ABOUT THE SPEAKER
Richard Dawkins - Evolutionary biologist
Oxford professor Richard Dawkins has helped steer evolutionary science into the 21st century, and his concept of the "meme" contextualized the spread of ideas in the information age. In recent years, his devastating critique of religion has made him a leading figure in the New Atheism.

Why you should listen

As an evolutionary biologist, Richard Dawkins has broadened our understanding of the genetic origin of our species; as a popular author, he has helped lay readers understand complex scientific concepts. He's best-known for the ideas laid out in his landmark book The Selfish Gene and fleshed out in The Extended Phenotype: the rather radical notion that Darwinian selection happens not at the level of the individual, but at the level of our DNA. The implication: We evolved for only one purpose — to serve our genes.

Of perhaps equal importance is Dawkins' concept of the meme, which he defines as a self-replicating unit of culture -- an idea, a chain letter, a catchy tune, an urban legend -- which is passed person-to-person, its longevity based on its ability to lodge in the brain and inspire transmission to others. Introduced in The Selfish Gene in 1976, the concept of memes has itself proven highly contagious, inspiring countless accounts and explanations of idea propagation in the information age.

In recent years, Dawkins has become outspoken in his atheism, coining the word "bright" (as an alternate to atheist), and encouraging fellow non-believers to stand up and be identified. His controversial, confrontational 2002 TED talk was a seminal moment for the New Atheism, as was the publication of his 2006 book, The God Delusion, a bestselling critique of religion that championed atheism and promoted scientific principles over creationism and intelligent design.

More profile about the speaker
Richard Dawkins | Speaker | TED.com
TEDGlobal 2005

Richard Dawkins: Why the universe seems so strange

რიჩარდ დოკინსი: რატომ გამოიყურება სამყარო ასე უცნაურად.

