Dave Isay: Everyone around you has a story the world needs to hear
Дэйв Аисэй: Дэлхийд сонсгох түүх хүн бүрт бий
Over thousands of archived and broadcast interviews, StoryCorps founder Dave Isay -- winner of the 2015 TED Prize -- has created an unprecedented document of the dreams and fears that touch us all. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
or even a stranger
эсвэл танихгүй хүнийг урьж,
important moments in that person's life,
хамгийн чухал мөчүүдийн нэг
I was lucky enough to find my calling
радиогоор өгүүллэг хийх явцдаа
who I was very, very close to, was gay.
ижил хүйстэн гэдгийг мэдсэн юм.
ярианы үеэр аав маань
of our strained conversations,
эмэгтэй болж хувцасласан хэсэг залуус
and Latino drag queens
ижил хүйстний клубд
at a gay bar in Manhattan
ярьсан.
the modern gay rights movement.
эхлүүлсэн байлаа.
and it piqued my interest.
ихэд татсан.
recorder and find out more.
энэ түүхийг цааш судлахаар шийдсэн.
named Michael Shirker,
хүмүүсээс олж чадах
of the people we could find
the Stonewall Inn that night.
gave me the license
газруудад аваачиж,
never would have gone
otherwise ever have spoken to.
хүмүүстэй уулзуулсныг анзаарсан.
хүмүүстэй
fierce and courageous human beings
the story of Stonewall
and it changed my life.
миний амьдрал өөрчлөгдсөн.
I made many more radio documentaries,
баримтат радио хөтөлбөр хийж,
who are rarely heard from in the media.
хүмүүсийг таниулахыг зорьж байлаа.
of being interviewed
that their stories didn't matter.
гэж үргэлж хэлүүлж байсан хүмүүст.
people's back straighten
into the microphone.
about the last flophouse hotels
cheap hotels for decades.
олон арван жил
the size of prison cells
амьдардаг байлаа.
from one room into the next.
тусгаарладаг байв.
with the photographer Harvey Wang.
Харви Вангтай хамт
with an early version of the book
буудалд аваачин,
би тод санадаг.
толгой дээрээ сэгсрэн
the long, narrow hallway
хэмээн орилж байсныг сайн санаж байна.
the clarion call for StoryCorps,
миний олон жил бодож явсан
a dozen years ago.
орвонгоор нь өөрчлөх байсан.
documentary work
баримтат бүтээлийг голдуу
to create a work of art or entertainment
зугаацуулах хэрэгсэл,
by a whole lot of people,
болгон ашигладаг.
хүссэн зүйл бол
was the purpose of this work,
many, many people the chance
түүхээ бусдад өгүүлэх
Гранд Сэнтрал вокзал дээр
can come to honor someone else
хүндэтгэл үзүүлж
боломжтой жижиг өрөөг байгуулсан.
нэг туслагч хүлээн авна.
by a facilitator who brings you inside.
and you listen and you talk.
ярилцана.
if this was to be our last conversation,
энэ хүнтэй хийх
and say to this person
түүнээс би юу асуух вэ?" гэж
you walk away with a copy of the interview
ярианы чинь нэг хувийг танд өгч,
to the American Folklife Center
номын сан дах
can someday get to know your grandfather
дуу хоолой, түүхээр
их хөл хөдөлгөөнтэй
in one of the busiest places in the world
incredibly intimate conversation
өрнүүлэхийг хүсдэг.
but from the very beginning, it did.
эхнээсээ маш амжилттай болсон.
хүндэтгэн үзэж,
with incredible respect,
харилцан ярианууд өрнөж байв.
at that original Grand Central Booth.
ярилцлагыг үзүүлье.
interviewing his mother, Sarah.
12 настай хүү Жошуа Литтмэн.
are incredibly smart
бахдам ухаалаг ч,
маруухан байдгийг мэдэх байх.
хэт дуртай болдог.
маш дуртай бөгөөд
From a scale of one to 10,
амьтадгүйгээр
different without animals?
тоогоор илэрхийлбэл?
an eight without animals,
асар их баяр баясал авчирдаг.
ямар өөрчлөлт гарах бол?
would be different without them?
like cockroaches and snakes.
чадна шүү.
as long as they're not venomous
зүйл байхгүй.
the insect we love to hate.
дуртай нэгэн шавьж.
you couldn't cope with having a child?
чадахгүй үе байсан уу?
you had really bad colic,
их өвддөг байсан.
