TED2010
Sam Harris: Science can answer moral questions
სემ ჰერისი: მეცნიერებას შეუძლია უპასუხოს კითხვებს მორალზე
Filmed:
Readability: 4.3
6,257,604 views
საზოგადოდ მიღებულია, რომ მეცნიერებას არ შეუძლია გაგვცეს პასუხი კითხვებზე კეთილისა და ბოროტის, სწორი და არასწორი ცხოვრების წესის შესახებ. მაგრამ სემ ჰერისი გვარწმუნებს, რომ მეცნიერებას ეს შეუძლია და ის უნდა იყოს ავტორიტეტი მორალურ საკითხებში. მან უნდა მოახდინოს ადამიანური ღირებულებების ფორმირება და განსაზღვროს თუ რას წარმოადგენს სწორი ცხოვრების წესი.
Sam Harris - Neuroscientist, philosopher
Sam Harris's work focuses on how our growing understanding of ourselves and the world is changing our sense of how we should live. Full bio
Sam Harris's work focuses on how our growing understanding of ourselves and the world is changing our sense of how we should live. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
I'm going to speak today about the relationship
0
0
3000
მე დღეს ვისაუბრებ მეცნიერებას
00:18
between science and human values.
1
3000
4000
და ადამიანურ ღირებულებებს შორის კავშირზე.
00:22
Now, it's generally understood that
2
7000
2000
ამჟამად მიღებულია,
00:24
questions of morality --
3
9000
2000
რომ მორალური საკითხები
00:26
questions of good and evil and right and wrong --
4
11000
2000
ბოროტსა და კეთილზე,
სწორ და არასწორ ქცევაზე
სწორ და არასწორ ქცევაზე
00:28
are questions about which science officially has no opinion.
5
13000
3000
არის საკითხები, რომელზეც მეცნიერებას
არ გააჩნია მოსაზრება.
არ გააჩნია მოსაზრება.
00:31
It's thought that science can help us
6
16000
3000
ითვლება, რომ მეცნიერება შეიძლება
დაგვეხმაროს
დაგვეხმაროს
00:34
get what we value,
7
19000
2000
მივიღოთ ის რაც ჩვენთვის ღირებულია,
00:36
but it can never tell us what we ought to value.
8
21000
3000
მაგრამ ის ვერასდროს გვეტყვის
თუ რა უნდა იყოს ჩვენთვის ღირებული.
თუ რა უნდა იყოს ჩვენთვის ღირებული.
00:39
And, consequently, most people -- I think most people
9
24000
2000
ამიტომ უმეტესობა, ვფიქრობ
00:41
probably here -- think that science will never answer
10
26000
3000
აქ მყოფთა უმეტესობაც, თვლის რომ მეცნიერება
ვერასდროს უპასუხებს
ვერასდროს უპასუხებს
00:44
the most important questions in human life:
11
29000
3000
უმნიშვნელოვანეს კითხვებს
ადამიანის ცხოვრებაში.
ადამიანის ცხოვრებაში.
00:47
questions like, "What is worth living for?"
12
32000
2000
როგორებიც არის: "რისთვის ღირს ცხოვრება?"
00:49
"What is worth dying for?"
13
34000
2000
"რისთვის ღირს სიკვდილი?"
00:51
"What constitutes a good life?"
14
36000
2000
"რას წაროადგენს სწორი ცხოვრების წესი?"
00:53
So, I'm going to argue
15
38000
2000
მინდა დაგარწმუნოთ, რომ ეს არის ილუზია.
00:55
that this is an illusion -- that the separation between
16
40000
2000
რომ ნაპრალი მეცნიერებასა
00:57
science and human values is an illusion --
17
42000
2000
და ადამიანურ ღირებულებებს შორის,
00:59
and actually quite a dangerous one
18
44000
3000
არის ილუზია და კაცობრიობის ისტორიის
ამ ეტაპზე,
ამ ეტაპზე,
01:02
at this point in human history.
19
47000
2000
საკმაოდ სახიფათო ილუზიაც.
01:04
Now, it's often said that science
20
49000
2000
ხშირად ამბობენ, რომ მორალი
01:06
cannot give us a foundation for morality and human values,
21
51000
3000
და ადამიანური ღირებულებები
ვერ დაეფუძნება მეცნიერებას,
ვერ დაეფუძნება მეცნიერებას,
01:09
because science deals with facts,
22
54000
3000
იმიტომ რომ მეცნიერება მუშაობს ფაქტებთან,
01:12
and facts and values seem to belong to different spheres.
23
57000
4000
ხოლო ფაქტები და ღირებულებები სხვადასხვა
სფეროს ეკუთვნის.
სფეროს ეკუთვნის.
01:16
It's often thought that there's no description
24
61000
3000
ხშირად მოიაზრება,
რომ არსებული მსოფლიოს ვერანაირი აღწერა
რომ არსებული მსოფლიოს ვერანაირი აღწერა
01:19
of the way the world is
25
64000
2000
ვერაფერს გვეტყვის იმაზე,
01:21
that can tell us how the world ought to be.
26
66000
4000
თუ როგორი უნდა იყოს ის,
01:25
But I think this is quite clearly untrue.
27
70000
2000
მაგრამ ვფიქრობ ეს
ცხადად მცდარი შეხედულებაა
ცხადად მცდარი შეხედულებაა
01:27
Values are a certain kind of fact.
28
72000
4000
ღირებულებები წარმოადგენენ გარკვეული
სახის ფაქტებს.
სახის ფაქტებს.
01:31
They are facts about the well-being of conscious creatures.
29
76000
4000
ისინი არიან ფაქტები, ცნობიერი არსებების
კეთილდღეობის შესახებ.
კეთილდღეობის შესახებ.
01:35
Why is it that we don't have ethical obligations toward rocks?
30
80000
4000
რატომ არის, რომ ჩვენ არ გვაქვს
ეთიკური ვალდებულებები ქვების მიმართ?
ეთიკური ვალდებულებები ქვების მიმართ?
01:39
Why don't we feel compassion for rocks?
31
84000
3000
რატომ არ თანავუგრძნობთ ქვებს?
ეს იმიტომ რომ მიგვაჩნია,
ეს იმიტომ რომ მიგვაჩნია,
01:42
It's because we don't think rocks can suffer. And if we're more
32
87000
2000
რომ ქვებს არ შეუძლიათ ტანჯვის განცდა.
01:44
concerned about our fellow primates
33
89000
2000
და თუ ჩვენ მწერებთან შედარებით
01:46
than we are about insects, as indeed we are,
34
91000
3000
პრიმატები უფრო მეტად გვაღელვებს,
და ეს მართლაც ასეა,
და ეს მართლაც ასეა,
01:49
it's because we think they're exposed to a greater range
35
94000
2000
ეს იმიტომ რომ ჩვენი აზრით პრიმატებს
01:51
of potential happiness and suffering.
36
96000
3000
უფრო ფართე შესაძლო ბედნიერების
და ტანჯვის განცდის სპექტრი აქვთ.
და ტანჯვის განცდის სპექტრი აქვთ.
01:54
Now, the crucial thing to notice here
37
99000
3000
აქ მნიშვნელოვანია აღვნიშნოთ, რომ ეს არის
ფაქტობრივი მტკიცება.
ფაქტობრივი მტკიცება.
01:57
is that this is a factual claim:
38
102000
2000
ეს არის რაღაც, რაზეც შესაძლოა
01:59
This is something that we could be right or wrong about. And if we
39
104000
2000
ვიყოთ მართლები, ან ვცდებოდეთ.
02:01
have misconstrued the relationship between biological complexity
40
106000
3000
და თუ ჩვენ არასწორად ავაგეთ ეს კავშირი
ბიოლოგიურ სირთულესა
ბიოლოგიურ სირთულესა
02:04
and the possibilities of experience
41
109000
3000
და განცდების შესაძლებლობებს შორის,
02:07
well then we could be wrong about the inner lives of insects.
42
112000
3000
მაშინ ჩვენ შეიძლება ვცდებოდეთ
მწერების შინაგან ცხოვრებაზე.
მწერების შინაგან ცხოვრებაზე.
02:10
And there's no notion,
43
115000
4000
და არ არსებობს წარმოდგენა,
არ შემხვედრია ვერსია
არ შემხვედრია ვერსია
02:14
no version of human morality
44
119000
2000
ადამიანური მორალის და ღირებულებებისა,
02:16
and human values that I've ever come across
45
121000
3000
რომელიც რაღაც ეტაპზე, არ იქნას დაყვანილი
02:19
that is not at some point reducible
46
124000
2000
ცნობიერი განცდებით დაინტერესებაზე
02:21
to a concern about conscious experience
47
126000
3000
და ამ განცდების შესაძლო ცვლილებაზე.
მაშინაც კი,
მაშინაც კი,
02:24
and its possible changes.
48
129000
2000
თუ თქვენ რელიგიიდან იღებთ ღირებულებებს
02:26
Even if you get your values from religion,
49
131000
3000
და ფიქრობთ, რომ კეთილი და ბოროტი
საბოლოოდ უკავშირდება
საბოლოოდ უკავშირდება
02:29
even if you think that good and evil ultimately
50
134000
2000
სიკვდილის შემდგომ მდგომარეობას,
02:31
relate to conditions after death --
51
136000
2000
ან უსასრულო ბედნიერებას ღმერთთან ერთად,
02:33
either to an eternity of happiness with God
52
138000
3000
ან უსასრულო ტანჯვას ჯოჯოხეთში,
02:36
or an eternity of suffering in hell --
53
141000
2000
თქვენ მაინც დაინტერესებული ხართ
02:38
you are still concerned about consciousness and its changes.