Filmed:
4,013,427 views

ბიოლოგი რიჩარდ დოკინსი განიხილავს, როგორ შეიძლება "წარმოუდგენლის წარმოდგენა" იმის გათვალისწინებით, რომ ადამიანური შესაძლებლობები ზღუდავენ სამყაროს შემეცნების შანსებს.
- Evolutionary biologist
Oxford professor Richard Dawkins has helped steer evolutionary science into the 21st century, and his concept of the "meme" contextualized the spread of ideas in the information age. In recent years, his devastating critique of religion has made him a leading figure in the New Atheism. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:25
My title: "Queerer than we can suppose: The strangeness of science."
0
0
6000
სათაური: ”უფრო საოცარი, ვიდრე ძალგვიძს
ვივარაუდოთ: მეცნიერების უცნაურობა”
00:31
"Queerer than we can suppose" comes from J.B.S. Haldane,
1
6000
3000
”უფრო საოცარი, ვიდრე ძალგვიძს ვივარაუდოთ"
- ეს სიტყვები ჯეი.ბი.ეს ჰოლდეინს ეკუთვნის,
00:34
the famous biologist, who said, "Now, my own suspicion is
2
9000
3000
სახელგანთქმულ ბიოლოგს, რომელმაც თქვა
”ახლა, მე თავად ვეჭვობ
00:38
that the universe is not only queerer than we suppose,
3
13000
4000
რომ სამყარო არა მხოლოდ უფრო
საოცარია, ვიდრე ვვარაუდობთ,
00:42
but queerer than we can suppose.
4
17000
2000
არამედ უფრო საოცარი ვიდრე
ძალგვიძს, რომ ვივარაუდოთ.
00:44
I suspect that there are more things in heaven and earth
5
19000
3000
ეჭვი მაქვს, რომ ზეცაში და
მიწაზე უფრო მეტი რამ არის
00:47
than are dreamed of, or can be dreamed of, in any philosophy."
6
22000
5000
ვიდრე წარმოვიდგენთ, ან შეგვიძლია
წარმოვიდგინოთ ნებისმიერ ფილოსოფიაში.”
00:53
Richard Feynman compared the accuracy of quantum theories --
7
28000
5000
რიჩარდ ფაინმანი კვანტური
თეორიის და მისი ექსპერიმენტული
წინასწარმეტყველებების სიზუსტეს
ჩრდილოეთ ამერიკის სიგანის
00:58
experimental predictions -- to specifying the width of North America
8
33000
5000
თმის ღერის სიგანის
სიზუსტით განსაზღვრას ადარებდა.
01:03
to within one hair's breadth of accuracy.
9
38000
4000
01:07
This means that quantum theory has got to be in some sense true.
10
42000
5000
ეს ნიშნავს, რომ კვანტური თეორია
რაღაც თვალსაზრისით ჭეშმარიტი უნდა იყოს.
თუმცა, დაშვებები, რომელსაც
კვანტური თეორია აკეთებს
01:12
Yet the assumptions that quantum theory needs to make
11
47000
2000
01:14
in order to deliver those predictions are so mysterious
12
49000
3000
იმისათვის, რომ პროგნოზირება
მოახდინოს, იმდენად მისტიურია
01:18
that even Feynman himself was moved to remark,
13
53000
3000
რომ თავად ფაინმანსაც კი მოუწია
ასეთი შენიშვნის გაკეთება,
01:21
"If you think you understand quantum theory,
14
56000
3000
”თუკი თქვენ გგონიათ, რომ
გაიგეთ კვანტური თეორია
01:24
you don't understand quantum theory."
15
59000
3000
თქვენ ვერ გაიგეთ კვანტური თეორია.”
01:27
It's so queer that physicists resort to one or another
16
62000
5000
ის იმდენად უცნაურია,
რომ ფიზიკოსები მის ხან ერთ,
ხან კი მეორე პარადოქსულ
ინტერპრეტაციას გვთავაზობენ.
01:32
paradoxical interpretation of it.
17
67000
2000
01:34
David Deutsch, who's talking here, in "The Fabric of Reality,"
18
69000
5000
დეივიდ დოიჩი, ნაშრომში
”რეალობის ქსოვილი” (The Fabric of Reality)
01:39
embraces the "many worlds" interpretation of quantum theory,
19
74000
6000
კვანტური თეორიის "მრავალი სამყაროს"
ინტერპრეტაციას ემხრობა.
რადგანაც ყველაზე უარესი,
რაც მის შესახებ შეიძლება ითქვას,
01:45
because the worst that you can say about it is
20
80000
2000
01:47
that it's preposterously wasteful.
21
82000
2000
ისაა, რომ ის აბსურდულად გადამეტებულია.
01:49
It postulates a vast and rapidly growing number of universes
22
84000
4000
ის უშვებს სამყაროთა ძალიან
დიდ და სწრაფად მზარდი რაოდენობის
01:54
existing in parallel -- mutually undetectable except through
23
89000
4000
პარალელურ არსებობას,
რომლებიც ერთმანეთს ვერასდროს დაინახავენ
01:58
the narrow porthole of quantum mechanical experiments.
24
93000
6000
თუ არა კვანტურ-მექანიკური
ცდების სარკმელში.
02:04
And that's Richard Feynman.
25
99000
3000
ეს რიჩარდ ფაინმანია.
02:07
The biologist Lewis Wolpert
26
102000
3000
ბიოლოგი ლუის ვოლპერტი
02:10
believes that the queerness of modern physics
27
105000
2000
მიიჩნევს, რომ თანამედროვე ფიზიკის უცნაურობა
02:12
is just an extreme example. Science, as opposed to technology,
28
107000
4000
უკიდურესი მაგალითია. მეცნიერება,
ტექნოლოგიისგან განსხვავებით
02:16
does violence to common sense.
29
111000
3000
საღ აზრს ვნებს.
02:19
Every time you drink a glass of water, he points out,
30
114000
3000
ის ამბობს, რომ ყოველთვის
როცა ჭიქა წყალს სვამ,
არის ალბათობა, რომ ჩაყლაპო
ერთი მაინც ისეთი მოლეკულა
02:23
the odds are that you will imbibe at least one molecule
31
118000
3000
02:26
that passed through the bladder of Oliver Cromwell. (Laughter)
32
121000
5000
რომელმაც ოდესღაც ოლივერ კრომველის
შარდის ბუშტში გაიარა (სიცილი).
02:31
It's just elementary probability theory.
33
126000
3000
ეს ელემენტარული ალბათობის თეორიაა.
02:34
The number of molecules per glassful is hugely greater
34
129000
3000
მოლეკულათა რიცხვი სავსე ჭიქაში
აუარებლად უფრო მეტია
02:38
than the number of glassfuls, or bladdersful, in the world --
35
133000
3000
ვიდრე სავსე ჭიქები, ან სავსე
შარდის ბუშტები ამ ქვეყანაზე
02:41
and, of course, there's nothing special about Cromwell
36
136000
3000
და, ცხადია, არც კრომველშია
რამე განსაკუთრებული
02:44
or bladders. You have just breathed in a nitrogen atom
37
139000
3000
და არც შარდის ბუშტში. თქვენ უბრალოდ
აზოტის ის ატომი ჩაისუნთქეთ
02:47
that passed through the right lung of the third iguanodon
38
142000
3000
რომელმაც მესამე იგუანოდონის
მარჯვენა ფილტვში გაიარა
02:51
to the left of the tall cycad tree.
39
146000
2000
როცა ის მაღალი საგოს ხის მარცხნივ იდგა.
02:56
"Queerer than we can suppose."
40
151000
2000
"უფრო საოცარი, ვიდრე ძალგვიძს ვივარაუდოთ"
რა არის ის, რაც ჩვენ საერთოდ
გვაძლევს ვარაუდის უნარს?
03:00
What is it that makes us capable of supposing anything,
41
155000
3000
03:03
and does this tell us anything about what we can suppose?
42
158000
3000
და გვეუბნება ეს რამეს, იმაზე
თუ რა შეგვიძლია ვივარაუდოთ?
03:07
Are there things about the universe that will be
43
162000
3000
არის სამყაროში ისეთი რამე,
რაც სამუდამოდ ჩვენი წვდომის
03:10
forever beyond our grasp, but not beyond the grasp of some
44
165000
4000
მიღმა რჩება, მაგრამ,
რომელიც, სხვა, უფრო უზენაეს გონს
03:14
superior intelligence? Are there things about the universe
45
169000
3000
შეუძლია, რომ შეიცნოს?
არის რამე სამყაროში, რაც პრინციპში
03:18
that are, in principle, ungraspable by any mind,
46
173000
4000
მიუწვდომელია ნებისმიერი გონისათვის,
03:22
however superior?
47
177000
2000
მიუხედავად მისი უზენაესობისა?
03:25
The history of science has been one long series
48
180000
3000
მეცნიერების ისტორია
მრავალი მტკივნეული მიგნების
03:28
of violent brainstorms, as successive generations
49
183000
3000
ხანგრძლივი სერიებისგან შედგება,
როცა ყოველი მომდევნო თაობა
03:32
have come to terms with increasing levels of queerness
50
187000
3000
მეტად შეეგუა სამყაროში
არსებული უცნაურობის
03:35
in the universe.
51
190000
1000
მზარდ ხარისხს.
03:37
We're now so used to the idea that the Earth spins --
52
192000
2000
ახლა ჩვენთვის ჩვეულებრივია,
ის რომ დედამიწა ბრუნავს -
და არა მზე მის გარშემო.
და გვიჭირს წარმოვიდგინოთ
03:40
rather than the Sun moves across the sky -- it's hard for us to realize
53
195000
3000
03:43
what a shattering mental revolution that must have been.
54
198000
3000
თუ რა მძლავრი გადატრიალება
იყო ეს ადამიანების გონებაში.
03:47
After all, it seems obvious that the Earth is large and motionless,
55
202000
3000
ბოლო-ბოლო, თითქოს ცხადია,
რომ დედამიწა დიდი და უძრავია,
03:51
the Sun small and mobile. But it's worth recalling
56
206000
4000
მზე კი - პატარა და მობილური.
გაგახსენებთ ვიტგენშტაინის
რემარკას ამ საკითხზე.