SL: It's when you get this stomach ache
СЛ: Гэдэс чинь өвдвөл чи
for, like, four hours.
байсан гэж үү?
but Amy's was more high-pitched.
Эмигийх илүү өндөр дуутай.
тэнгэрийн элч мэт,
seems to like Amy more,
юм шиг санагддаг.
why you think that people like Amy more,
хайртай мэт санагддагийг ойлгож байна.
of your Asperger's syndrome,
холбоотой гэсэн үг биш л дээ.
илүү амар байдаг.
it's more difficult,
to get to know you love you so much.
гаргасан хүмүүс чамд маш их хайртай.
SL: Yeah --
СЛ: Тийм ээ.
but less quantity? (Laughter)
арай цөөхөн найзтай гэж үү? (Инээд)
шинжихгүй ч, миний бодлоор...
the quality, but I think --
loved Claudia, then she hated Claudia,
дараа нь дургүй болсон,
дахин дургүй болчихсон.
is that you have a few very good friends,
чамд маш сайн хэдэн найз байдаг ба
you wanted when I was born?
хүү байсан уу?
my expectations, sweetie,
хүлээлтийг хол давсан.
of what your child's going to be like,
төсөөлөл байдаг ч,
so much as a parent, because you think --
маш их тусалсан.
who made you a parent.
That's a good point. (Laughter)
Зөв санаа шүү. (Инээд)
тухай номнуудад гардгаас
in the parenting books,
outside of the box with you,
гадуур сэтгэж сурах хэрэгтэй болж,
as a parent and as a person,
илүү бүтээлч болгосон.
тус болсон уу?
but you are so incredibly special to me
чи миний хувьд үнэхээр онцгой,
ran on public radio,
цацагдсаны дараа
хүү гэдгийг бичсэн
together in a book,
ном болгон нэгтгэж,
they would read the letters together.
that two of my heroes
өнөө орой
хэлэх гэсэн юм.
who is now an honors student in college.
коллежийн тэргүүний оюутан болсон.
crying when they hear StoryCorps stories,
уйлснаа хэлдэг нь
something authentic and pure
ийм үнэн, ариун түүх
when sometimes it's hard to tell
бодож байна.
реалити телевизийн эсрэг зүйл.
хайраас гарч буй энгийн үйлдэл.
энэрэнгүй сэтгэл, зориг хатуужил,
courage, decency and dignity,
like you're walking on holy ground.
in Grand Central worked,
туршилт амжилт олж,
in all 50 states
бүх 50 мужийн
100,000 гаруй хүн
and towns across America
хийгээд байна.
of human voices ever gathered.
хамгийн том, цор ганц цоморлиг.
hundreds of facilitators
ажилд аван сургаж,
through the experience.
чиглүүлэн тусалдаг.
СториКорт ажиллан,
gathering the wisdom of humanity.
суу билгийг цуглуулдаг.
болох гэдэг ба
that the most important thing
during these interviews
сайн байдаг гэж хэлнэ.
of StoryCorps, you could argue
of a selection bias happening,
гэж та маргаж болох ч,
with every kind of person
105 настай,
улс төрийн бүлэглэлийн гээд
хүнээс ярилцлага авсны дараа
across the political spectrum --
are actually onto something.
сэдээд байх шиг байна гэж та бодно.
from these interviews.
маш их зүйл сурсан.
and the wisdom and the grace
хүмүүсийн үгэн дэх
олж харсан.
of people all around us
чадах юм бол шүү дээ.
Дэнни Пиразагийн
named Danny Perasa
to talk about his love for her.
энэ ярилцлага шиг.
би чамд "Хайртай" гэж хэлэх бүртээ
the thing of it is,
"I love you" to you.
санагддаг.
I say it to remind you
Би хичнээн навсгар ч гэсэн
it's coming from me.
сануулах гэж хэлдэг.
from a busted old radio,
уянгалаг дуу гарч байгаа адил,
the radio around the house.
сайхан шүү дээ.
ширээн дээр
on the kitchen table,
байхгүй бол
гэж боддог.
to me every morning.
хайрын захиа бичдэг.
that could possibly be wrong
байх биз.
бороотой байна.
is extremely rainy.
залгах болно.
цаг агаарын мэдээ.
I love you. I love you.
Би чамд хайртай. Би чамд хайртай.
no matter what happens at work,
ажил дээр юу ч болж байсан,
in the rest of the day,
юу ч болсон байсан,
тэврэхэд,
that you can hug somebody
чамайг түлхэхгүй гэдэг бодол
and saying, "Get your hands off me."
a color television set.
