TEDGlobal 2005
Richard Dawkins: Why the universe seems so strange
Richard Dawkins ilə "qəribə" kainatımız üzərinə
Filmed:
Readability: 4.6
4,013,427 views
Bioloq Richard Dawkins, insanın əlaqələndirmə çərçivəsinin kainatı anlama nöqtəsində onu necə sınırladığından yola çıxaraq, "olasılıksız olanı düşünmə" üzərinə bir mübahisə ortaya atır.
Richard Dawkins - Evolutionary biologist
Oxford professor Richard Dawkins has helped steer evolutionary science into the 21st century, and his concept of the "meme" contextualized the spread of ideas in the information age. In recent years, his devastating critique of religion has made him a leading figure in the New Atheism. Full bio
Oxford professor Richard Dawkins has helped steer evolutionary science into the 21st century, and his concept of the "meme" contextualized the spread of ideas in the information age. In recent years, his devastating critique of religion has made him a leading figure in the New Atheism. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:25
My title: "Queerer than we can suppose: The strangeness of science."
0
0
6000
Mənim başlığım: "Təxmin edə daha qəribə: Elmin qəribəliyi."
00:31
"Queerer than we can suppose" comes from J.B.S. Haldane,
1
6000
3000
"Təxmin edə daha qəribə" ifadəsi məşhur bir bioloq olan
00:34
the famous biologist, who said, "Now, my own suspicion is
2
9000
3000
J.B.S. Haldane'e aid. Haldana belə deyir: "Bu anda mənim şübhə,
00:38
that the universe is not only queerer than we suppose,
3
13000
4000
kainatın yalnız təxmin etdiyimizdən daha qəribə deyil,
00:42
but queerer than we can suppose.
4
17000
2000
lakin təxmin edə biləcəyimizdən də daha qəribə olduğu.
00:44
I suspect that there are more things in heaven and earth
5
19000
3000
Mənə qalsa cənnət və dünyada xəyal ediləndən,
00:47
than are dreamed of, or can be dreamed of, in any philosophy."
6
22000
5000
ya da hər hansı bir fəlsəfə daxilində xəyal edilə biləcək olandan daha çox şey var. "
00:53
Richard Feynman compared the accuracy of quantum theories --
7
28000
5000
Richard Feynman kvant nəzəriyyələrinin təcrübi nəzərdə tutulanının həssaslığını,
00:58
experimental predictions -- to specifying the width of North America
8
33000
5000
Şimali Amerikanın genişliyini bir saç telinin genişliyi qədərlik yanılma ilə
01:03
to within one hair's breadth of accuracy.
9
38000
4000
ifadə etmənin itiliyi ilə kıyaslamıştır.
01:07
This means that quantum theory has got to be in some sense true.
10
42000
5000
Bunun mənası kvant nəzəriyyəsinin bir mənada doğru olması lazım olduğudur.
01:12
Yet the assumptions that quantum theory needs to make
11
47000
2000
Digər tərəfdən kvant nəzəriyyəsinin bu təxminləri reallaşdırmaq üçün
01:14
in order to deliver those predictions are so mysterious
12
49000
3000
etməsi lazım olan fərziyyələr o qədər gizlisən ki,
01:18
that even Feynman himself was moved to remark,
13
53000
3000
Feynman'ın özü də bu şəkildə bir şərh etmişdir:
01:21
"If you think you understand quantum theory,
14
56000
3000
"Əgər kvant nəzəriyyəsini anladığınızı düşünürsünüzsə,
01:24
you don't understand quantum theory."
15
59000
3000
kvant nəzəriyyəsini anlamıyorsunuz. "
01:27
It's so queer that physicists resort to one or another
16
62000
5000
Elə qəribədir ki, fizikaçılar nəzəriyyənin
01:32
paradoxical interpretation of it.
17
67000
2000
məntiqə zidd görünən izahatlarına müraciət etmişlər.
01:34
David Deutsch, who's talking here, in "The Fabric of Reality,"
18
69000
5000
David Deutsch, bu konfransda da danışacaq, "The Fabric of Reality" adlı kitabında,
01:39
embraces the "many worlds" interpretation of quantum theory,
19
74000
6000
kvant nəzəriyyəsinin "bir çox dünya" şərhini mənimsəyir,
01:45
because the worst that you can say about it is
20
80000
2000
çünki bu şərh haqqında söyləyə ən pis şey,
01:47
that it's preposterously wasteful.
21
82000
2000
axmaqlıq dərəcəsində boş olduğu.
01:49
It postulates a vast and rapidly growing number of universes
22
84000
4000
Yorum, geniş və sürətlə böyüyən sayda kainatın bir-birinə paralel bir şəkildə
01:54
existing in parallel -- mutually undetectable except through
23
89000
4000
var olduğunu fərz edir və kvant mexaniki təcrübələrinin
01:58
the narrow porthole of quantum mechanical experiments.
24
93000
6000
dar lombozları olmadan, qarşılıqlı olaraq təsbit edilə bilməz olduqlarını nəzərdə tutur.
02:04
And that's Richard Feynman.
25
99000
3000
Və bu da Richard Feynman.
02:07
The biologist Lewis Wolpert
26
102000
3000
Bioloq Lewis Wolpert
02:10
believes that the queerness of modern physics
27
105000
2000
müasir fizikanın tuhaflığının
02:12
is just an extreme example. Science, as opposed to technology,
28
107000
4000
çox uc bir nümunə olduğuna inanır. Elm, texnologiyanın əksinə,
02:16
does violence to common sense.
29
111000
3000
sağlamfikirə zorakılıq edir.
02:19
Every time you drink a glass of water, he points out,
30
114000
3000
Wolpert, içdiyiniz hər stəkan suyun içərisindəki
02:23
the odds are that you will imbibe at least one molecule
31
118000
3000
ən az bir molekulun, Oliver Cromwellin mesanesinden
02:26
that passed through the bladder of Oliver Cromwell. (Laughter)
32
121000
5000
keçmiş olması ehtimalına işarə edir. (Gülüşmələr)
02:31
It's just elementary probability theory.
33
126000
3000
Yalnız əsas ehtimal nəzəriyyəsi.
02:34
The number of molecules per glassful is hugely greater
34
129000
3000
Bir stəkan içərisindəki molekul sayı, dünyadakı
02:38
than the number of glassfuls, or bladdersful, in the world --
35
133000
3000
stəkanları sayından da, mesanenin sayından da çox daha böyük
02:41
and, of course, there's nothing special about Cromwell
36
136000
3000
və, əlbəttə, Cromwell ya da mesanelerle əlaqədar xüsusi bir şey yoxdur.
02:44
or bladders. You have just breathed in a nitrogen atom
37
139000
3000
Az əvvəlki nəfəsinizlə, uzun palma ağacının soldan üçüncü
02:47
that passed through the right lung of the third iguanodon
38
142000
3000
iguandonunun sağ akciğerinden keçən bir azot atomunun
02:51
to the left of the tall cycad tree.