03:55
Wittgenstein's remark on the subject.
57
210000
1000
03:57
"Tell me," he asked a friend, "why do people always say, it was natural
58
212000
5000
"მითხარი" მიმართა მან მეგობარს
"რატომ ამბობს ხალხი, რომ ბუნებრივი იყო
04:02
for man to assume that the sun went round the earth
59
217000
3000
ადამიანებს ეფიქრათ,
რომ მზე ბრუნავდა დედამიწის გარშემო
04:05
rather than that the earth was rotating?"
60
220000
2000
და არა პირიქით,
რომ დედამიწა თავად ბრუნავდა?"
04:09
His friend replied, "Well, obviously because it just looks as though
61
224000
3000
მეგობარმა მიუგო:
" ცხადია, იმიტომ, რომ ასე ჩანს
04:12
the Sun is going round the Earth."
62
227000
2000
თითქოს მზე ბრუნავს დედამიწის ირგვლივ."
04:15
Wittgenstein replied, "Well, what would it have looked like
63
230000
3000
ვიტგენშტაინმა კი უპასუხა: "მაშინ,
მითხარი, როგორ გამოჩნდებოდა ჩვენთვის,
04:18
if it had looked as though the Earth was rotating?" (Laughter)
64
233000
8000
რომ ჩანდეს, თითქოს დედამიწა ბრუნავს
მზის ირგვლივ? (სიცილი)
04:27
Science has taught us, against all intuition,
65
242000
2000
მეცნიერება გვასწავლის,
მიუხედავად ჩვენი აღქმისა,
04:30
that apparently solid things, like crystals and rocks,
66
245000
3000
რომ ერთი შეხედვით მყარი საგნები,
როგორიცაა კრისტალი ან ქვა,
04:33
are really almost entirely composed of empty space.
67
248000
4000
ძირითადად ფაქტიურად
ცარიელი სივრცისგან შედგებიან.
04:37
And the familiar illustration is the nucleus of an atom is a fly
68
252000
5000
ამის ცნობილი ილუსტრაციაა, რომ
ატომის ბირთვი სტადიონის შუაგულში
მოთავსებულ ბუზს გავს, და მომიჯნავე ატომი
04:43
in the middle of a sports stadium and the next atom
69
258000
2000
04:46
is in the next sports stadium.
70
261000
1000
კი ცალკე, მომიჯნავე სტადიონია.
ისე ჩანს, თითქოს მაგარი, მყარი, მკვრივი ქვა
04:49
So it would seem the hardest, solidest, densest rock
71
264000
2000
04:52
is really almost entirely empty space, broken only by tiny particles
72
267000
5000
რეალობაში თითქმის ცარიელი სივრცეა,
დაყოფილი იმდენად პატარა
ერთმანეთისგან დაშორებული ნაწილაკებით,
რომ სათვალავშიც კი არ უნდა ჩავაგდოთ.
04:58
so widely spaced they shouldn't count.
73
273000
2000
05:01
Why, then, do rocks look and feel solid and hard and impenetrable?
74
276000
3000
მაშინ, რატომ ჩანს და შეიგრძნობა,
რომ ქვა მყარი და შეუღწევადია?
05:06
As an evolutionary biologist, I'd say this: our brains have evolved
75
281000
4000
როგორც ევოლუციონისტი ბიოლოგი,
მე ასე ვიტყოდი: ჩვენი ტვინი ისე განვითარდა
05:11
to help us survive within the orders of magnitude of size and speed
76
286000
5000
რომ დაგვხვმარებოდა გადავრჩენილიყავით
ზომებისა და სიჩქარის იმ სიდიდის რიგებში
რომლებშიც ჩვენი სხეულები არსებობენ.
ევოლუციურად ჩვენ არასოდეს
05:17
which our bodies operate at. We never evolved to navigate
77
292000
3000
განვითარებულვვართ ატომების
სამყაროში სამოგზაუროდ.
05:21
in the world of atoms.
78
296000
1000
05:22
If we had, our brains probably would perceive rocks
79
297000
3000
ასე რომ ყოფილიყო, ჩვენი ტვინები
ალბათ ქვებს აღიქვამდნენ
05:25
as full of empty space. Rocks feel hard and impenetrable
80
300000
4000
როგორც სიცარიელისგან შემდგარ სივრცეებს.
ქვებს მყარად
05:29
to our hands precisely because objects like rocks and hands
81
304000
4000
და შეუღწევადად შევიგრძნობთ სწორედ იმიტომ,
რომ ქვებს და ხელებს
არ შეუძლიათ ერთმანეთში შეღწევა.
ამიტომაც არის ჩვენი ტვინისთვის
05:34
cannot penetrate each other. It's therefore useful
82
309000
4000
05:38
for our brains to construct notions like "solidity" and "impenetrability,"
83
313000
6000
ისეთი ცნებების შექმნა სასარგებლო,
როგორიცაა ”სიმკვრივე” და ”შეუღწევადობა”
05:44
because such notions help us to navigate our bodies through
84
319000
4000
რადგანაც ასეთ ცნებები გვეხმარება ჩვენი
სხეულების საშუალებით ვიმოქმედოთ
05:48
the middle-sized world in which we have to navigate.
85
323000
4000
იმ საშუალო ზომის სამყაროში,
რომელში არსებობაც გვიწევს.
05:52
Moving to the other end of the scale, our ancestors never had to
86
327000
3000
შკალის მეორე ბოლოში რომ გადავინაცვლოთ,
ჩვენ წინაპრებს
05:56
navigate through the cosmos at speeds close to
87
331000
3000
არასოდეს სჭირდებოდათ ისეთ სიჩქარით
კოსმოსში გადაადგილება
05:59
the speed of light. If they had, our brains would be much better
88
334000
3000
რომელიც სინათლის სიჩქარესთან იქნებოდა
ახლოს. რომ დასჭირვებოდათ, ჩვენი ტვინები
06:03
at understanding Einstein. I want to give the name "Middle World"
89
338000
5000
ბევრად უკეთ გაუგებდნენ აინშტაინს.
მე მინდა ”შუა სამყარო” დავარქვა
06:08
to the medium-scaled environment in which we've evolved
90
343000
3000
იმ საშუალო ზომების გარემოს, რომელშიც ჩვენ
განვვითარდით და შეგვიძლია მოქმედება -
06:11
the ability to take act -- nothing to do with Middle Earth.
91
346000
2000
ცხადია არაფერი საერთო ამას
06:13
Middle World. (Laughter)
92
348000
3000
”შუამიწეთთან” არ აქვს. (სიცილი)
06:17
We are evolved denizens of Middle World, and that limits
93
352000
4000
ჩვენ მოვერგეთ შუა სამყაროს
და ეს ზღუდავს ჩვენ წარმოსახვას.
06:21
what we are capable of imagining. We find it intuitively easy
94
356000
3000
ჩვენთვის მარტივია
ისეთი აზრის გაგება, როგორიცაა
კურდღლის მოძრაობა
06:25
to grasp ideas like, when a rabbit moves at the sort of
95
360000
2000
იმ საშუალო სიჩქარით, რომლითაც კურდღლები
და შუა სამყაროს სხვა ობიექტები მოძრაობენ,
06:28
medium velocity at which rabbits and other Middle World objects move,
96
363000
3000
06:32
and hits another Middle World object, like a rock, it knocks itself out.
97
367000
3000
და შუა სამყაროს სხვა საგანთან, მაგალითად
ქვა, შეჯახებისას გონის დაკარგვა.
06:38
May I introduce Major General Albert Stubblebine III,
98
373000
5000
თქვენი ნებართვით, წარმოგიდგენთ
გენერალ-მაიორ ალბერტ სთაბლბაინ III-ს
06:44
commander of military intelligence in 1983.
99
379000
3000
1983 წელს სამხედრო
დაზვერვას ხელმძღანელობდა.
ვირჯინიაში, არლინგტონში, თავისი
კაბინეტის კედელს შესჩერებოდა
06:49
He stared at his wall in Arlington, Virginia, and decided to do it.
100
384000
4000
06:54
As frightening as the prospect was, he was going into the next office.
101
389000
4000
და მიუხედავად საშიში პერსპექტივისა,
მეორე კაბინეტში გასვლას აპირებდა.
07:00
He stood up, and moved out from behind his desk.
102
395000
3000
ადგა, მაგიდას მოშორდა.
07:05
What is the atom mostly made of? he thought. Space.
103
400000
3000
რისგან შედგება ატომი ძირითადად?
გაიფიქრა. სივრცე.
07:09
He started walking. What am I mostly made of? Atoms.
104
404000
5000
სვლა დაიწყო. მე რისგან
შევდგები ძირითადად? ატომებისგან.
07:15
He quickened his pace, almost to a jog now.
105
410000
2000
ფეხს აუჩქარა, თითქმის ძუნძულით წავიდა.
07:18
What is the wall mostly made of? Atoms.
106
413000
4000
კედელი რისგან შედგება ძირითადად?
ატომებისგან.
07:23
All I have to do is merge the spaces.
107
418000
3000
ანუ მე მხოლოდ სივრცეები უნდა შევრწყა.
07:27
Then, General Stubblebine banged his nose hard on the wall
108
422000
5000
და გენერალი სთაბლბაინი
ცხვირით საკუთარი კაბინეტის კედელს შეასკდა.
07:32
of his office. Stubblebine, who commanded 16,000 soldiers,
109
427000
5000
სთაბლბაინს, რომელიც 16 000
ჯარისკაცს ხელმძღვანელობდა,
07:38
was confounded by his continual failure to walk through the wall.
110
433000
3000
აგიჟებდა, რომ მისი კედელში გასვლის
ყველა მცდელობა ჩაიშალა.
07:42
He has no doubt that this ability will, one day, be a common tool
111
437000
3000
მას ეჭვიც არ ეპარება, რომ ერთ დღესაც,
ეს უნარი
07:45
in the military arsenal. Who would screw around with an army
112
440000
3000
სამხედრო არსენალის ერთერთი
იარაღი იქნება. მერე ვინ რას
07:48
that could do that? That's from an article in Playboy,
113
443000
4000
გაუბედავს ასეთ არმიას? ეს ფლეიბოის სტატიაში
07:53
which I was reading the other day. (Laughter)
114
448000
3000
