TED2010
Sam Harris: Science can answer moral questions
Sam Harris: Nauka może uczyć moralności.
Filmed:
Readability: 4.3
6,257,604 views
Pytania dotyczące dobra i zła wydają się być powszechnie uważane za niewytłumaczalne przez naukę. Ale Sam Harris twierdzi że nauka może -- i powinna -- być autorytetem w postrzeganiu moralności i że powinna kształtować ludzkie wartości składające się na wartościowe życie.
Sam Harris - Neuroscientist, philosopher
Sam Harris's work focuses on how our growing understanding of ourselves and the world is changing our sense of how we should live. Full bio
Sam Harris's work focuses on how our growing understanding of ourselves and the world is changing our sense of how we should live. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
I'm going to speak today about the relationship
0
0
3000
Mam zamiar dziś mówić o relacjach
00:18
between science and human values.
1
3000
4000
pomiędzy nauką a ludzkimi wartościami.
00:22
Now, it's generally understood that
2
7000
2000
Uważa się za powszechne, że
00:24
questions of morality --
3
9000
2000
pytania dotyczące moralności,
00:26
questions of good and evil and right and wrong --
4
11000
2000
pytania dotyczące dobra i zła czy prawości i złego postępowania
00:28
are questions about which science officially has no opinion.
5
13000
3000
są pytaniami, na które nauka oficjalnie się nie wypowiada.
00:31
It's thought that science can help us
6
16000
3000
Uważa się, że nauka może pomóc
00:34
get what we value,
7
19000
2000
w uzyskaniu tego co cenimy
00:36
but it can never tell us what we ought to value.
8
21000
3000
ale nigdy nie powie nam co powinniśmy cenić.
00:39
And, consequently, most people -- I think most people
9
24000
2000
I w konsekwencji większość ludzi -- myślę, że większość ludzi
00:41
probably here -- think that science will never answer
10
26000
3000
tutaj prawdopodobnie uważa, że nauka nigdy nie odpowie
00:44
the most important questions in human life:
11
29000
3000
na najważniejsze pytania w życiu człowieka,
00:47
questions like, "What is worth living for?"
12
32000
2000
pytania takie jak, "Jaki jest sens życia?"
00:49
"What is worth dying for?"
13
34000
2000
"Jaki jest sens śmierci?"
00:51
"What constitutes a good life?"
14
36000
2000
"Co składa się na dobre i udane życie?"
00:53
So, I'm going to argue
15
38000
2000
Tak więc, zamierzam wykazać,
00:55
that this is an illusion -- that the separation between
16
40000
2000
że jest to iluzja i że rozdział pomiędzy
00:57
science and human values is an illusion --
17
42000
2000
nauką, a ludzkimi wartościami jest również iluzją.
00:59
and actually quite a dangerous one
18
44000
3000
I to całkiem niebezpieczną
01:02
at this point in human history.
19
47000
2000
w aktualnym momencie historii człowieka.♫
01:04
Now, it's often said that science
20
49000
2000
Często mówi się, że nauka
01:06
cannot give us a foundation for morality and human values,
21
51000
3000
nie może dać nam podstaw moralności i ludzkich wartości
01:09
because science deals with facts,
22
54000
3000
ponieważ nauka opiera się na faktach.
01:12
and facts and values seem to belong to different spheres.
23
57000
4000
A fakty i wartości wydają się znajdować na dwóch odmiennych biegunach.
01:16
It's often thought that there's no description
24
61000
3000
Uważa się często, że nie ma opisu
01:19
of the way the world is
25
64000
2000
określającego czym jest świat,
01:21
that can tell us how the world ought to be.
26
66000
4000
mówiącego nam jak świat powinien być urządzony.
01:25
But I think this is quite clearly untrue.
27
70000
2000
Ale ja myślę że to raczej nieprawdziwe stwierdzenie.
01:27
Values are a certain kind of fact.
28
72000
4000
Wartości są pewnym rodzajem faktu.
01:31
They are facts about the well-being of conscious creatures.
29
76000
4000
Istnieją fakty określające dobre samopoczucie świadomych istot.
01:35
Why is it that we don't have ethical obligations toward rocks?
30
80000
4000
Jak to możliwe że nie posiadamy etycznych zobowiązań w stosunku do skały?
01:39
Why don't we feel compassion for rocks?
31
84000
3000
Dlaczego nie mamy współczucia dla skał?
01:42
It's because we don't think rocks can suffer. And if we're more
32
87000
2000
Ponieważ wierzymy, że skały mogą cierpieć. I jeśli jesteśmy bardziej
01:44
concerned about our fellow primates
33
89000
2000
przejęci losem naszych człekokształtnych kolegów,
01:46
than we are about insects, as indeed we are,
34
91000
3000
niż przejmujemy się losem insektów, a tak jest,
01:49
it's because we think they're exposed to a greater range
35
94000
2000
ponieważ uważamy, że ssaki naczelne są narażone na większy zakres
01:51
of potential happiness and suffering.
36
96000
3000
potencjalnego szczęścia i cierpienia.
01:54
Now, the crucial thing to notice here
37
99000
3000
Kluczową rzeczą jest to aby dostrzec tutaj,
01:57
is that this is a factual claim:
38
102000
2000
że jest to rzeczywiste stwierdzenie.
01:59
This is something that we could be right or wrong about. And if we
39
104000
2000
I jest to coś w związku z czym możemy mieć rację lub się mylić. A jeśli
02:01
have misconstrued the relationship between biological complexity
40
106000
3000
opacznie zrozumiemy związek między biologiczną różnorodnością,
02:04
and the possibilities of experience
41
109000
3000
a możliwością zdobywania doświadczenia
02:07
well then we could be wrong about the inner lives of insects.
42
112000
3000
wtedy możemy się również mylić się na temat wewnętrznego życia insektów.
02:10
And there's no notion,
43
115000
4000
OK. Nie istnieje pojęcie,
02:14
no version of human morality
44
119000
2000
nie istnieje wersja ludzkiej moralności
02:16
and human values that I've ever come across
45
121000
3000
i ludzkich wartości, z którymi się spotkałem,
02:19
that is not at some point reducible
46
124000
2000
nie dająca się w pewnym stopniu zredukować
02:21
to a concern about conscious experience
47
126000
3000
do spraw związanych z doświadczeniem świadomości
02:24
and its possible changes.
48
129000
2000
i jej możliwych zmian.
02:26
Even if you get your values from religion,
49
131000
3000
Nawet jeśli czerpiesz swoje wartości z religii.
02:29
even if you think that good and evil ultimately
50
134000
2000
Nawet jeśli myślisz że dobro i zło ostatecznie
02:31
relate to conditions after death --
51
136000
2000
ma związek ze stanem po śmierci
02:33
either to an eternity of happiness with God
52
138000
3000
czy to z wiecznym szczęściem u boku boga
02:36
or an eternity of suffering in hell --
53
141000
2000
czy też z wiecznym potępieniem w piekle,
02:38
you are still concerned about consciousness and its changes.
54
143000
4000
jesteś w dalszym ciągu zainteresowany świadomością i jej zmianami.
02:42
And to say that such changes can persist after death
55
147000
3000
I stwierdzenie że takie zmiany świadomości mogą trwać po śmierci
02:45
is itself a factual claim,
56
150000
2000
jest samo w sobie roszczeniem,
02:47
which, of course, may or may not be true.