54
143000
4000
ცნობიერებით და მისი ცვლილებებით.
02:42
And to say that such changes can persist after death
55
147000
3000
იმის თქმა, რომ ცნობიერება
შენარჩუნებული იქნება სიკვდილის შემდეგ
შენარჩუნებული იქნება სიკვდილის შემდეგ
02:45
is itself a factual claim,
56
150000
2000
თავისთავად ფაქტობრივი მტკიცებაა,
02:47
which, of course, may or may not be true.
57
152000
3000
რომელიც რა თქმა უნდა შეიძლება იყოს
ჭეშმარიტი, ან მცდარი.
ჭეშმარიტი, ან მცდარი.
02:50
Now, to speak about the conditions of well-being
58
155000
3000
ახლა ადამიანთა
ამქვეყნიურ კეთილდღეობაზე რომ ვილაპარაკოთ,
ამქვეყნიურ კეთილდღეობაზე რომ ვილაპარაკოთ,
02:53
in this life, for human beings,
59
158000
2000
ჩვენ ვიცით, რომ ამ პირობებში
02:55
we know that there is a continuum of such facts.
60
160000
3000
არსებობს ფაქტების უწყვეტი სივრცე.
02:58
We know that it's possible to live in a failed state,
61
163000
3000
ჩვენ ვიცით რომ შესაძლებელია შეუმდგარ
სახელმწიფოში ცხოვრება,
სახელმწიფოში ცხოვრება,
03:01
where everything that can go wrong does go wrong --
62
166000
2000
სადაც რაც შეიძლება ცუდი მოხდეს,
03:03
where mothers cannot feed their children,
63
168000
3000
ყველაფერი ხდება. სადაც დედებს
არ შეუძლიათ შვილების გამოკვება,
არ შეუძლიათ შვილების გამოკვება,
03:06
where strangers cannot find the basis for peaceful collaboration,
64
171000
4000
სადაც უცნობებს
არ შეუძლიათ მშვიდობიანი თანამშრომლობა,
არ შეუძლიათ მშვიდობიანი თანამშრომლობა,
03:10
where people are murdered indiscriminately.
65
175000
3000
სადაც ხალხს განურჩევლად ხოცავენ.
03:13
And we know that it's possible to move along this continuum
66
178000
3000
და ჩვენ ვიცით, რომ შეიძლება
ამ უწყვეტი სივრცის გასწვრივ
ამ უწყვეტი სივრცის გასწვრივ
03:16
towards something quite a bit more idyllic,
67
181000
2000
რაღაც ცოტა უფრო უკეთესისკენ მოძრაობა.
03:18
to a place where a conference like this is even conceivable.
68
183000
5000
იმ ადგილისკენ, სადაც წარმოსადგენია
ამ კონფერეცნიის მსგავსის ჩატარებაც კი.
ამ კონფერეცნიის მსგავსის ჩატარებაც კი.
03:23
And we know -- we know --
69
188000
3000
და ჩვენ ვიცით.. ვიცით..
რომ არსებობს
რომ არსებობს
03:26
that there are right and wrong answers
70
191000
2000
სწორი და არასწორი პასუხები იმაზე,
03:28
to how to move in this space.
71
193000
2000
თუ როგორ უნდა ვიმოძრაოთ ამ სივრცეში.
03:30
Would adding cholera to the water be a good idea?
72
195000
6000
იქნებოდა წყლის ქოლერით დაბინძურება
კარგი იდეა?
კარგი იდეა?
03:36
Probably not.
73
201000
2000
ალბათ არა.
03:38
Would it be a good idea for everyone to believe in the evil eye,
74
203000
3000
იქნებოდა კარგი იდეა, რომ ყველას
ბოროტი თვალის სწამდეს,
ბოროტი თვალის სწამდეს,
03:41
so that when bad things happened to them
75
206000
2000
ისე რომ, როცა ვინმეს უსიამოვნება გადახდება
03:43
they immediately blame their neighbors? Probably not.
76
208000
4000
იმ წამსვე მეზობლებს დააბრალოს? ალბათ არა.
03:47
There are truths to be known
77
212000
2000
არსებობს შემეცნებადი ჭეშმარიტებები იმაზე,
03:49
about how human communities flourish,
78
214000
3000
თუ როგორ შეიძლება ადამიანთა ერთობები
აყვავდეს. მიუხედავად იმისა
აყვავდეს. მიუხედავად იმისა
03:52
whether or not we understand these truths.
79
217000
2000
გვესმის თუ არა ჩვენ ეს ჭეშმარიტებები
03:54
And morality relates to these truths.
80
219000
3000
და მორალი,
სწორედ ამ ჭეშმარიტებებს უკავშირდება.
სწორედ ამ ჭეშმარიტებებს უკავშირდება.
03:57
So, in talking about values we are talking about facts.
81
222000
4000
მაშ, როცა ვლაპარაკობთ ღირებულებებზე,
ჩვენ ვლაპარაკობთ ფაქტებზე.
ჩვენ ვლაპარაკობთ ფაქტებზე.
04:01
Now, of course our situation in the world can be understood at many levels --
82
226000
3000
რა თქმა უნდა
ჩვენი დღევანდელი მსოფლიოს მდგომარეობა,
ჩვენი დღევანდელი მსოფლიოს მდგომარეობა,
04:04
from the level of the genome
83
229000
2000
შეიძლება შესწავლილ იქნას სხვადასხვა დონეზე
04:06
on up to the level of economic systems
84
231000
2000
დაწყებული გენომიდან,
04:08
and political arrangements.
85
233000
2000
ეკონომიკურ და პოლიტიკურ სისტემებამდე.
04:10
But if we're going to talk about human well-being
86
235000
2000
მაგრამ თუ ჩვენ ვსაუბრობთ
04:12
we are, of necessity, talking about the human brain.
87
237000
3000
ადამიანის კეთილდღეობაზე,
აუცილებელია ვისაუბროთ ადამიანის ტვინზე
აუცილებელია ვისაუბროთ ადამიანის ტვინზე
04:15
Because we know that our experience of the world and of ourselves within it
88
240000
3000
რადგან ჩვენ ვიცით, რომ ჩვენი
განცდები და მსოფლიოს,
განცდები და მსოფლიოს,
04:18
is realized in the brain --
89
243000
3000
თუ საკუთარი თავის აღქმა,
ტვინშია რეალიზებული.
ტვინშია რეალიზებული.
04:21
whatever happens after death.
90
246000
2000
რაც არ უნდა მოხდეს სიკვდილის შემდეგ,
04:23
Even if the suicide bomber does get 72 virgins in the afterlife,
91
248000
5000
თვითმკვლელმა ტერორისტმა
04:28
in this life, his personality --
92
253000
3000
72 ქალწული ქალი რომც მიიღოს საიქიოში,
04:31
his rather unfortunate personality --
93
256000
2000
ამქვეყნად მისი უიღბლო პიროვნება,
04:33
is the product of his brain.
94
258000
3000
მაინც მისივე ტვინის ნაწარმია.
04:36
So the contributions of culture --
95
261000
3000
ანუ კულტურის წვლილი,
04:39
if culture changes us, as indeed it does,
96
264000
2000
რომელიც ჩვენ უდაოდ გვცვლის
04:41
it changes us by changing our brains.
97
266000
2000
აკეთებს ამას ჩვენი ტვინების შეცვლით.
04:43
And so therefore whatever cultural variation there is
98
268000
3000
და ამიტომ ნებისმიერი
კულტურული განსხვავებების შეფასება,
კულტურული განსხვავებების შეფასება,
04:46
in how human beings flourish
99
271000
2000
ადამიანთა კეთილდღეობასთან მიმართებაში,
04:48
can, at least in principle, be understood
100
273000
2000
პრინციპულად მაინც შესაძლებელია,
04:50
in the context of a maturing science of the mind --
101
275000
3000
ტვინის შესახებ განვითარებადი
მეცნიერებებით
მეცნიერებებით
04:53
neuroscience, psychology, etc.
102
278000
3000
ნეირომეცნიერება, ფსიქოლოგია და ა.შ.
04:56
So, what I'm arguing is that
103
281000
2000
მაშ, მე ვამტკიცებ,
04:58
value's reduced to facts --
104
283000
2000
რომ ღირებულებები დადის ფაქტებამდე.
05:00
to facts about the conscious experience
105
285000
2000
ცნობიერი არსებების,
05:02
of conscious beings.
106
287000
3000
ცნობიერი განცდების ფაქტებამდე.
05:05
And we can therefore visualize a space
107
290000
3000
შესაბამისად, ჩვენ შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ
მრავალფეროვანი სივრცე
მრავალფეროვანი სივრცე
05:08
of possible changes in the experience of these beings.
108
293000
3000
შემდგარი ამ არსებების განცდების
შესაძლო ცვლილებებისგან.
შესაძლო ცვლილებებისგან.
05:11
And I think of this as kind of a moral landscape,
109
296000
2000
მე ამას ვეძახი
ერთგვარ მორალურ ლანდშაფტს,
ერთგვარ მორალურ ლანდშაფტს,
05:13
with peaks and valleys that correspond
110
298000
2000
მწვერვალებით და დაბლობებით
05:15
to differences in the well-being of conscious creatures,
111
300000
3000
რომლებიც შეესაბამება,
ცნობიერი არსებების
ცნობიერი არსებების
05:18
both personal and collective.