წავიკითხე ამას წინათ. (სიცილი)
07:56
I have every reason to think it's true; I was reading Playboy
115
451000
2000
მე ყველა საფუძველი მაქვს, ვიფიქრო, რომ ეს სიმართლეა.
07:59
because I, myself, had an article in it. (Laughter)
116
454000
8000
რადგანაც მე თავადაც დამიწერია
სტატია ფლეიბოისთვის. (სიცილი)
08:07
Unaided human intuition schooled in Middle World
117
462000
4000
დახმარების გარეშე, შუა სამყაროში
აღზრდილი ადამიანის ინტუიციისათვის
08:12
finds it hard to believe Galileo when he tells us
118
467000
3000
რთულია დაუჯეროს გალილეოს,
როცა ის ამბობს, რომ
მძიმე და მსუბუქი ობიექტიც
ერთ დროს ჩამოვარდებოდნენ მიწაზე
08:15
a heavy object and a light object, air friction aside,
119
470000
3000
რომ არა ჰაერის წინააღმდეგობა.
08:19
would hit the ground at the same instant.
120
474000
1000
08:20
And that's because in Middle World, air friction is always there.
121
475000
4000
იმიტომ, რომ შუა სამყარო არ არსებობს
ჰაერის წინააღმდეგობის გარეშე.
08:24
If we'd evolved in a vacuum, we would expect them
122
479000
2000
ვაკუუმში რომ განვვითარებულიყავით,
ვიფიქრებდით, რომ
08:27
to hit the ground simultaneously. If we were bacteria,
123
482000
3000
ისინი მიწაზე ერთ მომენტში დაეცემოდნენ.
ბაქტერიები რომ ვყოფილიყავით,
08:30
constantly buffeted by thermal movements of molecules,
124
485000
3000
რომლებსაც მოლეკულათა
სითბური მოძრაობები მიმოაქცევს
08:33
it would be different,
125
488000
1000
- საქმე სხვანაირად იქნებოდა, მაგრამ ჩვენ,
08:35
but we Middle Worlders are too big to notice Brownian motion.
126
490000
3000
შუა სამყაროში, მეტად დიდები ვართ
იმისთვის, რომ ბრაუნის მოძრაობა შევამჩნიოთ.
08:39
In the same way, our lives are dominated by gravity
127
494000
3000
ზუსტად ასე, ჩვენი ცხოვრება
მიზიდულობით გამსჭვალულია,
08:42
but are almost oblivious to the force of surface tension.
128
497000
3000
ზედაპირული დაჭიმულობის ძალას კი
თითქმის ვერ ვაცნობიერებთ.
პატარა მწერისათვის კი პირიქით იქნებოდა.
08:46
A small insect would reverse these priorities.
129
501000
2000
08:50
Steve Grand -- he's the one on the left,
130
505000
2000
სთივ გრენდი - მარცხნივ რომელიც არის,
08:52
Douglas Adams is on the right -- Steve Grand, in his book,
131
507000
3000
მარჯვნივ დაგლას ადამსია.
სტივ გრენდი თავის წიგნში
08:55
"Creation: Life and How to Make It," is positively scathing
132
510000
4000
”კრეაცია: სიცოცხლე და მისი შექმნა ”
კატეგორიულად აკრიტიკებს
08:59
about our preoccupation with matter itself.
133
514000
3000
ჩვენს ჭარბ ინტერესს მატერიის მიმართ.
09:03
We have this tendency to think that only solid, material things
134
518000
4000
ჩვენ გვძალავს, რომ ვიფიქროთ,
რომ მხოლოდ მყარი, მატერიალური ნივთები
09:07
are really things at all. Waves of electromagnetic fluctuation
135
522000
5000
არიან რეალური საგნები.
ვაკუუმში ელექტრომაგნიტური
რხევით გამოწვეული ტალღები
არარეალურად გამოიყურება.
09:12
in a vacuum seem unreal.
136
527000
2000
09:15
Victorians thought the waves had to be waves in some material medium:
137
530000
4000
ვიქტორიანულ ეპოქაში ეგონათ, რომ ტალღები
მხოლოდ მატერიალური მედიუმში არსებობდნენ:
ეთერში. მაგრამ ჩვენთვის მატერია
იმიტომ არის ასეთი ”მოსახერხებელი”,
09:20
the ether. But we find real matter comforting only because
138
535000
4000
09:24
we've evolved to survive in Middle World,
139
539000
3000
რომ ჩვენი შუა სამყაროში გავიზარდეთ
09:28
where matter is a useful fiction.
140
543000
2000
სადაც მატერია სასარგებლო გამოგონებაა.
09:31
A whirlpool, for Steve Grand, is a thing with just as much reality
141
546000
3000
სთივ გრენდისთვის - მორევი,
ისეთივე რეალური საგანია,
09:35
as a rock.
142
550000
1000
როგორც ქვა.
09:38
In a desert plain in Tanzania, in the shadow of the volcano
143
553000
4000
ტანზანიის უდაბნოში,
ოლ დონიო ლენგაის ვულკანის ჩრდილში
09:42
Ol Donyo Lengai, there's a dune made of volcanic ash.
144
557000
3000
ვულკანური ფერფლის დიუნია.
09:46
The beautiful thing is that it moves bodily.
145
561000
3000
მშვენიერია, რადგან ის
ფიზიკურად გადაადგილდება.
09:50
It's what's technically known as a "barchan," and the entire dune
146
565000
3000
ეს ისაა, რასაც ბარხანს უწოდებენ.
ეს დიუნი მთლიანად
09:53
walks across the desert in a westerly direction
147
568000
3000
მოძრაობს უდაბნოში
დასავლეთის მიმართულებით
09:56
at a speed of about 17 meters per year.
148
571000
3000
წელიწადში 17 მეტრის სიჩქარით.
ის ინარჩუნებს ნახევარმთვარისებრ ფორმას
და წვეტების მიმართულებით გადაადგილდება.
10:00
It retains its crescent shape and moves in the direction of the horns.
149
575000
4000
10:04
What happens is that the wind blows the sand
150
579000
2000
საქმე იმაშია, რომ ქარი ქვიშას ერთ ფერდზე
10:07
up the shallow slope on the other side, and then,
151
582000
2000
ზევით ადევნის და შემდეგ, როცა
ქვიშა ზედა კიდეს აღწევს,
10:10
as each sand grain hits the top of the ridge,
152
585000
1000
10:11
it cascades down on the inside of the crescent,
153
586000
2000
ის ”ნახევარმთვარის” შიდა მხარეს,
მეორე ფერდზე ჩამოცურდება
10:14
and so the whole horn-shaped dune moves.
154
589000
3000
და ასე მოძრაობს ეს რქის ფორმის დიუნი
- ერთიანად.
10:20
Steve Grand points out that you and I are, ourselves,
155
595000
2000
სთივ გრენდი აღნიშნავს,
რომ მე და თქვენ, თავად
10:23
more like a wave than a permanent thing.
156
598000
2000
უფრო ტალღებივით ვართ,
ვიდრე საგნებივით.
ის მოუხმობს თავის მკითხველს, რომ
”გაიხსენოთ თქვენი ბავშვობის მოგონება
10:27
He invites us, the reader, to "think of an experience
157
602000
3000
10:30
from your childhood -- something you remember clearly,
158
605000
2000
- ის რაც ძალიან ნათლად გახსოვთ,
10:33
something you can see, feel, maybe even smell,
159
608000
2000
რასაც ხედავთ, შეიგრძნობთ,
სურნელიც კი გახსოვთ,
ისე თითქოს ახლაც იქ იყოთ.
10:36
as if you were really there.
160
611000
1000
10:37
After all, you really were there at the time, weren't you?
161
612000
4000
ბოლოსდაბოლოს, თქვნ ხომ მართლა იყავით იქ?
10:41
How else would you remember it?
162
616000
1000
აბა, როგორ დაიმახსოვრებდით ყველაფერ ამას?
10:43
But here is the bombshell: You weren't there.
163
618000
2000
მაგრამ საქმეც ამაშია:
თქვენ იქ არ ყოფილხართ.
10:46
Not a single atom that is in your body today was there
164
621000
3000
არცერთი ატომი, რომელიც ახლა თქვენ
სხეულშია არ ყოფილა იქ
10:49
when that event took place. Matter flows from place to place
165
624000
4000
როცა ის მოხდა, რაც გახსოვთ.
მატერია ერთი ადგილიდან მეორეში გადაედინება
10:53
and momentarily comes together to be you.
166
628000
2000
და ყოველ ერთ მომენტში
შედგება იმად, რასაც ”თქვენ” ქვია.
10:56
Whatever you are, therefore, you are not the stuff
167
631000
2000
რაც არ უნდა იყოთ ”თქვენ”,
თქვენ არ ხართ ის,
10:59
of which you are made.
168
634000
1000
რისგანაც თქვენ შედგებით.
თუ ახლა ყველაფერი ამისგან
თმა ყალყზე არ დაგიდგათ,
11:02
If that doesn't make the hair stand up on the back of your neck,
169
637000
2000
11:04
read it again until it does, because it is important."
170
639000
3000
კიდევ წაიკითხეთ, მანამ სანამ ასე არ
მოხდება, იმიტომ, რომ ეს მნიშვნელოვანია.”
11:09
So "really" isn't a word that we should use with simple confidence.
171
644000
4000
ამგვარად, სიტყვა "სინამდვილეში” არც ისე
მარტივად უნდა ვიხმაროთ ხოლმე.
ნეიტრინოს ტვინი რომ ქონდეს, რომელიც
11:14
If a neutrino had a brain,
172
649000
2000
11:16
which it evolved in neutrino-sized ancestors,
173
651000
2000
მის, ნეიტრინოს ზომის
წინაპრებში განვითარდა,
11:19
it would say that rocks really do consist of empty space.
174
654000
3000
ის იტყოდა, რომ ქვები მართლაც
ცარიელი სივრცისგან შედგებიან.
ჩვენი ტვინი საშუალო
ზომის წინაპრებში განვითარდა,
11:24
We have brains that evolved in medium-sized ancestors
175
659000
2000
11:26
which couldn't walk through rocks.
176
661000
2000
რომლებიც ქვაში ვერ გაივლიდნენ.
11:29
"Really," for an animal, is whatever its brain needs it to be
