things are not right,
296
706000
2000
Một số chữ có vẻ không đúng,
12:03
and you'llbạn sẽ say these wordstừ ngữ are probablycó lẽ not EnglishTiếng Anh wordstừ ngữ.
297
708000
3000
và bạn sẽ nói những từ này có lẽ không phải từ tiếng Anh.
12:06
The sametương tự thing happensxảy ra in the casetrường hợp of the IndusIndus scriptkịch bản.
298
711000
2000
Điều tương tự cũng xảy ra trong trường hợp
của hệ thống chữ Indus.
12:08
The computermáy vi tính foundtìm severalmột số textsvăn bản --
299
713000
2000
Máy tính đã tìm thấy một số văn bản
12:10
two of them are shownđược hiển thị here --
300
715000
2000
đây là hai trong số chúng,
12:12
that have very unusualbất thường patternsmẫu.
301
717000
2000
có cấu trúc rất không bình thường.
12:14
So for examplethí dụ the first textbản văn:
302
719000
2000
Ví dụ như mẫu đầu tiên
12:16
there's a doublingtăng gấp đôi of this jar-shapedchai hình signký tên.
303
721000
3000
có tới hai kí hiệu hình cái hũ
12:19
This signký tên is the mostphần lớn frequently-occurringthường xuyên xảy ra signký tên
304
724000
2000
Đây là dấu hiệu thường được bắt gặp nhất
12:21
in the IndusIndus scriptkịch bản,
305
726000
2000
trong những văn bản tiếng Indus,
12:23
and it's only in this textbản văn
306
728000
2000
và nó chỉ có trong văn bản này
12:25
that it occursxảy ra as a doublingtăng gấp đôi pairđôi.
307
730000
2000
mà có tới hai cái cùng lúc
12:27
Why is that the casetrường hợp?
308
732000
2000
Tại sao lại có trường hợp như vậy?
12:29
We wentđã đi back and lookednhìn at where these particularcụ thể textsvăn bản were foundtìm,
309
734000
3000
Chúng tôi đã đi lại và tìm nơi mà các văn bản
cụ thể đã được tìm thấy
12:32
and it turnslượt out that they were foundtìm
310
737000
2000
và hóa ra chúng đã được tìm thấy
12:34
very, very farxa away from the IndusIndus ValleyThung lũng.
311
739000
2000
rất, rất xa từ thung lũng Indus.
12:36
They were foundtìm in presenthiện tại day IraqIraq and IranIran.
312
741000
3000
Chúng đã được tìm thấy ở Iraq ngày nay và Iran.
12:39
And why were they foundtìm there?
313
744000
2000
Và tại sao chúng lại được tìm thấy ở đó?
12:41
What I haven'tđã không told you is that
314
746000
2000
Những gì tôi đã chưa nói với bạn là
12:43
the IndusIndus people were very, very enterprisingvới doanh nghiệp.
315
748000
2000
người Indus đã rất, rất khéo kinh doanh
12:45
They used to tradebuôn bán with people prettyđẹp farxa away from where they livedđã sống,
316
750000
3000
Họ đã từng giao dịch với những người
khá xa nơi họ sống,
12:48
and so in this casetrường hợp, they were travelingđi du lịch by seabiển
317
753000
3000
và do đó, trong trường hợp này, họ đã đi
bằng đường biển
12:51
all the way to MesopotamiaMesopotamia, present-dayhiện nay IraqIraq.
318
756000
3000
lên tới tận Lưỡng Hà, Iraq ngày nay.
12:54
And what seemsdường như to have happenedđã xảy ra here
319
759000
2000
Và những gì có vẻ như đã xảy ra ở đây
12:56
is that the IndusIndus tradersthương nhân, the merchantsthương nhân,
320
761000
3000
là các thương gia Indus, các thương gia,
12:59
were usingsử dụng this scriptkịch bản to writeviết a foreignngoại quốc languagengôn ngữ.
321
764000
3000
đã sử dụng chữ viết này để viết một
ngôn ngữ nước ngoài.