112
303000
2000
კეთლდღეობის სხვადასხვა დონეებს,
05:20
And one thing to notice is that perhaps
113
305000
2000
როგორც პიროვნულს, ისე კოლექტიურს.
05:22
there are states of human well-being
114
307000
2000
უნდა აღინიშნოს, რომ სავარაუდოდ
05:24
that we rarely access, that few people access.
115
309000
3000
არსებობს ადამიანის
კეთილდღეობის მდგომარეობები,
კეთილდღეობის მდგომარეობები,
05:27
And these await our discovery.
116
312000
2000
რომლებიც იშვიათად მიიღწევა
05:29
Perhaps some of these states can be appropriately called
117
314000
2000
და ცოტა ვინმე თუ აღწევს. ისინი აღმოსაჩენია
05:31
mystical or spiritual.
118
316000
2000
მათ შეიძლება დაერქვათ
მისტიური ან სულიერი.
მისტიური ან სულიერი.
05:33
Perhaps there are other states that we can't access
119
318000
2000
შესაძლოა არსებობს ისეთი მდგომარეობები,
05:35
because of how our minds are structured
120
320000
3000
რომლებსაც ჩვენ ვერ მივაღწევთ.
ჩვენი ტვინის წყობიდან გამომდინარე
ჩვენი ტვინის წყობიდან გამომდინარე
05:38
but other minds possibly could access them.
121
323000
4000
მაგრამ სხვა ტვინები ამას შეძლებენ.
05:42
Now, let me be clear about what I'm not saying. I'm not saying
122
327000
2000
ნება მომეცით განვმარტო რას არ ვამტკიცებ.
05:44
that science is guaranteed to map this space,
123
329000
5000
მე არ ვამტკიცებ, რომ მეცნიერება
უეჭველად დახაზავს ამ სივრცის ლანდშაფტს
უეჭველად დახაზავს ამ სივრცის ლანდშაფტს
05:49
or that we will have scientific answers to every
124
334000
2000
ან რომ მეცნიერება
05:51
conceivable moral question.
125
336000
2000
ყველა მორალურ შეკითხვას გასცემს პასუხს.
05:53
I don't think, for instance, that you will one day consult
126
338000
2000
მაგალითად, არ მგონია, რომ როდესმე
05:55
a supercomputer to learn whether you should have a second child,
127
340000
4000
შესაძლებელი იყოს სუპერკომპიუტერს ჰკითხოთ,
იყოლიოთ თუ არა მეორე ბავშვი,
იყოლიოთ თუ არა მეორე ბავშვი,
05:59
or whether we should bomb Iran's nuclear facilities,
128
344000
4000
ან უნდა დავბობმოთ თუ არა,
ირანის ბირთვული არსენალი.
ირანის ბირთვული არსენალი.
06:03
or whether you can deduct the full cost of TED as a business expense.
129
348000
4000
ან შეგვიძლია თუ არა, ბიზნეს ხარჯად
ჩამოვწეროთ TED-ის სრული ღირებულება.
ჩამოვწეროთ TED-ის სრული ღირებულება.
06:07
(Laughter)
130
352000
2000
(სიცილი) მაგრამ შეკითხვებს,
06:09
But if questions affect human well-being
131
354000
2000
რომლებიც ეხება ადამიანის კეთილდღეობას,
06:11
then they do have answers, whether or not we can find them.
132
356000
3000
აქვთ პასუხები, განურჩევლად იმისა
ვიპოვით თუ არა ჩვენ მათ.
ვიპოვით თუ არა ჩვენ მათ.
06:14
And just admitting this --
133
359000
2000
და მხოლოდ იმის აღიარება,
06:16
just admitting that there are right and wrong answers
134
361000
2000
რომ არსებობს სწორი და არასწორი პასუხები
06:18
to the question of how humans flourish --
135
363000
2000
შეკითხვებზე, რომლებიც ეხება იმას
06:20
will change the way we talk about morality,
136
365000
2000
თუ როგორ მიიღწევა კეთილდღეობა,
06:22
and will change our expectations
137
367000
2000
შეგვიცვლის წარმოდგენას მორალზე
06:24
of human cooperation in the future.
138
369000
4000
და ადამიანთა თანამშრომლობის პერსპექტივაზე.
06:28
For instance, there are 21 states in our country
139
373000
4000
მაგალითად, აშშ-ს 21 შტატში
06:32
where corporal punishment in the classroom is legal,
140
377000
3000
კანონით დაშვებულია
მოსწავლეების ფიზიკურად დასჯა.
მოსწავლეების ფიზიკურად დასჯა.
06:35
where it is legal for a teacher to beat a child with a wooden board, hard,
141
380000
6000
მასწავლებელს უფლება აქვს,
ხის ჯოხით სცემოს მოსწავლე
ხის ჯოხით სცემოს მოსწავლე
06:41
and raising large bruises and blisters and even breaking the skin.
142
386000
4000
თანაც საკმაოდ ძლიერად, დალურჯებამდე,
კოპებამდე და კანის გახეთქვამდეც კი.
კოპებამდე და კანის გახეთქვამდეც კი.
06:45
And hundreds of thousands of children, incidentally,
143
390000
2000
და სხათაშორის ყოველწლიურად,
06:47
are subjected to this every year.
144
392000
2000
ასიათასობით ბავშვია ამ ძალადობის მსხვერპლი
06:49
The locations of these enlightened districts, I think, will fail to surprise you.
145
394000
5000
არ მგონია ამ "მაღალგანვითარებული" ოლქების
მდებარეობამ გაგაკვირვოთ.
მდებარეობამ გაგაკვირვოთ.
06:54
We're not talking about Connecticut.
146
399000
3000
კონეკტიკუტზე არ არის ლაპარაკი.
06:57
And the rationale for this behavior is explicitly religious.
147
402000
4000
და ასეთი საქციელის დასაბუთება
არის წმინდად რელიგიური.
არის წმინდად რელიგიური.
07:01
The creator of the universe himself
148
406000
2000
თვით სამყაროს შემოქმედმა გვიბრძანა:
07:03
has told us not to spare the rod,
149
408000
2000
"ვისაც შვილი გასაჯოხად არ ემეტება,
07:05
lest we spoil the child --
150
410000
2000
სძულს იგი"
07:07
this is in Proverbs 13 and 20, and I believe, 23.
151
412000
5000
ბიბლიის იგავებიდან 13, 20 და მგონი 23.
07:12
But we can ask the obvious question:
152
417000
2000
აქ ცხადად ისმის კითხვა:
07:14
Is it a good idea, generally speaking,
153
419000
4000
არის კი ეს ზოგადად კარგი იდეა?
07:18
to subject children to pain
154
423000
3000
ფიზიკური ტკივილი მივაყენოთ ბავშვებს,
ვიძალადოთ მათზე
ვიძალადოთ მათზე
07:21
and violence and public humiliation
155
426000
3000
და საჯაროდ დავამციროთ ისინი,
07:24
as a way of encouraging healthy emotional development
156
429000
2000
ჯანსაღი ემოციური განვითარების
07:26
and good behavior?
157
431000
2000
და კარგი საქციელის წასახალისებლად?
07:28
(Laughter)
158
433000
1000
(სიცილი)
07:29
Is there any doubt
159
434000
4000
ეჭვი გეპარებათ,
07:33
that this question has an answer,
160
438000
2000
რომ არსებობს ამ შეკითხვაზე პასუხი
07:35
and that it matters?
161
440000
3000
და რომ ის მნიშვნელოვანია?
07:38
Now, many of you might worry
162
443000
2000
ახლა, ბევრი თქვენგანი შეიძლება შემედავოს,
07:40
that the notion of well-being is truly undefined,
163
445000
3000
რომ კეთილდღეობის ცნება განუსაზღვრელია
07:43
and seemingly perpetually open to be re-construed.
164
448000
3000
და გაუთავებლად განიციდის ცვლილებებს
07:46
And so, how therefore can there be an
165
451000
2000
შესაბამისად როგორ შეიძლება არსებობდეს
07:48
objective notion of well-being?
166
453000
3000
კეთილდღეობის ობიექტური განმარტება?
07:51
Well, consider by analogy, the concept of physical health.
167
456000
3000
კეთილდღეობის ანალოგიად განვიხილოთ
ფიზიკური ჯანმრთელობის ცნება.
ფიზიკური ჯანმრთელობის ცნება.
07:54
The concept of physical health is undefined.
168
459000
3000
ფიზიკური ჯანმრთელობის ცნებაც
განუსაზღვრელია ამ მხრივ.
განუსაზღვრელია ამ მხრივ.
07:57
As we just heard from Michael Specter, it has changed over the years.
169
462000
3000
როგორც მაიკლ სპექტერმა გვითხრა,
დროთა განმავლობაში ის იცვლებოდა.
დროთა განმავლობაში ის იცვლებოდა.
08:00
When this statue was carved
170
465000
2000
მაშინ როცა ეს ძეგლი შეიქმნა,
08:02
the average life expectancy was probably 30.
171
467000
3000
სიცოცხლის ხანგრძლივობის საშუალო ასაკი
სავარაუდოდ 30 წელი იყო.
სავარაუდოდ 30 წელი იყო.
08:05
It's now around 80 in the developed world.
172
470000
3000
ახლა, ის 80-მდეა განვითარებულ ქვეყნებში.
08:08
There may come a time when we meddle with our genomes
173
473000
3000
მოვა დრო და შეიძლება
ისე შევძლოთ ჩარევა ჩვენ გენომში,
ისე შევძლოთ ჩარევა ჩვენ გენომში,
08:11
in such a way that not being able to run a marathon
174
476000
3000
რომ 200 წლის ასაკში
მარათონის გარბენის შეუძლებლობა,
მარათონის გარბენის შეუძლებლობა,
08:14
at age 200 will be considered a profound disability.