177
664000
4000
ცხოველისათვის "სინამდვილეში” არის ის,
რაც მის ტვინს სჭირდება, რომ იყოს
11:33
in order to assist its survival,
178
668000
2000
იმისათვის, რომ მას გადარჩენაში დაეხმაროს,
11:36
and because different species live in different worlds,
179
671000
2000
და იმიტომ, რომ სხვადასხვა სახეობები
სხვადასხვა სამყაროებში ცხოვრობენ
11:39
there will be a discomforting variety of "really"s.
180
674000
3000
”სინამდვილეში” -ც იმდენია,
რამდენიც ასეთი სამყარო.
11:45
What we see of the real world is not the unvarnished world
181
680000
4000
რასაც ჩვენ ვხედავთ, ეს არ არის
სამყაროს უცვლელი ხატი
11:49
but a model of the world, regulated and adjusted by sense data,
182
684000
4000
ის სამყაროს მოდელია, რომელიც შეგრძნებებით
განპირობებული და განსაზღვრულია,
11:54
but constructed so it's useful for dealing with the real world.
183
689000
3000
და ისეა აგებული, რომ სასარგებლოა
რეალურ სამყაროსთან ურთერთობისათვის.
11:58
The nature of the model depends on the kind of animal we are.
184
693000
3000
მოდელის ტიპი იმაზეა დამოკიდებული
თუ რა ტიპის არსება ვართ ჩვენ.
მფრინავ არსებას სხვა ტიპის
მოდელი სჭირდება,
12:02
A flying animal needs a different kind of model
185
697000
2000
12:05
from a walking, climbing or swimming animal.
186
700000
3000
ვიდრე მოსიარულე, მცოცავ და მცურავ არსებას.
12:08
A monkey's brain must have software capable of simulating
187
703000
4000
მაიმუნის ტვინს ისეთი
პროგრამული სოფტი სჭირდება, რომელიც
ხეებისა და ტოტების
სამგანზომილებიან სიმულაციას შექმნის.
12:13
a three-dimensional world of branches and trunks.
188
708000
2000
12:16
A mole's software for constructing models of its world
189
711000
3000
თხუნელას პროგრამული უზრუნველყოფა
12:19
will be customized for underground use.
190
714000
3000
მიწისქვეშა სამყაროს მოდელების
შექმნისათვის უნდა იყოს.
12:22
A water strider's brain doesn't need 3D software at all,
191
717000
4000
წყლის ობობის ტვინს სულაც არ სჭირდება
3D პროგრამული სოფტი,
12:26
since it lives on the surface of the pond
192
721000
2000
რადგანაც ტბის ზედაპირზე ცხოვრობს
12:28
in an Edwin Abbott flatland.
193
723000
2000
ედვინ ებოტის დაბლობზე.
12:32
I've speculated that bats may see color with their ears.
194
727000
4000
მე გამომითქვამს აზრი, რომ ღამურები
ფერებს ყურებით ხედავენ.
12:37
The world model that a bat needs in order to navigate
195
732000
3000
სამყაროს მოდელი, რომელიც
ღამურას სჭირდება
12:40
through three dimensions catching insects
196
735000
2000
3 განზომილებაში სამოძრაოდ
და მწერების დასაჭერად
12:42
must be pretty similar to the world model that any flying bird,
197
737000
3000
საკმაოდ უნდა გავდეს ნებისმიერი
მფრინავი ჩიტის მოდელს,
12:45
a day-flying bird like a swallow, needs to perform
198
740000
3000
რომელიც დღე ფრენს,
მაგალითად მერცხალი, რომელსაც
12:48
the same kind of tasks.
199
743000
1000
მსგავსი ამოცანები აქვს.
12:50
The fact that the bat uses echoes in pitch darkness
200
745000
2000
ის ფაქტი, რომ ღამურა უკუნეთ სიბნელეში,
ექოს იყენებს
12:53
to input the current variables to its model,
201
748000
2000
თავის მოდელში მიმდინარე
ცვლადების შესატანად,
12:56
while the swallow uses light, is incidental.
202
751000
2000
ხოლო მერცხალი სინათლეს,
შემთხვევითობაა.
12:59
Bats, I've even suggested, use perceived hues, such as red and blue,
203
754000
5000
მე იმასაც კი ვამბობ, რომ ღამურები,
აღქმულ ფერებს, როგორიცაა ლურჯი და წითელი
13:04
as labels, internal labels, for some useful aspect of echoes --
204
759000
6000
იარლიყებივით იყენებენ, ექოს რიგი
სასარგებლო მახასიათებლებისათვის -
13:11
perhaps the acoustic texture of surfaces, furry or smooth and so on,
205
766000
4000
შეიძლება ეს იყოს ზედაპირის
აკუსტიკური ფაქტურა, გლუვი, ბეწვიანი, ა.შ.
13:15
in the same way as swallows or, indeed, we, use those
206
770000
4000
ისევე, როგორც მერცხლები,
ან თუნდაც ჩვენ ვიყენებთ
13:19
perceived hues -- redness and blueness etc. --
207
774000
2000
ამ აღქმულ ფერებს - წითელი და ლურჯი ან სხვა
13:22
to label long and short wavelengths of light.
208
777000
2000
იმისათვის, რომ სინათლის
გრძელი და მოკლე ტალღები აღვნიშნოთ.
13:24
There's nothing inherent about red that makes it long wavelength.
209
779000
3000
თანდაყოლილი საფუძველი იმისა, რომ
წითელი იყოს გრძელი ტალღა - არ არსებობს.
13:29
And the point is that the nature of the model is governed by
210
784000
2000
არსი იმაშია, რომ მოდელის ტიპი იმით
განისაზღვრება თუ რისთვის არის საჭირო ის,
13:31
how it is to be used, rather than by the sensory modality involved.
211
786000
5000
და არა იმით, თუ რომელი სენსორული
მოდალობა მონაწილეობს მასში.
თავად ჯეი. ბი. ეს. ჰოლდეინსაც
ქონდა მოსაზრება
13:38
J. B .S. Haldane himself had something to say about animals
212
793000
2000
ცხოველებზე, რომლებისთვისაც
ყნოსვა მთავარი შეგრძნებაა.
13:41
whose world is dominated by smell.
213
796000
2000
ძაღლებს შეუძლიათ გაარჩიონ
ორი მეტად მსგავსი ცხიმმჟავა:
13:44
Dogs can distinguish two very similar fatty acids, extremely diluted:
214
799000
5000
13:49
caprylic acid and caproic acid.
215
804000
3000
კაპრილის მჟავა და კაპრონის მჟავა.
13:52
The only difference, you see, is that one has an extra pair of
216
807000
3000
ერთადერთი სხვაობა კი ისაა,
რომ ერთერთის ჯაჭვში ნახშირბადის
13:55
carbon atoms in the chain.
217
810000
1000
ატომების ერთი ზედმეტი წყვილია.
13:57
Haldane guesses that a dog would probably be able to place the acids
218
812000
4000
ჰოლდეინი ვარაუდობს, რომ ძაღლს შეუძლია
მჟავები, მათი სუნის მიხედვით,
14:01
in the order of their molecular weights by their smells,
219
816000
3000
განალაგოს მათი მოლეკულური
წონების შესაბამისად,
როგორც ადამიანს შეუძლია,
პიანინოს სიმები განალაგოს
14:05
just as a man could place a number of piano wires
220
820000
2000
14:08
in the order of their lengths by means of their notes.
221
823000
2000
სიგრძის მიხედვით, ნოტების საშუალებით.
კიდევ ერთი მჟავა არსებობს - კაპრინის,
14:12
Now, there's another fatty acid, capric acid,
222
827000
3000
რომელიც იმ ორის მსგავსია,
14:16
which is just like the other two,
223
831000
1000
14:17
except that it has two more carbon atoms.
224
832000
2000
უბრალოდ მას ორით მეტი
ნახშირბადის ატომი აქვს.
14:20
A dog that had never met capric acid would, perhaps,
225
835000
3000
ძაღლს, რომელიც კაპრინის
მჟავას არ იცნობს, შესაძლოა
14:23
have no more trouble imagining its smell than we would have trouble
226
838000
4000
ისევე არ გაუჭირდეს მისი სუნის წარმოდგენა,
როგორც ჩვენ არ გაგვიჭირდებოდა
საყვირის ერთით მაღალი ნოტის
ჟღერადობის წარმოდგენა
14:28
imagining a trumpet, say, playing one note higher
227
843000
3000
14:31
than we've heard a trumpet play before.
228
846000
2000
ვიდრე მანამდე მოგვისმენია.
იქნებ ძაღლები, მარტორქები და სხვა
ყნოსვაგანვითარებული ცხოველები
14:36
Perhaps dogs and rhinos and other smell-oriented animals
229
851000
4000
ფერებით გრძნობენ სუნს.
14:41
smell in color. And the argument would be
230
856000
3000
14:44
exactly the same as for the bats.
231
859000
1000
არგუმენტი ზუსტად
ღამურების მსგავსი იქნებოდა.
შუა სამყარო -
ზომებისა და სიჩქარეების სპექტრი
14:48
Middle World -- the range of sizes and speeds
232
863000
3000
რომელიც ჩვენთვის ინტუიტურად კომფორტულია
14:52
which we have evolved to feel intuitively comfortable with --
233
867000
3000
14:55
is a bit like the narrow range of the electromagnetic spectrum
234
870000
4000
ცოტა ელექტომაგნიტური სპექტრის
ვიწრო დიაპაზონს წააგავს,
14:59
that we see as light of various colors.
235
874000
3000
რომელსაც ჩვენ სხვადასხვა
ფერის სინათლედ ვხედავთ.
15:02
We're blind to all frequencies outside that,
236
877000
2000
მის მიღმა სიხშირეებს ჩვენ ვერ ვხედავთ,
15:04
unless we use instruments to help us.
237
879000
3000
რამე ინსტრუმენტები თუ არ დავიხმარეთ.
15:09
Middle World is the narrow range of reality
238
884000
3000
შუა სამყარო რეალობის ვიწრო დიაპაზონია