13:02
It's just like our EnglishTiếng Anh and DutchHà Lan examplethí dụ.
322
767000
2000
Nó giống như ví dụ về tiếng Anh và Hà Lan.
13:04
And that would explaingiải thích why we have these strangekỳ lạ patternsmẫu
323
769000
2000
Và đó sẽ giải thích tại sao chúng ta có những mô hình kỳ lạ
13:06
that are very differentkhác nhau from the kindscác loại of patternsmẫu you see in the textbản văn
324
771000
3000
mà chúng khác xa với loại chữ viết được tìm thấy
13:09
that are foundtìm withinbên trong the IndusIndus ValleyThung lũng.
325
774000
3000
nơi thung lũng Indus.
13:12
This suggestsgợi ý that the sametương tự scriptkịch bản, the IndusIndus scriptkịch bản,
326
777000
2000
Điều này gợi nên ý nghĩ rằng, chữ viểt Indus
13:14
could be used to writeviết differentkhác nhau languagesngôn ngữ.
327
779000
3000
có thể đã được sử dụng để viểt nhiều thứ
ngôn ngữ khác nhau.
13:17
The resultscác kết quả we have so farxa seemhình như to pointđiểm to the conclusionphần kết luận
328
782000
3000
Kết quả chúng ta đã có dường như chỉ đến kết luận
13:20
that the IndusIndus scriptkịch bản probablycó lẽ does representđại diện languagengôn ngữ.
329
785000
3000
rằng hệ thống chữ Indus có thể đại diện cho ngôn ngữ.
13:23
If it does representđại diện languagengôn ngữ,
330
788000
2000
Nếu nó đại diện cho ngôn ngữ,
13:25
then how do we readđọc the symbolský hiệu?
331
790000
2000
làm thế nào để chúng ta đọc các biểu tượng?
13:27
That's our nextkế tiếp biglớn challengethử thách.
332
792000
2000
Đó là thách thức lớn tiếp theo của chúng tôi.
13:29
So you'llbạn sẽ noticeđể ý that manynhiều of the symbolský hiệu
333
794000
2000
Bạn có thể để ý thấy nhiều kí hiệu
13:31
look like picturesnhững bức ảnh of humanscon người, of insectscôn trùng,
334
796000
2000
trông giống như hình ảnh của con người,
của các loài côn trùng,
13:33
of fishesCác loài cá, of birdschim.
335
798000
3000
của các loài cá, các loài chim.
13:36
MostHầu hết ancientxưa scriptskịch bản
336
801000
2000
Hầu hết các chữ viết cổ xưa
13:38
use the rebusrebus principlenguyên tắc,
337
803000
2000
sử dụng các nguyên tắc đố tên,
13:40
which is, usingsử dụng picturesnhững bức ảnh to representđại diện wordstừ ngữ.
338
805000
3000
đó là, sử dụng hình ảnh đại diện cho các từ.
13:43
So as an examplethí dụ, here'sđây là a wordtừ.
339
808000
3000
ví dụ, đây là một từ.
13:46
Can you writeviết it usingsử dụng picturesnhững bức ảnh?
340
811000
2000
Bạn có thể viết nó bằng cách sử dụng hình ảnh không?
13:48
I'll give you a couplevợ chồng secondsgiây.
341
813000
2000
Tôi sẽ cho bạn một vài giây.
13:50
Got it?
342
815000
2000
Xong chưa?
13:52
Okay. Great.
343
817000
2000
Được rồi, tốt
13:54
Here'sĐây là my solutiondung dịch.
344
819000
2000
Đây là đáp án của tôi
13:56
You could use the picturehình ảnh of a beecon ong followedtheo sau by a picturehình ảnh of a leaf --
345
821000
2000
Bạn có thể sử dụng hình ảnh của một con ong
theo sau là một ảnh của một chiếc lá -
13:58
and that's "beliefniềm tin," right.
346
823000
2000
và đó là "niềm tin", bên phải.