39
146000
2000
içinə çəkdiniz.
02:56
"Queerer than we can suppose."
40
151000
2000
"Təxmin edə daha qəribə."
03:00
What is it that makes us capable of supposing anything,
41
155000
3000
Bizi hər hansı bir şeyi təxmin edə bilər edən nədir,
03:03
and does this tell us anything about what we can suppose?
42
158000
3000
və bu bizə nə təxmin edebileceklerimize dair bir şey söyləyər mi?
03:07
Are there things about the universe that will be
43
162000
3000
Kainat ilə əlaqədar sonsuza qədər kavrayamayacağımız,
03:10
forever beyond our grasp, but not beyond the grasp of some
44
165000
4000
lakin bəzi daha üstün canlıların qavraya biləcəyi
03:14
superior intelligence? Are there things about the universe
45
169000
3000
şeylər varmı? Kainat ilə əlaqədar, nə qədər üstün olsa olsun
03:18
that are, in principle, ungraspable by any mind,
46
173000
4000
hər hansı bir beyin tərəfindən qavrana bilməz
03:22
however superior?
47
177000
2000
şeylər varmı?
03:25
The history of science has been one long series
48
180000
3000
Bir-birini təqib edən nəsillər kainatın gedərək artan
03:28
of violent brainstorms, as successive generations
49
183000
3000
qəribəliklər ilə uzlaştıkça, elm tarixi,
03:32
have come to terms with increasing levels of queerness
50
187000
3000
bir sıra uzun və şiddətli beyin fırtınası
03:35
in the universe.
51
190000
1000
ola gəldi.
03:37
We're now so used to the idea that the Earth spins --
52
192000
2000
Günəşin səmada hərəkət edir olduğundan çox,
03:40
rather than the Sun moves across the sky -- it's hard for us to realize
53
195000
3000
Dünyanın dönür olduğu fikrinə artıq alışığız. Bunun nə qədər
03:43
what a shattering mental revolution that must have been.
54
198000
3000
allak bullak edici bir fikri inqilab olmuş olduğunu dərk çətin.
03:47
After all, it seems obvious that the Earth is large and motionless,
55
202000
3000
Ən nəhayət Dünyanın böyük və hərəkətsiz, Günəşin isə
03:51
the Sun small and mobile. But it's worth recalling
56
206000
4000
kiçik və səyyar olduğu aşkar kimi görünür. Lakin yenə də Wittgenstein'ın
03:55
Wittgenstein's remark on the subject.
57
210000
1000
bu mövzudakı şərhi xatırlamağa dəyər.
03:57
"Tell me," he asked a friend, "why do people always say, it was natural
58
212000
5000
"Söylə mənə," deyir Wittgenstein bir yoldaşına, "hər kəs səbəb davamlı insanın Dünyanın öz ətrafında dönməsi yerinə,
04:02
for man to assume that the sun went round the earth
59
217000
3000
Günəşin Dünya ətrafında döndüyünü fərz olması
04:05
rather than that the earth was rotating?"
60
220000
2000
təbii deyirlər? "
04:09
His friend replied, "Well, obviously because it just looks as though
61
224000
3000
Yoldaşı cavablayır: "Eh, çünki həqiqətən Günəş Yerin ətrafında
04:12
the Sun is going round the Earth."
62
227000
2000
dönürmüş kimi görünür da ondan. "
04:15
Wittgenstein replied, "Well, what would it have looked like
63
230000
3000
Wittgenstein belə cavab verir: "Yaxşı,
04:18
if it had looked as though the Earth was rotating?" (Laughter)
64
233000
8000
Dünya öz ətrafında dönürmüş kimi olsaydı necə görünərdi? "(Gülüşmələr)
04:27
Science has taught us, against all intuition,
65
242000
2000
Elm, bütün önsezilerimize qarşı,
04:30
that apparently solid things, like crystals and rocks,
66
245000
3000
kristallar və qayalar kimi qatı cisimlərin belə
04:33
are really almost entirely composed of empty space.
67
248000
4000
az qala tamamilə boşluqlardan ibarət olduğunu öyrətdi.
04:37
And the familiar illustration is the nucleus of an atom is a fly
68
252000
5000
Və tanış bir nümunə də bir atomun nüvəsinin bir stadionun
04:43
in the middle of a sports stadium and the next atom
69
258000
2000
ortasındakı ağcaqanad olduğu, sonrakı atomun isə bir başqa
04:46
is in the next sports stadium.
70
261000
1000
stadion olduğu.
04:49
So it would seem the hardest, solidest, densest rock
71
264000
2000
Bu səbəbdən ən sərt, ən aralıqsız, ən sıx qaya belə
04:52
is really almost entirely empty space, broken only by tiny particles
72
267000
5000
həqiqətən də az qala tamamilə bir-birindən uzaq kiçik parçacıqlar tərəfindən pozulan bir
04:58
so widely spaced they shouldn't count.
73
273000
2000
boşluqdan ibarətdir.
05:01
Why, then, do rocks look and feel solid and hard and impenetrable?
74
276000
3000
Elə isə qayalar səbəb sərt və içindən alınmaz görünür və hiss edilir?
05:06
As an evolutionary biologist, I'd say this: our brains have evolved
75
281000
4000
Bir təkamül biyoloğu olaraq belə deyərdim: beyinlerimiz, vücutlarımızın
05:11
to help us survive within the orders of magnitude of size and speed
76
286000
5000
iş gördüyü böyüklük və sürət şərtlərində həyatda qalmamızı təmin edəcək şəkildə evrildi.
05:17
which our bodies operate at. We never evolved to navigate
77
292000
3000
Heç bir zaman atomların dünyasında hərəkət edəcək şəkildə
05:21
in the world of atoms.
78
296000
1000
evrilmedik.
05:22
If we had, our brains probably would perceive rocks
79
297000
3000
Elə olmuş olsaydı ehtimalla beyinlerimiz qayaları boşluq ilə
05:25
as full of empty space. Rocks feel hard and impenetrable
80
300000
4000
dolu olaraq algılardı. Qayalar əllərimiz tərəfindən sərt və içinə girmək olmaz
05:29
to our hands precisely because objects like rocks and hands
81
304000
4000
hiss edilir, çünki qayalar və əllər kimi cisimlər bir-birlərinin içlərinə girə bilməzlər.
05:34
cannot penetrate each other. It's therefore useful
82
309000
4000
Bu səbəbdən beyinlerimizin
05:38
for our brains to construct notions like "solidity" and "impenetrability,"
83
313000
6000
"Sərtlik" və "nüfuz olunmayan" kimi anlayışlar inşa etmiş olması faydalı,
05:44
because such notions help us to navigate our bodies through
84
319000
4000
çünki içində hərəkət etməmiz lazım olan orta boy dünyada,
05:48
the middle-sized world in which we have to navigate.
85
323000
4000
vücutlarımızı hərəkət ettirebilmemize bu kimi anlayışlar kömək edir.
