TEDxWarwick
Mustafa Akyol: Faith versus tradition in Islam
Мұстафа Акиол: Исламда салт-дәстүрлердің дінге қайшылығы
Filmed:
Readability: 5.3
1,255,155 views
TEDxWarwick - та тілші Мұстафа Акиол кейбір жергілікті мәдени тәжірибелердің Ислам дініне енгізіліп, дінмен өзара астасуы жайында әңгіме айтады. Әлемнің Ислам діні жайлы жалпы түсінігінде салт-дәстүрге басым көңіл бөліп, бұрмаланбаған діннің негізіне жеткіліксіз көңіл бөле ме?
Mustafa Akyol - Journalist
Mustafa Akyol is a columnist for Turkey's oldest English-language daily, Hurriyet Daily News. Full bio
Mustafa Akyol is a columnist for Turkey's oldest English-language daily, Hurriyet Daily News. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
A few weeks ago,
0
0
2000
Бірер апта бұрын
00:17
I had a chance to go to Saudi Arabia.
1
2000
3000
менің Сауд Арабиясына барып қайтуға мүмкіндігім болды.
00:20
And the first thing I wanted to do as a Muslim
2
5000
3000
Мен мұсылман болғандықтан, ең бірінші
00:23
was go to Mecca and visit the Kaaba,
3
8000
2000
Меккеге барып, Қағбаны көргім келді.
00:25
the holiest shrine of Islam.
4
10000
2000
ол - барша мұсылман қауымының қасиетті орны.
00:27
And I did that; I put on my ritualistic dress;
5
12000
2000
Мен солай жасадым. Қажылық салтына сәйкес киініп,
00:29
I went to the holy mosque;
6
14000
2000
қасиетті мешітке бардым;
00:31
I did my prayers;
7
16000
2000
намазымды оқыдым;
00:33
I observed all the rituals.
8
18000
2000
барлық міндеттерді орындадым.
00:35
And meanwhile,
9
20000
2000
Сол уақыт ішінде
00:37
besides all the spirituality,
10
22000
2000
барлық рухани істерден басқа,
00:39
there was one mundane detail in the Kaaba
11
24000
2000
адамзатқа тән бір жағдайға
00:41
that was pretty interesting for me.
12
26000
2000
назар аудардым.
00:43
There was no separation of sexes.
13
28000
2000
Қағбада адамдар жынысына байланысты бөлінген жоқ.
00:45
In other words, men and women
14
30000
2000
Басқаша айтқанда, әйелдер мен ерлер
00:47
were worshiping all together.
15
32000
2000
бірге зиярат етті.
00:49
They were together while doing the tawaf,
16
34000
2000
Тауап еткенде бірге жүрді,
00:51
the circular walk around the Kaaba.
17
36000
3000
яғни Қағбаны бірге айналды.
00:54
They were together while praying.
18
39000
2000
Бірге намаз оқыды.
00:56
And if you wonder why this is interesting at all,
19
41000
3000
Егер сіз неге мен бұл жағдайға қызығушылық таныттым десеңіз,
00:59
you have to see the rest of Saudi Arabia
20
44000
3000
сізге Сауд Арабиясының басқа жерлерін көру керек,
01:02
because it's a country
21
47000
2000
себебі бұл ел
01:04
which is strictly divided between the sexes.
22
49000
3000
адамдарды жыныстарына қарай қатты бөледі.
01:07
In other words,
23
52000
2000
Басқаша айтқанда,
01:09
as men, you are not simply supposed to be
24
54000
2000
еркек болсаңыз, әйелдер тұрған
01:11
in the same physical space with women.
25
56000
2000
физикалық ортада тұра алмайсыз.
01:13
And I noticed this in a very funny way.
26
58000
2000
Мен бұны өте қызық жолмен байқадым.
01:15
I left the Kaaba
27
60000
2000
Қағбадан шығып,
01:17
to eat something in downtown Mecca.
28
62000
2000
тамақ жеу үшін қаланың орталығына бардым.
01:19
I headed to the nearest Burger King restaurant.
29
64000
2000
Ең жақын Бургер Кинг ресторанына бет алдым.
01:21
And I went there --
30
66000
2000
Сол жерге барғанда
01:23
I noticed that there was a male section,
31
68000
2000
мен ерлерге арналған секцияның
01:25
which was carefully separated from the female section.
32
70000
3000
әйелдер секциясынан жете бөлініп тұрғанын байқадым.
01:28
And I had to pay, order and eat at the male section.
33
73000
3000
Мен ерлер секциясында тапсырыс беріп, ақысын төлеп, жеуге міндетті едім.
01:31
"It's funny," I said to myself,
34
76000
2000
"Қандай қызық",-деп, таңдандым.
