TEDGlobal 2005
Richard Dawkins: Why the universe seems so strange
Richard Dawkins o naszym "dziwnym" wszechświecie.
Filmed:
Readability: 4.6
4,013,427 views
Biolog Richard Dawkins opisuje "myślenie o nieprawdopodobnym", obserwując jak ludzkie ograniczenia w rozumieniu otoczenia zawężają nasze poznanie wszechświata.
Richard Dawkins - Evolutionary biologist
Oxford professor Richard Dawkins has helped steer evolutionary science into the 21st century, and his concept of the "meme" contextualized the spread of ideas in the information age. In recent years, his devastating critique of religion has made him a leading figure in the New Atheism. Full bio
Oxford professor Richard Dawkins has helped steer evolutionary science into the 21st century, and his concept of the "meme" contextualized the spread of ideas in the information age. In recent years, his devastating critique of religion has made him a leading figure in the New Atheism. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:25
My title: "Queerer than we can suppose: The strangeness of science."
0
0
6000
Mój tytuł: "Dziwniejszy niż możemy przypuszczać. Dziwactwa nauki"
00:31
"Queerer than we can suppose" comes from J.B.S. Haldane,
1
6000
3000
Pierwsza część tytułu pochodzi od J.B.S. Haldane'a
00:34
the famous biologist, who said, "Now, my own suspicion is
2
9000
3000
znanego biologa, który powiedział: "Podejrzewam, że
00:38
that the universe is not only queerer than we suppose,
3
13000
4000
wszechświat jest nie tylko dziwniejszy niż przypuszczamy,
00:42
but queerer than we can suppose.
4
17000
2000
ale dziwniejszy niż jesteśmy w stanie przypuszczać.
00:44
I suspect that there are more things in heaven and earth
5
19000
3000
Na niebie i ziemi jest nie tylko więcej rzeczy
00:47
than are dreamed of, or can be dreamed of, in any philosophy."
6
22000
5000
niż nam się śniło, ale więcej niż możemy wyśnić."
00:53
Richard Feynman compared the accuracy of quantum theories --
7
28000
5000
Richard Feynman porównał dokładność teorii kwantowej
00:58
experimental predictions -- to specifying the width of North America
8
33000
5000
w przewidywaniu eksperymentów do określenia szerokości Ameryki Płn.
01:03
to within one hair's breadth of accuracy.
9
38000
4000
z dokładnością do grubości włosa.
01:07
This means that quantum theory has got to be in some sense true.
10
42000
5000
To oznacza, że teoria kwantów musi w pewnym sensie być prawdą.
01:12
Yet the assumptions that quantum theory needs to make
11
47000
2000
A jednak założenia w takiej teorii,
01:14
in order to deliver those predictions are so mysterious
12
49000
3000
aby przewidywania się sprawdzały są tak tajemnicze,
01:18
that even Feynman himself was moved to remark,
13
53000
3000
że nawet sam Feynman powiedział:
01:21
"If you think you understand quantum theory,
14
56000
3000
"Jeśli myślisz, że rozumiesz teorię kwantów,
01:24
you don't understand quantum theory."
15
59000
3000
to znaczy, że jej nie rozumiesz."
01:27
It's so queer that physicists resort to one or another
16
62000
5000
To jest takie "dziwne", że fizycy uciekają się od jednego
01:32
paradoxical interpretation of it.
17
67000
2000
do drugiego paradoksalnego wytłumaczenia.
01:34
David Deutsch, who's talking here, in "The Fabric of Reality,"
18
69000
5000
David Deutch w książce "Struktura rzeczywistości"
01:39
embraces the "many worlds" interpretation of quantum theory,
19
74000
6000
wychwala interpretację o nazwie "Teoria wielu światów"
01:45
because the worst that you can say about it is
20
80000
2000
ponieważ najgorsze, co o niej można powiedzieć
01:47
that it's preposterously wasteful.
21
82000
2000
to, że jest absurdalnie rozrzutna.
01:49
It postulates a vast and rapidly growing number of universes
22
84000
4000
Mówi, że wielka i raptownie rosnąca liczba wszechświatów
01:54
existing in parallel -- mutually undetectable except through
23
89000
4000
istnieje równolegle, są niewykrywalne, za wyjątkiem
01:58
the narrow porthole of quantum mechanical experiments.
24
93000
6000
szczeliny w eksperymentach mechaniki kwantowej.
02:04
And that's Richard Feynman.
25
99000
3000
To jest właśnie Richard Feynman.
02:07
The biologist Lewis Wolpert
26
102000
3000
Biolog Lewis Wolpert
02:10
believes that the queerness of modern physics
27
105000
2000
jest przekonany, że dziwność współczesnej fizyki
02:12
is just an extreme example. Science, as opposed to technology,
28
107000
4000
to tylko skrajny przykład. Nauka, w przeciwieństwie do technologii,
02:16
does violence to common sense.
29
111000
3000
krzywdzi zdrowy rozsądek.
02:19
Every time you drink a glass of water, he points out,
30
114000
3000
Wskazuje on, że za każdym razem jak pijesz szklankę wody,
02:23
the odds are that you will imbibe at least one molecule
31
118000
3000
są szanse, że połkniesz cząsteczkę wody,
02:26
that passed through the bladder of Oliver Cromwell. (Laughter)
32
121000
5000
która przeszła kiedyś przez pęcherz Oliviera Cromwella. (Śmiech)
02:31
It's just elementary probability theory.
33
126000
3000
To podstawowy rachunek prawdopodobieństwa.
02:34
The number of molecules per glassful is hugely greater
34
129000
3000
Liczba cząsteczek w szklance wody jest znacznie większa
02:38
than the number of glassfuls, or bladdersful, in the world --
35
133000
3000
niż liczba szklanek, czy pęcherzy na świecie.
02:41
and, of course, there's nothing special about Cromwell
36
136000
3000
Oczywiście, nie ma nic specjalnego w pęcherzu Cromwella.
02:44
or bladders. You have just breathed in a nitrogen atom
37
139000
3000
Właśnie masz w płucach atom azotu,
02:47
that passed through the right lung of the third iguanodon
38
142000
3000
który przechodził przez prawe płuco iguandona (dinozaur)
02:51
to the left of the tall cycad tree.
39
146000
2000
trzeciego na lewo obok drzewa cycad.
02:56
"Queerer than we can suppose."