05:52
Moving to the other end of the scale, our ancestors never had to
86
327000
3000
Miqyası digər ucuna getdiyimizdə, atalarımız heç bir zaman
05:56
navigate through the cosmos at speeds close to
87
331000
3000
kainat içərisində işıq sürətinə yaxın sürətlərlə hərəkət etmək
05:59
the speed of light. If they had, our brains would be much better
88
334000
3000
məcburiyyətində qalmadı. Qalmış olsaydılar, beyinlerimiz Eynşteyni anlamaqda
06:03
at understanding Einstein. I want to give the name "Middle World"
89
338000
5000
çox daha yaxşı olardılar. Içində hərəkət etmə bacarığına sahib olacaq şəkildə
06:08
to the medium-scaled environment in which we've evolved
90
343000
3000
evrildiğimiz orta mühitə "Ortancıl Dünya" adını vermək istəyirəm
06:11
the ability to take act -- nothing to do with Middle Earth.
91
346000
2000
- Tolkien'in "Orta Dünya" sı ilə əlaqəsi yoxdur.
06:13
Middle World. (Laughter)
92
348000
3000
"Ortancıl Dünya". (Gülüşmələr)
06:17
We are evolved denizens of Middle World, and that limits
93
352000
4000
Ortancıl Dünyanın sakinləri olaraq evrildik və bu da
06:21
what we are capable of imagining. We find it intuitively easy
94
356000
3000
nə xəyal edə kısıtlıyor. Bir dovşanın, digər Ortancıl Dünya
06:25
to grasp ideas like, when a rabbit moves at the sort of
95
360000
2000
dovşanları və obyektləri kimi ortalama bir sürətlə hərəkət etməsini,
06:28
medium velocity at which rabbits and other Middle World objects move,
96
363000
3000
bir digər Ortancıl Dünya objesine, məsələn, bir qayaya çarpışını
06:32
and hits another Middle World object, like a rock, it knocks itself out.
97
367000
3000
asanca qavraya, xəyal edə bilərsiniz.
06:38
May I introduce Major General Albert Stubblebine III,
98
373000
5000
Sizə 1983-cü ildə hərbi xəbər alma şefi olan
06:44
commander of military intelligence in 1983.
99
379000
3000
Tümgeneral Albert Stubblebine III'ü tanıtmaq istəyirəm.
06:49
He stared at his wall in Arlington, Virginia, and decided to do it.
100
384000
4000
Arlington, Virginiada gözlərini divarına tikdi və etməyə qərar verdi.
06:54
As frightening as the prospect was, he was going into the next office.
101
389000
4000
Hədəfi bitişikteki ofis otağına getmək idi.
07:00
He stood up, and moved out from behind his desk.
102
395000
3000
Ayağa qalxdı, masasının arxasından çıxdı.
07:05
What is the atom mostly made of? he thought. Space.
103
400000
3000
Atom ağırlıqlı olaraq neydən meydana gəlir? deyə düşündü. Boşluq.
07:09
He started walking. What am I mostly made of? Atoms.
104
404000
5000
Getməyə başladı. Mən ağırlıqlı olaraq neydən oluşuyorum? Atomlar.
07:15
He quickened his pace, almost to a jog now.
105
410000
2000
Addımlarını sıxlaşdırdı.
07:18
What is the wall mostly made of? Atoms.
106
413000
4000
Divar ağırlıqlı olaraq neydən meydana gəlirdi? Atomlar.
07:23
All I have to do is merge the spaces.
107
418000
3000
Tək edə biləcəyim boşluqları bərabər gətirmək.
07:27
Then, General Stubblebine banged his nose hard on the wall
108
422000
5000
General Stubblebine burnunu ofisinin divarına möhkəm bir şəkildə vurmuşdu.
07:32
of his office. Stubblebine, who commanded 16,000 soldiers,
109
427000
5000
16,000 hərbi rəhbərlik edən Stubblebine, divardan geçmekteki
07:38
was confounded by his continual failure to walk through the wall.
110
433000
3000
mütəmadi müvəffəqiyyətsizliyi qarşısında çaşmış.
07:42
He has no doubt that this ability will, one day, be a common tool
111
437000
3000
Bu bacarığının, bir gün, ümumi bir əsgəri vasitə halına gələcəyindən şübhəsi yox idi.
07:45
in the military arsenal. Who would screw around with an army
112
440000
3000
Kim bunu edə bilən bir orduya dalaşabilirdi?
07:48
that could do that? That's from an article in Playboy,
113
443000
4000
Bu, keçən gün Playboy jurnalında
07:53
which I was reading the other day. (Laughter)
114
448000
3000
oxuduğum bir makaledendi. (Gülüşmələr)
07:56
I have every reason to think it's true; I was reading Playboy
115
451000
2000
Bunun doğru olmadığını düşünməm üçün səbəb yoxdur.
07:59
because I, myself, had an article in it. (Laughter)
116
454000
8000
Playboy oxuyurdum, çünki içində mənim yazdığım bir məqalə də var idi. (Gülüşmələr)
08:07
Unaided human intuition schooled in Middle World
117
462000
4000
Ortancıl Dünyada yetişmiş xam insan hissi, Galileo,
08:12
finds it hard to believe Galileo when he tells us
118
467000
3000
havanın sürtünməsi yox sayıldığından ağır və yüngül bir obyekt
08:15
a heavy object and a light object, air friction aside,
119
470000
3000
yerə eyni anda düşər dediyində,
08:19
would hit the ground at the same instant.
120
474000
1000
buna inana bilməz.
08:20
And that's because in Middle World, air friction is always there.
121
475000
4000
Çünki Ortancıl Dünyada havanın sürtünməsi həmişə oradadır.
08:24
If we'd evolved in a vacuum, we would expect them
122
479000
2000
Əgər boşluq içərisində evrilmiş olsaydıq,
08:27
to hit the ground simultaneously. If we were bacteria,
123
482000
3000
yerə eyni anda çarpmalarını gözləyərdik. Əgər bakteriya olsaydıq,
08:30
constantly buffeted by thermal movements of molecules,
124
485000
3000
və davamlı molekulların termal hərəkətləri ilə boğuşsaydık
08:33
it would be different,
125
488000
1000
vəziyyət fərqli olardı,
08:35
but we Middle Worlders are too big to notice Brownian motion.
126
490000
3000
lakin biz Ortancıl Dünyalılar Brownian hərəkətini fərq etmək üçün çox büyüğüz.
08:39
In the same way, our lives are dominated by gravity
127
494000
3000
Eyni şəkildə Həyatlarımız yer çəkilişinin tahakkümüne,
08:42
but are almost oblivious to the force of surface tension.
128
497000
3000
lakin səth geriliminden az qala xəbərsizik.
08:46
A small insect would reverse these priorities.
129
501000
2000
Kiçik bir böcək bu prioritetləri tərsinə çevirirdi.
08:50
Steve Grand -- he's the one on the left,
130
505000
2000
Steve Grand - soldakı.