57
152000
3000
które oczywiście może być prawdziwe lub nie.
02:50
Now, to speak about the conditions of well-being
58
155000
3000
Mówiąc o warunkach dobrego samopoczucia
02:53
in this life, for human beings,
59
158000
2000
w tym życiu, dla istot ludzkich,
02:55
we know that there is a continuum of such facts.
60
160000
3000
wiemy że istnieje pewna ciągłość zdarzeń.
02:58
We know that it's possible to live in a failed state,
61
163000
3000
Wiemy że możliwe jest aby nasze życie było nieszczęśliwe,
03:01
where everything that can go wrong does go wrong --
62
166000
2000
kiedy wszystko dookoła nie dzieje się tak jak powinno
03:03
where mothers cannot feed their children,
63
168000
3000
gdzie matki nie są w stanie wykarmić swoich dzieci,
03:06
where strangers cannot find the basis for peaceful collaboration,
64
171000
4000
gdzie obcy sobie ludzie nie potrafią ze sobą współpracować w pokoju,
03:10
where people are murdered indiscriminately.
65
175000
3000
gdzie ludzie bez wyjątku są mordowani.
03:13
And we know that it's possible to move along this continuum
66
178000
3000
I wiemy, że jest możliwe aby odsunąć tą ciągłość zdarzeń,
03:16
towards something quite a bit more idyllic,
67
181000
2000
i zmierzać w kierunku czegoś bardziej sielankowego,
03:18
to a place where a conference like this is even conceivable.
68
183000
5000
do miejsc gdzie zorganizowanie właśnie takiej konferencji jak ta jest możliwe.
03:23
And we know -- we know --
69
188000
3000
I wiemy, że
03:26
that there are right and wrong answers
70
191000
2000
istnieją dobre i złe odpowiedzi
03:28
to how to move in this space.
71
193000
2000
na to jak poruszać się w tym obszarze.
03:30
Would adding cholera to the water be a good idea?
72
195000
6000
Czy dodanie zarazków cholery do wody pitnej byłoby dobrym pomysłem?
03:36
Probably not.
73
201000
2000
Prawdopodobnie nie.
03:38
Would it be a good idea for everyone to believe in the evil eye,
74
203000
3000
Czy dobrym pomysłem jest aby wszyscy wierzyli w złe oko diabła,
03:41
so that when bad things happened to them
75
206000
2000
i za każdym razem kiedy coś złego im się przytrafi,
03:43
they immediately blame their neighbors? Probably not.
76
208000
4000
bez namysłu obwinić o to swoich sąsiadów? Prawdopodobnie nie.
03:47
There are truths to be known
77
212000
2000
Istnieją prawdy które powinniśmy znać,
03:49
about how human communities flourish,
78
214000
3000
o tym jak ludzkie społeczności rozkwitają,
03:52
whether or not we understand these truths.
79
217000
2000
niezależnie od tego czy rozumiemy te prawdy.
03:54
And morality relates to these truths.
80
219000
3000
I moralność nawiązuje do tych prawd.
03:57
So, in talking about values we are talking about facts.
81
222000
4000
Tak więc rozmawiając o wartościach rozmawiamy o faktach.
04:01
Now, of course our situation in the world can be understood at many levels --
82
226000
3000
Nasza sytuacja na świecie może być rozumiana na wielu płaszczyznach.
04:04
from the level of the genome
83
229000
2000
Od poziomu naszego kodu genetycznego,
04:06
on up to the level of economic systems
84
231000
2000
aż do poziomu systemu ekonomicznego
04:08
and political arrangements.
85
233000
2000
i politycznych układów.
04:10
But if we're going to talk about human well-being
86
235000
2000
Ale jeśli mamy zamiar rozmawiać o ludzkim szczęściu
04:12
we are, of necessity, talking about the human brain.
87
237000
3000
powinniśmy rozmawiać o ludzkim umyśle.
04:15
Because we know that our experience of the world and of ourselves within it
88
240000
3000
Ponieważ wiemy że nasze rozumienie świata i nas samych w tym zakresie
04:18
is realized in the brain --
89
243000
3000
jest realizowane w umyśle.
04:21
whatever happens after death.
90
246000
2000
Cokolwiek się stanie po śmierci
04:23
Even if the suicide bomber does get 72 virgins in the afterlife,
91
248000
5000
nawet jeśli terrorysta otrzyma 72 dziewice po śmierci,
04:28
in this life, his personality --
92
253000
3000
w tym życiu, jego osobowość,
04:31
his rather unfortunate personality --
93
256000
2000
jego raczej skrzywiona osobowość,
04:33
is the product of his brain.
94
258000
3000
jest produktem jego mózgu.
04:36
So the contributions of culture --
95
261000
3000
Tak więc, zasługą kultury,
04:39
if culture changes us, as indeed it does,
96
264000
2000
jeśli kultura nas zmienia, a zmienia nas na pewno,
04:41
it changes us by changing our brains.
97
266000
2000
jest zmiana naszego sposobu myślenia.
04:43
And so therefore whatever cultural variation there is
98
268000
3000
I niezależnie od tego z jaką kulturą mamy do czynienia,
04:46
in how human beings flourish
99
271000
2000
w jakim stopniu prosperuje rasa ludzka,
04:48
can, at least in principle, be understood
100
273000
2000
może być to zasadniczo zrozumiane
04:50
in the context of a maturing science of the mind --
101
275000
3000
w kontekście dojrzewającej nauki o umyśle,
04:53
neuroscience, psychology, etc.
102
278000
3000
neurobiologii, psychologii, itd.
04:56
So, what I'm arguing is that
103
281000
2000
Zmierzam do tego, że
04:58
value's reduced to facts --
104
283000
2000
wartość jest zredukowana do faktów,
05:00
to facts about the conscious experience
105
285000
2000
do faktów dotyczących świadomych doświadczeń
05:02
of conscious beings.
106
287000
3000
świadomych istot.
05:05
And we can therefore visualize a space
107
290000
3000
I możemy wyobrazić sobie przestrzeń
05:08
of possible changes in the experience of these beings.
108
293000
3000
możliwych zmian w życiu tych świadomych istot.
05:11
And I think of this as kind of a moral landscape,
109
296000
2000
I myślę o tym jako o moralnym krajobrazie
05:13
with peaks and valleys that correspond
110
298000
2000
ze wzniesieniami i dolinami które nawiązują
05:15
to differences in the well-being of conscious creatures,
111
300000
3000
do różnic w odczuwaniu stanów szczęścia świadomych istot,
05:18
both personal and collective.
112
303000
2000
zarówno osobistych jak i społecznych.
05:20
And one thing to notice is that perhaps
113
305000
2000
I należy zauważyć, że być może
05:22
there are states of human well-being
114
307000
2000
istnieją stany ludzkiego szczęścia,
05:24
that we rarely access, that few people access.
115
309000
3000
które bardzo rzadko osiągamy, których doświadczają tylko nieliczni.
05:27
And these await our discovery.
116
312000
2000
One czekają na nasze odkrycie.
05:29
Perhaps some of these states can be appropriately called
117
314000
2000
Możliwe że niektóre z tych stanów świadomości mogą być nazywane
05:31
mystical or spiritual.
118
316000
2000
mistycznymi lub duchowymi.
05:33
Perhaps there are other states that we can't access
119
318000
2000
Możliwe że istnieją inne stany, których nie możemy osiągnąć
05:35
because of how our minds are structured
120
320000
3000
ponieważ nasz umysł na to nie pozwala
05:38
but other minds possibly could access them.