40
151000
2000
"Dziwniejsze niż możemy przypuszczać."
03:00
What is it that makes us capable of supposing anything,
41
155000
3000
Co powoduje, że możemy przypuszczać cokolwiek
03:03
and does this tell us anything about what we can suppose?
42
158000
3000
i czy to nam mówi coś o tym, co możemy przypuszczać ?
03:07
Are there things about the universe that will be
43
162000
3000
Czy istnieje wiedza o wszechświecie
03:10
forever beyond our grasp, but not beyond the grasp of some
44
165000
4000
poza naszym zasięgiem, ale nie poza zasięgiem
03:14
superior intelligence? Are there things about the universe
45
169000
3000
bardziej rozwiniętej inteligencji? Czy są we wszechświecie
03:18
that are, in principle, ungraspable by any mind,
46
173000
4000
rzeczy, z natury nieosiągalne dla naszego umysłu,
03:22
however superior?
47
177000
2000
jakkolwiek rozwiniętego?
03:25
The history of science has been one long series
48
180000
3000
Historia nauki to długa seria
03:28
of violent brainstorms, as successive generations
49
183000
3000
gwałtownych burz mózgów, w których pokolenia
03:32
have come to terms with increasing levels of queerness
50
187000
3000
godzą się z coraz dziwniejszą wiedzą o wszechświecie.
03:35
in the universe.
51
190000
1000
godzą się z coraz dziwniejszą wiedzą o wszechświecie.
03:37
We're now so used to the idea that the Earth spins --
52
192000
2000
Przyzwyczailiśmy się do tego, że Ziemia się obraca
03:40
rather than the Sun moves across the sky -- it's hard for us to realize
53
195000
3000
a nie, że Słońce wędruje po niebie i trudno sobie wyobrazić
03:43
what a shattering mental revolution that must have been.
54
198000
3000
jak wstrząsającą rewolucją intelektualną było to kiedyś.
03:47
After all, it seems obvious that the Earth is large and motionless,
55
202000
3000
Wydaje się, że Ziemia jest ogromna i nieruchoma,
03:51
the Sun small and mobile. But it's worth recalling
56
206000
4000
a Słońce małe i ruchome. Ale warto odnotować
03:55
Wittgenstein's remark on the subject.
57
210000
1000
pytanie Wittgensteina:
03:57
"Tell me," he asked a friend, "why do people always say, it was natural
58
212000
5000
"Powiedz mi dlaczego ludzie zawsze mówią, że to naturalne
04:02
for man to assume that the sun went round the earth
59
217000
3000
założenie, że to słońce porusza się wokół Ziemi,
04:05
rather than that the earth was rotating?"
60
220000
2000
a nie Ziemia wokół Słońca?"
04:09
His friend replied, "Well, obviously because it just looks as though
61
224000
3000
Przyjaciel odpowiedział: "Bo to wygląda tak,
04:12
the Sun is going round the Earth."
62
227000
2000
jakby Słońce okrążało Ziemię."
04:15
Wittgenstein replied, "Well, what would it have looked like
63
230000
3000
Wittgenstein odpowiedział:
04:18
if it had looked as though the Earth was rotating?" (Laughter)
64
233000
8000
A jakby to wyglądało, gdyby Ziemia okrążała Słońce?" (Śmiech)
04:27
Science has taught us, against all intuition,
65
242000
2000
Nauka nauczyła nas, wbrew intuicji,
04:30
that apparently solid things, like crystals and rocks,
66
245000
3000
że wyglądające na solidne rzeczy, jak kryształy i skały,
04:33
are really almost entirely composed of empty space.
67
248000
4000
tak naprawdę są "złożone" z pustej przestrzeni.
04:37
And the familiar illustration is the nucleus of an atom is a fly
68
252000
5000
Popularną ilustracją jest mucha na na środku stadionu,
04:43
in the middle of a sports stadium and the next atom
69
258000
2000
która reprezentuje jądro w atomie, a stadion obok to kolejny atom.
04:46
is in the next sports stadium.
70
261000
1000
która reprezentuje jądro w atomie, a stadion obok to kolejny atom.
04:49
So it would seem the hardest, solidest, densest rock
71
264000
2000
Nawet najtwardszy, najbardziej gęsty materiał
04:52
is really almost entirely empty space, broken only by tiny particles
72
267000
5000
prawie całkowicie składa się z pustki, sporadycznie zajętej przez cząstki,
04:58
so widely spaced they shouldn't count.
73
273000
2000
tak rzadko rozmieszczone, że nie powinny się liczyć.
05:01
Why, then, do rocks look and feel solid and hard and impenetrable?
74
276000
3000
Dlaczego skały wyglądają na sztywne, solidne i nieprzenikalne?
05:06
As an evolutionary biologist, I'd say this: our brains have evolved
75
281000
4000
Jako biolog ewolucyjny powiem tak: nasze mózgi ewoluowały,
05:11
to help us survive within the orders of magnitude of size and speed
76
286000
5000
by pomóc nam przeżyć w rzędach wielkości skali i prędkości, w których
05:17
which our bodies operate at. We never evolved to navigate
77
292000
3000
działają nasze ciała. Nie ewoluowaliśmy, by poruszać się
05:21
in the world of atoms.
78
296000
1000
w skalach atomowych.
05:22
If we had, our brains probably would perceive rocks
79
297000
3000
Gdybyśmy ewoluowali, nasze mózgi pewnie postrzegałyby skały
05:25
as full of empty space. Rocks feel hard and impenetrable
80
300000
4000
jako pustą przestrzeń. Skały wydają się twarde i nieprzenikalne dla naszych rąk
05:29
to our hands precisely because objects like rocks and hands
81
304000
4000
dokładnie dlatego, że obiekty jak skały i dłonie nie mogą się przenikać
05:34
cannot penetrate each other. It's therefore useful
82
309000
4000
wzajemnie. To pożyteczne założenie dla mózgu,
05:38
for our brains to construct notions like "solidity" and "impenetrability,"
83
313000
6000
aby tworzyć pojęcia "solidności" i "nieprzenikalności".
05:44
because such notions help us to navigate our bodies through
84
319000
4000
Takie postrzeganie pomaga w sterowaniu ciałami
05:48
the middle-sized world in which we have to navigate.
85
323000
4000
przez świat mikro skali, w którym żyjemy.