08:52
Douglas Adams is on the right -- Steve Grand, in his book,
131
507000
3000
Sağdakı də Douglas Adams - Steve Grand, "Creation: Life and How to Make It"
08:55
"Creation: Life and How to Make It," is positively scathing
132
510000
4000
adlı kitabında maddənin özü ilə əlaqədar meşguliyetimizi
08:59
about our preoccupation with matter itself.
133
514000
3000
əmin bir şəkildə yaralayır.
09:03
We have this tendency to think that only solid, material things
134
518000
4000
Yalnız qatı, maddi şeyləri gerçək şeylərdən saymağa dair bir eğilimimiz var.
09:07
are really things at all. Waves of electromagnetic fluctuation
135
522000
5000
Bir boşluq içərisindəki elektromaqnetik dalğalar bizə
09:12
in a vacuum seem unreal.
136
527000
2000
gerçək xarici görünür.
09:15
Victorians thought the waves had to be waves in some material medium:
137
530000
4000
Mühafizəkarlar dalğaların bir şəkildə maddi bir mühit içində olmaq məcburiyyətində olduğunu düşündülər -
09:20
the ether. But we find real matter comforting only because
138
535000
4000
efir (beşinci element). Lakin biz gerçək maddəni yalnız,
09:24
we've evolved to survive in Middle World,
139
539000
3000
maddənin faydalı bir fantastika olduğu Ortancıl Dünyada evrildiğimiz üçün
09:28
where matter is a useful fiction.
140
543000
2000
komfortlu tapırıq.
09:31
A whirlpool, for Steve Grand, is a thing with just as much reality
141
546000
3000
Grand'e görə bir anafor, bir qayanın sahib olduğu qədər
09:35
as a rock.
142
550000
1000
həqiqətə malikdir.
09:38
In a desert plain in Tanzania, in the shadow of the volcano
143
553000
4000
Tanzaniyadakı bir çöl düzənliyində, Ol Donyo Lengai yanardağının kölgəsində,
09:42
Ol Donyo Lengai, there's a dune made of volcanic ash.
144
557000
3000
vulkanik küllərin meydana gəlmiş bir kumul vardır.
09:46
The beautiful thing is that it moves bodily.
145
561000
3000
Gözəl olan, bu kumul hərəkət edər.
09:50
It's what's technically known as a "barchan," and the entire dune
146
565000
3000
Bu, texniki olaraq 'barchan' olaraq bilinən hadisədir və
09:53
walks across the desert in a westerly direction
147
568000
3000
bütün kumul çöl boyunca ildə 17 metr sürətlə
09:56
at a speed of about 17 meters per year.
148
571000
3000
qərb istiqamətində gedər.
10:00
It retains its crescent shape and moves in the direction of the horns.
149
575000
4000
Hilal şəklindəki gedişatını qoruyar və ayparanın buynuzlarından doğru hərəkət edər.
10:04
What happens is that the wind blows the sand
150
579000
2000
Olan şey bu: külək, qum dənələrini digər tərəfdən
10:07
up the shallow slope on the other side, and then,
151
582000
2000
enişin təpəsinə doğru üfləyər,
10:10
as each sand grain hits the top of the ridge,
152
585000
1000
qum kürəyin təpəsinə çatınca,
10:11
it cascades down on the inside of the crescent,
153
586000
2000
kumulun digər tərəfindəki Hilalın içinə doğru axar,
10:14
and so the whole horn-shaped dune moves.
154
589000
3000
bu yolla buynuz şəkilli kumulun hamısı hərəkət edər.
10:20
Steve Grand points out that you and I are, ourselves,
155
595000
2000
Steve Grand, sizin və mənim, bizim,
10:23
more like a wave than a permanent thing.
156
598000
2000
sabit bir şeydən çox dalğa kimi olduğumuzu söyləyir.
10:27
He invites us, the reader, to "think of an experience
157
602000
3000
Oxucusunu düşünməyə dəvət edir: "uşaqlıq günlərinizdə qalma,
10:30
from your childhood -- something you remember clearly,
158
605000
2000
dəqiq bir şəkildə xatırladığınız, həqiqətən oradaymış kimi
10:33
something you can see, feel, maybe even smell,
159
608000
2000
görə bildiyiniz, hissedebildiğiniz bir təcrübəsi
10:36
as if you were really there.
160
611000
1000
düşünün.
10:37
After all, you really were there at the time, weren't you?
161
612000
4000
Nəticədə həqiqətən hər an oradaydım, deyilmi?
10:41
How else would you remember it?
162
616000
1000
Yoxsa necə hatırlardınız?
10:43
But here is the bombshell: You weren't there.
163
618000
2000
Sürpriz isə burada: Artıq deyildiniz.
10:46
Not a single atom that is in your body today was there
164
621000
3000
Xatırladığınız hadisə reallaşarkən, bu gün bədəninizdə olan
10:49
when that event took place. Matter flows from place to place
165
624000
4000
heç bir atom orada deyildi. Maddə məkandan məkana axar,
10:53
and momentarily comes together to be you.
166
628000
2000
"Siz" olmaq üçün anlıq olaraq bir yerə gəlir.
10:56
Whatever you are, therefore, you are not the stuff
167
631000
2000
Bu səbəbdən hər nə deyirsinizsə, əslində sizi meydana gətirən şey
10:59
of which you are made.
168
634000
1000
deyilsiniz.
11:02
If that doesn't make the hair stand up on the back of your neck,
169
637000
2000
Bu əhəmiyyətli. Buna görə əgər tükləriniz biz-biz
11:04
read it again until it does, because it is important."
170
639000
3000
olmadısa təkrar oxuyun, ta ki olana qədər. Çünki bu əhəmiyyətli. "
11:09
So "really" isn't a word that we should use with simple confidence.
171
644000
4000
Bu səbəbdən "həqiqətən", sadə bir güvən ilə istifadə edə biləcəyimiz bir söz deyil.
11:14
If a neutrino had a brain,
172
649000
2000
Əgər nötrinonun, nötrino-boy atalarından
11:16
which it evolved in neutrino-sized ancestors,
173
651000
2000
evrilmiş bir beyni olsaydı,
11:19
it would say that rocks really do consist of empty space.
174
654000
3000
qayaların həqiqətən boşluqdan ibarət olduğunu söyləyərdi.
11:24
We have brains that evolved in medium-sized ancestors
175
659000
2000
Bizim, daşların içindən yürüyemeyen,
11:26
which couldn't walk through rocks.
176
661000
2000
orta-boy atalarımızdan evrilmiş beyinlerimiz var.
11:29
"Really," for an animal, is whatever its brain needs it to be
177
664000
4000
Bir heyvan üçün "həqiqətən", beynin heyvanın həyatda qalması üçün
11:33
in order to assist its survival,
178
668000
2000
ehtiyacı nəysə odur,
11:36
and because different species live in different worlds,
179
671000
2000
fərqli növlər fərqli dünyalarda yaşadıqları üçün də,
11:39
there will be a discomforting variety of "really"s.