14:00
There could be other solutionscác giải pháp.
347
825000
2000
Có thể có các giải pháp khác.
14:02
In the casetrường hợp of the IndusIndus scriptkịch bản,
348
827000
2000
Trong trường hợp của hệ thống chữ Indus,
14:04
the problemvấn đề is the reverseđảo ngược.
349
829000
2000
vấn đề là ngược lại.
14:06
You have to figurenhân vật out the soundsâm thanh of eachmỗi of these picturesnhững bức ảnh
350
831000
3000
Bạn phải tìm ra các âm thanh của mỗi hình ảnh
14:09
suchnhư là that the entiretoàn bộ sequencetrình tự makeslàm cho sensegiác quan.
351
834000
2000
như vậy toàn bộ chuỗi mới có ý nghĩa.
14:11
So this is just like a crosswordtrò chơi ô chữ puzzlecâu đố,
352
836000
3000
Vì vậy, đây là giống như một trò đố ô chữ,
14:14
exceptngoại trừ that this is the mothermẹ of all crosswordtrò chơi ô chữ puzzlescâu đố
353
839000
3000
ngoại trừ việc này như là mẹ của tất cả các trò đố ô chữ
14:17
because the stakescọc are so highcao if you solvegiải quyết it.
354
842000
4000
bởi vì hậu quả rất cao nếu ta giải mã nó.
14:21
My colleaguesđồng nghiệp, IravathamIravatham MahadevanKhanh and AskoAsko ParpolaParpola,
355
846000
3000
Đồng nghiệp của tôi, Iravatham Mahadevan
và Asko Parpola,
14:24
have been makingchế tạo some headwayđi tới on this particularcụ thể problemvấn đề.
356
849000
2000
đã có một số cải tiến cụ thể về vấn đề này
14:26
And I'd like to give you a quicknhanh chóng examplethí dụ of Parpola'sCủa Parpola work.
357
851000
2000
tôi muốn cung cấp cho bạn một ví dụ nhanh
về công việc của Parpola
14:28
Here'sĐây là a really shortngắn textbản văn.
358
853000
2000
Dưới đây là một đoạn thực sự ngắn.
14:30
It containschứa đựng sevenbảy verticaltheo chiều dọc strokesđột qu</s> followedtheo sau by this fish-likecá giống signký tên.
359
855000
3000
Nó chứa bảy nét thẳng đứng tiếp theo là
dấu hiệu giống cá này.
14:33
And I want to mentionđề cập đến that these sealscon dấu were used
360
858000
2000
Và tôi muốn đề cập rằng con dấu này
đã được sử dụng
14:35
for stampingđóng dấu clayđất sét tagsTags
361
860000
2000
cho dập thẻ đất sét
14:37
that were attachedđính kèm to bundles of goodsCác mặt hàng,
362
862000
2000
mà đã được gắn vào bó của hàng hóa,
14:39
so it's quitekhá likelycó khả năng that these tagsTags, at leastít nhất some of them,
363
864000
3000
vì vậy nó rất có thể là những thẻ này,
ít nhất là một số trong số chúng.
14:42
containchứa namestên of merchantsthương nhân.
364
867000
2000
chứa tên của thương gia.
14:44
And it turnslượt out that in IndiaẤn Độ
365
869000
2000
Và hóa ra rằng ở Ấn Độ
14:46
there's a long traditiontruyền thống
366
871000
2000
có một truyền thống lâu đời
14:48
of namestên beingđang baseddựa trên on horoscopeslá số tử vi
367
873000
2000
tên được dựa trên lá số tử vi
14:50
and starngôi sao constellationschòm sao presenthiện tại at the time of birthSinh.
368
875000
3000
và chòm sao có mặt tại thời điểm sinh.
14:53
In DravidianÁ languagesngôn ngữ,
369
878000
2000
Trong các ngôn ngữ Dravidian,
14:55
the wordtừ for fish is "meenMéen"
370
880000
2000
từ cho cá là "meen"
14:57
which happensxảy ra to soundâm thanh just like the wordtừ for starngôi sao.