05:52
Moving to the other end of the scale, our ancestors never had to
86
327000
3000
Na drugim końcu skali, nasi przodkowie nigdy nie musieli
05:56
navigate through the cosmos at speeds close to
87
331000
3000
poruszać się we wszechświecie z szybkościami bliskimi
05:59
the speed of light. If they had, our brains would be much better
88
334000
3000
prędkości światła. Gdyby tak było, nasze mózgi znacznie lepiej
06:03
at understanding Einstein. I want to give the name "Middle World"
89
338000
5000
rozumiałyby Einsteina. Mianem "Śródświata" określę
06:08
to the medium-scaled environment in which we've evolved
90
343000
3000
skalę mikro w jakiej ewoluowaliśmy i działamy.
06:11
the ability to take act -- nothing to do with Middle Earth.
91
346000
2000
Nie ma to nic wspólnego ze Śródziemiem.
06:13
Middle World. (Laughter)
92
348000
3000
Śródświat. (Śmiech)
06:17
We are evolved denizens of Middle World, and that limits
93
352000
4000
Ewoluowaliśmy w Śródświecie, co ogranicza
06:21
what we are capable of imagining. We find it intuitively easy
94
356000
3000
naszą wyobraźnię. Łatwo sobie wyobrazić królika
06:25
to grasp ideas like, when a rabbit moves at the sort of
95
360000
2000
poruszającego się z prędkościami,
06:28
medium velocity at which rabbits and other Middle World objects move,
96
363000
3000
z którymi poruszają się króliki i inne rzeczy w innym Śródświecie,
06:32
and hits another Middle World object, like a rock, it knocks itself out.
97
367000
3000
i zderzającego się z obiektami, jak skała, tracąc przytomność.
06:38
May I introduce Major General Albert Stubblebine III,
98
373000
5000
Przedstawiam wam Generała Alberta Stubblebine'a III,
06:44
commander of military intelligence in 1983.
99
379000
3000
szefa wywiadu w 1983.
06:49
He stared at his wall in Arlington, Virginia, and decided to do it.
100
384000
4000
Wpatrywał się w ścianę w Arlington, Virginia, i zdecydował się na coś
06:54
As frightening as the prospect was, he was going into the next office.
101
389000
4000
niewyobrażalnego. Planował przejść do drugiego biura przez ścianę.
07:00
He stood up, and moved out from behind his desk.
102
395000
3000
Wyprostował się, wyszedł zza biurka.
07:05
What is the atom mostly made of? he thought. Space.
103
400000
3000
Z czego głównie składają się atomy? pomyślał. Z pustki.
07:09
He started walking. What am I mostly made of? Atoms.
104
404000
5000
Zaczął iść. Z czego głównie ja się składam? Z atomów.
07:15
He quickened his pace, almost to a jog now.
105
410000
2000
Przyśpieszył kroku, prawie biegł.
07:18
What is the wall mostly made of? Atoms.
106
413000
4000
Z czego jest ściana? Z atomów.
07:23
All I have to do is merge the spaces.
107
418000
3000
Muszę jedynie scalić się z "przestrzenią".
07:27
Then, General Stubblebine banged his nose hard on the wall
108
422000
5000
Generał Stubblebine mocno wyrżnął nosem w ścianę
07:32
of his office. Stubblebine, who commanded 16,000 soldiers,
109
427000
5000
Stubblebine, który dowodził 16 tys. żołnierzy
07:38
was confounded by his continual failure to walk through the wall.
110
433000
3000
był zażenowany porażką w przechodzeniu przez ściany.
07:42
He has no doubt that this ability will, one day, be a common tool
111
437000
3000
Nie miał wątpliwości, że taka umiejętność
07:45
in the military arsenal. Who would screw around with an army
112
440000
3000
będzie narzędziem w arsenale militarnym.
07:48
that could do that? That's from an article in Playboy,
113
443000
4000
Kto by zadarł z armią, która to potrafi? To artykuł z Playboya,
07:53
which I was reading the other day. (Laughter)
114
448000
3000
który niedawno czytałem. (Śmiech)
07:56
I have every reason to think it's true; I was reading Playboy
115
451000
2000
Wierzę, że ta historia jest prawdziwa, a czytałem
07:59
because I, myself, had an article in it. (Laughter)
116
454000
8000
Playboya, bo był tam też mój artykuł. (Śmiech)
08:07
Unaided human intuition schooled in Middle World
117
462000
4000
Niewspomagana, wyuczona w Śródświecie ludzka intuicja
08:12
finds it hard to believe Galileo when he tells us
118
467000
3000
ciężko akceptuje to, co powiedział nam Galileo,
08:15
a heavy object and a light object, air friction aside,
119
470000
3000
że ciężki obiekt i lekki obiekt, bez oporu powietrza
08:19
would hit the ground at the same instant.
120
474000
1000
uderzą w ziemię w tej samej chwili.
08:20
And that's because in Middle World, air friction is always there.
121
475000
4000
W Śródświecie, opór powietrza istnieje zawsze.
08:24
If we'd evolved in a vacuum, we would expect them
122
479000
2000
Gdybyśmy ewoluowali w próżni oczywiste by było
08:27
to hit the ground simultaneously. If we were bacteria,
123
482000
3000
że uderzą w ziemię równocześnie. Gdybyśmy byli bakteriami
08:30
constantly buffeted by thermal movements of molecules,
124
485000
3000
ciągle poruszanymi przez ruchy termiczne cząsteczek,
08:33
it would be different,
125
488000
1000
byłoby jeszcze inaczej, ale Śródświat jest za duży,
08:35
but we Middle Worlders are too big to notice Brownian motion.
126
490000
3000
aby ruchy Browna były zauważalne.
08:39
In the same way, our lives are dominated by gravity
127
494000
3000
Nasze życie jest zdominowane przez grawitację,
08:42
but are almost oblivious to the force of surface tension.
128
497000
3000
ale praktycznie nie odczuwamy napięcia powierzchniowego cieczy.
08:46
A small insect would reverse these priorities.
129
501000
2000
Dla małego owada te cechy ulegają odwróceniu.
08:50
Steve Grand -- he's the one on the left,
130
505000
2000
Steve Grand - to ten po lewej,
08:52
Douglas Adams is on the right -- Steve Grand, in his book,
131
507000
3000
Douglas Adams jest po prawej... Steve Grand w swojej książce,
08:55
"Creation: Life and How to Make It," is positively scathing
132
510000
4000
"Stworzenie: życie i jak je stworzyć", jest kąśliwy
08:59
about our preoccupation with matter itself.