121
323000
4000
ale inne umysły mogą to osiągnąć.
05:42
Now, let me be clear about what I'm not saying. I'm not saying
122
327000
2000
Pozwólcie mi wyjaśnić o czym nie mówię. Nie mówię,
05:44
that science is guaranteed to map this space,
123
329000
5000
że tylko nauka może wyjaśnić te zawiłości,
05:49
or that we will have scientific answers to every
124
334000
2000
czy też że otrzymamy naukowe odpowiedzi na wszystkie
05:51
conceivable moral question.
125
336000
2000
możliwe moralne pytania.
05:53
I don't think, for instance, that you will one day consult
126
338000
2000
Nie wierzę na przykład, że pewnego dnia poprosisz o radę
05:55
a supercomputer to learn whether you should have a second child,
127
340000
4000
super-komputer by dowiedzieć się czy powinieneś mieć drugie dziecko,
05:59
or whether we should bomb Iran's nuclear facilities,
128
344000
4000
czy powinniśmy zbombardować irańskie elektrownie atomowe,
06:03
or whether you can deduct the full cost of TED as a business expense.
129
348000
4000
albo czy możesz odliczyć od podatku koszt działalności biznesowej TED.
06:07
(Laughter)
130
352000
2000
Śmiechy
06:09
But if questions affect human well-being
131
354000
2000
Ale jeśli pytania te dotyczą ludzkiego szczęścia
06:11
then they do have answers, whether or not we can find them.
132
356000
3000
to istnieją odpowiedzi na te pytania, nawet jeśli nie możemy ich znaleźć.
06:14
And just admitting this --
133
359000
2000
I po prostu przyznając to,
06:16
just admitting that there are right and wrong answers
134
361000
2000
po prostu przyznając, że istnieją dobre i złe odpowiedzi
06:18
to the question of how humans flourish --
135
363000
2000
dotyczące pytania jak powinien rozwijać się człowiek,
06:20
will change the way we talk about morality,
136
365000
2000
zmienimy sposób rozmowy o moralności,
06:22
and will change our expectations
137
367000
2000
i zmienimy nasze oczekiwania
06:24
of human cooperation in the future.
138
369000
4000
co do współpracy ludzi w przyszłości.
06:28
For instance, there are 21 states in our country
139
373000
4000
Oto przykład, istnieje 21 stanów w naszym kraju
06:32
where corporal punishment in the classroom is legal,
140
377000
3000
gdzie stosowanie kar cielesnych w szkole jest legalne.
06:35
where it is legal for a teacher to beat a child with a wooden board, hard,
141
380000
6000
Nauczyciel zgodnie z prawem może bić dziecko drewnianą linijką, mocno
06:41
and raising large bruises and blisters and even breaking the skin.
142
386000
4000
powodując obszerne siniaki i pęcherze, a nawet przeciąć skórę.
06:45
And hundreds of thousands of children, incidentally,
143
390000
2000
I nawiasem mówiąc, setki tysięcy dzieci
06:47
are subjected to this every year.
144
392000
2000
doświadcza tego każdego roku.
06:49
The locations of these enlightened districts, I think, will fail to surprise you.
145
394000
5000
Oto położenie tych oświeconych stanów, myślę że was nie zaskoczę.
06:54
We're not talking about Connecticut.
146
399000
3000
Nie mówimy o Connecticut.
06:57
And the rationale for this behavior is explicitly religious.
147
402000
4000
Usprawiedliwieniem takiego postępowania jest religia.
07:01
The creator of the universe himself
148
406000
2000
Stwórca wszechświata sam powiedział
07:03
has told us not to spare the rod,
149
408000
2000
abyśmy nie żałowali rózgi,
07:05
lest we spoil the child --
150
410000
2000
aby nie rozpuścić swoich dzieci.
07:07
this is in Proverbs 13 and 20, and I believe, 23.
151
412000
5000
Księga Przysłów, rozdział 13:20 i 23 jak sądzę.
07:12
But we can ask the obvious question:
152
417000
2000
Ale możemy zadać oczywiste pytanie, dobrze?
07:14
Is it a good idea, generally speaking,
153
419000
4000
Czy to dobry pomysł, ogólnie mówiąc,
07:18
to subject children to pain
154
423000
3000
aby wystawiać dzieci na ból
07:21
and violence and public humiliation
155
426000
3000
i przemoc oraz publiczne poniżenie
07:24
as a way of encouraging healthy emotional development
156
429000
2000
jako sposób stymulowania zdrowego emocjonalnego rozwoju
07:26
and good behavior?
157
431000
2000
i dobrego zachowania?
07:28
(Laughter)
158
433000
1000
Śmiechy
07:29
Is there any doubt
159
434000
4000
Czy istnieje jakakolwiek wątpliwość,
07:33
that this question has an answer,
160
438000
2000
że to pytanie ma odpowiedź
07:35
and that it matters?
161
440000
3000
i ma to znaczenie?
07:38
Now, many of you might worry
162
443000
2000
Wielu z was może się obawiać,
07:40
that the notion of well-being is truly undefined,
163
445000
3000
że pojęcie szczęścia jest trudne do zdefiniowania,
07:43
and seemingly perpetually open to be re-construed.
164
448000
3000
i na pozór permanentnie otwarte na reinterpretacje.
07:46
And so, how therefore can there be an
165
451000
2000
Tak więc, w jaki sposób może istnieć
07:48
objective notion of well-being?
166
453000
3000
obiektywne pojęcie szczęścia?
07:51
Well, consider by analogy, the concept of physical health.
167
456000
3000
Rozważcie to poprzez analogię do pojęcia zdrowia fizycznego.
07:54
The concept of physical health is undefined.
168
459000
3000
Pojęcie zdrowia fizycznego jest niezdefiniowane,
07:57
As we just heard from Michael Specter, it has changed over the years.
169
462000
3000
co właśnie usłyszeliśmy od Michaela Spectera. Pojęcie ewoluowało przez lata.
08:00
When this statue was carved
170
465000
2000
Kiedy w końcu się ukształtowało,
08:02
the average life expectancy was probably 30.
171
467000
3000
przeciętna długość życia wynosiła prawdopodobnie 30 lat.
08:05
It's now around 80 in the developed world.
172
470000
3000
Obecnie wynosi 80 lat w krajach rozwiniętych.
08:08
There may come a time when we meddle with our genomes
173
473000
3000
Może nadejść czas kiedy będziemy mieszać w naszych genach
08:11
in such a way that not being able to run a marathon
174
476000
3000
w taki sposób, że nieumiejętność przebiegnięcia maratonu
08:14
at age 200 will be considered a profound disability.
175
479000
4000
w wieku 200 lat będzie uważane za głęboką niepełnosprawność.
08:18
People will send you donations when you're in that condition.
176
483000
3000
Ludzie będą wysyłać ci darowizny jeśli będziesz w takim stanie.
08:21
(Laughter)
177
486000
2000
Śmiechy
08:23
Notice that the fact that the concept of health
178
488000
4000
Zauważcie, że pojęcie zdrowia
08:27
is open, genuinely open for revision,
179
492000
3000
jest otwarte, autentycznie otwarte na zmianę
08:30
does not make it vacuous.
180
495000
2000
co nie powoduje, że staje się bezsensowne.