15:12
which we judge to be normal, as opposed to the queerness
239
887000
3000
რომელსაც ჩვენ ნორმალურს
ვუწოდებთ, იმ უცნაური
15:15
of the very small, the very large and the very fast.
240
890000
3000
ძალიან მცირე, ძალიან დიდი და
ძალიან სწრაფისგან განსხვავებით.
შეგვიძლია შეუძლებლობების
მსგავსი შკალა ავაგოთ:
15:20
We could make a similar scale of improbabilities;
241
895000
2000
15:23
nothing is totally impossible.
242
898000
2000
არაფერია სრულიად შეუძლებელი.
15:25
Miracles are just events that are extremely improbable.
243
900000
3000
სასწაულები მხოლოდ უკიდურესად
შეუძლებელი ხდომილებებია.
15:29
A marble statue could wave its hand at us; the atoms that make up
244
904000
4000
მარმარილოს ქანდაკებამ შესაძლოა ხელი
დაგვიქნიოს; ატომები, რომლებისგანაც
15:33
its crystalline structure are all vibrating back and forth anyway.
245
908000
3000
მისი კრისტალური სტრუქტურა შედგება
ისედაც ვიბრირებენ წინ და უკან.
იმიტომ, რომ ისინი ძალიან ბევრია და
15:37
Because there are so many of them,
246
912000
1000
იმიტომ, რომ მათ შორის
შეთანხმება არ არის იმაზე
15:39
and because there's no agreement among them
247
914000
1000
თუ საით იმოძრაონ, მარმარილო,
15:41
in their preferred direction of movement, the marble,
248
916000
2000
შუა სამყაროში, ჩანს, რომ კლდესავით მყარია.
15:44
as we see it in Middle World, stays rock steady.
249
919000
3000
15:47
But the atoms in the hand could all just happen to move
250
922000
2000
მაგრამ ატომები შეიძლება ამოძრავდნენ კიდეც
15:49
the same way at the same time, and again and again.
251
924000
3000
ერთი მიმართულებით,
ერთ მომენტში, კიდევ და კიდევ.
15:52
In this case, the hand would move and we'd see it waving at us
252
927000
4000
ამ შემთხვევაში, ხელიც ამოძრავდება
და ჩვენც დავინახავთ ამას.
15:56
in Middle World. The odds against it, of course, are so great
253
931000
4000
თუმცა ალბათობა, რომ
ეს მოხდეს ისეთი მცირეა,
16:00
that if you set out writing zeros at the time of
254
935000
3000
რომ სამყაროს შექმნიდან მოყოლებული
16:03
the origin of the universe, you still would not have
255
938000
3000
ნულების წერა რომ დაგვეწყო,
დღემდე მაინც ვერ დაწერდი საკმარის ნულებს.
16:06
written enough zeros to this day.
256
941000
1000
ევოლუციამ შუა სამყაროში
არ აღგვჭურვა უნარით
გავიგოთ შეუძლებელი ხდომილებები;
ცოტა ხანი ვცხოვრობთ.
16:12
Evolution in Middle World has not equipped us to handle
257
947000
1000
16:13
very improbable events; we don't live long enough.
258
948000
2000
ის რაც შეუძლებლად გამოიყურება
შუა სამყაროში,
16:16
In the vastness of astronomical space and geological time,
259
951000
4000
შეიძლება გარდაუვალი აღმოჩნდეს
16:21
that which seems impossible in Middle World
260
956000
2000
ასტრონომიული სივრცისა
და გეოლოგიური დროის უკიდეგანობაში.
16:24
might turn out to be inevitable.
261
959000
2000
ამაზე ფიქრის ერთი ხერხია
პლანეტების დათვლა.
16:28
One way to think about that is by counting planets.
262
963000
3000
ჩვენ არ ვიცით რამდენი პლანეტაა სამყაროში,
16:32
We don't know how many planets there are in the universe,
263
967000
1000
დიდი მიახლოებით ივარაუდება, რომ
10-დან 20-მდე, ან 100 მილიარდ მილიარდი.
16:34
but a good estimate is about 10 to the 20, or 100 billion billion.
264
969000
3000
ეს სიცოცხლის შეუძლებლობის შეფასების
16:38
And that gives us a nice way to express our estimate
265
973000
2000
გამოხატვის კარგი გზაა.
16:41
of life's improbability.
266
976000
2000
ამ შეუძლებლობების სპექტრში, რომელიც
16:44
Could make some sort of landmark points
267
979000
2000
16:46
along a spectrum of improbability, which might look like
268
981000
3000
ელექტრომაგნიტურ სპექტრს შეიძლება გავდეს,
16:49
the electromagnetic spectrum we just looked at.
269
984000
3000
შემიძლია საკვანძო წერტილებიც აღვნიშნო.
თუკი სიცოცსლე რომელიმე პლანეტაზე
მხოლოდ ერთხელ წარმოიშვა -
16:54
If life has arisen only once on any --
270
989000
2000
ანუ ვგულისხმობ, სიცოცხლე შესაძლოა
ყოველ პლანეტაზე წარმოქმნილიყო,
16:58
if -- if life could -- I mean, life could originate once per planet,
271
993000
3000
17:01
could be extremely common, or it could originate once per star,
272
996000
4000
ძალიან ხშირი იქნებოდა, ან ყოველ ვარსკვლავთან დაკავშირებით წარმოქმნილიყო,
17:06
or once per galaxy or maybe only once in the entire universe,
273
1001000
4000
ან გალაქტიკაში ერთი წარმოქმნილიყო,
ან მთელ სამყაროში ერთი ყოფილიყო,
ასეთ შემთხვევაში ეს დედამიწაზე იქნებოდა.
და სადღაც იქ, ზევით
17:11
in which case it would have to be here. And somewhere up there
274
1006000
3000
17:14
would be the chance that a frog would turn into a prince
275
1009000
2000
შესაძლებელი იქნებოდა
გომბეშოს უფლისწულად გადაქცევა
17:16
and similar magical things like that.
276
1011000
3000
და მსგავსი სასწაულები.
17:20
If life has arisen on only one planet in the entire universe,
277
1015000
3000
თუკი სიცოცხლე მხოლოდ ერთ
პლანეტაზეა მთელ სამყაროში
17:24
that planet has to be our planet, because here we are talking about it.
278
1019000
4000
ეს ჩვენი პლანეტაა.
აგერ ვდგავართ და ამაზე ვსაუბრობთ.
17:28
And that means that if we want to avail ourselves of it,
279
1023000
2000
ეს კი ნიშნავს, რომ
თუ გვინდა ის გამოვიყენოთ,
სიცოცხლის საწყისებში შეგვიძლია ვივარაუდოთ
ისეთი ქიმიური ხდომილებები,
17:31
we're allowed to postulate chemical events in the origin of life
280
1026000
3000
17:35
which have a probability as low as one in 100 billion billion.
281
1030000
3000
რომელთა ალბათობა მცირეა, როგორც
ერთი 100 მილიარდ მილიარდიდან.
17:39
I don't think we shall have to avail ourselves of that,
282
1034000
2000
თუმცა მე არ ვფიქრობ, რომ ეს დაგვჭირდეს,
იმიტომ, რომ მე ეჭვი მაქვს, რომ სიცოცხლე საკმაოდ ხშირია სამყაროში.
17:42
because I suspect that life is quite common in the universe.
283
1037000
2000
როცა ვამბობ, საკმაოდ ხშირია,
ის შეიძლება მაინც ისეთი იშვიათი იყოს,
17:45
And when I say quite common, it could still be so rare
284
1040000
2000
17:48
that no one island of life ever encounters another,
285
1043000
3000
რომ სიცოცხლის არცერთი კუნძული
არ შეხვდეს მეორეს.
საკმაოდ სევდიანი აზრია.
17:52
which is a sad thought.
286
1047000
1000
როგორ შეგვიძლია გავიგოთ ”უფრო საოცარი,
ვიდრე ძალგვიძს ვივარაუდოთ”?
17:55
How shall we interpret "queerer than we can suppose?"
287
1050000
2000
უფრო უცნაური ვიდრე
პრინციპში წარმოდგენადია,
17:58
Queerer than can in principle be supposed,
288
1053000
2000
ან უბრალოდ უფრო უცნაური
ვიდრე ჩვენ შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ,
18:01
or just queerer than we can suppose, given the limitations
289
1056000
2000
18:04
of our brain's evolutionary apprenticeship in Middle World?
290
1059000
4000
შუა სამყაროში ევოლუციის შედეგად
ჩვენი ტვინის შეზღუდული შესაძლებლობებით?
შევძლებდით წვრთნითა და ვარჯიშით
შუა სამყაროს
18:09
Could we, by training and practice, emancipate ourselves
291
1064000
3000
18:12
from Middle World and achieve some sort of intuitive,
292
1067000
2000
შეზღუდვების დაძლევას და ძალიან მცირეს
და ძალიან დიდის, რაღაც ინტუიტურ,
18:15
as well as mathematical, understanding of the very small
293
1070000
3000
18:18
and the very large? I genuinely don't know the answer.
294
1073000
3000
ასევე მათემატიკურ გაგებას? მართლა არ ვიცი.
ნეტავი, შევძლებდით, რომ მაგალითად გაგვეგო
18:22
I wonder whether we might help ourselves to understand, say,
295
1077000
2000
კვანტური თეორია, ბავშვებს ადრეული
ასაკიდანვე, რომ ეთამაშათ
18:25
quantum theory, if we brought up children to play computer games,
296
1080000
3000
ისეთი კომპიუტერული თამაშები,
რომელშიც იქნებოდა წარმოსახვითი სამყარო
18:29
beginning in early childhood, which had a sort of
297
1084000
2000
სადაც ბურთები ეკრანზე
ორ ნაპრალში იმოძრავებდნენ.
18:32
make-believe world of balls going through two slits on a screen,
298
1087000
2000
18:34