180
674000
3000
narahat edəcək qədər müxtəlif "həqiqətən" lər ortaya çıxar.
11:45
What we see of the real world is not the unvarnished world
181
680000
4000
Gerçək dünya olaraq gördüyümüz şey sadə dünya deyil,
11:49
but a model of the world, regulated and adjusted by sense data,
182
684000
4000
dünyanın, qəbulun təmin etdiyi məlumatlarla təşkil edilən və nizamlanan bir modelidir,
11:54
but constructed so it's useful for dealing with the real world.
183
689000
3000
lakin gerçək dünyayla başa çıxmaqda faydalı olacaq şəkildə inşa edilmişdir.
11:58
The nature of the model depends on the kind of animal we are.
184
693000
3000
Modelin təbiəti necə bir heyvan olduğumuza bağlıdır.
12:02
A flying animal needs a different kind of model
185
697000
2000
Uçan bir heyvan, gedən, dırmaşan ya da
12:05
from a walking, climbing or swimming animal.
186
700000
3000
üzən bir heyvandan fərqli bir modelə ehtiyac duyar.
12:08
A monkey's brain must have software capable of simulating
187
703000
4000
Bir meymunun beyni yazılımsal olaraq ağac gövdələri və budaqların
12:13
a three-dimensional world of branches and trunks.
188
708000
2000
üç ölçülü simülasyonunu edə bilər olmalıdır.
12:16
A mole's software for constructing models of its world
189
711000
3000
Bir casusun dünyanı modelleyen proqramı,
12:19
will be customized for underground use.
190
714000
3000
yeraltı istifadəsi üçün uyğunlaşdırılmış olar.
12:22
A water strider's brain doesn't need 3D software at all,
191
717000
4000
Bir su ağcaqanadının beyninin üç ölçülü modellemeye ehtiyacı yoxdur,
12:26
since it lives on the surface of the pond
192
721000
2000
çünki Edwin Abbott'un yaylasındaki
12:28
in an Edwin Abbott flatland.
193
723000
2000
bir gölet səthində yaşar.
12:32
I've speculated that bats may see color with their ears.
194
727000
4000
Yarasaların rəngləri qulaqları ilə görə biləcəyini ortaya atmışdım.
12:37
The world model that a bat needs in order to navigate
195
732000
3000
Yarasaların üçüncü ölçüdə hərəkət etmək və böcək tutmaq
12:40
through three dimensions catching insects
196
735000
2000
üçün ehtiyac duyduğu dünya modeli,
12:42
must be pretty similar to the world model that any flying bird,
197
737000
3000
qaranquş kimi gündüz uçan bir quşun bənzər işləri
12:45
a day-flying bird like a swallow, needs to perform
198
740000
3000
reallaşdırmaq üçün meydana gətirdiyi modelə
12:48
the same kind of tasks.
199
743000
1000
çox bənzər olmalıdır.
12:50
The fact that the bat uses echoes in pitch darkness
200
745000
2000
Serçe modelinin girdilər olaraq işığı istifadə edərkən,
12:53
to input the current variables to its model,
201
748000
2000
yarasanın zülmət qaranlıqda ekoları
12:56
while the swallow uses light, is incidental.
202
751000
2000
istifadə edir olması tesadüfidir.
12:59
Bats, I've even suggested, use perceived hues, such as red and blue,
203
754000
5000
Yarasaların, ekoları rahat şəkildə etiketləmək üçün,
13:04
as labels, internal labels, for some useful aspect of echoes --
204
759000
6000
qəbul etdikləri rəng tonlarını istifadə olduqlarını da ortaya atmışdım,
13:11
perhaps the acoustic texture of surfaces, furry or smooth and so on,
205
766000
4000
- Bunlar bəlkə səthlərin akustik toxumaları; tüklü, hamar kimi -
13:15
in the same way as swallows or, indeed, we, use those
206
770000
4000
eynilə qaranquşların və tabe bizim qəbul etdiyimiz rəng tonlarını
13:19
perceived hues -- redness and blueness etc. --
207
774000
2000
- Qırmızılıq və mavilik kimi - işığın uzun və qısa dalğa boylarını
13:22
to label long and short wavelengths of light.
208
777000
2000
etiketlemekte kullanışımız kimi.
13:24
There's nothing inherent about red that makes it long wavelength.
209
779000
3000
Qırmızının təbiətində, onu uzun dalgaboylu edən heç bir şey yox.
13:29
And the point is that the nature of the model is governed by
210
784000
2000
Əhəmiyyətli olan və modelin təbiətini tərbiyə edən şey,
13:31
how it is to be used, rather than by the sensory modality involved.
211
786000
5000
qəbul etmə üsulundan çox, modelin necə istifadə ediləcəyi.
13:38
J. B .S. Haldane himself had something to say about animals
212
793000
2000
J. B. S. Haldane'in dünyasında qoxunun hökm sürdüyü
13:41
whose world is dominated by smell.
213
796000
2000
canlılara dair söyləyəcəyi bir şeyi vardı:
13:44
Dogs can distinguish two very similar fatty acids, extremely diluted:
214
799000
5000
İtlər çox bənzər, olduqca seyreltilmiş iki yağ turşusunu ayırt edə bilərlər:
13:49
caprylic acid and caproic acid.
215
804000
3000
kaprilik turşu və kaproik turşu.
13:52
The only difference, you see, is that one has an extra pair of
216
807000
3000
Görə biləcəyiniz kimi tək fərq, zəncir içərisindəki əlavə
13:55
carbon atoms in the chain.
217
810000
1000
iki karbon atomu.
13:57
Haldane guesses that a dog would probably be able to place the acids
218
812000
4000
Heldane'in təxmininə görə bir it, turşuları qoxularından yola çıxaraq
14:01
in the order of their molecular weights by their smells,
219
816000
3000
molekulyar ağırlıqlarına görə, eynilə bir insanın piano tellərini
14:05
just as a man could place a number of piano wires
220
820000
2000
səslərindən yola çıxaraq uzunluklarına görə
14:08
in the order of their lengths by means of their notes.
221
823000
2000
sıralayabileceği kimi sıralayabiliyor.
14:12
Now, there's another fatty acid, capric acid,
222
827000
3000
İndi, bir yağ asidi daha var, kaprik turşu,
14:16
which is just like the other two,
223
831000
1000
digər ikisi kimi,
14:17
except that it has two more carbon atoms.
224
832000
2000
tək fərqi iki dənə daha karbon atomu.
14:20
A dog that had never met capric acid would, perhaps,
225
835000
3000
Daha əvvəl kaprik turşu ilə heç karşılaşmamış bir it, yəqin ki,
14:23
have no more trouble imagining its smell than we would have trouble
226
838000
4000
onun qoxusunu xəyal edir, daha əvvəl eşitdiyimiz trompet notalarında
14:28
imagining a trumpet, say, playing one note higher
227
843000
3000
bir nota daha yüksəkdən çalan bir trompet xəyal edərkən
14:31
than we've heard a trumpet play before.