08:32
The distinction between a healthy person
181
497000
3000
Różnica między zdrowym człowiekiem,
08:35
and a dead one
182
500000
2000
a zmarłym
08:37
is about as clear and consequential as any we make in science.
183
502000
3000
jest tak oczywista jak każda różnica, którą zauważamy w nauce.
08:43
Another thing to notice is there may be many peaks on the moral landscape:
184
508000
3000
Następną sprawą jest prawdopodobieństwo występowanie wielu wzniesień w krajobrazie moralności.
08:46
There may be equivalent ways to thrive;
185
511000
3000
Może istnieć wiele równorzędnych sposobów na rozwój życia.
08:49
there may be equivalent ways to organize a human society
186
514000
2000
Może istnieć wiele sposobów na rozwój społeczeństw,
08:51
so as to maximize human flourishing.
187
516000
2000
tak aby zmaksymalizować ludzki rozwój.
08:53
Now, why wouldn't this
188
518000
2000
Tak więc, dlaczego nie miałoby to
08:55
undermine an objective morality?
189
520000
4000
osłabiać obiektywnej moralności?
08:59
Well think of how we talk about food:
190
524000
3000
Pomyśl o tym jak rozmawiamy o jedzeniu.
09:02
I would never be tempted to argue to you
191
527000
3000
Nigdy nie odważyłbym się kłócić z wami o to,
09:05
that there must be one right food to eat.
192
530000
2000
że istnieje tylko jeden rodzaj odpowiedniego jedzenia.
09:07
There is clearly a range of materials
193
532000
2000
Oczywiście istnieje wiele produktów,
09:09
that constitute healthy food.
194
534000
2000
które zaliczają się do zdrowego jedzenia.
09:11
But there's nevertheless a clear distinction
195
536000
2000
Ale pomimo tego istnieje przecież wyraźny podział
09:13
between food and poison.
196
538000
2000
pomiędzy żywnością, a trucizną.
09:15
The fact that there are many right answers
197
540000
3000
Fakt, że istnieje wiele odpowiedzi
09:18
to the question, "What is food?"
198
543000
2000
na pytanie "Co to jest żywność?"
09:20
does not tempt us
199
545000
3000
nie kusi nas
09:23
to say that there are no truths to be known about human nutrition.
200
548000
5000
do stwierdzenia że nie ma prawdy mówiącej o ludzkim odżywianiu.
09:28
Many people worry
201
553000
2000
Wielu ludzi martwi się, że
09:30
that a universal morality would require
202
555000
3000
ta uniwersalna moralność wymagałaby
09:33
moral precepts that admit of no exceptions.
203
558000
3000
moralnych przykazań które należałoby bezwzględnie przestrzegać.
09:36
So, for instance, if it's really wrong to lie,
204
561000
2000
Na przykład, jeśli kłamstwo jest naprawdę złe,
09:38
it must always be wrong to lie,
205
563000
2000
to kłamanie powinno być zawsze złe,
09:40
and if you can find an exception,
206
565000
2000
a jeśli uda ci się znaleźć jakiś wyjątek,
09:42
well then there's no such thing as moral truth.
207
567000
3000
to równie dobrze nie ma takiego czegoś jak moralna prawda.
09:45
Why would we think this?
208
570000
2000
Dlaczego myślimy w ten sposób?
09:47
Consider, by analogy, the game of chess.
209
572000
3000
Porównaj to, poprzez analogie, do gry w szachy.
09:50
Now, if you're going to play good chess,
210
575000
2000
Jeśli zamierzasz grać dobrze w szachy
09:52
a principle like, "Don't lose your Queen,"
211
577000
2000
to strategia taka aby nie tracić swojej królowej
09:54
is very good to follow.
212
579000
2000
jest bardzo dobrą strategią.
09:56
But it clearly admits some exceptions.
213
581000
2000
Ale oczywistym jest, że istnieją wyjątki.
09:58
There are moments when losing your Queen is a brilliant thing to do.
214
583000
3000
Istnieją takie momenty w grze gdy poświęcenie królowej jest znakomitym posunięciem.
10:01
There are moments when it is the only good thing you can do.
215
586000
4000
Istnieją chwile kiedy jest to jedyne mądre posunięcie w grze.
10:05
And yet, chess is a domain of perfect objectivity.
216
590000
4000
A mimo to, szachy są domeną perfekcyjnego obiektywizmu.
10:09
The fact that there are exceptions here does not
217
594000
2000
Fakt że występują w tej grze wyjątki nie
10:11
change that at all.
218
596000
3000
zmienia ogólnej zasady postępowania
10:14
Now, this brings us to the sorts of moves
219
599000
3000
To przybliża nas do źródła postępowania,
10:17
that people are apt to make in the moral sphere.
220
602000
3000
do którego ludzie są skłonni w swojej moralnej przestrzeni.
10:20
Consider the great problem of women's bodies:
221
605000
5000
Rozważ wielki problem kobiecego ciała.
10:25
What to do about them?
222
610000
2000
Co można z tym zrobić?
10:27
Well this is one thing you can do about them:
223
612000
2000
Oto jeden ze sposobów aby sobie z tym poradzić,
10:29
You can cover them up.
224
614000
2000
ciało kobiety można szczelnie okryć.
10:31
Now, it is the position, generally speaking, of our intellectual community
225
616000
2000
Zgodnie z ogólnie rozumianą mądrością społeczeństwa
10:33
that while we may not like this,
226
618000
4000
może nam się to nie podobać
10:37
we might think of this as "wrong"
227
622000
2000
możemy uważać, że to jest złe
10:39
in Boston or Palo Alto,
228
624000
2000
w Bostonie czy Palo Alto
10:41
who are we to say
229
626000
2000
kim jesteśmy aby mówić,
10:43
that the proud denizens of an ancient culture
230
628000
3000
że dumni obywatele starożytnej kultury
10:46
are wrong to force their wives and daughters
231
631000
3000
mylą się zmuszając swoje żony i córki
10:49
to live in cloth bags?
232
634000
2000
do życia w worku?
10:51
And who are we to say, even, that they're wrong
233
636000
2000
I kim jesteśmy aby mówić, że się mylą
10:53
to beat them with lengths of steel cable,
234
638000
2000
kiedy biją swoje żony i córki stalowym kablem
10:55
or throw battery acid in their faces
235
640000
2000
czy oblewają ich twarze kwasem
10:57
if they decline the privilege of being smothered in this way?
236
642000
4000
jeśli odrzucają zaszczyt bycia tłamszoną w ten sposób?
11:01
Well, who are we not to say this?
237
646000
3000
Czy też kim nie jesteśmy aby tego nie mówić?
11:04
Who are we to pretend
238
649000
2000
Kim jesteśmy aby udawać,
11:06
that we know so little about human well-being
239
651000
4000
że wiemy tak mało o ludzkim szczęściu,
11:10
that we have to be non-judgmental about a practice like this?
240
655000
4000
że nie mamy prawa oceniać tego rodzaju praktyk?
11:14
I'm not talking about voluntary wearing of a veil --
241
659000
4000
Nie mówię o dobrowolnym noszeniu chusty,
11:18
women should be able to wear whatever they want, as far as I'm concerned.
242
663000
2000
kobiety powinny mieć prawo ubierać się w to co chcą.