175
479000
4000
განხილული იქნება, როგორც მძიმე ფორმა
შეზღუდული შესაძლებლობისა
შეზღუდული შესაძლებლობისა
08:18
People will send you donations when you're in that condition.
176
483000
3000
და ასეთი ადამიანები
შემოწირულობებს მიიღებენ
შემოწირულობებს მიიღებენ
08:21
(Laughter)
177
486000
2000
(სიცილი)
08:23
Notice that the fact that the concept of health
178
488000
4000
მიაქციეთ ყურადღება,
რომ თავისთავად იმის შესაძლებლობა
რომ თავისთავად იმის შესაძლებლობა
08:27
is open, genuinely open for revision,
179
492000
3000
რომ ჯანმრთელობის განმარტება გადაიხედოს,
08:30
does not make it vacuous.
180
495000
2000
არ ნიშნავს თავად ცნების უაზრობას.
08:32
The distinction between a healthy person
181
497000
3000
განსხვავება ჯანმრთელ ადამიანსა
და მკვდარს შორის
და მკვდარს შორის
08:35
and a dead one
182
500000
2000
იმდენად ზუსტია და მნიშვნელოვანი
08:37
is about as clear and consequential as any we make in science.
183
502000
3000
რამდენადაც ეს შესაძლებელია
მეცნიერულად განისაზღვროს.
მეცნიერულად განისაზღვროს.
08:43
Another thing to notice is there may be many peaks on the moral landscape:
184
508000
3000
კიდევ, აღსანიშნავია,
რომ მორალურ ლანდშაფტზე
რომ მორალურ ლანდშაფტზე
08:46
There may be equivalent ways to thrive;
185
511000
3000
შეიძლება არსებობდეს მრავალი მწვერვალი;
შეიძლება არსებობდეს
შეიძლება არსებობდეს
08:49
there may be equivalent ways to organize a human society
186
514000
2000
ადამიანური კეთილდღეობის მიღწევისთვის
08:51
so as to maximize human flourishing.
187
516000
2000
თანაბრად ეფექტური საზოგადოებრივი წყობები.
08:53
Now, why wouldn't this
188
518000
2000
მაშ, რატომ არ გამორიცხავს ეს
08:55
undermine an objective morality?
189
520000
4000
ობიექტური მორალის არსებობას?
08:59
Well think of how we talk about food:
190
524000
3000
გაიხსენეთ როგორ ვსაუბრობთ საკვებზე.
09:02
I would never be tempted to argue to you
191
527000
3000
მე არასდროს შევეცდები დაგარწმუნოთ,
09:05
that there must be one right food to eat.
192
530000
2000
რომ არსებობს ერთადერთი ჯანსაღი საკვები.
09:07
There is clearly a range of materials
193
532000
2000
ცხადია არსებობს ინგრედიენტების მთელი წყება
09:09
that constitute healthy food.
194
534000
2000
რომელიც ჯანსაღ საკვებს შეაგდენს.
09:11
But there's nevertheless a clear distinction
195
536000
2000
მაგრამ მიუხედავად ამისა,
09:13
between food and poison.
196
538000
2000
არსებობს მკაფიო განსხვავება
09:15
The fact that there are many right answers
197
540000
3000
საკვებსა და საწამლავს შორის.
09:18
to the question, "What is food?"
198
543000
2000
ის ფაქტი რომ კითხვაზე "რა არის საკვები?"
09:20
does not tempt us
199
545000
3000
არსებობს მრავალი სწორი პასუხი,
09:23
to say that there are no truths to be known about human nutrition.
200
548000
5000
არ ნიშნავს, რომ არ არსებობს
შეცნობადი ჭეშმარიტებები ადამიანის კვებაზე.
შეცნობადი ჭეშმარიტებები ადამიანის კვებაზე.
09:28
Many people worry
201
553000
2000
ბევრი ადამიანი მიიჩნევს,
09:30
that a universal morality would require
202
555000
3000
რომ უნივერსალური მორალი
09:33
moral precepts that admit of no exceptions.
203
558000
3000
მოითხოვს მორალურ წესებს
გამონაკლისების გარეშე
გამონაკლისების გარეშე
09:36
So, for instance, if it's really wrong to lie,
204
561000
2000
მაგალითად, თუ ტყუილი ბოროტებაა,
09:38
it must always be wrong to lie,
205
563000
2000
მაშინ ტყუილი არასდროს იქნება გამართლებული
09:40
and if you can find an exception,
206
565000
2000
და თუ ვიპოვით გამონაკლისს,
09:42
well then there's no such thing as moral truth.
207
567000
3000
მაშინ გამოდის, რომ არ არსებობს
მორალური ჭეშმარიტებები
მორალური ჭეშმარიტებები
09:45
Why would we think this?
208
570000
2000
რატომ გვგონია ასე?
09:47
Consider, by analogy, the game of chess.
209
572000
3000
განვიხილოთ ჭადრაკის ანალოგია.
09:50
Now, if you're going to play good chess,
210
575000
2000
ჭადრაკის თამაშისას გამართლებული წესია:
09:52
a principle like, "Don't lose your Queen,"
211
577000
2000
"არ მოაკვლევინო დედოფალი"
09:54
is very good to follow.
212
579000
2000
მაგრამ ცხადია
09:56
But it clearly admits some exceptions.
213
581000
2000
არსებობს გარკვეული გამონაკლისები.
09:58
There are moments when losing your Queen is a brilliant thing to do.
214
583000
3000
არის შემთხვევები, როცა დედოფლის გაწირვა
საუკეთესო სვლაა
საუკეთესო სვლაა
10:01
There are moments when it is the only good thing you can do.
215
586000
4000
ზოგ შემთხვევაში კი,
ეს ერთადერთი მართებული გამოსავალია.
ეს ერთადერთი მართებული გამოსავალია.
10:05
And yet, chess is a domain of perfect objectivity.
216
590000
4000
მაგრამ ჭადრაკში მიუხედავად ამისა,
10:09
The fact that there are exceptions here does not
217
594000
2000
ობიექტურობის პრინციპი შენარჩუნებულია.
10:11
change that at all.
218
596000
3000
ის რომ მასში არსებობს გამონაკლისები,
ამ ფაქტს არ ცვლის.
ამ ფაქტს არ ცვლის.
10:14
Now, this brings us to the sorts of moves
219
599000
3000
ამას მივყავართ
ისეთი ქმედებების განხილვამდე,
ისეთი ქმედებების განხილვამდე,
10:17
that people are apt to make in the moral sphere.
220
602000
3000
რომელებიც მორალური მოტივებით ხდება.
10:20
Consider the great problem of women's bodies:
221
605000
5000
განვიხილოთ ქალის (შიშველი) სხეულს პრობლემა
10:25
What to do about them?
222
610000
2000
როგორ უნდა გადავჭრათ ეს პრობლემა?
10:27
Well this is one thing you can do about them:
223
612000
2000
ერთ-ერთი რაც შეიძლება გაკეთდეს,
10:29
You can cover them up.
224
614000
2000
არის სხეულის მთლიანი დაფარვა.
10:31
Now, it is the position, generally speaking, of our intellectual community
225
616000
2000
ჩვენი ინტელეტქუალური საზოგადოების აზრია,
10:33
that while we may not like this,
226
618000
4000
რომ ჩვენ შეიძლება ეს არ მოგვწონდეს,
10:37
we might think of this as "wrong"
227
622000
2000
ჩვენ შეიძლება ეს "არასწორად" მიგვაჩნდეს
10:39
in Boston or Palo Alto,
228
624000
2000
ბოსტონში ან პალო ალტოში,
10:41
who are we to say
229
626000
2000
მაგრამ რა უფლება გვაქვს ჩვენ ვთქვათ,
10:43
that the proud denizens of an ancient culture
230
628000
3000
რომ ანტიკური კულტურის
ამაყი წარმომადგენლები
ამაყი წარმომადგენლები
10:46
are wrong to force their wives and daughters
231
631000
3000
არ არიან მართლები,
როცა საკუთარ ცოლებსა და ქალიშვილებს
როცა საკუთარ ცოლებსა და ქალიშვილებს
10:49
to live in cloth bags?
232
634000
2000
ნაჭრის ტომრებში აიძულებენ ცხოვრებას?
10:51
And who are we to say, even, that they're wrong
233
636000
2000
და ვინ მოგვცა უფლება, რომ გავკიცხოთ ისინი,
10:53
to beat them with lengths of steel cable,
234
638000
2000
თუნდაც მათი ლითონის შოლტით ცემისთვის,
10:55
or throw battery acid in their faces
235
640000
2000
ან სახეში მჟავის შესხამისთვის,
10:57
if they decline the privilege of being smothered in this way?
236
642000
4000
ამ ტანსაცმელში დახუთვის პატივზე,
უარის თქმის შემთხვევაში?
უარის თქმის შემთხვევაში?
11:01
Well, who are we not to say this?
237
646000
3000
ვითომ რატომ არ გვაქვს ამის უფლება?
11:04
Who are we to pretend
238
649000
2000
რა უფლება გვაქვს ჩვენ ვითვალთმაქცოთ,
11:06
that we know so little about human well-being
239
651000
4000
რომ იმდენად ცოტა ვიცით
ადამიანის კეთილდღეობაზე,
ადამიანის კეთილდღეობაზე,
11:10
that we have to be non-judgmental about a practice like this?