371
882000
3000
điều cũng xảy ra với từ ngữ cho chữ sao
15:00
And so sevenbảy starssao
372
885000
2000
Và như vậy bảy ngôi sao
15:02
would standđứng for "eluELU meenMéen,"
373
887000
2000
sẽ có nghĩa là "elu meen,"
15:04
which is the DravidianÁ wordtừ
374
889000
2000
đó là từ Dravidian
15:06
for the BigLớn DipperDipper starngôi sao constellationchòm sao.
375
891000
2000
cho chòm Bắc Đẩu.
15:08
SimilarlyTương tự như vậy, there's anotherkhác sequencetrình tự of sixsáu starssao,
376
893000
3000
Tương tự như vậy, có một chuỗi sáu sao,
15:11
and that translatesDịch to "aruAru meenMéen,"
377
896000
2000
và dịch thành "aru meen,"
15:13
which is the old DravidianÁ nameTên
378
898000
2000
đó là tên Dravidian cũ
15:15
for the starngôi sao constellationchòm sao PleiadesPleiades.
379
900000
2000
cho chòm sao Tua Rua (Pleiades).
15:17
And finallycuối cùng, there's other combinationskết hợp,
380
902000
3000
Và cuối cùng, có những kết hợp khác,
15:20
suchnhư là as this fish signký tên with something that looksnhìn like a roofmái nhà on tophàng đầu of it.
381
905000
3000
chẳng hạn như kí hiệu này như hình con cá
với mái nhà trên đỉnh đầu.
15:23
And that could be translateddịch into "meyMey meenMéen,"
382
908000
3000
Và đó có thể được dịch thành "mey meen,"
15:26
which is the old DravidianÁ nameTên for the planethành tinh SaturnSao Thổ.
383
911000
3000
đó là tên Dravidian cũ cho sao Thổ.
15:29
So that was prettyđẹp excitingthú vị.
384
914000
2000
Vì vậy, đó là khá thú vị.
15:31
It looksnhìn like we're gettingnhận được somewheremột vài nơi.
385
916000
2000
Có vẻ như chúng ta đang đi tới đâu đó.
15:33
But does this provechứng minh
386
918000
2000
Nhưng liệu điều này chứng minh
15:35
that these sealscon dấu containchứa DravidianÁ namestên
387
920000
2000
rằng con dấu này chứa tên Dravidian
15:37
baseddựa trên on planetsnhững hành tinh and starngôi sao constellationschòm sao?
388
922000
2000
dựa trên các hành tinh và các chòm sao sao?
15:39
Well not yetchưa.
389
924000
2000
Cũng chưa.
15:41
So we have no way of validatingphê chuẩn
390
926000
2000
Vì vậy, chúng tôi không có cách nào chứng thực
15:43
these particularcụ thể readingsbài đọc,
391
928000
2000
những con chữ cụ thể,
15:45
but if more and more of these readingsbài đọc startkhởi đầu makingchế tạo sensegiác quan,
392
930000
3000
nhưng nếu càng có nhiều câu trở nên có nghĩa hơn
15:48
and if longerlâu hơn and longerlâu hơn sequencestrình tự
393
933000
2000
và nếu những chuỗi càng dài hơn
15:50
appearxuất hiện to be correctchính xác,
394
935000
2000
trở nên đúng,
15:52
then we know that we are on the right tracktheo dõi.
395
937000
2000
thì chúng ta biết rằng mình đang đi đúng hướng.
15:54
TodayHôm nay,
396
939000
2000
Hôm nay,
15:56
we can writeviết a wordtừ suchnhư là as TEDTED
397
941000
3000
chúng ta có thể viết một từ như TED
15:59
in EgyptianPao Ai Cập hieroglyphicschữ tượng hình and in cuneiformhình nêm scriptkịch bản,
398
944000
3000
trong chữ tượng hình Ai Cập và trong chữ hình nêm,
16:02
because bothcả hai of these were decipheredgiải mã
399
947000
2000
vì cả hai đã được giải mã
16:04
in the 19ththứ centurythế kỷ.
