TEDxKakumaCamp
Mary Maker: Why I fight for the education of refugee girls (like me)
ماری مەیکەر: (بۆچێ شەڕدەکەم لە پێناوی خوێندنی کچە پەنابەرەکاندا (وەک خۆم
Filmed:
Readability: 2.8
1,354,417 views
دوای هەڵهاتن بە منداڵی لە باشوری سودان، کە بەهۆی جەنگەوە وێران بووبوو، ماری مەیکەر ئارامی و هیوای لە قوتابخانەیەکی تایبەتکەمپی ئاوارەکانی کاکوما لە کینیا دۆزییەوە. ئێستا وەک مامۆستایەکی مندالە ئاوارەکان، پەروەردە وەک ئامێرێکی گرنگ دەبینێت لە چاککردنەوەی ژیان و -- بەهێزکردنی ئەو کچانەی ڕێگرییان لێکراوە بچنە قوتابخانە.
مەیکەر دەڵێت " بۆ منداڵێکی قوربانی جەنگ، خوێندن دەتوانێت فرمێسکەکانی لەدەستدانی بکات بە حەز بۆ ئاشتی،"
Mary Maker - Teacher
Mary Maker believes in the power of education to build peace and rebuild lives. Full bio
Mary Maker believes in the power of education to build peace and rebuild lives. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
We do not choose where to be born.
0
962
2966
ئێمە شوێنی لەدایکبوونی خۆمان
دەستنیشان ناکەین.
دەستنیشان ناکەین.
00:17
We do not choose who our parents are.
1
5070
3145
خۆمان خێزانی خۆمان
دەستنیشان ناکەین.
دەستنیشان ناکەین.
00:21
But we do choose how we are going
to live our lives.
to live our lives.
2
9264
4235
بەڵام شێوازی ژیانکردنی خۆمان
بەدەست خۆمانە.
بەدەست خۆمانە.
00:26
I did not choose to be born
in South Sudan,
in South Sudan,
3
14810
2717
من خۆم دیاریم نەکرد
لە باشووری سودان لەدایکببم،
لە باشووری سودان لەدایکببم،
00:29
a country rife with conflict.
4
17551
2136
وڵاتێکی پڕ لە کێشە
00:32
I did not choose my name --
5
20511
2023
من ناوی خۆمم ههەڵنەبژارد--
00:35
Nyiriak,
6
23304
1538
نیریاک،
00:36
which means "war."
7
24866
1482
واتە جەنگ
00:39
I've always rejected it
8
27308
1963
هەمیشە ڕەتم کردووەتەوە
00:41
and all the legacy it was born into.
9
29295
3435
خۆی و هەموو دەرئەنجامەکانی.
00:44
I choose to be called Mary.
10
32754
2219
بڕیارم دا ناوی خۆم بنێم ماری.
00:48
As a teacher, I've stood
in front of 120 students,
in front of 120 students,
11
36154
3683
وەک مامۆستا، لە بەردەمی
،١٢٠ خوێندکاردا دەوەستم
،١٢٠ خوێندکاردا دەوەستم
00:51
so this stage does not intimidate me.
12
39861
2999
بۆیە ئەم ستەیجە نامترسێنێ.
00:55
My students come from war-torn countries.
13
43996
3549
خوێندکارەکانم خەڵکی وڵاتانێکن
کە جەنگ وێرانی کردوون.
کە جەنگ وێرانی کردوون.
01:00
They're so different from each other,
14
48101
2537
زۆر لە یەکتر جیاوازن.
01:02
but they have one thing in common:
15
50662
2818
بەڵام لە یەک شتدا هاوبەشن:
01:05
they fled their homes
in order to stay alive.
in order to stay alive.
16
53504
3865
هەموو لە وڵاتەلانیان هەڵهاتن
تا لە ژیاندا بمێننەوە.
تا لە ژیاندا بمێننەوە.
01:10
Some of them belong to parents
back home in South Sudan
back home in South Sudan
17
58616
3511
هەندێکیان منداڵی دایک و باوکێکن
کە لە باشووری سودان
کە لە باشووری سودان
01:14
who are killing each other
18
62151
1322
یەکتریان دەکوشت چونکە
01:15
because they belong to a different tribe
or they have a different belief.
or they have a different belief.
19
63497
4450
سەر بە دوو خێڵ یاخود دوو
بۆچوونی جیاوازن.
بۆچوونی جیاوازن.
01:20
Others come from other African countries
devastated by war.
devastated by war.
20
68922
4287
ئەوانی دی خەڵکی وڵاتانی دیکەی
ئەفریقا بوون، کە جەنگ وێرانی کردوون.
ئەفریقا بوون، کە جەنگ وێرانی کردوون.
01:25
But when they enter my class,
they make friends,
they make friends,
21
73823
3035
بەڵام کاتێک دێنە پۆلەکەم
دەبنە هاوڕێی یەکتر،
دەبنە هاوڕێی یەکتر،
01:28
they walk home together,
22
76882
1637
پێکەوە بە پیاسە دەگەڕێنەوە ماڵەوە،
01:31
they do their homework together.
23
79149
1901
پێکەوە ئەرکی قوتابخانە
جێبەجێ دەکەن.
جێبەجێ دەکەن.
01:33
There is no hatred allowed in my class.
24
81711
3028
ڕق لە پۆلەکەی مندا جێگەی نابێتەوە
01:38
My story is like that
of so many other refugees.
of so many other refugees.
25
86078
4133
چیرۆکی منیش وەک هەر
پەناهەندەیەکی دیکەیە.
پەناهەندەیەکی دیکەیە.
01:43
The war came when I was still a baby.
26
91063
2074
من منداڵ بووم کە جەنگ هەڵگیرسا
01:46
And my father,
27
94131
1217
باوکیشم،
01:47
who had been absent
in most of my early childhood,
in most of my early childhood,
28
95372
2855
کە بەدرێژای هەموو منداڵیم
.لێم دوور بوو
.لێم دوور بوو
01:50
was doing what other men were doing:
29
98251
2576
هەمان ئەو شتەی پیاوەکانی دیکەی دەکرد:
01:52
fighting for the country.