240
655000
4000
რომ ვერ განვსჯით ასეთ პარქტიკას?
11:14
I'm not talking about voluntary wearing of a veil --
241
659000
4000
აქ არ არის ლაპარაკი ჩადრის ნებით ტარებაზე
11:18
women should be able to wear whatever they want, as far as I'm concerned.
242
663000
2000
ქალებს უნდა შეეძლოთ
11:20
But what does voluntary mean
243
665000
3000
ჩაიცვან ისე როგორც მათ სურთ,
11:23
in a community where,
244
668000
2000
მაგრამ რას ნიშნავს "ნება" საზოგადოებაში,
11:25
when a girl gets raped,
245
670000
3000
რომელშიც როცა გოგოს გააუპატიურებენ,
11:28
her father's first impulse,
246
673000
2000
ხშირად მისი მამის პირველი იმპულსი
11:30
rather often, is to murder her out of shame?
247
675000
5000
არის ქალიშვილის მკვლელობა,
სირცხვილის ჩამოსაწმენდად?
სირცხვილის ჩამოსაწმენდად?
11:35
Just let that fact detonate in your brain for a minute:
248
680000
7000
ერთი წამით გაიაზრეთ
ამ სიტუაციის მთელი დრამატიზმი.
ამ სიტუაციის მთელი დრამატიზმი.
11:42
Your daughter gets raped,
249
687000
2000
თქვენი ქალიშვილი გააუპატიურეს
11:44
and what you want to do is kill her.
250
689000
3000
და თქვენ გიჩნდებათ მისი მოკვლის სურვილი.
11:52
What are the chances that represents
251
697000
2000
რა შანსებია იმისა, რომ ეს წარმოადგენს
11:54
a peak of human flourishing?
252
699000
5000
ადამიანის კეთილდღეობის ერთ-ერთ მწვერვალს?
12:02
Now, to say this is not to say that we have got the
253
707000
2000
ამის თქმა არ ნიშნავს,
12:04
perfect solution in our own society.
254
709000
4000
რომ ჩვენ საკუთარ საზოგადოებაში
იდეალურ გამოსავალი გვაქვს ნაპოვნი.
იდეალურ გამოსავალი გვაქვს ნაპოვნი.
12:08
For instance,
255
713000
2000
მაგალითად,
12:10
this is what it's like to go to a newsstand almost anywhere
256
715000
2000
ასე გამოიყურება ტიპიური საგაზეთო ჯიხური,
12:12
in the civilized world.
257
717000
2000
თითქმის ყველგან ცივილიზებულ მსოფლიოში.
12:14
Now, granted, for many men
258
719000
2000
გეთანხმებით, რომ ბევრი მამაკაცისთვის
12:16
it may require a degree in philosophy to see something wrong with these images.
259
721000
3000
ფილოსოფოსობაა საჭირო,
12:19
(Laughter)
260
724000
3000
რომ ამ სურათებში რაღაც უჩვეულო დაინახოს,
(სიცილი)
(სიცილი)
12:22
But if we are in a reflective mood,
261
727000
3000
მაგრამ თუ გავანაალიზებთ,
12:25
we can ask,
262
730000
2000
ისმის კითხვა:
12:27
"Is this the perfect expression
263
732000
2000
"არის ეს იდეალური გამოხატულება
12:29
of psychological balance
264
734000
2000
ფსიქოლოგიური ბალანსისა
12:31
with respect to variables like youth and beauty and women's bodies?"
265
736000
3000
ახალგაზრდობას, სილამაზესა
და ქალის სხეულს შორის?"
და ქალის სხეულს შორის?"
12:34
I mean, is this the optimal environment
266
739000
2000
ვგულისხმობ, არის ეს ის ოპტიმალური გარემო,
12:36
in which to raise our children?
267
741000
4000
რომელშიც ბავშვები უნდა აღიზარდონ?
12:40
Probably not. OK, so perhaps there's some place
268
745000
2000
ალბათ არა.
12:42
on the spectrum
269
747000
2000
შეიძლება არსებობს სპექტრში
12:44
between these two extremes
270
749000
2000
ამ ორ უკიდურესობას შორის რაღაც ადგილი,
12:46
that represents a place of better balance.
271
751000
3000
რომელიც წარმოადგენს
უკეთ დაბალანსებულ ადგილს.
უკეთ დაბალანსებულ ადგილს.
12:49
(Applause)
272
754000
8000
(აპლოდისმენტები)
12:57
Perhaps there are many such places --
273
762000
2000
შეიძლება არსებობდეს ბევრი ასეთი ადგილი.
12:59
again, given other changes in human culture
274
764000
3000
ანუ, სხვა კულტურული ცვლილების ფონზე,
შეიძლება არსებობდეს
შეიძლება არსებობდეს
13:02
there may be many peaks on the moral landscape.
275
767000
2000
ბევრი მწვერვალი მორალურ ლანდშაფტზე,
13:04
But the thing to notice is that there will be
276
769000
2000
მაგრამ აღსანიშნავია,
13:06
many more ways not to be on a peak.
277
771000
5000
რომ იარსებებს მწვერვალს მიღმა მოხვედრის,
ბევრად მეტი საშუალება
ბევრად მეტი საშუალება
13:11
Now the irony, from my perspective,
278
776000
2000
ჩემი მდგომარეობის ირონიულობა იმაშია,
13:13
is that the only people who seem to generally agree with me
279
778000
3000
რომ ადამიანები,
რომლებიც ზოგადად მეთანხმებიან და ფიქრობენ,
რომლებიც ზოგადად მეთანხმებიან და ფიქრობენ,
13:16
and who think that there are right and wrong answers to moral questions
280
781000
3000
რომ მორალურ კითხვებზე,
არსებობს სწორი და არასწორი პასუხები,
არსებობს სწორი და არასწორი პასუხები,
13:19
are religious demagogues of one form or another.
281
784000
3000
არიან სხვადასხვა სახის
რელიგიური დემაგოგები.
რელიგიური დემაგოგები.
13:22
And of course they think they have right answers to moral questions
282
787000
3000
და რა თქმა უნდა ისინი თვლიან,
რომ მათ აქვთ სწორი პასუხები
რომ მათ აქვთ სწორი პასუხები
13:25
because they got these answers from a voice in a whirlwind,
283
790000
4000
მორალურ კითხვებზე, რომლებიც მათ
ზეციდან ჩაესმათ
ზეციდან ჩაესმათ
13:29
not because they made an intelligent analysis of the causes
284
794000
2000
და არა ადამიანის და ცხოველის კეთილდღეობის
13:31
and condition of human and animal well-being.
285
796000
4000
მიზეზ-შედეგობრივი ანალიზის შედეგად მიიღეს.
13:35
In fact, the endurance of religion
286
800000
2000
საერთოდ, უმრავლესობის მიერ
13:37
as a lens through which most people view moral questions
287
802000
4000
რელიგიის თვალით დანახული
მორალური საკითხები,
მორალური საკითხები,
13:41
has separated most moral talk
288
806000
3000
დაშორებულია რეალობაში არსებულ
13:44
from real questions of human and animal suffering.
289
809000
4000
ადამიანების და ცხოველების
ტანჯვის საკითხებს.
ტანჯვის საკითხებს.
13:48
This is why we spend our time
290
813000
2000
ამიტომ არის, რომ ჩვენ დროს ვკარგავთ
13:50
talking about things like gay marriage
291
815000
2000
ისეთ საკითხებზე კამათში,
13:52
and not about genocide or nuclear proliferation
292
817000
4000
როგორიცაა გეი ქორწინება და არა გენოციდის,
ან ბირთვული იარაღის გავრცელება,
ან ბირთვული იარაღის გავრცელება,
13:56
or poverty or any other hugely consequential issue.
293
821000
5000
ან სიღარიბე,
ან ნებისმიერ სხვა მნიშვნელოვან პრობლემაზე.
ან ნებისმიერ სხვა მნიშვნელოვან პრობლემაზე.
14:01
But the demagogues are right about one thing: We need
294
826000
2000
მაგრამ დემაგოგები ერთში მართლები არიან:
14:03
a universal conception of human values.
295
828000
4000
ჩვენ გვჭირდება ადამიანური ღირებულებების
უნივერსალური კონცეპცია.
უნივერსალური კონცეპცია.
14:07
Now, what stands in the way of this?
296
832000
2000
ამას წინ რა უდგას? პირველ რიგში
14:09
Well, one thing to notice is that we
297
834000
2000
უნდა აღინიშნოს, რომ მორალზე საუბრისას,
14:11
do something different when talking about morality --
298
836000
2000
ჩვენ გვახასიათებს სპეციფიური მსჯელობა.
14:13
especially secular, academic, scientist types.
299
838000
4000
გასაკუთრებით სეკულარული, აკადემიური,
სამეცნიერო წრეების წარმომადგენლებს.
სამეცნიერო წრეების წარმომადგენლებს.
14:17
When talking about morality we value differences of opinion
300
842000
3000
სხვა ყველა საკითხისგან განსხვავებით,
მორალზე დისკუსიისას
მორალზე დისკუსიისას
14:20
in a way that we don't in any other area of our lives.
301
845000
3000
ჩვენ ვაფასებთ აზრთა მრავალფეროვნებას
14:23
So, for instance the Dalai Lama gets up every morning
302
848000
2000
მაგალითად, დალაი ლამა ყოველ დილას იწყებს
14:25
meditating on compassion,
303
850000
2000
თანაგრძნობის მედიტაციით.