228
846000
2000
zorlanacağımız qədər çətinlik çəkər.
14:36
Perhaps dogs and rhinos and other smell-oriented animals
229
851000
4000
Bəlkə itlər, gergedanlar və digər qoxu mərkəzli heyvanlar
14:41
smell in color. And the argument would be
230
856000
3000
rənglərlə kokluyorlar. Və iddia yarasalarla əlaqədar olanın
14:44
exactly the same as for the bats.
231
859000
1000
eynisi olardı.
14:48
Middle World -- the range of sizes and speeds
232
863000
3000
Ortancıl Dünya, - hissi olaraq rahat hiss edəcək
14:52
which we have evolved to feel intuitively comfortable with --
233
867000
3000
şəkildə evrildiğimiz böyüklükləri və sürətləri -
14:55
is a bit like the narrow range of the electromagnetic spectrum
234
870000
4000
elektromaqnetik tayf, işığı müxtəlif rənglər olaraq gördüyümüz
14:59
that we see as light of various colors.
235
874000
3000
dar aralığı kimidir.
15:02
We're blind to all frequencies outside that,
236
877000
2000
Bir sıra vasitələrdən kömək almadığımız müddətcə,
15:04
unless we use instruments to help us.
237
879000
3000
bu aralığın xaricində qalan tezliklərə körüz.
15:09
Middle World is the narrow range of reality
238
884000
3000
Ortancıl Dünya, həqiqətin, çox kiçik, çox böyük və
15:12
which we judge to be normal, as opposed to the queerness
239
887000
3000
çox sürətli olanın qəribəliyi əksinə "normal" qəbul etdiyimiz
15:15
of the very small, the very large and the very fast.
240
890000
3000
dar bir aralığı.
15:20
We could make a similar scale of improbabilities;
241
895000
2000
Olasılıksızlıkların bənzər bir ölçeklendirmesini edə bilərdik;
15:23
nothing is totally impossible.
242
898000
2000
heç bir şey tamamilə qeyri-mümkün deyil.
15:25
Miracles are just events that are extremely improbable.
243
900000
3000
Möcüzələr, böyük aşağı olasılıklardan başqa bir şey deyildirlər.
15:29
A marble statue could wave its hand at us; the atoms that make up
244
904000
4000
Mərmər bir heykəl bizə əl sallayabilirdi; kristal quruluşu meydana gətirən
15:33
its crystalline structure are all vibrating back and forth anyway.
245
908000
3000
atomlar, onsuz da halı hazırda irəli geri titreşiyorlar.
15:37
Because there are so many of them,
246
912000
1000
Çox çox olduqları üçün və
15:39
and because there's no agreement among them
247
914000
1000
seçdikləri hərəkət
15:41
in their preferred direction of movement, the marble,
248
916000
2000
istiqamətinə dair bir razılaşmaları olmadığı üçün,
15:44
as we see it in Middle World, stays rock steady.
249
919000
3000
Ortancıl Dünyada gördüyümüz mərmər, qaya kimi hərəkətsiz.
15:47
But the atoms in the hand could all just happen to move
250
922000
2000
Lakin əli meydana gətirən atomlar eyni anda
15:49
the same way at the same time, and again and again.
251
924000
3000
eyni istiqamətə təkrar təkrar hərəkət etsəydilər,
15:52
In this case, the hand would move and we'd see it waving at us
252
927000
4000
Ortancıl Dünyada əlin hərəkət etdiyini və bizə əl yellədiyini
15:56
in Middle World. The odds against it, of course, are so great
253
931000
4000
görərdik. Əlbəttə bunun olma ehtimalı çox çox aşağı, belə ki,
16:00
that if you set out writing zeros at the time of
254
935000
3000
vergüldən sonrakı sıfırları yan-yana yazmağa kainat
16:03
the origin of the universe, you still would not have
255
938000
3000
meydana gəldiyi anda başlamış olsaydınız, bu gün,
16:06
written enough zeros to this day.
256
941000
1000
hələ yazır olardınız.
16:12
Evolution in Middle World has not equipped us to handle
257
947000
1000
Ömrümüz qısa, buna görə
16:13
very improbable events; we don't live long enough.
258
948000
2000
Ortancıl Dünyada ehtimalı çox aşağı hadisələri qavrayacaq
16:16
In the vastness of astronomical space and geological time,
259
951000
4000
şəkildə evrilmedik. Ortancıl Dünyada "qeyri-mümkün" görünən bir şey,
16:21
that which seems impossible in Middle World
260
956000
2000
kainat və zamanın ənginliyi içərisində
16:24
might turn out to be inevitable.
261
959000
2000
"Qaçınılmaz" ola bilər.
16:28
One way to think about that is by counting planets.
262
963000
3000
Planetləri sayaraq bunu düşünə bilərik.
16:32
We don't know how many planets there are in the universe,
263
967000
1000
Kainatda neçə planet olduğunu bilmirik,
16:34
but a good estimate is about 10 to the 20, or 100 billion billion.
264
969000
3000
amma yaxşı bir təxminlə 10, 20 ya da 100 milyard dəfə milyard dənələr.
16:38
And that gives us a nice way to express our estimate
265
973000
2000
Bu da bizə canlıların olasılıksızlığını ifadə üçün
16:41
of life's improbability.
266
976000
2000
yaxşı bir yol verir.
16:44
Could make some sort of landmark points
267
979000
2000
Bir olasılıksızlık spektrumunda,
16:46
along a spectrum of improbability, which might look like
268
981000
3000
gördüyümüz elektromaqnetik tayf kimi
16:49
the electromagnetic spectrum we just looked at.
269
984000
3000
bir sıra sərhəd nöqtələri belirleyebilirdik.
16:54
If life has arisen only once on any --
270
989000
2000
Əgər həyat hər bir şey üçün -
16:58
if -- if life could -- I mean, life could originate once per planet,
271
993000
3000
əgər --- demək istədiyim, həyat hər planetdə
17:01
could be extremely common, or it could originate once per star,
272
996000
4000
ortaya çıxmış ola bilərdi, çox sıravi ola bilərdi, ya da hər ulduz ya da qalaktika başına
17:06
or once per galaxy or maybe only once in the entire universe,
273
1001000
4000
bir dəfə ortaya çıxa bilərdi, ya da bəlkə kainat başına bir dənə, ki bu vəziyyətdə də həyat yalnız
17:11
in which case it would have to be here. And somewhere up there
274
1006000
3000
burada olardı. Və oralarda bir yerlərdə,
17:14
would be the chance that a frog would turn into a prince
275
1009000
2000
bir qurbağanın şahzadəyə çevrilməsinə bənzər
17:16
and similar magical things like that.
276
1011000
3000
cadulu şeylər üçün bir şans ola bilərdi.
17:20
If life has arisen on only one planet in the entire universe,
277
1015000
3000
Əgər həyat kainatda yalnız bir planetdə ortaya çıxsa,
17:24
that planet has to be our planet, because here we are talking about it.