30
100851
1727
.شەڕی بۆ وڵات دەکرد
01:55
He had two wives and many children.
31
103283
3120
.دوو ژن و چەندین منداڵی هەبوو
02:00
My mother was his second wife,
32
108459
2329
دایکم دووهەم ژنی بوو،
02:02
married to him at the age of 16.
33
110812
2279
بە ١٦ ساڵی شوی پێکردبوو.
02:05
This is simply because my mother
came from a poor background,
came from a poor background,
34
113588
4022
ئەمە لەبەر ئەوەی دایکم
لە خێزانێکی هەژار بوو،
لە خێزانێکی هەژار بوو،
02:10
and she had no choice.
35
118279
1800
هیچ دەرفەتێکی نەبوو.
02:12
My father, on the other hand, was rich.
36
120103
2942
لەولاشەوە باوکم دەوڵەمەند بوو.
02:15
He had many cows.
37
123069
1333
مانگای زۆری هەبوو.
02:18
Gunshots were the order of the day.
38
126987
3187
هەموو ڕۆژێک تەقە دەکرا.
02:24
My community was constantly under attack.
39
132713
2892
کۆمەڵگەکەم بەردەوام لە ژێر هێرشدابوو.
02:28
Communities would fight each other
as they took water along the Nile.
as they took water along the Nile.
40
136526
4640
کۆمەڵگەکان لەگەڵ یەک شەڕیان دەکرد
لەکاتێکدا بە درێژایی نیل ئاویان دەبرد.
لەکاتێکدا بە درێژایی نیل ئاویان دەبرد.
02:33
But that was not all.
41
141190
1292
بەڵام ئەوە هەمووی نییە.
02:35
Planes would drop the spinning
and terrifying bombs
and terrifying bombs
42
143257
3904
فڕۆکەکان بۆمبی مەترسیداریان بەردەدایەوە
02:39
that chopped off people's limbs.
43
147185
2226
کە قاچی خەڵکی دەپەڕاند.
02:41
But the most terrifying thing
for every single parent
for every single parent
44
149435
3276
بەڵام مەترسیدارترین شت بۆ هەر خێزانێک
ئەوەبوو
ئەوەبوو
02:44
was to see their children being abducted
and turned into young soldiers.
and turned into young soldiers.
45
152735
6214
ببینن منداڵەکانیان بڕفێنرێن و
بکرێن بە سەرباز.
بکرێن بە سەرباز.
02:51
My mother dug a trench
46
159877
2321
دایکم حەشارگەیەکی هەڵکەند کە
02:54
that soon became our home.
47
162222
2149
دوای ماوەیەکی کەم بوو بە ماڵمان.
02:57
But yet, we did not feel protected.
48
165150
2353
بەڵام بەوەش هەستمان نەدەکرد پارێزراوین.
03:00
She had to flee in search
of a safe place for us.
of a safe place for us.
49
168455
3950
دایکم دەبوو هەڵبێت و بە دوای
شوێنێکی پارێزراودا بگەڕێت بۆمان.
شوێنێکی پارێزراودا بگەڕێت بۆمان.
03:04
I was four years old,
and my younger sister was two.
and my younger sister was two.
50
172429
3422
من چوار ساڵ بووم،
خوشکە بچووکەکەشم دوو.
خوشکە بچووکەکەشم دوو.
03:09
We joined a huge mass of people,
51
177267
2013
شوێن کۆمەڵێک خەڵکی زۆر کەوتین،
03:11
and together we walked
for many agonizing days
for many agonizing days
52
179304
3916
هەموو چەندین ڕۆژی
پڕ مەترسیمان بە ڕۆیشتن بەڕێکرد.
پڕ مەترسیمان بە ڕۆیشتن بەڕێکرد.
03:15
in search of a secure place.
53
183244
1922
لە پێناو دۆزینەوەی شوێنێکی پارێزراودا.
03:17
But we could barely rest
54
185190
1673
بە ئەستەم دەمانتوانی پشوو بدەین
03:19
before we were attacked again.
55
187954
2909
پێش ئەوەی جارێکی تر
هێرش بکرێتەوە سەرمان.
هێرش بکرێتەوە سەرمان.
03:24
I remember my mother was pregnant,
56
192159
2444
لەیادمە دایکم دووگیان بوو،
03:26
when she would take turns
to carry me and my younger sister.
to carry me and my younger sister.
57
194627
3051
بە نۆرە من و خوشکە بچووکەکەمی هەڵدەگرت.
03:30
We finally made it across
the Kenyan border, yes.
the Kenyan border, yes.
58
198362
2874
بەڵێ لە کۆتاییدا توانیمان
لە سنوری کینیا بپەڕینەوە.
لە سنوری کینیا بپەڕینەوە.
03:33
But that was the longest journey
that I have ever had in my whole life.
that I have ever had in my whole life.
59
201887
5147
بەڵام ئەوە درێژترین گەشت بوو
بە هەموو ژیانم کردبێتم.
بە هەموو ژیانم کردبێتم.
03:40
My feet were raw with blisters.
60
208028
3523
قاچەکانم هەموو بووبوون بە برین.
03:45
To our surprise,
61
213630
1556
سەرمان سوڕما،
03:47
we found other family members
who had fled into the camp earlier on,
who had fled into the camp earlier on,
62
215210
3311
کاتێک خێزانی دیکەمان بینی
،پێشتر هەڵهاتبوون بۆ ئەو کەمپەی
،پێشتر هەڵهاتبوون بۆ ئەو کەمپەی
03:50
where you all are today,
63
218545
1667
کە ئێستا هەمووتانی لێن،
03:52
the Kakuma camp.
64
220236
1706
کەمپی کاکوما.
03:53
Now, I want you all to be very quiet
just for a moment.
just for a moment.
65
221966
3680
ئێستە دەمەوێت هەمووتان
کەمێک بێدەنگ ببن.