14:27
and he thinks that helping other human beings is an integral component
304
852000
2000
ის დარწმუნებულია, რომ სხვების დახმარება
14:29
of human happiness.
305
854000
3000
წარმოადგენს
ადამიანის ბედნიერების განუყოფელ ნაწილს.
ადამიანის ბედნიერების განუყოფელ ნაწილს.
14:32
On the other hand, we have someone like Ted Bundy;
306
857000
2000
მეორეს მხრივ, არებობენ ტედ ბენდისნაირებიც
14:34
Ted Bundy was very fond of abducting and raping
307
859000
2000
ის ახალგაზრდა ქალების მოტაცების, წამების,
14:36
and torturing and killing young women.
308
861000
2000
გაუპატიურების და მოკვლის მოყვარული იყო.
14:38
So, we appear to have a genuine difference of opinion
309
863000
2000
ამრიგად, სახეზეა აზრთა ცხადი სხვადასხვაობა
14:40
about how to profitably use one's time.
310
865000
3000
თავისუფალი დროის
ნაყოფიერად გატარების თაობაზე.
ნაყოფიერად გატარების თაობაზე.
14:43
(Laughter)
311
868000
2000
(სიცილი)
14:45
Most Western intellectuals
312
870000
2000
დასავლელი ინტელექტუალების უმეტესობა
14:47
look at this situation
313
872000
2000
ამ სიტუაციაში იტყოდა:
14:49
and say, "Well, there's nothing for the Dalai Lama
314
874000
2000
"არანაირი საფუძველი არ გვაქვს ვამტკიცოთ,
14:51
to be really right about -- really right about --
315
876000
3000
რომ დალაი ლამა რაღაცაში რეალურად მართალია,
14:54
or for Ted Bundy to be really wrong about
316
879000
3000
ან ტედ ბანდი რეალურად მტყუანი,
14:57
that admits of a real argument
317
882000
4000
როცა განხილვა წარმოებს
15:01
that potentially falls within the purview of science.
318
886000
3000
წმინდად მეცნიერული გაგებით.
15:04
He likes chocolate, he likes vanilla.
319
889000
3000
ერთს უყვარს შოკოლადის ნაყინი,
მეორეს - ვანილის.
მეორეს - ვანილის.
15:07
There's nothing that one should be able to say to the other
320
892000
3000
და არცერთ მათგანს არ შეუძლია
უთხრას ისეთი რამ მეორეს,
უთხრას ისეთი რამ მეორეს,
15:10
that should persuade the other."
321
895000
3000
რაც მას გადაარწმუნებს."
15:13
Notice that we don't do this in science.
322
898000
3000
შევნიშნოთ, რომ ჩვენ ასე არ ვმსჯელობთ
მეცნიერულ საკითხებზე.
მეცნიერულ საკითხებზე.
15:16
On the left you have Edward Witten.
323
901000
2000
მარცხნივ ხედავთ ედვარდ ვიტენს.
15:18
He's a string theorist.
324
903000
3000
ის სიმების თეორიის სპეციალისტია.
15:21
If you ask the smartest physicists around
325
906000
2000
თუ თქვენ ჰკითხავთ ყველაზე ჭკვიან ფიზიკოსს
15:23
who is the smartest physicist around,
326
908000
2000
თუ ვინ არის ყველაზე ჭკვიანი ფიზიკოსი,
15:25
in my experience half of them will say Ed Witten.
327
910000
3000
ჩემი გამოცდილებით
მათი ნახევარი დაასახელებს ედ ვიტენს.
მათი ნახევარი დაასახელებს ედ ვიტენს.
15:28
The other half will tell you they don't like the question.
328
913000
3000
ხოლო მეორე ნახევარი გეტყვით,
რომ მათ არ მოსწონთ თქვენი კითხვა.
რომ მათ არ მოსწონთ თქვენი კითხვა.
15:31
(Laughter)
329
916000
3000
(სიცილი)
15:34
So, what would happen if I showed up at a physics conference
330
919000
4000
მაშ, რა მოხდება მე რომ გამოვიდე
ფიზიკის კონფერენციაზე
ფიზიკის კონფერენციაზე
15:38
and said,"String theory is bogus.
331
923000
2000
და ვთქვა "სიმების თეორია სიყალბეა.
15:40
It doesn't resonate with me. It's not how I chose to
332
925000
2000
ის მე არ აღმაფრთოვანებს. ის არ არის ისეთი
15:42
view the universe at a small scale.
333
927000
3000
როგორიც მე მიკრო სამყარო წარმომიდგენია.
15:45
I'm not a fan."
334
930000
2000
არ ვარ მოხიბლული."
15:47
(Laughter)
335
932000
3000
(სიცილი)
15:50
Well, nothing would happen because I'm not a physicist;
336
935000
2000
არაფერი მოხდება,
რადგან მე არ ვარ ფიზიკოსი.
რადგან მე არ ვარ ფიზიკოსი.
15:52
I don't understand string theory.
337
937000
2000
მე ვერ ვერკვევი სიმების თორიაში.
15:54
I'm the Ted Bundy of string theory.
338
939000
2000
მე ვარ ტედ ბანდი სიმების თეორიაში.
15:56
(Laughter)
339
941000
3000
(სიცილი)
15:59
I wouldn't want to belong to any string theory club that would have me as a member.
340
944000
3000
არ მინდა ჩემნაირ წევრიანი,
სიმების თეორიის კლუბის წევრი ვიყო
სიმების თეორიის კლუბის წევრი ვიყო
16:02
But this is just the point.
341
947000
2000
რადგან ეს ხომ მხოლოდ ჩემი მოსაზრებაა
16:04
Whenever we are talking about facts
342
949000
3000
და როცა ჩვენ ვსაუბრობთ ფაქტებზე,
16:07
certain opinions must be excluded.
343
952000
2000
გარკვეული მოსაზრებები უნდა გამოვრიცხოთ.
16:09
That is what it is to have a domain of expertise.
344
954000
3000
ასე იქმნება კომპეტენციის სფერო,
16:12
That is what it is for knowledge to count.
345
957000
3000
ასე უწევენ ცოდნას ანგარიშს.
16:15
How have we convinced ourselves
346
960000
3000
რანაირად დავაწმუნეთ საკუთარი თავები,
16:18
that in the moral sphere there is no such thing as moral expertise,
347
963000
4000
რომ მორალურ სფეროში
არ არსებობს კომპეტენტური აზრი,
არ არსებობს კომპეტენტური აზრი,
16:22
or moral talent, or moral genius even?
348
967000
3000
ან მორალური ნიჭი,
ან თუნდაც მორალური გენია.
ან თუნდაც მორალური გენია.
16:25
How have we convinced ourselves
349
970000
2000
რანაირად დავარწმუნეთ საკუთარი თავები,
16:27
that every opinion has to count?
350
972000
2000
რომ ყველანაირი აზრი უნდა გავითვალისწინოთ?
16:29
How have we convinced ourselves
351
974000
2000
რანაირად დავარწმუნეთ საკუთარი თავები,
16:31
that every culture has a point of view
352
976000
2000
რომ ყველა კულტურას,
16:33
on these subjects worth considering?
353
978000
3000
გააჩნია
გასათვალისწინებელი მსოფლმხედველობა?
გასათვალისწინებელი მსოფლმხედველობა?
16:36
Does the Taliban
354
981000
2000
გააჩნია კი თალიბანს
16:38
have a point of view on physics
355
983000
2000
გასათვალისწინებელი მსოფლმხედველობა
16:40
that is worth considering? No.
356
985000
3000
ფიზიკის დარგზე? არა.
16:43
(Laughter)
357
988000
5000
(სიცილი)
16:48
How is their ignorance any less obvious
358
993000
3000
რანაირად არის მათი უვიცობა,
ადამიანის კეთილდღეობის თემაზე
ადამიანის კეთილდღეობის თემაზე
16:51
on the subject of human well-being?
359
996000
2000
ნაკლებად თვალშისაცემი?
16:53
(Applause)
360
998000
6000
(აპლოდისმენტები)
16:59
So, this, I think, is what the world needs now.
361
1004000
4000
ამრიგად, მე ვფიქრობ, რომ ამჟამად მსოფლიოს
სწორედ ამის აღიარება სჭირდება.
სწორედ ამის აღიარება სჭირდება.
17:03
It needs people like ourselves to admit
362
1008000
3000
ჩვენ უნდა ვაღიაროთ,
17:06
that there are right and wrong answers
363
1011000
3000
რომ არსებობს სწორი და არასწორი პასუხები
17:09
to questions of human flourishing,
364
1014000
2000
ადამიანის კეთილდღეობის შესახებ კითხვებზე.
17:11
and morality relates
365
1016000
2000
და მორალი, უკავშირდება
17:13
to that domain of facts.
366
1018000
2000
ამ ფაქტობრივ გარემოებებს
17:15
It is possible
367
1020000
2000
შესაძლებელია, რომ ზოგიერთი ინდივიდი
17:17
for individuals, and even for whole cultures,
368
1022000
4000
და მთელი კულტურებიც კი,
17:21
to care about the wrong things,
369
1026000
2000
ღელავდნენ არასწორ რამეებზე.
17:23
which is to say that it's possible for them
370
1028000
3000
რაც ნიშნავს,
17:26
to have beliefs and desires that reliably lead
371
1031000
2000
რომ მათ გააჩნიათ რწმენები და სურვილები,
17:28
to needless human suffering.
372
1033000
2000
რომლებიც ადამიანთა უმიზეზო ტანჯვას იწვევს.
17:30
Just admitting this will transform our discourse about morality.