a world in which the strange goings on of quantum mechanics
299
1089000
3000
სამყარო, სადაც კვანტური
მექანიკის უცნაური მოძრაობები
18:37
were enlarged by the computer's make-believe,
300
1092000
3000
კომპიუტერულად გადიდებულად გამოჩნდებოდა,
18:40
so that they became familiar on the Middle-World scale of the stream.
301
1095000
3000
რომ შუა სამყაროს საზომებით გაზომილიყო.
18:44
And, similarly, a relativistic computer game in which
302
1099000
3000
ასევე, ფარდობითი კომპიუტერული
თამაშები, რომლებშიც
18:47
objects on the screen manifest the Lorenz Contraction, and so on,
303
1102000
4000
ეკრანზე საგნების ლორენცისეული
შემოკლება და ა.შ. გამოისახებოდა
18:52
to try to get ourselves into the way of thinking --
304
1107000
2000
რომ ამგვარად ფიქრი დაგვეწყო --
18:54
get children into the way of thinking about it.
305
1109000
2000
ბავშვებს დაეწყოთ ამაზე ფიქრი.
18:57
I want to end by applying the idea of Middle World
306
1112000
3000
მინდა შუა სამყაროს იდეა გამოვიყენო
19:01
to our perceptions of each other.
307
1116000
2000
ჩვენს მიერ ერთმანეთის აღქმაში.
მეცნიერთა უმეტესობა დღეს
გონების მექანისტურ ხედვას იზიარებს:
19:04
Most scientists today subscribe to a mechanistic view of the mind:
308
1119000
3000
19:08
we're the way we are because our brains are wired up as they are;
309
1123000
3000
ჩვენ ასეთები იმიტომ ვართ,
რომ ჩვენი ტვინი ასეა მოწყობილი;
ჩვენი ჰორმონები ასეა მოწყობილი.
19:12
our hormones are the way they are.
310
1127000
1000
განსხვავებული ვიქნებოდით,
სხვა ხასიათი გვექნებოდა
19:13
We'd be different, our characters would be different,
311
1128000
2000
19:15
if our neuro-anatomy and our physiological chemistry were different.
312
1130000
4000
ჩვენი ნეირო-ანატომია და ფიზიოლოგიური
ქიმია განსხვავებული, რომ ყოფილიყო.
19:20
But we scientists are inconsistent. If we were consistent,
313
1135000
3000
მაგრამ მეცნიერები არათანმიმდევრულნი ვართ.
ასე რომ არ იყოს
19:24
our response to a misbehaving person, like a child-murderer,
314
1139000
3000
ცუდი ქცევის ადამიანზე ჩვენი რეაქცია,
მაგალითად ბავშვის მკვლელზე
19:27
should be something like, this unit has a faulty component;
315
1142000
3000
უნდა იყოს რაღაც ასეთი -
ამ მანქანაში რაღაც ნაწილი გაფუჭდა და
19:30
it needs repairing. That's not what we say.
316
1145000
3000
შესაკეთებელია. მაგრამ ასე არ ვფიქრობთ.
19:33
What we say -- and I include the most austerely mechanistic among us,
317
1148000
4000
ჩვენ ვამბობთ, ჩვენ შორის
ყველაზე მექანისტურებიც კი,
19:37
which is probably me --
318
1152000
1000
მათ რიცხვში მეც ვარ,
19:38
what we say is, "Vile monster, prison is too good for you."
319
1153000
4000
ჩვენ ვამბობთ ”საზიზღარო მონსტრო,
ციხეც კი პატარა სასჯელია შენთვის”.
19:42
Or worse, we seek revenge, in all probability thereby triggering
320
1157000
4000
ან უარესი, შურისძიება გვინდა,
რითიც დიდი ალბათობით
19:46
the next phase in an escalating cycle of counter-revenge,
321
1161000
3000
იქიდან რევანშის შანსს ვზრდით,
19:49
which we see, of course, all over the world today.
322
1164000
2000
რაც მთელ მსოფლიოში ხდება დღეს.
მოკლედ, როცა სწავლულებივით ვფიქრობთ,
19:52
In short, when we're thinking like academics,
323
1167000
2000
19:55
we regard people as elaborate and complicated machines,
324
1170000
3000
ადამიანები რთული და კომპლექსური
მანქანები გვგონია,
19:58
like computers or cars, but when we revert to being human
325
1173000
4000
როგორც კომპიუტერები ან ავტომანქანები,
მაგრამ როცა ადამიანურ ამპლუას ვუბრუნდებით
20:03
we behave more like Basil Fawlty, who, we remember,
326
1178000
3000
უფრო ბაზილ ფოლტივით ვიქცევით -
გვახსოვს ხომ? -
20:06
thrashed his car to teach it a lesson when it wouldn't start
327
1181000
3000
თავის მანქანას ურტყამდა,
ჭკუა რომ ესწავლებინა,
20:09
on gourmet night. (Laughter)
328
1184000
3000
გურმანების ღამეს რომ არ დაიქოქა.
(სიცილი)
მანქანების და კომპიუტერების
პერსონოფიცირების მიზეზი ისაა, რომ
20:13
The reason we personify things like cars and computers
329
1188000
3000
20:16
is that just as monkeys live in an arboreal world
330
1191000
3000
როგორც მაიმუნები ცხოვრობენ
ხეების სამყაროში
20:19
and moles live in an underground world
331
1194000
3000
თხუნელები მიწისქვეშა სამყაროში
20:22
and water striders live in a surface tension-dominated flatland,
332
1197000
3000
და წყლის ობობები ზედაპირული დაჭიმულობით
გამსჭვალულ დაბლობებში
20:26
we live in a social world. We swim through a sea of people --
333
1201000
4000
ჩვენ - სოციალურ სამყაროში ვცხოვრობთ.
ადამიანების ზღვაში ვცურავთ -
20:30
a social version of Middle World.
334
1205000
2000
შუა სამყაროს სოციალურ ვერსიაში.
ჩვენ ასე განვვითარდით,
გავხდით შესანიშნავი ფსიქოლოგები
20:34
We are evolved to second-guess the behavior of others
335
1209000
2000
20:37
by becoming brilliant, intuitive psychologists.
336
1212000
3000
რომლებიც წინასწარ ვვარაუდობთ
სხვათა ქცევებს.
20:41
Treating people as machines
337
1216000
2000
ადამიანების მანქანებად დანახვა
20:43
may be scientifically and philosophically accurate,
338
1218000
3000
შესაძლოა მეცნიერულად და
ფილოსოფიურად სწორია,
მაგრამ ეს უაზრო დროის კარგვაა
20:47
but it's a cumbersome waste of time
339
1222000
1000
20:48
if you want to guess what this person is going to do next.
340
1223000
3000
თუკი გინდა გამოიცნო, როგორ მოიქცევა
ეს ადამიანი ცოტა ხანში.
პიროვნების მოდელირების ეკონომიკურად
გამართლებული გზაა,
20:52
The economically useful way to model a person
341
1227000
2000
20:55
is to treat him as a purposeful, goal-seeking agent
342
1230000
3000
ის მიზანდასახულ, აზრიან არსებად მიიჩნიო
20:58
with pleasures and pains, desires and intentions,
343
1233000
2000
რომელსაც სიამოვნებს და სტკივა,
აქვს სურვილები,
21:01
guilt, blame-worthiness.
344
1236000
1000
ბრალი მიუძღვის და დამნაშავეა.
21:03
Personification and the imputing of intentional purpose
345
1238000
4000
პერსონიფიცირება და განზრახვების მიწერა
ადამიანების მოდელირების იმდენად
წარმატებული ხერხია, რომ
21:08
is such a brilliantly successful way to model humans,
346
1243000
2000
არ არის გასაკვირი, რომ
იგივე მოდელირების პროგრამა
21:11
it's hardly surprising the same modeling software
347
1246000
3000
21:14
often seizes control when we're trying to think about entities
348
1249000
4000
იწყებს მუშაობას მაშინაც,
როცა ისეთ რამეზე ვფიქრობთ,
21:18
for which it's not appropriate, like Basil Fawlty with his car
349
1253000
3000
რისთვისაც ის არ გამოდგება - როგორც
ბაზილი მანქანაზე ან როგორც მილიონიბით
21:21
or like millions of deluded people with the universe as a whole. (Laughter)
350
1256000
8000
შეცდომაში შეყვანილი ადამიანი -
სამყაროზე, როგორც ერთ მთლიანობაზე (სიცილი)
21:29
If the universe is queerer than we can suppose,
351
1264000
2000
თუ სამყარო უფრო უცნაურია
ვიდრე შეგვიძლია ვივარაუდოთ,
21:32
is it just because we've been naturally selected to suppose
352
1267000
3000
ნეტა, ეს მხოლოდ იმიტომ ხდება, რომ
ჩვენ ბუნებრივად მოგვყვება
21:35
only what we needed to suppose in order to survive
353
1270000
3000
ვივარაუდოთ მხოლოდ ის,
რაც გადარჩენისთვის გვჭირდებოდა
21:38
in the Pleistocene of Africa?
354
1273000
2000
აფრიკულ პლეისტოცენში?
21:41
Or are our brains so versatile and expandable that we can
355
1276000
4000
თუ, ჩვენი ტვინები მოქნილია და
გაფართოების უნარი აქვთ
21:45
train ourselves to break out of the box of our evolution?
356
1280000
4000
და ჩვენ შეგვიძლია თავი დავაღწიოთ
ევოლუციის ბორკილებს?
და ბოლოს, არის რამე სამყაროში ისეთი
უცნაური, რომ არანაირი არსების ფილოსოფიას,
21:50
Or, finally, are there some things in the universe so queer
357
1285000
4000
21:54
that no philosophy of beings, however godlike, could dream them?
358
1289000
6000
რაც არ უნდა ღმერთისებრი იყოს
ის, არ შეუძლია მისი წარმოსახვა.
22:01
Thank you very much.
359
1296000
1000
დიდი მადლობა.
Translated by ababinili ababinili
Reviewed by Salome Shelia