کەمێک بێدەنگ ببن.
04:00
Do you hear that?
66
228574
1579
گوێتان لێیە؟
04:04
The sound of silence.
67
232022
3184
دەنگی بێدەنگی.
04:08
No gunshots.
68
236268
1374
بێ دەنگی گولە.
04:11
Peace, at last.
69
239157
2343
دواجار، ئاشتی.
04:14
That was my first memory of this camp.
70
242279
3455
ئەوە یەکەمین یادەوەریم بوو لەم کەمپە.
04:19
When you move from a war zone
71
247154
2353
کاتێک لە لە گۆڕەپانی جەنگ هەڵدێیت و
04:21
and come to a secure place like Kakuma,
72
249531
2523
دێیت بۆ شوێنێکی ئارامی وەک کاکوما،
04:24
you've really gone far.
73
252078
1451
بەڕاستی زۆر ڕۆیشتوویت.
04:27
I only stayed in the camp
for three years, though.
for three years, though.
74
255655
2901
من تەنها سێ ساڵ لە کەمپەکە مامەوە.
04:30
My father, who had been absent
in most of my early childhood,
in most of my early childhood,
75
258580
3064
باوکم کە زۆربەی ژیانی منداڵیم
دوور بوو لێم،
دوور بوو لێم،
04:33
came back into my life.
76
261668
1387
هاتەوە ناو ژیانم.
04:35
And he organized for me
to move with my uncle
to move with my uncle
77
263697
3389
دەرفەتی بۆ من و مامم ڕێکخست
تا بڕۆین بۆ لای خێزانەکەمان
تا بڕۆین بۆ لای خێزانەکەمان
04:39
to our family in Nakuru.
78
267110
1560
لە ناکورو.
04:41
There, I found my father's first wife,
79
269328
2443
لەوێ ژنی یەکەمی باوکمم بینی،
04:43
my half sisters and my half brothers.
80
271795
3581
زڕ خوشک و زڕ براکانمم بینی.
04:47
I got enrolled in school.
81
275400
2079
چوومە قوتابخانە.
04:49
I remember my first day in school --
I could sing and laugh again --
I could sing and laugh again --
82
277503
4578
یەکەم ڕۆژمم لەیادە لە قوتابخانە--
توانیم جارێکی تر گۆرانی بڵێم و پێبکەنم--
توانیم جارێکی تر گۆرانی بڵێم و پێبکەنم--
04:54
and my first set of school
uniforms, you bet.
uniforms, you bet.
83
282105
3298
یەکەم دەستە پۆشاکم لە قوتابخانە،
04:58
It was amazing.
84
286317
1361
زۆر خۆش بوو.
05:01
But then I came to realize
85
289360
2405
بەڵام دواتر درکم پێکرد کە
05:04
that my uncle did not find it fit
for me to go to school,
for me to go to school,
86
292622
4262
مامم بە گونجاوی نازانێت
بچم بۆ قوتابخانە،
بچم بۆ قوتابخانە،
05:10
simply because I was a girl.
87
298194
2679
چونکە من کچبووم.
05:14
My half brothers were his first priority.
88
302649
2941
براکانم گرنگتر بوون بەلایەوە.
05:18
He would say, "Educating a girl
is a waste of time."
is a waste of time."
89
306622
3761
دەیگوت، "خوێندنی کچ کاتبەفیڕۆدانە."
05:22
And for that reason, I missed
many days of school,
many days of school,
90
310773
4961
لەبەر ئەوە زۆر ڕۆژی
قوتابخانەم لەدەست چوو،
قوتابخانەم لەدەست چوو،
05:27
because the fees were not paid.
91
315758
1977
چونکە کرێکەم نەدرابوو.
05:31
My father stepped in
92
319364
1917
باوکم هاتە پێشەوە و
05:33
and organized for me
to go to boarding school.
to go to boarding school.
93
321305
3123
دەرفەتێکی بۆ دۆزیمەوە تا بچمە
قوتابخانەیەک کە بەشی ناوخۆیی هەبوو.
قوتابخانەیەک کە بەشی ناوخۆیی هەبوو.
05:37
I remember the faith that he put in me
over the couple of years to come.
over the couple of years to come.
94
325253
4060
لە یادمە ئەو دوو ساڵە
چەندە هیوای تێدا چاندم.
چەندە هیوای تێدا چاندم.
05:41
He would say, "Education is an animal
that you have to overcome.
that you have to overcome.
95
329337
5663
دەیگوت، "خوێندن ئاژەڵێکە
دەبێت مامەڵەیەکی باشی لەگەڵدا بکەین.
دەبێت مامەڵەیەکی باشی لەگەڵدا بکەین.
05:47
With an education, you can survive.
96
335779
3322
بە هۆی خوێندنەوە
ڕزگارمان دەبێت.
ڕزگارمان دەبێت.
05:51
Education shall be your first husband."
97
339838
4086
خوێندن دەبێت یەکەم هاوسەرتبێت."
05:56
And with these words came in
his first big investment.
his first big investment.
98
344557
5076
لەگەڵ ئەو وشانەدا
یەکەم سەرکەوتن بەدەست هات.
یەکەم سەرکەوتن بەدەست هات.
06:01
I felt lucky!
99
349657
1275
هەستم دەکرد بەخت یاوەرمە!
06:03
But I was missing something:
100
351627
3179
بەڵام شتێکم لەیاد کردبوو:
06:08
my mother.
101
356462
1151
دایکم.
06:11
My mother had been left
behind in the camp,
behind in the camp,
102
359064
2491
دایکم لە کەمپەکە جێمابوو، و
06:14
and I had not seen her since I left it.
103
362511
2513
منیش لەوکاتەوەی بەجێمهێشتبوو نەمبینیبوو.
06:18
Six years without seeing her
was really long.
was really long.
104
366197
4619
شەش ساڵ بەبێ بینینی ئەو
بەڕاستی دوور و درێژ بوو.
بەڕاستی دوور و درێژ بوو.