133
514000
3000
jeśli chodzi o nasze relacje z samą materią.
09:03
We have this tendency to think that only solid, material things
134
518000
4000
Mamy tendencję do twierdzenia, że tylko solidne, materialne rzeczy
09:07
are really things at all. Waves of electromagnetic fluctuation
135
522000
5000
istnieją naprawdę. Fale elektromagnetyczne
09:12
in a vacuum seem unreal.
136
527000
2000
w próżni wydają się nierealne.
09:15
Victorians thought the waves had to be waves in some material medium:
137
530000
4000
W epoce Wiktoriańskiej uważano, że fale przenoszone są przez medium - eter.
09:20
the ether. But we find real matter comforting only because
138
535000
4000
Materia wydaje nam się wyjątkowa dlatego,
09:24
we've evolved to survive in Middle World,
139
539000
3000
że ewoluowaliśmy, aby przeżyć w Śródświecie,
09:28
where matter is a useful fiction.
140
543000
2000
gdzie takie postrzeganie materii jest użyteczną fikcją.
09:31
A whirlpool, for Steve Grand, is a thing with just as much reality
141
546000
3000
Wir jest dla Steve'a Granda tak samo realny jak skała.
09:35
as a rock.
142
550000
1000
Wir jest dla Steve'a Granda tak samo realny jak skała.
09:38
In a desert plain in Tanzania, in the shadow of the volcano
143
553000
4000
Na pustyni w Tanzanii, w cieniu wulkanu Ol Donyo Lengai,
09:42
Ol Donyo Lengai, there's a dune made of volcanic ash.
144
557000
3000
znajduje się wydma z pyłów wulkanicznych.
09:46
The beautiful thing is that it moves bodily.
145
561000
3000
Porusza się w przepiękny sposób.
09:50
It's what's technically known as a "barchan," and the entire dune
146
565000
3000
Technicznie nazywa się to barchanem - cała wydma
09:53
walks across the desert in a westerly direction
147
568000
3000
porusza się poprzez pustynię na zachód
09:56
at a speed of about 17 meters per year.
148
571000
3000
z szybkością około 17 metrów na rok.
10:00
It retains its crescent shape and moves in the direction of the horns.
149
575000
4000
Utrzymuje swój kształt i porusza się w kierunku swoich "rogów".
10:04
What happens is that the wind blows the sand
150
579000
2000
Dzieje się to tak, że wiatr dmucha piach
10:07
up the shallow slope on the other side, and then,
151
582000
2000
w kierunku płaskiego stoku z jednej strony,
10:10
as each sand grain hits the top of the ridge,
152
585000
1000
gdzie ziarenka z góry staczają się
10:11
it cascades down on the inside of the crescent,
153
586000
2000
po drugiej stronie wydmowego sierpa,
10:14
and so the whole horn-shaped dune moves.
154
589000
3000
i tak właśnie cała wydma w kształcie sierpa się porusza.
10:20
Steve Grand points out that you and I are, ourselves,
155
595000
2000
Steve wskazuje, że ty i ja jesteśmy
10:23
more like a wave than a permanent thing.
156
598000
2000
bardziej jak fale niż stałe rzeczy.
10:27
He invites us, the reader, to "think of an experience
157
602000
3000
Prosi, byśmy pomyśleli o doświadczeniu
10:30
from your childhood -- something you remember clearly,
158
605000
2000
z dzieciństwa, które pamiętamy dokładnie, o czymś,
10:33
something you can see, feel, maybe even smell,
159
608000
2000
co możemy zobaczyć, poczuć, czy nawet powąchać,
10:36
as if you were really there.
160
611000
1000
tak jakbyśmy naprawdę tam byli.
10:37
After all, you really were there at the time, weren't you?
161
612000
4000
Tak naprawdę wtedy tam byliśmy. Jak inaczej
10:41
How else would you remember it?
162
616000
1000
moglibyśmy to pamiętać?
10:43
But here is the bombshell: You weren't there.
163
618000
2000
Ale niespodzianka: nie było nas tam.
10:46
Not a single atom that is in your body today was there
164
621000
3000
Żaden atom waszych ciał nie był częścią was
10:49
when that event took place. Matter flows from place to place
165
624000
4000
w chwili kiedy to wydarzenie miało miejsce. Materia porusza się
10:53
and momentarily comes together to be you.
166
628000
2000
i chwilami łączy się, by stać się wami.
10:56
Whatever you are, therefore, you are not the stuff
167
631000
2000
Czymkolwiek jesteśmy, nie jesteśmy tylko materią, która nas tworzy.
10:59
of which you are made.
168
634000
1000
Czymkolwiek jesteśmy, nie jesteśmy tylko materią, która nas tworzy.
11:02
If that doesn't make the hair stand up on the back of your neck,
169
637000
2000
Jeśli nie przeszły was ciarki, to pomyślcie jeszcze raz,
11:04
read it again until it does, because it is important."
170
639000
3000
ponieważ to istotna wiedza.
11:09
So "really" isn't a word that we should use with simple confidence.
171
644000
4000
Nie powinniśmy być tak pewni tego, co jest "prawdziwe".
11:14
If a neutrino had a brain,
172
649000
2000
Gdyby neutrino miało mózg, który ewoluował
11:16
which it evolved in neutrino-sized ancestors,
173
651000
2000
wśród innych przodków w skali świata neutrin,
11:19
it would say that rocks really do consist of empty space.
174
654000
3000
mogłoby nam powiedzieć, że skały składają się z pustki.
11:24
We have brains that evolved in medium-sized ancestors
175
659000
2000
Nasze mózgi ewoluowały w skali naszych przodków,
11:26
which couldn't walk through rocks.
176
661000
2000
którzy nie potrafili przechodzić przez skały.
11:29
"Really," for an animal, is whatever its brain needs it to be
177
664000
4000
"Prawdziwe" dla zwierząt oznacza to, co jest potrzebne mózgowi,
11:33
in order to assist its survival,
178
668000
2000
aby pomóc mu przetrwać,
11:36
and because different species live in different worlds,
179
671000
2000
a ponieważ różne gatunki żyją w różnych środowiskach,
11:39
there will be a discomforting variety of "really"s.
180
674000
3000
istnieje bardzo wiele "prawd".