278
1019000
4000
o planet bu olmaq məcburiyyətində, çünki buradayıq və haqqında danışırıq.
17:28
And that means that if we want to avail ourselves of it,
279
1023000
2000
Bu vəziyyətdə bundan bir fayda təmin etmək istəsək,
17:31
we're allowed to postulate chemical events in the origin of life
280
1026000
3000
həyatın ortaya çıxmasına gətirib çıxaracaq kimyəvi hadisələrin
17:35
which have a probability as low as one in 100 billion billion.
281
1030000
3000
olma ehtimalının 100 milyard milyardda bir olduğunu önə sürebilirdik.
17:39
I don't think we shall have to avail ourselves of that,
282
1034000
2000
Digər tərəfdən məncə, bundan belə bir fayda sağlamamalıyız,
17:42
because I suspect that life is quite common in the universe.
283
1037000
2000
çünki həyatın kainat içərisində xeyli sıravi olduğundan şübhələnirəm.
17:45
And when I say quite common, it could still be so rare
284
1040000
2000
Xeyli sıravi deyərkən, hələ o qədər nadir ola bilər ki
17:48
that no one island of life ever encounters another,
285
1043000
3000
kədərli bir şəkildə, heç bir həyat forması digəri ilə
17:52
which is a sad thought.
286
1047000
1000
heç karşılaşmayabilir.
17:55
How shall we interpret "queerer than we can suppose?"
287
1050000
2000
"Xəyal edə daha qəribə" ı necə yorumlayalım?
17:58
Queerer than can in principle be supposed,
288
1053000
2000
Əsas olaraq xəyal edilə bilərlər daha qəribə olaraq mı,
18:01
or just queerer than we can suppose, given the limitations
289
1056000
2000
yoxsa Ortancıl Dünyada evrilmiş beyinlerimizin qoyduğu
18:04
of our brain's evolutionary apprenticeship in Middle World?
290
1059000
4000
limitlər üzündən, "bizim" xəyal edə daha qəribə olaraq mı?
18:09
Could we, by training and practice, emancipate ourselves
291
1064000
3000
Özümüzü təhsil və praktik ilə Ortancıl Dünyadan azad edib,
18:12
from Middle World and achieve some sort of intuitive,
292
1067000
2000
həm riyaziyyat, həm də hissi bir səviyyədə
18:15
as well as mathematical, understanding of the very small
293
1070000
3000
çox kiçik və çox böyük olanı anlaya bilərikmi?
18:18
and the very large? I genuinely don't know the answer.
294
1073000
3000
Cavabı həqiqətən bilmirəm.
18:22
I wonder whether we might help ourselves to understand, say,
295
1077000
2000
Maraq edirəm özümüzə, kvant nəzəriyyəsini
18:25
quantum theory, if we brought up children to play computer games,
296
1080000
3000
anlamaq üçün kömək edə bilərikmi. Uşaqları erkən yaşlardan
18:29
beginning in early childhood, which had a sort of
297
1084000
2000
etibarən ekran üzərindəki yarıqlarda keçən
18:32
make-believe world of balls going through two slits on a screen,
298
1087000
2000
topların olduğu inandırıcı kompüter oyunları oynatsak,
18:34
a world in which the strange goings on of quantum mechanics
299
1089000
3000
içində kvant mekaniğinin garipliklerinin döndüyü
18:37
were enlarged by the computer's make-believe,
300
1092000
3000
bir dünyanı böyüdərək kompüterin inandırıcılığı ilə önlərinə qoysaq,
18:40
so that they became familiar on the Middle-World scale of the stream.
301
1095000
3000
bu şəkildə Ortancıl Dünya ölçeğindeki axış içində aydın hala gəlsələr.
18:44
And, similarly, a relativistic computer game in which
302
1099000
3000
Ya da məsələn, uşaqları üzərində düşünəcək nöqtəyə
18:47
objects on the screen manifest the Lorenz Contraction, and so on,
303
1102000
4000
gətirmək üçün obyektlərin Lorenz Transformasyonu'nu
18:52
to try to get ourselves into the way of thinking --
304
1107000
2000
ekranda göstərən bir
18:54
get children into the way of thinking about it.
305
1109000
2000
rölativistik kompüter oyunu, və sairə.
18:57
I want to end by applying the idea of Middle World
306
1112000
3000
Ortancıl Dünya fikirini bir-birimizin algılarına
19:01
to our perceptions of each other.
307
1116000
2000
tətbiq bitirmək istəyirəm.
19:04
Most scientists today subscribe to a mechanistic view of the mind:
308
1119000
3000
Bu gün bir çox elm insanı qəbula dair mexaniki bir görüşə bağlı:
19:08
we're the way we are because our brains are wired up as they are;
309
1123000
3000
biz olduğumuz kimiyik, hormonlarımız olduqları kimilər
19:12
our hormones are the way they are.
310
1127000
1000
çünki beynimiz bu şəkildə kablolanmış.
19:13
We'd be different, our characters would be different,
311
1128000
2000
Əgər nöroanatomimiz və fizioloji kimyamız
19:15
if our neuro-anatomy and our physiological chemistry were different.
312
1130000
4000
fərqli olsaydı, karakterlerimiz fərqli olardı, biz fərqli olardıq.
19:20
But we scientists are inconsistent. If we were consistent,
313
1135000
3000
Lakin elm insanları olaraq çelişkiliyiz. Ardıcıl olsaydıq,
19:24
our response to a misbehaving person, like a child-murderer,
314
1139000
3000
səhv davranan birinə, məsələn, bir uşaq qatilinə qarşı
19:27
should be something like, this unit has a faulty component;
315
1142000
3000
tutumumuz belə olardı: "bu fərd səhv bir komponenti sahib,
19:30
it needs repairing. That's not what we say.
316
1145000
3000
düzeltilmeye ehtiyacı var ". Lakin elə demirik.
19:33
What we say -- and I include the most austerely mechanistic among us,
317
1148000
4000
Aramızdakı ən mexaniki kəsləri də - ki ən mexaniki adam mən ola bilərəm - içinə daxil etdiyim
19:37
which is probably me --
318
1152000
1000
bizlər belə,
19:38
what we say is, "Vile monster, prison is too good for you."
319
1153000
4000
"Alçaq canavar, həbs sənin üçün çox yaxşı" deyirik.
19:42
Or worse, we seek revenge, in all probability thereby triggering
320
1157000
4000
Ya da daha pisi, bunu bu gün dünyanın hər yanında gördüyümüz kimi,
19:46
the next phase in an escalating cycle of counter-revenge,
321
1161000
3000
bir sonrakı dövründə ehtimalla daha qüvvətli
19:49
which we see, of course, all over the world today.
322
1164000
2000
qarşı intikamları doğuracaq intikamlar axtarırıq.