болохтой адил.
to black and white.
зурагттай болохыг хүсдэггүй.
and one single snaggletooth,
ганц шүдтэй байсан ч
more romance in his little pinky
Холливудын
хайр шингэсэн байсан.
leading men put together.
unimaginable capacity
төсөөлшгүй уужим
гэдгийг сурсан.
and I've learned about strength.
гэж юу болохыг мэдэж авсан.
and Mary Johnson.
энэ ярилцлага шиг.
he murdered Mary's only son,
бүлэг зодоон хийж байгаад
Ларамиун Бёрдыг хөнөөсөн.
Ошейтэй уулзаж
who this person was
хэн байсныг мэдэхээр
they became friends,
from the penitentiary,
of a conversation they had
тэдний хийсэн ярилцлагын
is no longer here.
энэ хорвоод байхаа больсон.
and now you're going to college.
хараагүй ч,
to see you graduate.
боломж байна.
to experience that with you.
үзэх байх.
say those things and to be
хэлэхийг сонсож,
in which you are is my motivation.
болж байгаа нь миний хувьд урам зориг.
that I stay on the right path.
урам өгч байна.
despite how much pain I caused you,
харилцаж байгаа тань
to be able to share our story together,
амар зүйл биш гэдгийг би мэднэ.
looking at each other right now.
сууж байхад хүртэл.
so I admire that you can do this.
чамайг мөн биширч байна.
MJ: I love you too, son.
МЖ: Би ч бас чамд хайртай, хүү минь.
[Ошей ба Мэри]
of the courage and goodness of people,
эр зориг, хүн чанар болон
truly does bend towards justice.
орж чаддагийг харж байлаа.
who was born Arthur Martinez
төрсөн Алэксис Мартинезийн
хийсэн ярилцлага үүнийг өгүүлнэ.
with her daughter Lesley
залуу байхдаа бүлгэмд элсэн,
into the woman she was always meant to be.
ярилцсан юм.
түүний охин Лэсли.
difficult things for me was
хамгийн хэцүү зүйл
I wouldn't be allowed
нэг хэсэг болохыг
гэдэг байсан.
out of the water,
зөвшөөрсөн.
in my relationship with my granddaughters,
ач охидтойгоо бүтээсэн харилцаа.
over whether I'm he or she.
эмэгтэй гэж хааяа муудалцдаг л даа.
чөлөөтэй ярилцаж болно.
to talk about it.
but that, to me, is a miracle.
миний хувьд гайхамшиг.
You don't have to tiptoe.
айх шаардлага байхгүй.
and that's something I've always
таныг мэдээсэй гэж би хүсдэг.
that you're loved.
яг ингэж амьдардаг.
and I really am at peace with who I am.
түүндээ сэтгэл маш өндөр байдаг.
байсан болоосой гэж хүсдэг ч,
and I try to live that way every day.
ийм байдалтай өнгөрөөхийг хичээдэг.
a secret about StoryCorps.
нэгэн нууцыг дэлгэе.
to have these conversations.
зориг шаарддаг.
чанарыг илчилдэг.
will be heard long after they're gone.
хойш үлдэхийг мэднэ.
on recording interviews
хүмүүстэй
"The Four Things That Matter Most"
гэдэг номондоо
to the most important people in your life
өөд болохын өмнө
дөрвөн зүйлийн талаар бичсэн:
уучилж байна.
we can say to one another,
in a StoryCorps booth.
өрнөдөг.
with someone you care about --
хэлэх боломж ч байж болно:
амьд яваа, үгүй гэж үү?
and Chris a few months ago
Крисээс TED Шагнал
I was completely floored.
тэр чигтээ гайхширч хоцорсон.
with a very brief wish for humanity,
маш товч хүн төрөлхтний төлөөх
I wrote my 50 words,
50 үгээ бичихэд
Chris called and said, "Go for it."
"Хичээгээрэй" гэж хэлсэн.
цаашид үргэлжлүүлэн
through StoryCorps
өөр нэгэн хүнтэй чин сэтгэлийн
can easily record a meaningful interview
боломжтой болгоход тусална уу.
which will then be archived for history.
where everyone in the world
хүн бүр ийм төхөөрөмжтэй
could have imagined 11 years ago
СториКорпсыг эхлүүлж байхад
боломжтой,
дамжуулах чадалтай.
is already underway.