11:45
What we see of the real world is not the unvarnished world
181
680000
4000
Nasz "prawdziwy świat" to nie jest prawdziwy świat,
11:49
but a model of the world, regulated and adjusted by sense data,
182
684000
4000
ale model świata, regulowany i dostrajany przez dane jakie odbieramy,
11:54
but constructed so it's useful for dealing with the real world.
183
689000
3000
i skonstruowany tak, aby był dla nas użyteczny w świecie rzeczywistym.
11:58
The nature of the model depends on the kind of animal we are.
184
693000
3000
Rodzaj modelu zależy od zwierzęcia.
12:02
A flying animal needs a different kind of model
185
697000
2000
Ptaki potrzebują innego modelu
12:05
from a walking, climbing or swimming animal.
186
700000
3000
niż zwierzęta chodzące, wspinające się czy pływające.
12:08
A monkey's brain must have software capable of simulating
187
703000
4000
Mózg małpy musi posiadać oprogramowanie zdolne symulować
12:13
a three-dimensional world of branches and trunks.
188
708000
2000
trójwymiarowy świat gałęzi i lian.
12:16
A mole's software for constructing models of its world
189
711000
3000
Oprogramowanie mózgu kreta tworzy modele
12:19
will be customized for underground use.
190
714000
3000
skonfigurowane do użycia pod ziemią.
12:22
A water strider's brain doesn't need 3D software at all,
191
717000
4000
Mózg nartnika wodnego w ogóle nie potrzebuje pojęcia 3D,
12:26
since it lives on the surface of the pond
192
721000
2000
ponieważ żyje na powierzchni wody,
12:28
in an Edwin Abbott flatland.
193
723000
2000
we flatlandii Edwina Abbotta.
12:32
I've speculated that bats may see color with their ears.
194
727000
4000
Spekulowałem, że nietoperze mogą widzieć kolory uszami,
12:37
The world model that a bat needs in order to navigate
195
732000
3000
Model świata jakiego potrzebuje nietoperz, aby poruszać się
12:40
through three dimensions catching insects
196
735000
2000
w trójwymiarowym świecie i łapać owady
12:42
must be pretty similar to the world model that any flying bird,
197
737000
3000
musi być całkiem podobny to tego, którego używa ptak,
12:45
a day-flying bird like a swallow, needs to perform
198
740000
3000
np. jaskółka, która poluje w sposób podobny do nietoperza.
12:48
the same kind of tasks.
199
743000
1000
np. jaskółka, która poluje w sposób podobny do nietoperza.
12:50
The fact that the bat uses echoes in pitch darkness
200
745000
2000
To, że nietoperz używa ultradźwięków w ciemnościach,
12:53
to input the current variables to its model,
201
748000
2000
aby "wprowadzić" informację do swojego modelu,
12:56
while the swallow uses light, is incidental.
202
751000
2000
podczas gdy jaskółka używa światła, jest nieistotne.
12:59
Bats, I've even suggested, use perceived hues, such as red and blue,
203
754000
5000
Sugerowałem, że nietoperze używają barw czerwonej lub niebieskiej,
13:04
as labels, internal labels, for some useful aspect of echoes --
204
759000
6000
by zaznaczyć jakieś "użyteczne" odbicia,
13:11
perhaps the acoustic texture of surfaces, furry or smooth and so on,
205
766000
4000
jak faktura powierzchni, jej gładkość itp.,
13:15
in the same way as swallows or, indeed, we, use those
206
770000
4000
tak samo jak jaskółki czy my używamy
13:19
perceived hues -- redness and blueness etc. --
207
774000
2000
postrzegania barw, czerwonej, niebieskiej, itd.,
13:22
to label long and short wavelengths of light.
208
777000
2000
do oznaczania długości fal światła.
13:24
There's nothing inherent about red that makes it long wavelength.
209
779000
3000
Nie ma związku fizycznego pomiędzy kolorem, a długością fali.
13:29
And the point is that the nature of the model is governed by
210
784000
2000
Istota modelu jest raczej określana przez to jak będzie
13:31
how it is to be used, rather than by the sensory modality involved.
211
786000
5000
wykorzystywana, a nie przez zaangażowane narządy zmysłów.
13:38
J. B .S. Haldane himself had something to say about animals
212
793000
2000
Sam J. B. S. Haldane ma coś do powiedzenia o zwierzętach,
13:41
whose world is dominated by smell.
213
796000
2000
których świat jest zdominowany przez zapach.
13:44
Dogs can distinguish two very similar fatty acids, extremely diluted:
214
799000
5000
Psy potrafią rozróżnić dwa bardzo podobne kwasy tłuszczowe:
13:49
caprylic acid and caproic acid.
215
804000
3000
kwas kaprylowy i kwas kapronowy.
13:52
The only difference, you see, is that one has an extra pair of
216
807000
3000
Jedyna różnica to dodatkowa para atomów węgla w łańcuchu.
13:55
carbon atoms in the chain.
217
810000
1000
Jedyna różnica to dodatkowa para atomów węgla w łańcuchu.
13:57
Haldane guesses that a dog would probably be able to place the acids
218
812000
4000
Haldane podejrzewa, że pies mógłby umieścić te kwasy
14:01
in the order of their molecular weights by their smells,
219
816000
3000
w kolejności ich wagi molowej po zapachu,
14:05
just as a man could place a number of piano wires
220
820000
2000
tak jak człowiek potrafi ułożyć druty w fortepianu
14:08
in the order of their lengths by means of their notes.
221
823000
2000
wg ich długości na postawie ich dźwięku.
14:12
Now, there's another fatty acid, capric acid,
222
827000
3000
Jest jeszcze jednak kwas tłuszczowy, kwas kaprynowy,
14:16
which is just like the other two,
223
831000
1000
który jest bardzo podobny do poprzednich,
14:17
except that it has two more carbon atoms.
224
832000
2000
ale ma o dwa atomy węgla więcej.
14:20
A dog that had never met capric acid would, perhaps,
225
835000
3000
Być może pies, który nigdy nie spotkał tego kwasu,
14:23
have no more trouble imagining its smell than we would have trouble
226
838000
4000
bez problemu wyobraziłby sobie jego zapach, a my mielibyśmy problemy
14:28
imagining a trumpet, say, playing one note higher
227
843000
3000
z wyobrażeniem sobie trąbki grającej o ton wyżej,
14:31
than we've heard a trumpet play before.