06:24
I was alone,
105
372245
1243
بەتەنها بووم،
06:26
in school,
106
374178
1239
لە قوتابخانە،
06:28
when I heard of her death.
107
376117
1618
کاتێ هەوڵی مەرگیم بیست.
06:32
I've seen many people back in South Sudan
108
380128
2576
خەڵکم زۆر بینی لە باشووری سودان
06:36
lose their lives.
109
384316
1661
گیانیان لەدەست دابوو.
06:38
I've heard from neighbors
110
386001
1923
لە دراوسێکانمەوە بیستم کە
06:39
lose their sons, their husbands,
111
387948
2477
خەڵکی کوڕ و مێرد و
06:43
their children.
112
391159
1276
منداڵەکانیان لەدەست داوە.
06:45
But I never thought that that
would ever come into my life.
would ever come into my life.
113
393104
3469
بەڵام هەرگیزم پێموانەبوو
ئەوە بەسەر ژیانی منیش دێت.
ئەوە بەسەر ژیانی منیش دێت.
06:49
A month earlier, my stepmother,
114
397840
3556
مانگێک پێشتر، باوەژنەکەم،
06:53
who had been so good to me
back in Nakuru, died first.
back in Nakuru, died first.
115
401420
4019
کە لەگەڵم زۆر باش بوو لە ناکورو
پێش دایکم مردبوو.
پێش دایکم مردبوو.
06:59
Then I came to realize that
after giving birth to four girls,
after giving birth to four girls,
116
407764
5438
دواتر زانیم کە دایکم
لە دوای خستنەوەی چوار کچ،
لە دوای خستنەوەی چوار کچ،
07:05
my mother had finally
given birth to something
given birth to something
117
413226
3315
دواجار توانی شتیک بخاتەوە کە
07:08
that could have made her
be accepted into the community --
be accepted into the community --
118
416565
3711
وایلێکرد کۆمەڵگە زیاتر ڕێزی بگرێت--
07:12
a baby boy,
119
420300
1547
کوڕێکی بوو،
07:13
my baby brother.
120
421871
1580
برا بچووکەکەم.
07:16
But he, too,
121
424731
1987
بەڵام ئەویش،
07:18
joined the list of the dead.
122
426742
2612
چووە ڕیزی مردووەکانەوە.
07:23
The most hurting part for me
123
431982
1909
لە هەموو شتەکان بەئازارتر ئەوە بوو کە
07:27
was the fact that I wasn't able
to attend my mother's burial.
to attend my mother's burial.
124
435409
3940
نەمتوانی لە بەخاکسپاردنەکەی
دایکمدا ئامادەبم.
دایکمدا ئامادەبم.
07:31
I wasn't allowed.
125
439984
1286
ڕێگەم پێنەدرا بەژداربم.
07:34
They said her family did not find it fit
126
442654
4700
وتیان کە خێزانەکەی گونجاو نەبووە بەلایانەوە
07:39
for her children, who are all girls,
to attend her burial,
to attend her burial,
127
447378
3784
مناڵەکانی کە هەموو کچن،
ئامادەی ناشتنەکە بن،
ئامادەی ناشتنەکە بن،
07:44
simply because we were girls.
128
452016
1748
تەنیا لەبەر ئەوەی کچ بووین.
07:46
They would lament to me and say,
129
454806
2029
بە خەمبارییەوە دەهاتن و پێیان دەگوتم،
07:49
"We are sorry, Mary, for your loss.
130
457634
1996
ماری گیان هاوخەمتین
07:52
We are sorry that your parents
never left behind any children."
never left behind any children."
131
460689
5159
بەداخەوەین کە خێزانەکەت
هیچ منداڵێکیان لە دوای خۆیان بەجێنەهێشت.
هیچ منداڵێکیان لە دوای خۆیان بەجێنەهێشت.
07:59
And I would wonder:
132
467415
1435
منیش لە خۆمم دەپرسی:
08:01
What are we?
133
469792
1184
ئەی ئێمە چین؟
08:04
Are we not children?
134
472061
1324
ئەی ئێمە منداڵی ئەوان نین؟
08:06
In the mentality of my community,
135
474858
2902
لە بیرکردنەوەی کۆمەڵگەکەمدا،
08:09
only the boy child counted.
136
477784
1906
تەنها کوڕەکان هەژماردەکرێن.
08:13
And for that reason,
I knew this was the end of me.
I knew this was the end of me.
137
481419
3287
لەبەر ئەوە،
زانیم کۆتایم پێهاتووە.
زانیم کۆتایم پێهاتووە.
08:19
But I was the eldest girl.
138
487606
1636
بەڵام من کچە گەورەبووم.
08:21
I had to take care of my siblings.
139
489794
1936
دەبوو ئاگام لە خوشک و براکانم بێت.
08:23
I had to ensure they went to school.
140
491754
2036
دەبوو خوێندنیان بۆ دابین بکەم.
08:26
I was 13 years old.
141
494674
2504
تەنها ١٣ ساڵ بووم.
08:29
How could I have made that happen?
142
497745
2272
چۆن دەمتوانی ئەوە بکەم؟
08:33
I came back to the camp
to take care of my siblings.
to take care of my siblings.
143
501208
3603
گەڕامەوە بۆ کەمپەکە تا
چاودێری ئەوان بکەم.
چاودێری ئەوان بکەم.
08:36
I've never felt so stuck.
144
504835
1555
هەستم کرد گیرم خواردووە.
08:39
But then, one of my aunts, Auntie Okoi,
145
507800
4377
دواتر یەکێک لە پورەکانم
پورە ئۆکۆی،
پورە ئۆکۆی،
08:44
decided to take my sisters.
146
512201
1789
بڕیاریدا خوشکەکانم ببات.
08:46
My father sent me money from Juba
for me to go back to school.
for me to go back to school.
147
514643
3349
باوکم لە جوباوە پارەی بۆ ناردم
تا بچمەوە قوتابخانە.
تا بچمەوە قوتابخانە.
08:50
Boarding school was heaven,
but it was also so hard.
but it was also so hard.