хэдийн биелээд байгаа билээ.
has been working furiously
ярилцлагын өрөөнөөс цааш хүргэх
StoryCorps out of our booths
хэн ч, хаана ч, хэдийд ч
by anyone, anywhere, anytime.
хичээсэн билээ.
been two people and a facilitator
1 зөвлөгч чиглүүлж,
which is preserved forever,
of the StoryCorps app.
that walks you through
ярилцлагаар хөтлөн явах
StoryCorps interview,
to our archive at the Library of Congress.
Конгрессын номын сангийн архивт хадгална.
how we can use it
цаашид нээх.
thousands of StoryCorps interviews a year,
ярилцлага биш
tens of thousands
a national homework assignment
АНУ-ын түүх судалж буй
studying U.S. history across the country
Талархлын баяраар настай хүнтэй
авч байна гээд төсөөл дөө.
with an elder over Thanksgiving,
and experiences are captured.
туршлагыг бичих болно.
sides of a conflict somewhere in the world
сөргөлдсөн хоёр эх хүн
about that conflict
талаар бус,
мэдэхээр ярилцаж,
begin to build bonds of trust;
эхэлнэ гээд төсөөл дөө.
a tradition all over the world
75 насныхаа төрсөн өдрөөр
with a StoryCorps interview
or homeless shelters or even prisons
орон гэргүй хүмүүсийн байр,
least heard in our society
тэдгээр хүмүүсийг хүндлэн,
what they've learned in life,
ухаарсныг,
a StoryCorps interview with my dad
СториКор ярилцлага хийсэн.
and became a well-known gay activist.
олны танил тэмцэгч болсон.
of us at that interview.
авхуулсан зураг.
until a couple of years ago,
тэр ярилцлагын талаар
to be in perfect health
өвчтөнүүдээ үзэж байсан аав минь
40 hours a week,
оношлогдсон.
a few days later.
гэнэт өөд болсон.
байсан.
for the first time at three in the morning
үүрийн 3 цагт
анх удаагаа сонссон.
they were going to get to know this person
энэ хүнтэй тэд зөвхөн
would be through that session.
мэдэж байлаа.
any more deeply than I did,
илүүгээр итгэхгүй гэж бодсон ч,
the importance of making these recordings.
чин сэтгэлээсээ ойлгосон.
my father or my grandmother or my brother,
ярилцлаганд урьсан ч болоосой.
гэж хэлдэг.
шаардлагагүй болсон.
is fleeting and inconsequential,
үнэ цэнэтэй ярилцлагуудын
enduring and important.
бүтээхэд туслаарай.
we are as human beings.
this wish come true.
таныг тусална гэж би итгэж байна.
or even a stranger.
бүр танихгүй хүнтэй ярилц.
of the wisdom of humanity,
ухааны цуглуулгыг бүтээн,
and shout a little less.
what's really important.
юу үнэхээр чухал вэ гэдгийг сануулна.
зөвхөн магадгүй,
that simple truth
нэгэн үнэнийг ойлгох байх:
үнэ цэнэтэй билээ."
ABOUT THE SPEAKER
Dave Isay - Story collectorOver thousands of archived and broadcast interviews, StoryCorps founder Dave Isay -- winner of the 2015 TED Prize -- has created an unprecedented document of the dreams and fears that touch us all.
Why you should listen
From the first interview he recorded, 2015 TED Prize winner and MacArthur Fellow Dave Isay knew he’d found his calling: preserving the stories of everyday Americans. Since then, Isay has amassed hundreds of thousands of recordings, most of previously unheard or ignored voices, all speaking in their own words. The archives of StoryCorps -- which Isay founded in 2003 -- are included at the Library of Congress’ American Folklife Center, and now constitute the largest single collection of recorded voices in history.
StoryCorps invites friends, loved ones and strangers to conduct 40-minute interviews at intimate recording booths in Atlanta, Chicago, San Francisco, and (until 2011) New York, as well as in mobile studios nationwide. Offering moving and surprising glimpses into the hearts of often marginalized and forgotten subjects, the interviews are a familiar feature of NPR’s Morning Edition and Storycorps.org.
At TED2015, Isay shared an audacious wish for StoryCorps: to open up the format from its signature booths with a StoryCorps app that allows anyone to add to this "digital archive of the collective wisdom of humanity." The vision: to broaden this idea, and begin to take it global.
Dave Isay | Speaker | TED.com