228
846000
2000
niż trąbki, którą słyszeliśmy wcześniej.
14:36
Perhaps dogs and rhinos and other smell-oriented animals
229
851000
4000
Być może psy, nosorożce i inne zorientowane na zapach zwierzęta
14:41
smell in color. And the argument would be
230
856000
3000
odbierają zapachy tak jak my kolory.
14:44
exactly the same as for the bats.
231
859000
1000
Wyjaśnienie jest identyczne jak przy nietoperzach.
14:48
Middle World -- the range of sizes and speeds
232
863000
3000
Śródświat - skala rozmiarów i szybkości
14:52
which we have evolved to feel intuitively comfortable with --
233
867000
3000
w jakich ewoluowaliśmy, aby czuć się komfortowo
14:55
is a bit like the narrow range of the electromagnetic spectrum
234
870000
4000
jest jak wąski wycinek widma elektromagnetycznego,
14:59
that we see as light of various colors.
235
874000
3000
które widzimy jako światło o różnych kolorach.
15:02
We're blind to all frequencies outside that,
236
877000
2000
Jesteśmy ślepi na częstotliwości inne niż światło widzialne,
15:04
unless we use instruments to help us.
237
879000
3000
chyba, że użyjemy stosownych przyrządów.
15:09
Middle World is the narrow range of reality
238
884000
3000
Śródświat to wąski wycinek rzeczywistości,
15:12
which we judge to be normal, as opposed to the queerness
239
887000
3000
który oceniamy jako normalny, w przeciwieństwie do
15:15
of the very small, the very large and the very fast.
240
890000
3000
dziwnie bardzo małej lub dużej skali czy prędkości.
15:20
We could make a similar scale of improbabilities;
241
895000
2000
Można by stworzyć analogiczną skalę nieprawdopodobieństwa;
15:23
nothing is totally impossible.
242
898000
2000
nic nie jest całkowicie niemożliwe.
15:25
Miracles are just events that are extremely improbable.
243
900000
3000
Cuda to wydarzenia skrajnie mało prawdopodobne.
15:29
A marble statue could wave its hand at us; the atoms that make up
244
904000
4000
Marmurowy posąg mógłby pomachać do nas ręką gdyby atomy
15:33
its crystalline structure are all vibrating back and forth anyway.
245
908000
3000
w strukturze ręki drgały jednocześnie w tę i z powrotem.
15:37
Because there are so many of them,
246
912000
1000
Jest ich tak wiele, że nie mają preferencji co do kierunku drgań,
15:39
and because there's no agreement among them
247
914000
1000
Jest ich tak wiele, że nie mają preferencji co do kierunku drgań,
15:41
in their preferred direction of movement, the marble,
248
916000
2000
Jest ich tak wiele, że nie mają preferencji co do kierunku drgań,
15:44
as we see it in Middle World, stays rock steady.
249
919000
3000
więc marmur pozostaje w Śródświecie nieruchomą skałą.
15:47
But the atoms in the hand could all just happen to move
250
922000
2000
Atomy w dłoni posągu mogłyby przypadkiem drgać
15:49
the same way at the same time, and again and again.
251
924000
3000
wszystkie w tym samym kierunku, raz za razem.
15:52
In this case, the hand would move and we'd see it waving at us
252
927000
4000
W takiej sytuacji zobaczylibyśmy machającą do nas dłoń
15:56
in Middle World. The odds against it, of course, are so great
253
931000
4000
w Śródświecie. Szanse na takie zdarzenie są tak nikłe,
16:00
that if you set out writing zeros at the time of
254
935000
3000
że pisząc zera od powstania wszechświata
16:03
the origin of the universe, you still would not have
255
938000
3000
nadal nie napisalibyśmy ich wystarczająco dużo.
16:06
written enough zeros to this day.
256
941000
1000
nadal nie napisalibyśmy ich wystarczająco dużo.
16:12
Evolution in Middle World has not equipped us to handle
257
947000
1000
Ewolucja w Śródświecie nie nauczyła nas radzić sobie
16:13
very improbable events; we don't live long enough.
258
948000
2000
z takimi zdarzeniami; nie żyjemy wystarczająco długo.
16:16
In the vastness of astronomical space and geological time,
259
951000
4000
W ogromie przestrzeni kosmicznej i w geologicznej skali czasu
16:21
that which seems impossible in Middle World
260
956000
2000
to, co wydaje się niemożliwe w Śródświecie
16:24
might turn out to be inevitable.
261
959000
2000
może okazać się nieuniknione.
16:28
One way to think about that is by counting planets.
262
963000
3000
Jednym sposobem jest policzenie planet.
16:32
We don't know how many planets there are in the universe,
263
967000
1000
Nie wiemy ile jest planet we wszechświecie,
16:34
but a good estimate is about 10 to the 20, or 100 billion billion.
264
969000
3000
ale szacunki mówią o 10 do 20 lub 100 miliardów miliardów.
16:38
And that gives us a nice way to express our estimate
265
973000
2000
Dzięki temu możemy oszacować
16:41
of life's improbability.
266
976000
2000
prawdopodobieństwo zaistnienia życia.
16:44
Could make some sort of landmark points
267
979000
2000
Moglibyśmy zaznaczyć swego rodzaju markery
16:46
along a spectrum of improbability, which might look like
268
981000
3000
wzdłuż skali nieprawdopodobieństwa, tak, że przypominałoby
16:49
the electromagnetic spectrum we just looked at.
269
984000
3000
widmo elektromagnetyczne, o którym wspomnieliśmy.
16:54
If life has arisen only once on any --
270
989000
2000
Jeśli życie zaistniało tylko raz -
16:58
if -- if life could -- I mean, life could originate once per planet,
271
993000
3000
mam na myśli - raz na każdej planecie,
17:01
could be extremely common, or it could originate once per star,
272
996000
4000
to byłoby niesamowicie powszechne, lub raz na gwiazdę,
17:06
or once per galaxy or maybe only once in the entire universe,
273
1001000
4000
lub raz na galaktykę, lub raz na cały wszechświat,
17:11
in which case it would have to be here. And somewhere up there
274
1006000
3000
i to oznaczałoby życie jakie znamy. I gdzieś tam
17:14
would be the chance that a frog would turn into a prince
275
1009000
2000
byłaby szansa, aby żaba zamieniła się w księżniczkę,
17:16
and similar magical things like that.