148
518829
3690
قوتابخانە کە بەشی ناوخۆیی هەبوو بەهەشت بوو
بەڵام قورسیش بوو.
بەڵام قورسیش بوو.
08:55
I remember during the visiting days
when parents would come to school,
when parents would come to school,
149
523154
3573
لە یادمە کە دایک و باوکی
قوتابییەکان دەهاتن،
قوتابییەکان دەهاتن،
08:58
and my father would miss.
150
526751
1404
بەڵام باوکی من نەدەهات.
09:00
But when he did come,
151
528179
1710
کاتێکیش دەهات،
09:01
he repeated the same faith in me.
152
529913
1787
هەمان هیوای تێدا دەبینیمەوە.
09:03
This time he would say,
153
531724
1306
ئەمجارە دەیگوت،
09:05
"Mary, you cannot go astray,
154
533054
2709
ماری، بە ڕێگەی هەڵەدا ناڕۆیت
09:07
because you are the future
of your siblings."
of your siblings."
155
535787
3202
چونکە تۆ داهاتووی خوشک و براکانتیت."
09:12
But then, in 2012,
156
540142
3622
بەڵام دواتر، لە ٢٠١٢،
09:15
life took away the only thing
that I was clinging on.
that I was clinging on.
157
543788
3974
ژیان نزیکترین کەسی لێسەندم
09:20
My father died.
158
548395
1326
باوکم گیانی لەدەست دا.
09:23
My grades in school started to collapse,
159
551783
2236
نمرەکانم کەمبوونەوە،
09:27
and when I sat for my final
high school exams in 2015,
high school exams in 2015,
160
555643
5981
کاتێک تاقیکردنەوەی کۆتاییم
ئەنجامدا لە ٢٠١٥،
ئەنجامدا لە ٢٠١٥،
09:33
I was devastated to receive a C grade.
161
561648
3592
تێکشکام کاتێک بینیم نمرەکەم
.بوو c
.بوو c
09:37
OK, I keep telling students in my class,
162
565264
2301
باشە، هەمیشە ئەمە بە خوێندکارەکانم دەڵێم،
09:39
"It's not about the A's;
it's about doing your best."
it's about doing your best."
163
567589
3369
"بهێنیت A گرنگ نییە
گرنگ ئەوەیە هەموو هەوڵی خۆت بدەیت."
گرنگ ئەوەیە هەموو هەوڵی خۆت بدەیت."
09:43
That was not my best.
164
571461
1179
ئەوە باشترینی من نەبوو.
09:45
I was determined.
165
573887
1265
زیاترم دەویست.
09:47
I wanted to go back and try again.
166
575176
2380
دەمویست بگەڕێمەوە و هەوڵ بدەمەوە.
09:50
But my parents were gone.
167
578664
1631
بەڵام خێزانەکەم کۆچیان کردبوو.
09:52
I had no one to take care of me,
168
580972
1555
کەسم نەبوو ئاگای لێمبێت،
09:54
and I had no one to pay that fee.
169
582551
1894
کەسم نەبوو کرێی خویندنەکەم بدات.
09:56
I felt so hopeless.
170
584863
1519
زۆر بێ هیوا بووم.
10:00
But then, one of my best friends,
171
588412
2150
دواتر، یەکێک لە باشترین هاوڕێکانم،
10:02
a beautiful Kenyan lady, Esther Kaecha,
172
590586
3353
کچێکی جوانی کینی، ئێستێر کایچا،
10:05
called me during this devastating moment,
173
593963
2064
لەم کاتە کارەساتاوییەدا بانگی کردم،
10:08
and she was like, "Mary,
you have a strong will.
you have a strong will.
174
596051
3361
گوتی، "ماری، تۆ
ویستێکی زۆرت هەیە
ویستێکی زۆرت هەیە
10:11
And I have a plan,
and it's going to work."
and it's going to work."
175
599436
2249
منیش پلانێکم هەیە، سەر دەگرێت."
10:14
OK, when you're in those devastating
moments, you accept anything, right?
moments, you accept anything, right?
176
602261
3997
لەو چرکەساتی شکستانەدا
بە ئەو جۆرە شتانە قایل دەبیت وانییە؟
بە ئەو جۆرە شتانە قایل دەبیت وانییە؟
10:18
So the plan was, she organized
some travel money
some travel money
177
606282
3111
پلانەکەی ئەوە بوو
هەندێک پارەی پەیدا کردبوو
هەندێک پارەی پەیدا کردبوو
10:21
for us to travel to
Anester Victory Girls High School.
Anester Victory Girls High School.
178
609417
3111
بۆ هەردووکمان تا گەشت بکەین بۆ
ئامادەیی ئەنێستەر ڤیکرۆتی کچان.
ئامادەیی ئەنێستەر ڤیکرۆتی کچان.
10:25
I remember that day so well.
179
613262
1431
ئەو ڕۆژەم باش لە یادە.
10:26
It was raining when we entered
the principal's office.
the principal's office.
180
614717
3457
کاتێک چوینە بەشی بەڕێوبەرەوە
باران دەباری.
باران دەباری.
10:30
We were shaking like two chickens
that had been rained on,
that had been rained on,
181
618198
3096
وەک دوو مریشک تەڕبووبووین و
هەڵدەلەرزین،
هەڵدەلەرزین،
10:33
and we looked at him.
182
621318
1174
سەیریمان کرد.
10:34
He was asking, "What do you want?"
183
622516
1897
پرسی، "چیتان دەوێت؟"
10:36
And we looked at him with the cat face.
184
624890
2218
بە ڕوخساری پشیلەئاساوە
سەیرمان کرد.
سەیرمان کرد.
10:39
"We just want to go back to school."
185
627132
2101
".تەنها دەمانەوێت بچینەوە قوتابخانە"
10:41
Well, believe it or not,
he not only paid our school fees
he not only paid our school fees
186
629257
4339
بڕوا بکەن یان نا
نەک تەنها پارەی خوێندنەکەی بۆ داین،
نەک تەنها پارەی خوێندنەکەی بۆ داین،
10:45
but also our uniform
and pocket money for food.
and pocket money for food.