19:52
In short, when we're thinking like academics,
323
1167000
2000
Qısacası, akademiki kimi düşündüyümüzdə,
19:55
we regard people as elaborate and complicated machines,
324
1170000
3000
insanları detallı və kompleks maşınlar olaraq görürük,
19:58
like computers or cars, but when we revert to being human
325
1173000
4000
avtomobillər ya da kompüterlər kimi, lakin insan olmağa döndüyümüzdə,
20:03
we behave more like Basil Fawlty, who, we remember,
326
1178000
3000
daha çox, bir Gurme gecəsində bir cür işləməyən avtomobilinə
20:06
thrashed his car to teach it a lesson when it wouldn't start
327
1181000
3000
bir dərs vermək üçün onu hurdaya çevirən
20:09
on gourmet night. (Laughter)
328
1184000
3000
Basil Fawlty kimi davranırıq. (Gülüşmələr)
20:13
The reason we personify things like cars and computers
329
1188000
3000
Avtomobillər, kompüter kimi şeylərə şəxsiyyət verişimizin səbəbi,
20:16
is that just as monkeys live in an arboreal world
330
1191000
3000
meymunların bir ağac dünyasında,
20:19
and moles live in an underground world
331
1194000
3000
köstebeklerin bir yeraltı dünyasında,
20:22
and water striders live in a surface tension-dominated flatland,
332
1197000
3000
su sineklerinin səth gərginliyidir hakim olduğu düzənliklərdə yaşaması kimi,
20:26
we live in a social world. We swim through a sea of people --
333
1201000
4000
bizim də ictimai bir dünya içində yaşayır olmamız. Bir insan dənizində yüzüyoruz -
20:30
a social version of Middle World.
334
1205000
2000
- Ortancıl Dünyanın ictimai versiyası.
20:34
We are evolved to second-guess the behavior of others
335
1209000
2000
Başqalarının davranışlarını təxmin edəcək müdhiş,
20:37
by becoming brilliant, intuitive psychologists.
336
1212000
3000
hissi psixoloqlar olaraq evrildik.
20:41
Treating people as machines
337
1216000
2000
İnsanlara maşın kimi rəftar etmək
20:43
may be scientifically and philosophically accurate,
338
1218000
3000
elmi və fəlsəfi olaraq məqsədəuyğun ola bilər,
20:47
but it's a cumbersome waste of time
339
1222000
1000
lakin bu üsulla
20:48
if you want to guess what this person is going to do next.
340
1223000
3000
bir adamın edəcəyi sonrakı şeyi təxmin etmək istəyirsinizsə, bu vaxt itkisidir.
20:52
The economically useful way to model a person
341
1227000
2000
Bir adamı hesablı şəkildə moedellemenin yolu
20:55
is to treat him as a purposeful, goal-seeking agent
342
1230000
3000
onu zövq və ağrılı hiss edən, arzu və məqsəd sahibi,
20:58
with pleasures and pains, desires and intentions,
343
1233000
2000
günahkarlıq hiss edən, məqsəd sahibi və müvəffəqiyyət mərkəzli biri
21:01
guilt, blame-worthiness.
344
1236000
1000
olaraq görməkdir.
21:03
Personification and the imputing of intentional purpose
345
1238000
4000
Kişileştirme, insanları modellemek üçün elə müvəffəqiyyətli bir yoldur ki,
21:08
is such a brilliantly successful way to model humans,
346
1243000
2000
istifadə edilməsinin uyğun olmadığı varlıqlar üstündə
21:11
it's hardly surprising the same modeling software
347
1246000
3000
işlədildiyində Basil Fawlty və avtomobili
21:14
often seizes control when we're trying to think about entities
348
1249000
4000
ya da kainatın hamısı ilə əlaqədar səhv fikirlərə sahib milyonlarda olduğu kimi,
21:18
for which it's not appropriate, like Basil Fawlty with his car
349
1253000
3000
eyni modelləşdirmə proqramının
21:21
or like millions of deluded people with the universe as a whole. (Laughter)
350
1256000
8000
nəzarəti tez-tez ələ keçirdiyini görmək çaşdırıcı deyil. (Gülüşmələr)
21:29
If the universe is queerer than we can suppose,
351
1264000
2000
Əgər kainat varsayabileceğimizden daha qəribə isə,
21:32
is it just because we've been naturally selected to suppose
352
1267000
3000
bunun səbəbi buz dövrünün Afrika'sında həyatda qalmaq üçün,
21:35
only what we needed to suppose in order to survive
353
1270000
3000
"Yalnız varsaymamız lazım olduğu qədərini" fərz etdiyimiz üçün
21:38
in the Pleistocene of Africa?
354
1273000
2000
təbii seçilmiş olmamız ola bilərmi?
21:41
Or are our brains so versatile and expandable that we can
355
1276000
4000
Yoxsa beyinlerimiz evrimimizin yaratdığı ilk təəssüratı
21:45
train ourselves to break out of the box of our evolution?
356
1280000
4000
qıracaq şəkildə eğitilecek qədər çox istiqamətli və genişleyebilir bir şey mi?
21:50
Or, finally, are there some things in the universe so queer
357
1285000
4000
Ya da, son olaraq, kainatda, nə qədər ilahi olursa olsun
21:54
that no philosophy of beings, however godlike, could dream them?
358
1289000
6000
heç bir şey tərəfindən xəyal edilə bilməyəcək qədər qəribə şeylər varmı?
22:01
Thank you very much.
359
1296000
1000
Çox təşəkkürlər.
ABOUT THE SPEAKER
Richard Dawkins - Evolutionary biologistOxford professor Richard Dawkins has helped steer evolutionary science into the 21st century, and his concept of the "meme" contextualized the spread of ideas in the information age. In recent years, his devastating critique of religion has made him a leading figure in the New Atheism.
Why you should listen
As an evolutionary biologist, Richard Dawkins has broadened our understanding of the genetic origin of our species; as a popular author, he has helped lay readers understand complex scientific concepts. He's best-known for the ideas laid out in his landmark book The Selfish Gene and fleshed out in The Extended Phenotype: the rather radical notion that Darwinian selection happens not at the level of the individual, but at the level of our DNA. The implication: We evolved for only one purpose — to serve our genes.
Of perhaps equal importance is Dawkins' concept of the meme, which he defines as a self-replicating unit of culture -- an idea, a chain letter, a catchy tune, an urban legend -- which is passed person-to-person, its longevity based on its ability to lodge in the brain and inspire transmission to others. Introduced in The Selfish Gene in 1976, the concept of memes has itself proven highly contagious, inspiring countless accounts and explanations of idea propagation in the information age.
In recent years, Dawkins has become outspoken in his atheism, coining the word "bright" (as an alternate to atheist), and encouraging fellow non-believers to stand up and be identified. His controversial, confrontational 2002 TED talk was a seminal moment for the New Atheism, as was the publication of his 2006 book, The God Delusion, a bestselling critique of religion that championed atheism and promoted scientific principles over creationism and intelligent design.
Richard Dawkins | Speaker | TED.com