276
1011000
3000
czy zaistniała inna podobna "magia".
17:20
If life has arisen on only one planet in the entire universe,
277
1015000
3000
Jeśli życie pojawiło się tylko raz w całym wszechświecie,
17:24
that planet has to be our planet, because here we are talking about it.
278
1019000
4000
to musi być to nasza planeta, bo o tym mówimy.
17:28
And that means that if we want to avail ourselves of it,
279
1023000
2000
Oznacza to, że jeśli chcemy z tego skorzystać,
17:31
we're allowed to postulate chemical events in the origin of life
280
1026000
3000
możemy założyć, że prawdopodobieństwo powstania życia
17:35
which have a probability as low as one in 100 billion billion.
281
1030000
3000
jest bliskie jednemu na 100 miliardów miliardów.
17:39
I don't think we shall have to avail ourselves of that,
282
1034000
2000
Nie sądzę jednak, że tak jest.
17:42
because I suspect that life is quite common in the universe.
283
1037000
2000
Sądzę, że życie jest powszechne we wszechświecie.
17:45
And when I say quite common, it could still be so rare
284
1040000
2000
Ale powszechne, nadal może być taką rzadkością,
17:48
that no one island of life ever encounters another,
285
1043000
3000
że jedne wysepki życia nigdy nie stykają się z innymi, co jest smutne.
17:52
which is a sad thought.
286
1047000
1000
że jedne wysepki życia nigdy nie stykają się z innymi, co jest smutne.
17:55
How shall we interpret "queerer than we can suppose?"
287
1050000
2000
Jak zinterpretować "dziwniejsze niż się zdaje?"
17:58
Queerer than can in principle be supposed,
288
1053000
2000
Dziwniejsze, niż zasadniczo może się wydawać,
18:01
or just queerer than we can suppose, given the limitations
289
1056000
2000
albo niż może nam się wydawać, z ograniczeniami
18:04
of our brain's evolutionary apprenticeship in Middle World?
290
1059000
4000
naszego mózgu do ewolucyjnego rozumienia Śródświata.
18:09
Could we, by training and practice, emancipate ourselves
291
1064000
3000
Czy możemy, przez wprawę, uwolnić się od myślenia
18:12
from Middle World and achieve some sort of intuitive,
292
1067000
2000
pochodzącego ze Śródświata i osiągnąć intuicyjne
18:15
as well as mathematical, understanding of the very small
293
1070000
3000
matematyczne zrozumienie małych skali
18:18
and the very large? I genuinely don't know the answer.
294
1073000
3000
albo bardzo dużych? Szczerze nie wiem.
18:22
I wonder whether we might help ourselves to understand, say,
295
1077000
2000
Jestem ciekawy czy moglibyśmy pomóc sobie
18:25
quantum theory, if we brought up children to play computer games,
296
1080000
3000
w zrozumieniu teorii kwantów jeśli od małego dzieci grałyby
18:29
beginning in early childhood, which had a sort of
297
1084000
2000
w gry komputerowe, które pokazywałyby świat kulek
18:32
make-believe world of balls going through two slits on a screen,
298
1087000
2000
przechodzących przez dwie szczeliny;
18:34
a world in which the strange goings on of quantum mechanics
299
1089000
3000
świat, w którym dziwne zjawiska teorii kwantów
18:37
were enlarged by the computer's make-believe,
300
1092000
3000
zwiększone byłyby realistycznie dzięki komputerom,
18:40
so that they became familiar on the Middle-World scale of the stream.
301
1095000
3000
tak, by dzieci mogły się zapoznać z pojęciem świata mikro skali.
18:44
And, similarly, a relativistic computer game in which
302
1099000
3000
Relatywistyczna gra komputerowa,
18:47
objects on the screen manifest the Lorenz Contraction, and so on,
303
1102000
4000
która ukazuje wzór Lorentza,
18:52
to try to get ourselves into the way of thinking --
304
1107000
2000
żeby ćwiczyć ten sposób myślenia.
18:54
get children into the way of thinking about it.
305
1109000
2000
Nauczyć dzieci, by tak myślały.
18:57
I want to end by applying the idea of Middle World
306
1112000
3000
Na koniec, pomyślmy o tym jak wykorzystujemy
19:01
to our perceptions of each other.
307
1116000
2000
Śródświat do rozumienia siebie na wzajem.
19:04
Most scientists today subscribe to a mechanistic view of the mind:
308
1119000
3000
Naukowcy dziś skłaniają się ku mechanicystycznemu obrazowi umysłu:
19:08
we're the way we are because our brains are wired up as they are;
309
1123000
3000
jesteśmy tacy, bo nasze mózgi i nasze hormony są tak zaprogramowane.
19:12
our hormones are the way they are.
310
1127000
1000
jesteśmy tacy, bo nasze mózgi i nasze hormony są tak zaprogramowane.
19:13
We'd be different, our characters would be different,
311
1128000
2000
Bylibyśmy inni, nasze osobowości byłyby inne,
19:15
if our neuro-anatomy and our physiological chemistry were different.
312
1130000
4000
gdyby neuroanatomia i chemia fizjologiczna były inne.
19:20
But we scientists are inconsistent. If we were consistent,
313
1135000
3000
Ale naukowcy są niekonsekwentni.
19:24
our response to a misbehaving person, like a child-murderer,
314
1139000
3000
O kimś, kto źle się zachowuje, jak zabójca dzieci,
19:27
should be something like, this unit has a faulty component;
315
1142000
3000
powinniśmy myśleć jak o jednostce ze źle funkcjonującą
19:30
it needs repairing. That's not what we say.
316
1145000
3000
częścią, którą trzeba naprawić.
19:33
What we say -- and I include the most austerely mechanistic among us,
317
1148000
4000
Zamiast tego, nawet ci najbardziej mechanicystyczni, jak ja, mówią
19:37
which is probably me --
318
1152000
1000
Zamiast tego, nawet ci najbardziej mechanicystyczni, jak ja, mówią
19:38
what we say is, "Vile monster, prison is too good for you."
319
1153000
4000
"Ty potworze, więzienie jest dla ciebie za dobre."
19:42
Or worse, we seek revenge, in all probability thereby triggering
320
1157000
4000
Albo, co gorsza, próbujemy się mścić,
19:46
the next phase in an escalating cycle of counter-revenge,
321
1161000
3000
co powoduje oscylację konfliktu i cykl zemsty,
19:49
which we see, of course, all over the world today.