400
949000
2000
trong thế kỷ 19.
16:06
The deciphermentgiải of these two scriptskịch bản
401
951000
2000
Các giải mã của hai ngôn ngữ
16:08
enabledcho phép these civilizationsnền văn minh to speaknói to us again directlytrực tiếp.
402
953000
3000
cho phép những nền văn minh nầy
trò chuyện với chúng ta cách trực tiếp.
16:11
The MayansNgười Maya
403
956000
2000
Người Maya
16:13
startedbắt đầu speakingnói to us in the 20ththứ centurythế kỷ,
404
958000
2000
bắt đầu nói với chúng ta trong thế kỷ 20,
16:15
but the IndusIndus civilizationnền văn minh remainsvẫn còn silentim lặng.
405
960000
3000
nhưng nền văn minh Indus vẫn im lặng.
16:18
Why should we carequan tâm?
406
963000
2000
Tại sao chúng ta phải quan tâm?
16:20
The IndusIndus civilizationnền văn minh does not belongthuộc về
407
965000
2000
Nền văn minh Indus không thuộc
16:22
to just the SouthNam IndiansNgười Ấn Độ or the NorthBắc IndiansNgười Ấn Độ
408
967000
2000
về những người Ấn Độ hay Nam Bắc Ấn Độ
16:24
or the PakistanisPakistan;
409
969000
2000
hoặc người Pakistan;
16:26
it belongsthuộc to all of us.
410
971000
2000
nó thuộc về tất cả chúng ta.
16:28
These are our ancestorstổ tiên --
411
973000
2000
Đây là những tổ tiên của chúng ta -
16:30
yourscủa bạn and minetôi.
412
975000
2000
của bạn và tôi.
16:32
They were silencedim lặng
413
977000
2000
Họ im lặng
16:34
by an unfortunatekhông may accidentTai nạn of historylịch sử.
414
979000
2000
bởi một tai nạn đáng tiếc của lịch sử.
16:36
If we deciphergiải mã the scriptkịch bản,
415
981000
2000
Nếu chúng ta giải mã được chữ viết,
16:38
we would enablecho phép them to speaknói to us again.
416
983000
2000
chúng ta sẽ giúp họ nói chuyện với chúng ta lần nữa
16:40
What would they tell us?
417
985000
3000
Họ sẽ nói với chúng ta về điều gì?
16:43
What would we find out about them? About us?
418
988000
3000
Chúng ta sẽ tìm thấy gì ở họ? Về chúng ta?
16:46
I can't wait to find out.
419
991000
3000
Tôi rất mong đợi để tìm hiểu.
16:49
Thank you.
420
994000
2000
Cảm ơn
16:51
(ApplauseVỗ tay)
421
996000
4000
(Vỗ tay)
Translated by ar ioz
Reviewed by hien lam

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Rajesh Rao - Computational neuroscientist
Rajesh Rao seeks to understand the human brain through computational modeling, on two fronts: developing computer models of our minds, and using tech to decipher the 4,000-year-old lost script of the Indus Valley civilization.

Why you should listen

Rajesh Rao is looking for the computational principles underlying the brain's remarkable ability to learn, process and store information --  hoping to apply this knowledge to the task of building adaptive robotic systems and artificially intelligent agents.

Some of the questions that motivate his research include: How does the brain learn efficient representations of novel objects and events occurring in the natural environment? What are the algorithms that allow useful sensorimotor routines and behaviors to be learned? What computational mechanisms allow the brain to adapt to changing circumstances and remain fault-tolerant and robust?

By investigating these questions within a computational and probabilistic framework, it is often possible to derive algorithms that not only provide functional interpretations of neurobiological properties but also suggest solutions to difficult problems in computer vision, speech, robotics and artificial intelligence.

More profile about the speaker
Rajesh Rao | Speaker | TED.com