11:20
But what does voluntary mean
243
665000
3000
Ale co oznacza dobrowolność
11:23
in a community where,
244
668000
2000
w społeczeństwie gdzie
11:25
when a girl gets raped,
245
670000
3000
gdy dziewczyna zostaje zgwałcona
11:28
her father's first impulse,
246
673000
2000
pierwszą reakcją jej ojca
11:30
rather often, is to murder her out of shame?
247
675000
5000
jest zamordowanie jej aby uniknąć wstydu.
11:35
Just let that fact detonate in your brain for a minute:
248
680000
7000
Pozwólcie faktom eksplodować w waszym mózgu przez minutę.
11:42
Your daughter gets raped,
249
687000
2000
Twoja córka zostaje zgwałcona
11:44
and what you want to do is kill her.
250
689000
3000
a ty chcesz ją za to zabić.
11:52
What are the chances that represents
251
697000
2000
Jakie są szanse, że to reprezentuje
11:54
a peak of human flourishing?
252
699000
5000
szczyt ludzkiego rozwoju?
12:02
Now, to say this is not to say that we have got the
253
707000
2000
I nie chodzi o to aby powiedzieć, że posiadamy
12:04
perfect solution in our own society.
254
709000
4000
jakieś idealne rozwiązania w naszym społeczeństwie.
12:08
For instance,
255
713000
2000
Na przykład,
12:10
this is what it's like to go to a newsstand almost anywhere
256
715000
2000
tak wygląda prawie każde stoisko z gazetami
12:12
in the civilized world.
257
717000
2000
cywilizowanym świecie.
12:14
Now, granted, for many men
258
719000
2000
Pewnie dla wielu mężczyzn
12:16
it may require a degree in philosophy to see something wrong with these images.
259
721000
3000
potrzebny jest dyplom z filozofii aby dostrzec coś złego w tych zdjęciach.
12:19
(Laughter)
260
724000
3000
Śmiechy
12:22
But if we are in a reflective mood,
261
727000
3000
Ale jeśli jesteśmy w refleksyjnym nastroju,
12:25
we can ask,
262
730000
2000
może pojawić się pytanie,
12:27
"Is this the perfect expression
263
732000
2000
"Czy jest to najlepszy przejaw
12:29
of psychological balance
264
734000
2000
psychologicznej równowagi
12:31
with respect to variables like youth and beauty and women's bodies?"
265
736000
3000
w odniesieniu do czynników takich jak młodość i piękno i kobiece ciała?
12:34
I mean, is this the optimal environment
266
739000
2000
Mam na myśli, czy to jest najlepsze środowisko,
12:36
in which to raise our children?
267
741000
4000
w którym powinniśmy wychowywać nasze dzieci?
12:40
Probably not. OK, so perhaps there's some place
268
745000
2000
Prawdopodobnie nie. Tak więc, być może istnieje jakieś miejsce
12:42
on the spectrum
269
747000
2000
na tym wykresie
12:44
between these two extremes
270
749000
2000
pomiędzy tymi dwoma ekstremizmami,
12:46
that represents a place of better balance.
271
751000
3000
które przedstawia bardziej zbalansowaną opcję?
12:49
(Applause)
272
754000
8000
Oklaski
12:57
Perhaps there are many such places --
273
762000
2000
Może istnieje wiele takich miejsc.
12:59
again, given other changes in human culture
274
764000
3000
I znowu, przytaczając inne przykłady z ludzkiej kultury
13:02
there may be many peaks on the moral landscape.
275
767000
2000
może istnieć wiele szczytów w krajobrazie moraności.
13:04
But the thing to notice is that there will be
276
769000
2000
Ale rzeczą, którą należy zauważyć jest to, że znamy
13:06
many more ways not to be on a peak.
277
771000
5000
o wiele więcej sposobów aby nie znaleźć się na takim szczycie.
13:11
Now the irony, from my perspective,
278
776000
2000
Ironią z mojej perspektywy
13:13
is that the only people who seem to generally agree with me
279
778000
3000
jest to, że jedynymi ludźmi którzy ogólnie się ze mną zgadzają
13:16
and who think that there are right and wrong answers to moral questions
280
781000
3000
i którzy wierzą, że istnieją proste odpowiedzi na moralne pytania
13:19
are religious demagogues of one form or another.
281
784000
3000
są różnego rodzaju religijni demagodzy.
13:22
And of course they think they have right answers to moral questions
282
787000
3000
I oczywiście oni są przekonani że mają właściwe odpowiedzi na te pytania
13:25
because they got these answers from a voice in a whirlwind,
283
790000
4000
ponieważ uzyskują te odpowiedzi z odgłosów trąby powietrznej,
13:29
not because they made an intelligent analysis of the causes
284
794000
2000
a nie w wyniku inteligentnej analizy przyczynowo-skutkowej
13:31
and condition of human and animal well-being.
285
796000
4000
oraz właściwości ludzkiego i zwierzęcego szczęścia.
13:35
In fact, the endurance of religion
286
800000
2000
Faktycznie, trwanie religii
13:37
as a lens through which most people view moral questions
287
802000
4000
jako swoistej soczewki przez którą większość ludzi widzi moralność,
13:41
has separated most moral talk
288
806000
3000
oddzieliła większość aspektów natury moralnej
13:44
from real questions of human and animal suffering.
289
809000
4000
od prawdziwych pytań dotyczących cierpienia ludzi i zwierząt.
13:48
This is why we spend our time
290
813000
2000
Dlatego tracimy czas
13:50
talking about things like gay marriage
291
815000
2000
rozmawiając o takich sprawach jak śluby osób tej samej płci,
13:52
and not about genocide or nuclear proliferation
292
817000
4000
a nie o ludobójstwie czy rozpowszechnianiu się energii nuklearnej,
13:56
or poverty or any other hugely consequential issue.
293
821000
5000
ubóstwie czy też o innej kontrowersyjnej sprawie.
14:01
But the demagogues are right about one thing: We need
294
826000
2000
Lecz demagodzy maja rację w jednej kwestii, potrzebujemy
14:03
a universal conception of human values.
295
828000
4000
uniwersalnej koncepcji ludzkich wartości.
14:07
Now, what stands in the way of this?
296
832000
2000
Tak więc, co nas od tego powstrzymuje?
14:09
Well, one thing to notice is that we
297
834000
2000
Jedną z rzeczy którą należy zauważyć jest to,
14:11
do something different when talking about morality --
298
836000
2000
że robimy coś innego gdy mówimy o moralności,
14:13
especially secular, academic, scientist types.
299
838000
4000
zwłaszcza w formie świeckiej, akademickiej i naukowej.
14:17
When talking about morality we value differences of opinion
300
842000
3000
Kiedy dyskutujemy o moralności cenimy różnicę zdań
14:20
in a way that we don't in any other area of our lives.
301
845000
3000
co nie zdarza się nam w innych aspektach naszego życia.
14:23
So, for instance the Dalai Lama gets up every morning
302
848000
2000
Na przykład Dalai Lama budzi się każdego ranka
14:25
meditating on compassion,
303
850000
2000
i medytuje o miłosierdziu.
14:27
and he thinks that helping other human beings is an integral component
304
852000
2000
I wierzy w to że pomaganie inny ludziom jest integralnym składnikiem
14:29
of human happiness.
305
854000
3000
ludzkiego szczęścia.
14:32
On the other hand, we have someone like Ted Bundy;
306
857000
2000
Z drugiej strony mamy kogoś takiego jak Ted Bundy.