01:33
"You can mingle with the opposite sex at the holy Kaaba,
35
78000
3000
"Қасиетті Қағбада қарсы жынысты адамдармен тұра аласың,
01:36
but not at the Burger King."
36
81000
2000
бірақ Бургер Кингта тұра алмайсың".
01:38
Quite ironic.
37
83000
2000
Тіпті жөнсіз.
01:40
Ironic, and it's also, I think, quite telling.
38
85000
3000
Менің ойымша, айтудың өзі оғаш.
01:43
Because the Kaaba and the rituals around it
39
88000
3000
Себебі Қағба және оның айналасындағы рәсімдер
01:46
are relics from the earliest phase of Islam,
40
91000
3000
Исламның ертеден келе жатқан жәдігерлері,
01:49
that of prophet Muhammad.
41
94000
2000
Мұхаммед Пайғамбардың (с.а.с.) кезінен.
01:51
And if there was a big emphasis at the time
42
96000
2000
Егер сол кезде
01:53
to separate men from women,
43
98000
2000
ерлерді әйелдерден бөлуге себеп болған болса,
01:55
the rituals around the Kaaba could have been designed accordingly.
44
100000
3000
Қағбаны айналу рәсімдері соған сәйкес жасалатын еді.
01:58
But apparently that was not an issue at the time.
45
103000
2000
Бірақ сол кезде адамдарды бөлу маңызды емес болды.
02:00
So the rituals came that way.
46
105000
2000
Және қажылық салттары соған сәйкес жасалды.
02:02
This is also, I think, confirmed
47
107000
2000
Менің ойымша,
02:04
by the fact that the seclusion of women
48
109000
2000
әйелдерді шеттету
02:06
in creating a divided society
49
111000
2000
қоғамды бөлу үшін жасалғаны анық,
02:08
is something that you also do not find in the Koran,
50
113000
3000
Құранда қоғамды бөлу туралы айтылмағаны хақ,
02:11
the very core of Islam --
51
116000
2000
Құран - Ислам дінінің негізі,
02:13
the divine core of Islam
52
118000
2000
Алла Тағаладан келген кітап,
02:15
that all Muslims, and equally myself, believe.
53
120000
3000
барша мұсылман, мені қосқанда оған сенеді.
02:18
And I think it's not an accident
54
123000
2000
Және менің ойымша ол кездейсоқтық емес,
02:20
that you don't find this idea
55
125000
2000
Ислам дінінің негізінде қоғамды бөлу жайында
02:22
in the very origin of Islam.
56
127000
2000
ешнәрсе таппауыңыз жайдан жай емес.
02:24
Because many scholars
57
129000
2000
Себебі көптеген ғалымдар
02:26
who study the history of Islamic thought --
58
131000
2000
Ислам тарихын зерттеген
02:28
Muslim scholars or Westerners --
59
133000
2000
Мұсылман немесе Батыс ғалымдарының
02:30
think that actually the practice
60
135000
2000
пікірінше, негізінен
02:32
of dividing men and women physically
61
137000
2000
әйелдер мен ерлерді физикалық бөлу
02:34
came as a later development in Islam,
62
139000
3000
Исламда кейін дамыған.
02:37
as Muslims adopted
63
142000
2000
Мұсылмандар Таяу Шығыстың
02:39
some preexisting cultures and traditions of the Middle East.
64
144000
3000
кейбір көне мәдениетін және әдет ғұрпын дінге енгізген.
02:42
Seclusion of women was actually
65
147000
2000
Іс жүзінде, әйелдерді шеттету
02:44
a Byzantine and Persian practice,
66
149000
2000
Византиялық және парсылық тәжірибе болды,
02:46
and Muslims adopted that
67
151000
3000
және мұсылмандар оны қабылдап,
02:49
and made that a part of their religion.
68
154000
2000
дінінің бір бөлшегі етіп алды.
02:51
And actually this is just one example
69
156000
2000
Бұл мысал шындығында
02:53
of a much larger phenomenon.
70
158000
2000
көптеген көріністердің біреуі ғана.
02:55
What we call today Islamic Law, and especially Islamic culture --
71
160000
3000
Бүгінгі таңда Ислам заңдары, шындығында Ислам мәдениеттері
02:58
and there are many Islamic cultures actually;
72
163000
2000
және ондай мәдениеттер өте көп;
03:00
the one in Saudi Arabia is much different
73
165000
2000
Сауд Арабиясында олар
03:02
from where I come from in Istanbul or Turkey.
74
167000
3000
мен келген Стамбұлдан немесе Түркиядан өзгеше.