322
1164000
2000
które stają się powszechne na świecie.
19:52
In short, when we're thinking like academics,
323
1167000
2000
Jednym słowem, myśląc jak naukowcy,
19:55
we regard people as elaborate and complicated machines,
324
1170000
3000
postrzegamy ludzi jako skomplikowane maszyny,
19:58
like computers or cars, but when we revert to being human
325
1173000
4000
komputery czy samochody, a z ludzkiej perspektywy
20:03
we behave more like Basil Fawlty, who, we remember,
326
1178000
3000
zachowujemy się jak Basil Fawlty,
20:06
thrashed his car to teach it a lesson when it wouldn't start
327
1181000
3000
który rozwalił swój samochód, by dać mu nauczkę,
20:09
on gourmet night. (Laughter)
328
1184000
3000
kiedy ten nie chciał zapalić. (Śmiech)
20:13
The reason we personify things like cars and computers
329
1188000
3000
Uosabiamy komputery i samochody
20:16
is that just as monkeys live in an arboreal world
330
1191000
3000
bo, zupełnie jak małpy w lesie,
20:19
and moles live in an underground world
331
1194000
3000
albo krety pod ziemią
20:22
and water striders live in a surface tension-dominated flatland,
332
1197000
3000
lub nartniki na powierzchni wody,
20:26
we live in a social world. We swim through a sea of people --
333
1201000
4000
żyjemy w społeczeństwie, pływając w oceanie ludzi,
20:30
a social version of Middle World.
334
1205000
2000
w społecznej wersji Śródświata.
20:34
We are evolved to second-guess the behavior of others
335
1209000
2000
Ewoluowaliśmy, by kwestionować zachowania innych,
20:37
by becoming brilliant, intuitive psychologists.
336
1212000
3000
jako błyskotliwi, intuicyjni psychologowie.
20:41
Treating people as machines
337
1216000
2000
Traktowanie ludzi jak maszyny
20:43
may be scientifically and philosophically accurate,
338
1218000
3000
może być filozoficznie i naukowo trafne,
20:47
but it's a cumbersome waste of time
339
1222000
1000
ale jest też stratą czasu,
20:48
if you want to guess what this person is going to do next.
340
1223000
3000
jeśli chce się przewidywać ich zachowania.
20:52
The economically useful way to model a person
341
1227000
2000
Użytecznym modelem zachowania
20:55
is to treat him as a purposeful, goal-seeking agent
342
1230000
3000
może być traktowanie go jako celowego,
20:58
with pleasures and pains, desires and intentions,
343
1233000
2000
naznaczonego przyjemnością, bólem, żądzami, intencjami i winą.
21:01
guilt, blame-worthiness.
344
1236000
1000
naznaczonego przyjemnością, bólem, żądzami, intencjami i winą.
21:03
Personification and the imputing of intentional purpose
345
1238000
4000
Personifikacja i założenie świadomości celu
21:08
is such a brilliantly successful way to model humans,
346
1243000
2000
to bardzo odpowiedni model zachowania,
21:11
it's hardly surprising the same modeling software
347
1246000
3000
więc nie zaskakuje, że ten sam model
21:14
often seizes control when we're trying to think about entities
348
1249000
4000
stosujemy gdy myślimy o innych rzeczach.
21:18
for which it's not appropriate, like Basil Fawlty with his car
349
1253000
3000
Jak Basil Fawlty i jego samochód,
21:21
or like millions of deluded people with the universe as a whole. (Laughter)
350
1256000
8000
albo miliony naiwnych ludzi, którzy tak widzą wszechświat. (Śmiech)
21:29
If the universe is queerer than we can suppose,
351
1264000
2000
Wszechświat jest dziwniejszy niż może nam się wydawać,
21:32
is it just because we've been naturally selected to suppose
352
1267000
3000
bo dobór naturalny dał nam możliwość przypuszczania
21:35
only what we needed to suppose in order to survive
353
1270000
3000
tylko tego, co dawało nam możliwość przetrwania
21:38
in the Pleistocene of Africa?
354
1273000
2000
podczas plejstocenu w Afryce.
21:41
Or are our brains so versatile and expandable that we can
355
1276000
4000
Może jednak nasze mózgi są tak wszechstronne i giętkie,
21:45
train ourselves to break out of the box of our evolution?
356
1280000
4000
że możemy myśleć nieszablonowo o ewolucji?
21:50
Or, finally, are there some things in the universe so queer
357
1285000
4000
A może we wszechświecie istnieją rzeczy tak dziwne,
21:54
that no philosophy of beings, however godlike, could dream them?
358
1289000
6000
że żadna filozofia, jakkolwiek boska, nie jest w stanie ich wyśnić?
22:01
Thank you very much.
359
1296000
1000
Bardzo dziękuję.
ABOUT THE SPEAKER
Richard Dawkins - Evolutionary biologistOxford professor Richard Dawkins has helped steer evolutionary science into the 21st century, and his concept of the "meme" contextualized the spread of ideas in the information age. In recent years, his devastating critique of religion has made him a leading figure in the New Atheism.
Why you should listen
As an evolutionary biologist, Richard Dawkins has broadened our understanding of the genetic origin of our species; as a popular author, he has helped lay readers understand complex scientific concepts. He's best-known for the ideas laid out in his landmark book The Selfish Gene and fleshed out in The Extended Phenotype: the rather radical notion that Darwinian selection happens not at the level of the individual, but at the level of our DNA. The implication: We evolved for only one purpose — to serve our genes.
Of perhaps equal importance is Dawkins' concept of the meme, which he defines as a self-replicating unit of culture -- an idea, a chain letter, a catchy tune, an urban legend -- which is passed person-to-person, its longevity based on its ability to lodge in the brain and inspire transmission to others. Introduced in The Selfish Gene in 1976, the concept of memes has itself proven highly contagious, inspiring countless accounts and explanations of idea propagation in the information age.
In recent years, Dawkins has become outspoken in his atheism, coining the word "bright" (as an alternate to atheist), and encouraging fellow non-believers to stand up and be identified. His controversial, confrontational 2002 TED talk was a seminal moment for the New Atheism, as was the publication of his 2006 book, The God Delusion, a bestselling critique of religion that championed atheism and promoted scientific principles over creationism and intelligent design.
Richard Dawkins | Speaker | TED.com