14:34
Ted Bundy was very fond of abducting and raping
307
859000
2000
Ted Bundy bardzo lubił porywać i gwałcić,
14:36
and torturing and killing young women.
308
861000
2000
torturować oraz mordować młode kobiety.
14:38
So, we appear to have a genuine difference of opinion
309
863000
2000
Tak więc, mamy do czynienia z głęboko odmienną opinią
14:40
about how to profitably use one's time.
310
865000
3000
na temat tego jak spędzać swój wolny czas.
14:43
(Laughter)
311
868000
2000
Śmiechy
14:45
Most Western intellectuals
312
870000
2000
Większość zachodnich intelektualistów
14:47
look at this situation
313
872000
2000
spojrzy na tą sytuację
14:49
and say, "Well, there's nothing for the Dalai Lama
314
874000
2000
i powie: "Nie ma żadnego powodu aby Dalai Lama,
14:51
to be really right about -- really right about --
315
876000
3000
miał rację, rzeczywiście miał rację w tym wypadku,
14:54
or for Ted Bundy to be really wrong about
316
879000
3000
również nie ma żadnego powodu aby Ted Bundy mylił się w czymkolwiek,
14:57
that admits of a real argument
317
882000
4000
to dopuszcza do dyskusji rzeczywisty argument,
15:01
that potentially falls within the purview of science.
318
886000
3000
który potencjalnie upadnie w obszarze nauki.
15:04
He likes chocolate, he likes vanilla.
319
889000
3000
Jeden z nich lubi czekoladę, drugi z nich woli wanilię.
15:07
There's nothing that one should be able to say to the other
320
892000
3000
Nie ma nic co jeden powinien powiedzieć drugiemu
15:10
that should persuade the other."
321
895000
3000
aby przekonać go do swoich racji.
15:13
Notice that we don't do this in science.
322
898000
3000
Proszę zauważyć, że my tego nie robimy w nauce.
15:16
On the left you have Edward Witten.
323
901000
2000
Po lewej stronie jest Edward Witten.
15:18
He's a string theorist.
324
903000
3000
Zajmuje się teorią strun.
15:21
If you ask the smartest physicists around
325
906000
2000
Jeśli zapytacie najbystrzejszych fizyków
15:23
who is the smartest physicist around,
326
908000
2000
kto jest obecnie najbystrzejszym fizykiem
15:25
in my experience half of them will say Ed Witten.
327
910000
3000
z mojego doświadczenia wiem, że połowa z nich powie Ed Witten.
15:28
The other half will tell you they don't like the question.
328
913000
3000
Druga połowa powie wam, że nie podoba im się to pytanie.
15:31
(Laughter)
329
916000
3000
Śmiechy
15:34
So, what would happen if I showed up at a physics conference
330
919000
4000
Tak więc, co by się stało gdybym pojawił się na zjeździe fizyków
15:38
and said,"String theory is bogus.
331
923000
2000
i stwierdził, że "Teoria strun jest nieprawdziwa.
15:40
It doesn't resonate with me. It's not how I chose to
332
925000
2000
Nie przemawia do mnie. To nie jest sposób w
15:42
view the universe at a small scale.
333
927000
3000
jaki postrzegam wszechświat w małej skali.
15:45
I'm not a fan."
334
930000
2000
Nie jestem fanem tej teorii"
15:47
(Laughter)
335
932000
3000
Śmiechy
15:50
Well, nothing would happen because I'm not a physicist;
336
935000
2000
Nic by się nie stało ponieważ nie jestem fizykiem,
15:52
I don't understand string theory.
337
937000
2000
nie rozumiem teorii strun.
15:54
I'm the Ted Bundy of string theory.
338
939000
2000
Jestem Tedem Bundy w teorii strun.
15:56
(Laughter)
339
941000
3000
Śmiechy
15:59
I wouldn't want to belong to any string theory club that would have me as a member.
340
944000
3000
Nie chciałbym należeć do klubu teorii strun nawet jeśli by mnie chcieli.
16:02
But this is just the point.
341
947000
2000
I właśnie o to chodzi.
16:04
Whenever we are talking about facts
342
949000
3000
Zawsze gdy rozmawiamy o faktach
16:07
certain opinions must be excluded.
343
952000
2000
pewne opinie powinny być wykluczone.
16:09
That is what it is to have a domain of expertise.
344
954000
3000
Na tym właśnie polega domena ekspertyzy.
16:12
That is what it is for knowledge to count.
345
957000
3000
Na tym polega przewaga wiedzy.
16:15
How have we convinced ourselves
346
960000
3000
W jaki sposób przekonaliśmy samych siebie,
16:18
that in the moral sphere there is no such thing as moral expertise,
347
963000
4000
że w sferze moralności nie ma czegoś takiego jak moralna ekspertyza,
16:22
or moral talent, or moral genius even?
348
967000
3000
czy moralny talent, czy też nawet moralny geniusz?
16:25
How have we convinced ourselves
349
970000
2000
W jaki sposób przekonaliśmy samych siebie,
16:27
that every opinion has to count?
350
972000
2000
że każda opinia powinna się liczyć?
16:29
How have we convinced ourselves
351
974000
2000
W jaki sposób przekonaliśmy samych siebie,
16:31
that every culture has a point of view
352
976000
2000
że każda kultura ma swój punkt widzenia
16:33
on these subjects worth considering?
353
978000
3000
w tym temacie i że należy się z tym liczyć?
16:36
Does the Taliban
354
981000
2000
Czy Talibowie
16:38
have a point of view on physics
355
983000
2000
mają swój punkt widzenia na fizykę,
16:40
that is worth considering? No.
356
985000
3000
który jest wart rozważenia? Nie.
16:43
(Laughter)
357
988000
5000
Śmiechy
16:48
How is their ignorance any less obvious
358
993000
3000
Jak to możliwe, że ich ignorancja jest mniej oczywista
16:51
on the subject of human well-being?
359
996000
2000
w temacie dotyczącym szczęścia ludzkości?
16:53
(Applause)
360
998000
6000
Oklaski
16:59
So, this, I think, is what the world needs now.
361
1004000
4000
Tak więc, uważam że tego właśnie potrzebuje teraz świat.
17:03
It needs people like ourselves to admit
362
1008000
3000
Potrzebuje ludzi takich jak my aby przyznać,
17:06
that there are right and wrong answers
363
1011000
3000
że istnieją dobre i złe odpowiedzi
17:09
to questions of human flourishing,
364
1014000
2000
dotyczące ludzkiego szczęścia i rozwoju,
17:11
and morality relates
365
1016000
2000
a moralność odnosi się
17:13
to that domain of facts.
366
1018000
2000
do domeny faktów.
17:15
It is possible
367
1020000
2000
Jest możliwe
17:17
for individuals, and even for whole cultures,
368
1022000
4000
dla jednostek i nawet dla całych kultur
17:21
to care about the wrong things,
369
1026000
2000
zajmować się niewłaściwymi rzeczami.
17:23
which is to say that it's possible for them
370
1028000
3000
Mówiąc inaczej, możliwe jest że dla nich
17:26
to have beliefs and desires that reliably lead
371
1031000
2000
posiadanie swoich wierzeń i pragnień niezawodnie prowadzi
17:28
to needless human suffering.
372
1033000
2000
do niepotrzebnego ludzkiego cierpienia.
17:30
Just admitting this will transform our discourse about morality.