187
633620
4113
بەڵکو جلی قوتابخانە و
پڕ گیرفانمان پارەی خواردنیشی پێداین.
پڕ گیرفانمان پارەی خواردنیشی پێداین.
10:49
Clap for him.
188
637757
1223
چەپڵەی بۆ لێدەن.
10:51
(Applause)
189
639004
1823
(چەپڵە)
10:53
When I finished my high school career,
190
641766
2082
کاتێک ئامادەیم تەواوکرد،
10:55
I became the head girl.
191
643872
1533
یەکەمین کچ بووم.
10:57
And when I sat for the KCSE
for a second time,
for a second time,
192
645984
3365
کاتێک تاقیکردنەوەی
کۆتایم ئەنجام دایەوە،
کۆتایم ئەنجام دایەوە،
11:01
I was able to receive a B minus. Clap.
193
649373
2650
B- توانیم
بهێنم .چەپڵە.
بهێنم .چەپڵە.
11:04
(Applause)
194
652047
2240
(چەپڵە)
11:06
Thank you.
195
654311
1155
سوپاس.
11:07
So I really want to say thank you
to Anester Victory, Mr. Gatimu
to Anester Victory, Mr. Gatimu
196
655490
4410
بەڕاستی دەمەوێت سوپاسی ئەنستەر
ڤیکتۆر و بەڕێز گاتیمۆ و
ڤیکتۆر و بەڕێز گاتیمۆ و
11:11
and the whole Anester fraternity
for giving me that chance.
for giving me that chance.
197
659924
3683
هەموو ئەوانە بکەم کە ئەو
دەرفەتەیان پێ بەخشیم.
دەرفەتەیان پێ بەخشیم.
11:17
From time to time,
198
665084
1659
جار بە جار،
11:18
members of my family will insist
that my sister and I should get married
that my sister and I should get married
199
666767
4803
خێزانەکەم زیاتر سووردەبوون
لەوەی من و خوشکەکەم دەبێت شوو بکەین.
لەوەی من و خوشکەکەم دەبێت شوو بکەین.
11:23
so that somebody will take care of us.
200
671594
2098
تا کەسیک هەبێت ئاگای لێمان بێت.
11:26
They will say,
201
674722
1303
دەیانگوت،
11:28
"We have a man for you."
202
676049
1348
".پیاوێکت بۆ دەدۆزینەوە"
11:30
I really hate the fact that people
took us as property rather than children.
took us as property rather than children.
203
678153
5440
زۆرم ڕق لەو ڕاستییە بوو کە وەک
کاڵا سەیردەکراین وەک لە منداڵ.
کاڵا سەیردەکراین وەک لە منداڵ.
11:36
Sometimes they will jokingly say,
204
684092
1995
هەندێک جار بە گاڵتەوە دەیانگوت
11:38
"You are going to lose your market value
205
686111
2112
"تا زیاتر بخوێنیت
11:40
the more educated you become."
206
688247
1678
زیاتر نرخت لە بازار دادەبەزێت."
11:42
But the truth is,
207
690457
1982
بەڵام لە ڕاستیدا،
11:44
an educated woman is feared
in my community.
in my community.
208
692463
3429
کۆمەڵگە لە کچی
خوێندەوار دەترسێ.
خوێندەوار دەترسێ.
11:47
But I told them, this is not what I want.
209
695916
1999
دەمگوت، من ئەوەم ناوێت.
11:51
I don't want to get kids at 16
like my mother did.
like my mother did.
210
699056
2993
نەمدەویست وەک دایکم
لە ١٦ ساڵیدا منداڵم ببێ.
لە ١٦ ساڵیدا منداڵم ببێ.
11:55
This is not my life.
211
703494
1597
ئەوە ژیانی من نییە.
11:57
Even though my sisters
and I are suffering,
and I are suffering,
212
705528
2076
هەرچەندە من و خوشکەکانم
ئازارمان دەچەشت،
ئازارمان دەچەشت،
11:59
there's no way we are
heading in that direction.
heading in that direction.
213
707628
2528
بەڵام هەرگیز نەماندەویست
بەو ئاراستەیە بڕۆین.
بەو ئاراستەیە بڕۆین.
12:02
I refuse to repeat history.
214
710528
2436
ئامادە نەبووم مێژوو دوبارەبکەمەوە.
12:06
Educating a girl will create
equal and stable societies.
equal and stable societies.
215
714094
5148
پەروەردەکردنی کچ، کۆمەڵگەیەکی
یەکسان و ئارام دروست دەکات.
یەکسان و ئارام دروست دەکات.
12:11
And educated refugees will be the hope
216
719266
4303
پەروەردەکردنی پەناهەندەش
دەبێت بەو هیوایەی
دەبێت بەو هیوایەی
12:15
of rebuilding their countries someday.
217
723593
2865
ڕۆژێک وڵاتەکەیانی پێ بنیات دەنێتەوە.
12:18
Girls and women have
a part to play in this
a part to play in this
218
726956
3753
ژنان و کچان ڕۆڵیان هەیە
بیگێڕن لەمەدا
بیگێڕن لەمەدا
12:22
just as much as men.
219
730733
1821
هێندەی پیاوان.
12:24
Well, we have men in my family
that encourage me to move on:
that encourage me to move on:
220
732578
3681
پیاویش هەبوو لە خێزانەکەمدا کە
پشتیان دەگرتم تا بەردەوام بم:
پشتیان دەگرتم تا بەردەوام بم:
12:28
my half brothers and also my half sisters.
221
736283
2956
براکانم و خوشکەکانیشم.
12:32
When I finished my high school career,
222
740726
1918
کاتێک ئامادەییم تەواو کرد،
12:35
I moved my sisters to Nairobi,
where they live with my stepsister.
where they live with my stepsister.
223
743285
5517
خوشکەکانمم برد بۆ نایرۆبی،
تا لەگەڵ زڕخوشکەکانم بژین.