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Richard Dawkins - Evolutionary biologist
Oxford professor Richard Dawkins has helped steer evolutionary science into the 21st century, and his concept of the "meme" contextualized the spread of ideas in the information age. In recent years, his devastating critique of religion has made him a leading figure in the New Atheism.

Why you should listen

As an evolutionary biologist, Richard Dawkins has broadened our understanding of the genetic origin of our species; as a popular author, he has helped lay readers understand complex scientific concepts. He's best-known for the ideas laid out in his landmark book The Selfish Gene and fleshed out in The Extended Phenotype: the rather radical notion that Darwinian selection happens not at the level of the individual, but at the level of our DNA. The implication: We evolved for only one purpose — to serve our genes.

Of perhaps equal importance is Dawkins' concept of the meme, which he defines as a self-replicating unit of culture -- an idea, a chain letter, a catchy tune, an urban legend -- which is passed person-to-person, its longevity based on its ability to lodge in the brain and inspire transmission to others. Introduced in The Selfish Gene in 1976, the concept of memes has itself proven highly contagious, inspiring countless accounts and explanations of idea propagation in the information age.

In recent years, Dawkins has become outspoken in his atheism, coining the word "bright" (as an alternate to atheist), and encouraging fellow non-believers to stand up and be identified. His controversial, confrontational 2002 TED talk was a seminal moment for the New Atheism, as was the publication of his 2006 book, The God Delusion, a bestselling critique of religion that championed atheism and promoted scientific principles over creationism and intelligent design.

More profile about the speaker
Richard Dawkins | Speaker | TED.com

Data provided by TED.

This site was created in May 2015 and the last update was on January 12, 2020. It will no longer be updated.

We are currently creating a new site called "eng.lish.video" and would be grateful if you could access it.

If you have any questions or suggestions, please feel free to write comments in your language on the contact form.

Privacy Policy

Developer's Blog

Buy Me A Coffee