373
1035000
5000
Zwyczajne przyznanie się do tego zmieni naszą rozmowę o moralności.
17:35
We live in a world in which
374
1040000
3000
Żyjemy w świecie, w którym
17:38
the boundaries between nations mean less and less,
375
1043000
3000
granice między narodami znaczą coraz mniej
17:41
and they will one day mean nothing.
376
1046000
3000
i pewnego dnia nie będą nic znaczyły.
17:44
We live in a world filled with destructive technology,
377
1049000
2000
Żyjemy w świecie przepełnionym destrukcyjną technologią,
17:46
and this technology cannot be uninvented;
378
1051000
2000
i ta technologia taka pozostanie,
17:48
it will always be easier
379
1053000
2000
zawsze jest łatwiej
17:50
to break things than to fix them.
380
1055000
4000
zepsuć coś niż naprawić.
17:54
It seems to me, therefore, patently obvious
381
1059000
2000
Dlatego wydaje mi się w oczywisty sposób,
17:56
that we can no more
382
1061000
4000
że nie możemy więcej
18:00
respect and tolerate
383
1065000
2000
respektować i tolerować
18:02
vast differences in notions of human well-being
384
1067000
4000
wielkich różnic w pojęciu szczęścia ludzkiego,
18:06
than we can respect or tolerate vast differences
385
1071000
3000
że nie możemy respektować czy tolerować wielkich różnic
18:09
in the notions about how disease spreads,
386
1074000
3000
w kwestii rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych,
18:12
or in the safety standards of buildings and airplanes.
387
1077000
3000
czy też w kwestii bezpieczeństwa budowy domów i samolotów.
18:15
We simply must converge
388
1080000
3000
Po prostu musimy się skupić
18:18
on the answers we give to the most important questions in human life.
389
1083000
4000
na odpowiedziach, które udzielimy na najbardziej istotne pytania życia ludzkiego.
18:22
And to do that, we have to admit that these questions have answers.
390
1087000
5000
I aby to zrobić musimy najpierw przyznać, że istnieją odpowiedzi na te pytania.
18:27
Thank you very much.
391
1092000
2000
Dziękuję bardzo.
18:29
(Applause)
392
1094000
23000
Oklaski
18:52
Chris Anderson: So, some combustible material there.
393
1117000
4000
Chris Anderson: Mamy tutaj do czynienia z materiałem wybuchowym.
18:56
Whether in this audience or people elsewhere in the world,
394
1121000
3000
Uczestnicy konferencji lub ludzie gdziekolwiek na świecie,
18:59
hearing some of this, may well be doing the
395
1124000
2000
słysząc ten wykład mogą także
19:01
screaming-with-rage thing, after as well, some of them.
396
1126000
5000
krzyczeć z wściekłości, przynajmniej część z nich.
19:06
Language seems to be really important here.
397
1131000
2000
Sposób mówienia wydaje się tutaj bardzo ważny.
19:08
When you're talking about the veil,
398
1133000
2000
Kiedy opowiadasz o burkach,
19:10
you're talking about women dressed in cloth bags.
399
1135000
3000
mówisz o kobietach ubranych w worki,
19:13
I've lived in the Muslim world, spoken with a lot of Muslim women.
400
1138000
4000
Żyłem w kraju muzułmańskim, rozmawiałem z wieloma muzułmańskimi kobietami.
19:17
And some of them would say something else. They would say,
401
1142000
2000
Niektóre z nich mówiły coś innego. Mówiły
19:19
"No, you know, this is a celebration
402
1144000
3000
"Nie, to jest celebracja
19:22
of female specialness,
403
1147000
3000
kobiecej wyjątkowości,
19:25
it helps build that and it's a result of the fact that" --
404
1150000
2000
to buduje naszą wyjątkowość i jest rezultatem.."
19:27
and this is arguably a sophisticated psychological view --
405
1152000
4000
i poniekąd jest to wyszukany psychologicznie pogląd,
19:31
"that male lust is not to be trusted."
406
1156000
3000
"tego że mężczyznom i ich żądzy nie można ufać."
19:34
I mean, can you engage in a conversation
407
1159000
3000
Mam na myśli, czy można rozmawiać
19:37
with that kind of woman without seeming kind of cultural imperialist?
408
1162000
5000
z taką kobietą bez poczucia pewnego kulturowego imperializmu.
19:42
Sam Harris: Yeah, well I think I tried to broach this in a sentence,
409
1167000
3000
Sam Harris: Tak, próbowałem zawrzeć ten wątek w jednym zdaniu
19:45
watching the clock ticking,
410
1170000
2000
patrząc na tykający zegar
19:47
but the question is:
411
1172000
2000
ale pytanie brzmi,
19:49
What is voluntary in a context
412
1174000
3000
czym jest dobrowolność w sytuacji
19:52
where men have certain expectations,
413
1177000
2000
gdzie mężczyzna ma sprecyzowane oczekiwania
19:54
and you're guaranteed to be treated in a certain way
414
1179000
4000
i mamy gwarancje, że kobieta będzie traktowania w pewien określony sposób
19:58
if you don't veil yourself?
415
1183000
2000
jeśli nie zakryje twarzy.
20:00
And so, if anyone in this room
416
1185000
2000
Tak więc, jeśli ktokolwiek na tej sali
20:02
wanted to wear a veil,
417
1187000
2000
chciałby zakryć twarz nakładając welon
20:04
or a very funny hat, or tattoo their face --
418
1189000
3000
czy śmieszny kapelusz lub wytatuować swoją twarz --
20:07
I think we should be free to voluntarily do whatever we want,
419
1192000
3000
myślę że powinniśmy być wolni i robić cokolwiek chcemy,
20:10
but we have to be honest about
420
1195000
3000
ale musimy szczerze mówić o
20:13
the constraints that these women are placed under.
421
1198000
2000
presji, pod którą te kobiety się znajdują.
20:15
And so I think we shouldn't be so eager
422
1200000
3000
Tak więc, uważam że nie powinniśmy tak chętnie
20:18
to always take their word for it,
423
1203000
2000
i zawsze przyjmować to co akurat mówią,
20:20
especially when it's 120 degrees out
424
1205000
2000
szczególnie kiedy za oknem jest ponad 40C
20:22
and you're wearing a full burqa.
425
1207000
3000
a ty masz na sobie pełną burkę.
20:25
CA: A lot of people want to believe in this
426
1210000
2000
C.A.: Dużo ludzi chce uwierzyć w
20:27
concept of moral progress.
427
1212000
2000
pojęcie moralnego rozwoju.
20:29
But can you reconcile that?
428
1214000
2000
Ale czy można to wszystko pogodzić?
20:31
I think I understood you to say that you could
429
1216000
2000
Myślę że zrozumiałem to w ten sposób, że można
20:33
reconcile that with a world that doesn't become
430
1218000
2000
pogodzić to wszystko w świecie, który nie staje się
20:35
one dimensional, where we all have to think the same.
431
1220000
3000
jednowymiarowy, gdzie wszyscy musimy myśleć tak samo.
20:38
Paint your picture of what
432
1223000
2000
Wyobraźcie sobie,
20:40
rolling the clock 50 years forward,
433
1225000
3000
że przesuwamy zegar o 50 lat do przodu,
20:43
100 years forward, how you would like to think of
434
1228000
2000
100 lat do przodu, jak chciałbyś myśleć
20:45
the world, balancing moral progress
435
1230000
3000
o świecie, pogodzić moralny rozwój
20:48
with richness.