تا لەگەڵ زڕخوشکەکانم بژین.
12:41
They live 17 people in a house.
224
749411
2093
١٧ کەس لە یەک ماڵدا دەژیان
12:44
But don't pity us.
225
752138
1195
بەزەیتان پیاماندا نەیەتەوە.
12:45
The most important thing
is that they all get a decent education.
is that they all get a decent education.
226
753935
5428
لە هەموو شتەکان گرنگتر ئەوە بوو
کە هەموو دەچوون بۆ خوێندن.
کە هەموو دەچوون بۆ خوێندن.
12:53
The winners of today
227
761534
1546
براوەکانی ئەمڕۆ
12:56
are the losers of yesterday,
228
764090
1907
دۆڕاوەکانی دوێنێن،
12:58
but who never gave up.
229
766557
1580
بەڵام هەرگیز کۆڵیان نەدا.
13:00
And that is who we are,
230
768820
1889
ئێمەش هەمان شتمان کرد،
13:02
my sisters and I.
231
770733
1393
من و خوشکەکانم.
13:04
And I'm so proud of that.
232
772150
2001
زۆر شانازی بەوەوە دەکەم.
13:06
My biggest investment in life --
233
774175
1781
گەورەترین دەستەکەوتی ژیانم--
13:07
(Applause)
234
775980
1040
(چەپڵە)
13:09
is the education of my sisters.
235
777044
2879
پەروەردەکردنی خوشکەکانمە.
13:12
Education creates an equal and fair chance
for everyone to make it.
for everyone to make it.
236
780868
4668
پەروەردە دەرفەتی یەکسان دەڕەجسێنێت
بۆ هەمووان تا بەدەستی بهێنن.
بۆ هەمووان تا بەدەستی بهێنن.
13:18
I personally believe education
is not all about the syllabus.
is not all about the syllabus.
237
786128
3291
خۆم پێموایە پەروەردە تەنها
ئەو مەنهەجە نییە کە دەخوێنرێت.
ئەو مەنهەجە نییە کە دەخوێنرێت.
13:21
It's about friendship.
238
789841
1347
پەروەردە واتە هاوڕێیەتی.
13:23
It's about discovering our talents.
239
791746
2235
پەروەردە، واتە دۆزینەوەی بەهرەکانمان.
13:26
It's about discovering our destiny.
240
794005
3233
واتە دۆزینەوەی چارەنوسمان.
13:29
I will, for example, not forget
the joy that I had
the joy that I had
241
797914
2554
بۆ نمونە ئەو چیژەم لە یاد ناچێ کە
13:32
when I first had singing
lessons in school,
lessons in school,
242
800492
2238
لە یەکەم وانەی گۆرانی
لە قوتابخانە وەرم گرت،
لە قوتابخانە وەرم گرت،
13:34
which is still a passion of mine.
243
802754
1643
هێشتا ئاشقیم.
13:36
But I wouldn't have gotten that
244
804421
2057
بەڵام نەمدەتوانی لە هیچ شوێنێکی دی
13:38
anywhere else.
245
806502
1257
بەدەستی بهێنم.
13:41
As a teacher, I see
my classroom as a laboratory
my classroom as a laboratory
246
809061
4407
وەک مامۆستایەک
پۆلەکەم وەک تاقیگە دەبینم
پۆلەکەم وەک تاقیگە دەبینم
13:45
that not only generates
skills and knowledge
skills and knowledge
247
813492
2945
کە نەک تەنها بەهرە و مەعریفە
بەرهەم دەهێنێت
بەرهەم دەهێنێت
13:48
but also understanding and hope.
248
816461
2854
بەڵکو تێگەیشتن و هیواش.
13:51
Let's take a tree.
249
819881
1285
با نمونەی درەختێک بهێنینەوە.
13:53
A tree may have its branches cut,
250
821894
2045
درەخت لقەکانی دەبڕدرێتەوە
13:57
but give it water, and it will
grow new branches.
grow new branches.
251
825022
4429
بەڵام ئاوی بدە
لقی نوێ دەگرێت.
لقی نوێ دەگرێت.
14:01
For the child of war,
252
829475
1603
بۆ منداڵێکی ناو جەنگیش،
14:03
an education can turn their tears of loss
into a passion for peace.
into a passion for peace.
253
831102
6027
پەروەردە دەتوانێ فرمێسکی خەمەکانیان
بگۆڕێ بە خۆشەویستی بۆ ئاشتی.
بگۆڕێ بە خۆشەویستی بۆ ئاشتی.
14:09
And for that reason, I refuse to give up
on a single student in my class.
on a single student in my class.
254
837153
5010
لەبەر ئەو هۆکارە، نامەوێ دەستبەرداری
تەنیا خوێندکارێکی پۆلەکەشم ببم.
تەنیا خوێندکارێکی پۆلەکەشم ببم.
14:14
(Applause)
255
842187
2316
(چەپڵە)
14:16
Education heals.
256
844527
1442
خوێندن برینەکان ساڕێژدەکاتەوە.
14:19
The school environment
257
847079
2026
کەشوهەوای قوتابخانە
14:21
gives you a focus to focus ahead.
258
849129
3041
بوارێکی باشت دەداتێ
تیشک بخەیتە سەر داهاتوو.
تیشک بخەیتە سەر داهاتوو.
14:25
Let's take it this way:
259
853245
1323
با بەم جۆرە لێی بڕوانین:
14:26
when you're busy solving
mathematical equations,
mathematical equations,
260
854592
2463
کاتێک سەرقاڵی شیکاری
پرسیارێکی بیرکاریت، و
پرسیارێکی بیرکاریت، و
14:29
and you are memorizing poetry,
261
857079
2285
هۆنراوەیەک لەبەر دەکەیت،
14:31
you forget the violence
that you witnessed back home.
that you witnessed back home.
262
859388
4071
ئەو توندوتیژییە لەیاد دەکەیت
کە لە نیشتیمان بینیوتە.