373
1035000
5000
მხოლოდ ამის აღიარება,
შეცვლის ჩვენს მსჯელობას მორალზე.
შეცვლის ჩვენს მსჯელობას მორალზე.
17:35
We live in a world in which
374
1040000
3000
ჩვენ ვცხოვრობთ მსოფლიოში,
17:38
the boundaries between nations mean less and less,
375
1043000
3000
რომელშიც საზღვრები სახელმწიფოებს შორის
სულ უფრო მცირდება
სულ უფრო მცირდება
17:41
and they will one day mean nothing.
376
1046000
3000
და ერთ დღესაც ისინი გაქრება.
17:44
We live in a world filled with destructive technology,
377
1049000
2000
ჩვენ ვცხოვრობთ
17:46
and this technology cannot be uninvented;
378
1051000
2000
გამანადგურებელი ტექნოლოგიების ეპოქაში
17:48
it will always be easier
379
1053000
2000
და მათ უკან ვერ დავაბრუნებთ.
17:50
to break things than to fix them.
380
1055000
4000
გაცილებით უფრო მარტივია განადგურება,
ვიდრე შექმნა.
ვიდრე შექმნა.
17:54
It seems to me, therefore, patently obvious
381
1059000
2000
ამიტომ, ჩემთვის ცხადია,
17:56
that we can no more
382
1061000
4000
რომ არ შეიძლება
18:00
respect and tolerate
383
1065000
2000
ადამიანის კეთილდღეობის შესახებ
18:02
vast differences in notions of human well-being
384
1067000
4000
ფუნდამენტურად განსხვავებული
აზრების პატივისცემა,
აზრების პატივისცემა,
18:06
than we can respect or tolerate vast differences
385
1071000
3000
იმაზე მეტად
18:09
in the notions about how disease spreads,
386
1074000
3000
ვიდრე დაავადების გავრცელების შესახებ,
18:12
or in the safety standards of buildings and airplanes.
387
1077000
3000
ან შენობის და თვითმფრინავის
უსაფრთხოების სტანდარტების შესახებ.
უსაფრთხოების სტანდარტების შესახებ.
18:15
We simply must converge
388
1080000
3000
ჩვენ უბრალოდ უნდა შევთანხმდეთ პასუხებზე,
18:18
on the answers we give to the most important questions in human life.
389
1083000
4000
რომელიც ადამიანის ცხოვრებაში
უმნიშვნელოვანეს კითხვებს გაეცემა.
უმნიშვნელოვანეს კითხვებს გაეცემა.
18:22
And to do that, we have to admit that these questions have answers.
390
1087000
5000
და ამისთვის აუცილებელია ვაღიაროთ,
რომ ეს პასუხები არსებობს.
რომ ეს პასუხები არსებობს.
18:27
Thank you very much.
391
1092000
2000
დიდი მადლობა.
18:29
(Applause)
392
1094000
23000
(აპლოდისმენტები)
18:52
Chris Anderson: So, some combustible material there.
393
1117000
4000
კრის ანდერსონი:
პროვოკაციული მასალაა.
პროვოკაციული მასალაა.
18:56
Whether in this audience or people elsewhere in the world,
394
1121000
3000
სრულიად შესაძლებელია,
ვინმე რომ მოისმენს ამას,
ვინმე რომ მოისმენს ამას,
18:59
hearing some of this, may well be doing the
395
1124000
2000
ამ დარბაზში, ან სადმე სხვაგან მსოფლიოში
19:01
screaming-with-rage thing, after as well, some of them.
396
1126000
5000
უკმაყოფილებისგან აყვირდეს.
19:06
Language seems to be really important here.
397
1131000
2000
აქ მნიშვნელოვანია სიტყვების სწორად შერჩევა
19:08
When you're talking about the veil,
398
1133000
2000
როცა ლაპარაკობთ ჩადრზე.
19:10
you're talking about women dressed in cloth bags.
399
1135000
3000
თქვენ ახსენებთ
ნაჭრის ტომრებში გახვეულ ქალებს.
ნაჭრის ტომრებში გახვეულ ქალებს.
19:13
I've lived in the Muslim world, spoken with a lot of Muslim women.
400
1138000
4000
მე მიცხოვრია ისლამურ სამყაროში
და მისაუბრია ბევრ მუსლიმ ქალთან.
და მისაუბრია ბევრ მუსლიმ ქალთან.
19:17
And some of them would say something else. They would say,
401
1142000
2000
ზოგიერთი მათგანი
19:19
"No, you know, this is a celebration
402
1144000
3000
სხვანაირი აზრის არის ამაზე.
ისინი გეტყოდნენ: "თქვენ არ გესმით.
ისინი გეტყოდნენ: "თქვენ არ გესმით.
19:22
of female specialness,
403
1147000
3000
ეს არის ქალის განსაკუთრებულობის აღნიშვნა;
ეს მას აძლიერებს.
ეს მას აძლიერებს.
19:25
it helps build that and it's a result of the fact that" --
404
1150000
2000
და ეს იმ ფაქტის გამოა, რომ.."
19:27
and this is arguably a sophisticated psychological view --
405
1152000
4000
და ამას მოსდევს საკმაოდ საკამათო
და ღრმა ფსიქოლოგიური მომენტი
და ღრმა ფსიქოლოგიური მომენტი
19:31
"that male lust is not to be trusted."
406
1156000
3000
" .. რომ არ შეიძლება
მამაკაცების ვნებებზე თამაში."
მამაკაცების ვნებებზე თამაში."
19:34
I mean, can you engage in a conversation
407
1159000
3000
შეგვიძლია კი ჩავერთოთ კამათში
19:37
with that kind of woman without seeming kind of cultural imperialist?
408
1162000
5000
ასეთ ქალთან,
კულტურული იმპერიალიზმის გამოვლენის გარეშე?
კულტურული იმპერიალიზმის გამოვლენის გარეშე?
19:42
Sam Harris: Yeah, well I think I tried to broach this in a sentence,
409
1167000
3000
ს.ჰ.: კი, მგონი ამ თემას შევეხე
ერთი წინადადებით,
ერთი წინადადებით,
19:45
watching the clock ticking,
410
1170000
2000
შეზღუდული დროის გამო.
19:47
but the question is:
411
1172000
2000
მოკლედ.. კითხვა იმაზეა,
19:49
What is voluntary in a context
412
1174000
3000
თუ რას წარმოადგენს "ნება" იმ გარემოში,
19:52
where men have certain expectations,
413
1177000
2000
სადაც მამაკაცებს აქვთ გარკვეული მოლოდინები
19:54
and you're guaranteed to be treated in a certain way
414
1179000
4000
და ქალები ნამდვილად უნდა ელოდნენ მათგან
გარკვეული სახის მოპყრობას,
გარკვეული სახის მოპყრობას,
19:58
if you don't veil yourself?
415
1183000
2000
თუ სახეს არ დამალავენ.
20:00
And so, if anyone in this room
416
1185000
2000
ამიტომ, თუ ნებისმიერ აქ მყოფთაგანს
20:02
wanted to wear a veil,
417
1187000
2000
მოუნდება ჩადრის ტარება,
20:04
or a very funny hat, or tattoo their face --
418
1189000
3000
ან სასაცილო ქუდის დახურვა,
ან სახეზე ტატუს გაკეთება,
ან სახეზე ტატუს გაკეთება,
20:07
I think we should be free to voluntarily do whatever we want,
419
1192000
3000
ვფიქრობ ნებისმიერს შეუძლია
ნებაყოფლობით გააკეთოს რაც მას სურს.
ნებაყოფლობით გააკეთოს რაც მას სურს.
20:10
but we have to be honest about
420
1195000
3000
მაგრამ გულწრფელად უნდა ვაღიაროთ ის ზეწოლა,
20:13
the constraints that these women are placed under.
421
1198000
2000
რომლებსაც ის ქალები განიცდიან.
20:15
And so I think we shouldn't be so eager
422
1200000
3000
ამიტომ ვფიქრობ,
20:18
to always take their word for it,
423
1203000
2000
მათი სიტყვაზე ნდობა არ ღირს
20:20
especially when it's 120 degrees out
424
1205000
2000
განსაკუთრებით როცა 50 გრადუსიან სიცხეში
20:22
and you're wearing a full burqa.
425
1207000
3000
ისინი მთლიანად შეხვეულები არიან.
20:25
CA: A lot of people want to believe in this
426
1210000
2000
კ.ა.: ბევრ ადამიანს სურს
20:27
concept of moral progress.
427
1212000
2000
მორალური პროგრესის ამ კონცეპციის გაზიარება
20:29
But can you reconcile that?
428
1214000
2000
მაგრამ თავსებადია ეს?
20:31
I think I understood you to say that you could
429
1216000
2000
რამდენადაც მე გავიგე თქვენ თქვით,
20:33
reconcile that with a world that doesn't become
430
1218000
2000
რომ ეს კონცეპცია სრულიად თავსებადია
20:35
one dimensional, where we all have to think the same.
431
1220000
3000
მრავალფეროვან სამყაროსთან,
რომელიც არ იქნება ერთგანზომილებიანი
რომელიც არ იქნება ერთგანზომილებიანი
20:38
Paint your picture of what
432
1223000
2000
სადაც ყველა ერთნაირად უნდა იფიქრობდეს.
20:40
rolling the clock 50 years forward,
433
1225000
3000
წარმოგვიდგინეთ თქვენეული სურათი,
50 წლის შემდეგ როგორი იქნება
50 წლის შემდეგ როგორი იქნება
20:43
100 years forward, how you would like to think of
434
1228000
2000
100 წლის შემდეგ, როგორს ხედავთ მსოფლიოს,
20:45
the world, balancing moral progress
435
1230000
3000
მორალური პროგრესის პირობებში
20:48
with richness.