436
1233000
3000
z bogactwem.
20:51
SH: Well, I think once you admit
437
1236000
2000
S.H.: Myślę że kiedy przyznasz,
20:53
that we are on the path toward understanding our minds
438
1238000
3000
że jesteśmy na drodze do lepszego poznania naszych umysłów
20:56
at the level of the brain in some important detail,
439
1241000
3000
poprzez poznanie pracy mózgu, w pewnych ważnych aspektach,
20:59
then you have to admit
440
1244000
2000
wtedy musisz zgodzić się z tym,
21:01
that we are going to understand all of the positive
441
1246000
4000
że zmierzamy do tego aby zrozumieć wszystkie pozytywne
21:05
and negative qualities
442
1250000
2000
i negatywne cechy
21:07
of ourselves in much greater detail.
443
1252000
2000
nas samych w zdecydowanie bardziej szczegółowy sposób.
21:09
So, we're going to understand positive social emotion
444
1254000
2000
Tak więc, zrozumiemy pozytywne społeczne emocje
21:11
like empathy and compassion,
445
1256000
2000
takie jak empatia i współczucie.
21:13
and we're going to understand the factors
446
1258000
2000
I zrozumiemy czynniki które
21:15
that encourage it -- whether they're genetic,
447
1260000
2000
je powodują, czy będą to czynniki genetyczne
21:17
whether they're how people talk to one another,
448
1262000
2000
czy też sposób w jaki ludzie komunikują się ze sobą,
21:19
whether they're economic systems,
449
1264000
2000
lub w jakim systemie ekonomicznym żyją.
21:21
and insofar as we begin to shine light on that
450
1266000
3000
O ile dopiero zaczynamy to odkrywać
21:24
we are inevitably going to converge
451
1269000
2000
to nieuchronnie zmierzamy do tego aby skupić się
21:26
on that fact space.
452
1271000
2000
na tym zakresie faktów.
21:28
So, everything is not going to be up for grabs.
453
1273000
2000
Tak więc, nie wszystko będzie łatwe do zrealizowania.
21:30
It's not going to be like
454
1275000
3000
Nie będzie wyglądało to tak, że
21:33
veiling my daughter from birth
455
1278000
2000
zasłanianie mojej córki burką
21:35
is just as good as teaching her
456
1280000
3000
jest tak samo dobre jak uczenie jej,
21:38
to be confident and well-educated
457
1283000
4000
że powinna pewna siebie i dobrze wykształcona,
21:42
in the context of men who do desire women.
458
1287000
3000
mając do czynienia z mężczyzną, który ją pożąda.
21:45
I mean I don't think we need an NSF grant to know
459
1290000
4000
Zmierzam do tego, że nie musimy być laureatami nagrody naukowej
21:49
that compulsory veiling is a bad idea --
460
1294000
3000
aby nabrać przekonania, że przymusowe zakładanie burki jest złe.
21:52
but at a certain point
461
1297000
2000
Ale w niedalekiej przyszłości
21:54
we're going to be able to scan the brains of everyone involved
462
1299000
3000
będziemy w stanie skanować umysł człowieka
21:57
and actually interrogate them.
463
1302000
3000
i efektywnie go badać.
22:00
Do people love their daughters
464
1305000
3000
Czy ludzie kochają swoje córki
22:03
just as much in these systems?
465
1308000
3000
tak samo mocno w innych systemach społecznych?
22:06
And I think there are clearly right answers to that.
466
1311000
2000
Myślę że istnieją pozytywne odpowiedzi na te pytania.
22:08
CA: And if the results come out that actually they do,
467
1313000
3000
C.A.: A jeśli wyniki potwierdzą że kochają tak samo,
22:11
are you prepared to shift your instinctive current judgment
468
1316000
3000
czy jesteś gotowy zmienić swoją obecną odruchową ocenę
22:14
on some of these issues?
469
1319000
2000
przynajmniej w kilku kwestiach?
22:16
SH: Well yeah, modulo one obvious fact,
470
1321000
3000
S.H.: Tak, to oczywiste że
22:19
that you can love someone
471
1324000
2000
możesz kochać kogoś
22:21
in the context of a truly delusional belief system.
472
1326000
3000
w kontekście prawdziwie urojonego systemu.
22:24
So, you can say like, "Because I knew my gay son
473
1329000
2000
Tak więc, możesz mówić że: "Ponieważ wiedziałem, że mój syn gej
22:26
was going to go to hell if he found a boyfriend,
474
1331000
3000
pójdzie do piekła jeśli znajdzie sobie chłopaka,
22:29
I chopped his head off. And that was the most compassionate thing I could do."
475
1334000
3000
więc odciąłem mu głowę. To była najbardziej litościwa rzecz jaką mogłem zrobić."
22:32
If you get all those parts aligned,
476
1337000
2000
Jeśli uporządkujesz wszystkie szczegóły,
22:34
yes I think you could probably be feeling the emotion of love.
477
1339000
3000
to myślę że mógłbyś odczuwać miłość popełniając ten czyn.
22:37
But again, then we have to talk about
478
1342000
2000
Ale musimy mówić o
22:39
well-being in a larger context.
479
1344000
2000
szczęściu ludzkości w szerszym kontekście.
22:41
It's all of us in this together,
480
1346000
2000
Dotyczy to nas wszystkich
22:43
not one man feeling ecstasy
481
1348000
4000
tu nie chodzi o jednego człowieka czującego ekstazę
22:47
and then blowing himself up on a bus.
482
1352000
2000
i wysadzającego się w autobusie.
22:49
CA: Sam, this is a conversation I would actually love to
483
1354000
2000
C.A.: Wygląda na to, że jest to dyskusja, którą z przyjemnością mógłbym
22:51
continue for hours.
484
1356000
2000
kontynuować godzinami.
22:53
We don't have that, but maybe another time. Thank you for coming to TED.
485
1358000
2000
Nie mamy tyle czasu, może następnym razem. Dziękuję za przybycie na TED.
22:55
SH: Really an honor. Thank you.
486
1360000
2000
S.H.: To był dla mnie zaszczyt. Dziękuję
22:57
(Applause)
487
1362000
3000
Oklaski
ABOUT THE SPEAKER
Sam Harris - Neuroscientist, philosopherSam Harris's work focuses on how our growing understanding of ourselves and the world is changing our sense of how we should live.
Why you should listen
Sam Harris is the author of five New York Times bestsellers. His books include The End of Faith, Letter to a Christian Nation, The Moral Landscape, Free Will, Lying, Waking Up and Islam and the Future of Tolerance (with Maajid Nawaz). The End of Faith won the 2005 PEN Award for Nonfiction. Harris's writing and public lectures cover a wide range of topics -- neuroscience, moral philosophy, religion, spirituality, violence, human reasoning -- but generally focus on how a growing understanding of ourselves and the world is changing our sense of how we should live.
Harris's work has been published in more than 20 languages and has been discussed in the New York Times, Time, Scientific American, Nature, Newsweek, Rolling Stone and many other journals. He has written for the New York Times, the Los Angeles Times, The Economist, The Times (London), the Boston Globe, The Atlantic, The Annals of Neurology and elsewhere. Harris also regularly hosts a popular podcast.
Harris received a degree in philosophy from Stanford University and a Ph.D. in neuroscience from UCLA.
Sam Harris | Speaker | TED.com