کە لە نیشتیمان بینیوتە.
14:35
And that is the power of education.
263
863931
3485
ئەوە هێزی خوێندن.
14:39
It creates this place for peace.
264
867440
2850
ئەم شوێنە بۆ ئاشتی دروست دەکات.
14:42
Kakuma is teeming with learners.
265
870856
1969
کاکومان جمەی دێت لە فێرخواز.
14:44
Over 85,000 students
are enrolled in schools here,
are enrolled in schools here,
266
872849
5177
زیاتر لە ٨٥،٠٠٠ خوێندکار
ناونوسکراون.
ناونوسکراون.
14:50
which makes up 40 percent
of the refugee population.
of the refugee population.
267
878050
3547
ئەمەش دەکاتە ٤٠ لە سەدی
پەناهەندەکانی کەمپەکە.
پەناهەندەکانی کەمپەکە.
14:54
It includes children who lost years
of education because of the war back home.
of education because of the war back home.
268
882040
6905
بەو منداڵانەشەوە کە چەندین ساڵ
بە هۆی جەنگەوە خوێندنیان لەدەست چووە.
بە هۆی جەنگەوە خوێندنیان لەدەست چووە.
15:01
And I want to ask you a question:
269
889584
1895
دەمەوێت پرسیارێکتان لێ بکەم:
15:04
If education is about
building a generation of hope,
building a generation of hope,
270
892568
4354
ئەگەر پەروەردە بە مانای بنیاتنانی
هیوای نەوەکان بێت،
هیوای نەوەکان بێت،
15:09
why are there 120 students
packed in my classroom?
packed in my classroom?
271
897754
4644
بۆچی ١٢٠ قوتابی لە پۆلەکەی
مندا کەڵەکە کراون؟
مندا کەڵەکە کراون؟
15:16
Why is it that only six percent
of the primary school students
of the primary school students
272
904288
4019
بۆچی تەنها ٦ لە سەدی
قوتابییانی ناوەندی
قوتابییانی ناوەندی
15:20
are making it to high school,
273
908331
1736
دەچنە ئامادەیی،
15:22
simply because we do not have
enough places for them?
enough places for them?
274
910091
3663
زۆر بە سادەیی، چونکە شوێنی
تەواومان نییە بۆیان.
تەواومان نییە بۆیان.
15:26
And why is it that only one percent
of the secondary school graduates
of the secondary school graduates
275
914376
5059
ئەی بۆچی تەنها ١ لە سەدی
قوتابییانی ئامادەیی
قوتابییانی ئامادەیی
15:31
are making it to university?
276
919459
1661
دەچنە زانکۆ؟
15:34
I began by saying that I am a teacher.
277
922458
2375
لە دەستپێکدا گوتم کە مامۆستام.
15:37
But once again, I have become a student.
278
925692
3318
بەڵام جارێکی دی، بوومەوە بە قوتابی.
15:42
In March, I moved to Rwanda
279
930247
2066
مانگی ٣، گەڕامەوە بۆ ڕواندا
15:45
on a scholarship program
called "Bridge2Rwanda."
called "Bridge2Rwanda."
280
933192
3583
بە بەرنامەیەکی تواناسازی بە ناوی
"Bridge2Rwanda."
"Bridge2Rwanda."
15:49
It prepares scholars for universities.
281
937503
2988
قوتابی بۆ زانکۆ ئامادە دەکات.
15:53
They are able to get a chance to compete
for universities abroad.
for universities abroad.
282
941173
4350
دەتوانن دەرفەتی وەرگرتن
لە زانکۆکانی دەرەوە وەربگرن.
لە زانکۆکانی دەرەوە وەربگرن.
15:57
I am now having teachers
telling me what to do,
telling me what to do,
283
945961
2811
ئێستا مامۆستام هەیە، ڕێگەم پیشان دەدەن،
16:00
instead of the other way round.
284
948796
2049
لە جیاتی ئەوەی پێچەوانەکەی بێت.
16:02
People are once again investing in me.
285
950869
3638
خەڵکی جارێکی دی هیوام تێدا دروست دەکەن.
16:07
So I want to ask you all
to invest in young refugees.
to invest in young refugees.
286
955587
4541
داوا لە هەمووتان دەکەم کە
هیوا لە پەناهەندە گەنجەکاندا دروست بکەن.
هیوا لە پەناهەندە گەنجەکاندا دروست بکەن.
16:12
Think of the tree
that we mentioned earlier.
that we mentioned earlier.
287
960818
2276
بیر لەو درەختە بکەنەوە
کە پێشتر باسم کرد.
کە پێشتر باسم کرد.
16:15
We are the generation to plant it,
288
963995
2664
ئێمە ئەو نەوەیەین کە ڕواندومانە
16:19
so that the next generation can water it,
289
967422
3488
تا نەوەی دواتر ئاوی بدەن، و
16:23
and the one that follows
will enjoy the shade.
will enjoy the shade.
290
971498
4096
ئەو نەوەیەی کە بە دوایدا دێت
چێژ لە سێبەرەکەی ببینێت.
چێژ لە سێبەرەکەی ببینێت.
16:28
They will reap the benefits.
291
976360
1882
بەرهەمەکەی دەچننەوە.
16:31
And the greatest benefit of them all
292
979016
2441
لە هەموو بەرهەمەکانیش گرنگتر
16:34
is an education that will last.
293
982263
3219
ئەوەیە کە خوێندن بەردەوامی دەبێت.
16:38
Thank you.
294
986084
1230
سوپاس.
16:39
(Applause)
295
987648
6103
(چەپڵە)
ABOUT THE SPEAKER
Mary Maker - TeacherMary Maker believes in the power of education to build peace and rebuild lives.
Why you should listen
A refugee from South Sudan's civil war, Mary Maker found solace and hope through education. She has lived in Kakuma refugee camp for several years, where she worked as a school teacher to a class of 120 students. She is now student again, attending a scholarship program in Rwanda, putting her on a path to university.
Mary Maker | Speaker | TED.com