436
1233000
3000
და მრავალფერივნების შენარჩუნებით.
20:51
SH: Well, I think once you admit
437
1236000
2000
ს.ჰ.: როგორც კი თქვენ აღიარებთ,
20:53
that we are on the path toward understanding our minds
438
1238000
3000
რომ ჩვენ, ჩვენი გონების შესწავლის
ისეთ გზას ვადგავართ,
ისეთ გზას ვადგავართ,
20:56
at the level of the brain in some important detail,
439
1241000
3000
რომელიც ტვინის მნიშვნელოვნად დეტალურ
შესწავლაზე გადის,
შესწავლაზე გადის,
20:59
then you have to admit
440
1244000
2000
მაშინ თქვენ უნდა აღიაროთ,
21:01
that we are going to understand all of the positive
441
1246000
4000
რომ ჩვენ გავარკვევთ ჩვენს ყველა პოზიტიურ
21:05
and negative qualities
442
1250000
2000
და ნეგატიური თვისებებს, დეტალურ დონეზე.
21:07
of ourselves in much greater detail.
443
1252000
2000
და ნეგატიური თვისებებს, დეტალურ დონეზე.
21:09
So, we're going to understand positive social emotion
444
1254000
2000
ანუ, გავარკვევთ პოზიტიურ სოციალურ ემოციებს
21:11
like empathy and compassion,
445
1256000
2000
როგორებიც არის თანაგრძნობა, ან სიბრალული
21:13
and we're going to understand the factors
446
1258000
2000
და ჩვენ შევძლებთ გავერკვეთ ფაქტორებში,
21:15
that encourage it -- whether they're genetic,
447
1260000
2000
რომლებიც ამ ემოციებს ახალისებს.
21:17
whether they're how people talk to one another,
448
1262000
2000
იქნება ეს გენეტიკური, თუ ადამიანური,
21:19
whether they're economic systems,
449
1264000
2000
თუ ეკონომიკური სისტემები.
21:21
and insofar as we begin to shine light on that
450
1266000
3000
და რამდენადაც ჩვენ ამ ყველაფერს
ნათელს მოვფენთ
ნათელს მოვფენთ
21:24
we are inevitably going to converge
451
1269000
2000
ჩვენ უთუოდ შევჯერდებით
21:26
on that fact space.
452
1271000
2000
ზემოთ აღნიშნულ ფაქტების სივრცეზე.
21:28
So, everything is not going to be up for grabs.
453
1273000
2000
ამრიგად ყველაფრის გამართლება ვეღარ მოხდება
21:30
It's not going to be like
454
1275000
3000
უკვე არ გამოვა იმის მტკიცება,
21:33
veiling my daughter from birth
455
1278000
2000
რომ ქალიშვილის სახის დაფარვა დაბადებიდან,
21:35
is just as good as teaching her
456
1280000
3000
ისეთივე კარგი რამ არის,
როგორც მასში თავდაჯერებულობის
როგორც მასში თავდაჯერებულობის
21:38
to be confident and well-educated
457
1283000
4000
და განათლების მიღების წახალისება,
ისეთ გარემოში,
ისეთ გარემოში,
21:42
in the context of men who do desire women.
458
1287000
3000
სადაც მამაკაცებს სურთ ქალები.
21:45
I mean I don't think we need an NSF grant to know
459
1290000
4000
ვფიქრობ, სამეცნიერო გრანტი არ არის საჭირო
იმის მისახვედრად,
იმის მისახვედრად,
21:49
that compulsory veiling is a bad idea --
460
1294000
3000
რომ ქალისთვის
სახის სავალდებულო დაფარვა - ცუდი აზრია.
სახის სავალდებულო დაფარვა - ცუდი აზრია.
21:52
but at a certain point
461
1297000
2000
რაღაც ეტაპზე ჩვენ შევძლებთ
21:54
we're going to be able to scan the brains of everyone involved
462
1299000
3000
სიტუაციასთან კავშირის მქონე
ყველა ადამიანის ტვინის სკანირებას,
ყველა ადამიანის ტვინის სკანირებას,
21:57
and actually interrogate them.
463
1302000
3000
რომ მივიდეთ პასუხამდე კითხვაზე:
22:00
Do people love their daughters
464
1305000
3000
უყვართ კი მამებს საკუთარი შვილები
ისევე ძლიერად,
ისევე ძლიერად,
22:03
just as much in these systems?
465
1308000
3000
ამგვარ საზოგადოებებშიც?
22:06
And I think there are clearly right answers to that.
466
1311000
2000
ვფიქრობ ამაზე უდაოდ არსებობს სწორი პასუხი
22:08
CA: And if the results come out that actually they do,
467
1313000
3000
კ.ა.: და თუ შედეგები აჩვენებს,
რომ მათ მართლა უყვართ შვილები,
რომ მათ მართლა უყვართ შვილები,
22:11
are you prepared to shift your instinctive current judgment
468
1316000
3000
მზად ხართ, რომ შეცვალოთ თქვენი
ახლანდელი ხედვა,
ახლანდელი ხედვა,
22:14
on some of these issues?
469
1319000
2000
მსგავს პრობლემებთან დაკავშირებით?
22:16
SH: Well yeah, modulo one obvious fact,
470
1321000
3000
ს.ჰ.: დიახ, მე მზად ვარ,
მაგრამ აქ აშკარად უნდა აღინიშნოს,
მაგრამ აქ აშკარად უნდა აღინიშნოს,
22:19
that you can love someone
471
1324000
2000
რომ ილუზორული წარმოდგენების პირობებში,
22:21
in the context of a truly delusional belief system.
472
1326000
3000
შესაძლებელია ვინმე გიყვარდეს
და თქვა შემდეგი:
და თქვა შემდეგი:
22:24
So, you can say like, "Because I knew my gay son
473
1329000
2000
"მე ვიცოდი, რომ ჩემი ჰომოსექსუალი შვილი
22:26
was going to go to hell if he found a boyfriend,
474
1331000
3000
ჯოჯოხეთში მოხვდებოდა,
თუ პარტნიორ ბიჭს იპოვიდა.
თუ პარტნიორ ბიჭს იპოვიდა.
22:29
I chopped his head off. And that was the most compassionate thing I could do."
475
1334000
3000
ამიტომ თავი მოვაჭერი.
ეს უდიდესი თანაგრძნობა იყო ჩემი მხრიდან."
ეს უდიდესი თანაგრძნობა იყო ჩემი მხრიდან."
22:32
If you get all those parts aligned,
476
1337000
2000
თუ თქვენ ამ აზრები გონებაში განილაგებთ,
22:34
yes I think you could probably be feeling the emotion of love.
477
1339000
3000
მაშინ თქვენ,
შეიძლება მართლაც გრძნობდეთ სიყვარულს.
შეიძლება მართლაც გრძნობდეთ სიყვარულს.
22:37
But again, then we have to talk about
478
1342000
2000
მაგრამ ამ შემთხვევაში კეთილდღეობა
22:39
well-being in a larger context.
479
1344000
2000
ჩვენ უფრო ფართე გაგებით უნდა განვიხილოთ.
22:41
It's all of us in this together,
480
1346000
2000
ჩვენ ყველა ამის მონაწილე ვართ
22:43
not one man feeling ecstasy
481
1348000
4000
და არა ერთი ადამიანი,
რომელმაც აღტკინება იგრძნო
რომელმაც აღტკინება იგრძნო
22:47
and then blowing himself up on a bus.
482
1352000
2000
და თავი აიფეთქა ავტობუსში.
22:49
CA: Sam, this is a conversation I would actually love to
483
1354000
2000
კ.ა.: სემ, ამ თემებზე საათობით ვისაუბრებდი
22:51
continue for hours.
484
1356000
2000
დრო აღარ გვაქვს. ამიტომ იქნებ სხვა დროს.
22:53
We don't have that, but maybe another time. Thank you for coming to TED.
485
1358000
2000
მადლობა TED-ში სტუმრობისთვის.
22:55
SH: Really an honor. Thank you.
486
1360000
2000
ს.ჰ.: ჩემთვის დიდი პატივია. მადლობა.
22:57
(Applause)
487
1362000
3000
(აპლოდისმენტები)
ABOUT THE SPEAKER
Sam Harris - Neuroscientist, philosopherSam Harris's work focuses on how our growing understanding of ourselves and the world is changing our sense of how we should live.
Why you should listen
Sam Harris is the author of five New York Times bestsellers. His books include The End of Faith, Letter to a Christian Nation, The Moral Landscape, Free Will, Lying, Waking Up and Islam and the Future of Tolerance (with Maajid Nawaz). The End of Faith won the 2005 PEN Award for Nonfiction. Harris's writing and public lectures cover a wide range of topics -- neuroscience, moral philosophy, religion, spirituality, violence, human reasoning -- but generally focus on how a growing understanding of ourselves and the world is changing our sense of how we should live.
Harris's work has been published in more than 20 languages and has been discussed in the New York Times, Time, Scientific American, Nature, Newsweek, Rolling Stone and many other journals. He has written for the New York Times, the Los Angeles Times, The Economist, The Times (London), the Boston Globe, The Atlantic, The Annals of Neurology and elsewhere. Harris also regularly hosts a popular podcast.
Harris received a degree in philosophy from Stanford University and a Ph.D. in neuroscience from UCLA.
Sam Harris | Speaker | TED.com