03:05
But still,
75
170000
2000
Әйтсе де
03:07
if you're going to speak about a Muslim culture,
76
172000
2000
Ислам мәдениеті жайында айтатын болсаңыз,
03:09
this has a core, the divine message,
77
174000
2000
оның негізі бар, құдайдан хабарлама,
03:11
which began the religion,
78
176000
2000
яғни діннің басы,
03:13
but then many traditions, perceptions,
79
178000
2000
бірақ кейін дінге көптеген салт-дәстүрлер, көзқарастар,
03:15
many practices were added on top of it.
80
180000
3000
тәжірибелер қосылған.
03:18
And these were traditions of the Middle East -- medieval traditions.
81
183000
3000
Бұл дәстүрлер Таяу Шығыс - ортағасыр дәстүрлері.
03:22
And there are two important messages, or two lessons,
82
187000
3000
Және осы ақиқаттан екі маңызды хабарлама,
03:25
to take from that reality.
83
190000
3000
немесе сабақ алуға болады.
03:28
First of all, Muslims --
84
193000
2000
Біріншіден, діншіл,
03:30
pious, conservative, believing Muslims who want to be loyal to their religion --
85
195000
3000
кертартпа, діндар мұсылмандар, дініне адал жандар
03:33
should not cling onto everything in their culture,
86
198000
3000
өздерінің мәдениетіндегі кез-келген нәрсеге жармаспауы қажет,
03:36
thinking that that's divinely mandated.
87
201000
2000
ойлануы қажет.
03:38
Maybe some things are bad traditions
88
203000
2000
Дәстүрлерінің бірі дінге қайшы болуы мүмкін
03:40
and they need to be changed.
89
205000
2000
және өзгертілулері керек шығар.
03:42
On the other hand, the Westerners
90
207000
2000
Екінші жағынан, батыстықтар
03:44
who look at Islamic culture
91
209000
2000
Ислам мәдениетіне қарап,
03:46
and see some troubling aspects
92
211000
2000
кейбір шындыққа жанаспайтын Исламның қырларын көріп,
03:48
should not readily conclude that this is what Islam ordains.
93
213000
3000
Ислам деген осы екен - деген қорытынды жасамауы керек.
03:51
Maybe it's a Middle Eastern culture
94
216000
2000
Ол Таяу Шығыс мәдениеті болуы мүмкін,
03:53
that became confused with Islam.
95
218000
2000
кейін Исламмен астасқан.
03:55
There is a practice called female circumcision.
96
220000
3000
Әйелді сүннеттеу деген рәсім бар.
03:58
It's something terrible, horrible.
97
223000
3000
Ол өте желкенішті, қорқынышты рәсім.
04:01
It is basically an operation
98
226000
2000
Бұл операция негізінен
04:03
to deprive women of sexual pleasure.
99
228000
3000
әйелдерді сексуалдық рақатынан айыратын операция.
04:06
And Westerners, Europeans or Americans,
100
231000
2000
Батыстықтар, Еуропалықтар немесе Американдықтар,
04:08
who didn't know about this before
101
233000
3000
бұл рәсімді бұрын-соңды
04:11
faced this practice
102
236000
2000
көрмеген адамдар,
04:13
within some of the Muslim communities
103
238000
2000
кейбір Солтүстік Африкадан көшкен
04:15
who migrated from North Africa.
104
240000
2000
мұсылман қауымынан көргенде,
04:17
And they've thought, "Oh, what a horrible religion that is
105
242000
3000
"Осындай нәрселерді бұйырған,
04:20
which ordains something like that."
106
245000
2000
Бұл қандай қорқынышты дін",-деген қорытынды жасайды.
04:22
But actually when you look at female circumcision,
107
247000
2000
Бірақ негізінде бұл әйелдерді сүннеттеу рәсімі
04:24
you see that it has nothing to do with Islam,
108
249000
2000
Исламмен қатысы жоқ.
04:26
it's just a North African practice,
109
251000
2000
Бұл Солтүстік Африка әдет-ғұрпы,
04:28
which predates Islam.
110
253000
2000
Исламның соңына ерген.
04:30
It was there for thousands of years.
111
255000
2000
Осыдан мың жылдар бұрын жасалған.
04:32
And quite tellingly, some Muslims do practice that.
112
257000
3000
Кейбір мұсылмандар осы күні де сол рәсімді жасап келеді.
04:35
The Muslims in North Africa, not in other places.
113
260000
3000
Солтүстік Африка мұсылмандары, басқа жерде жасалмайды.
04:38
But also the non-Muslim communities of North Africa --
114
263000
3000
Сонымен қатар, Солтүстік Африканың мұсылман емес қауымдары да --
04:41
the Animists, even some Christians
115
266000
2000
анимисттер, тіпті кейбір христиандар
04:43
and even a Jewish tribe in North Africa
116
268000
2000
мен яһуди тайпалары
04:45
is known to practice female circumcision.
117
270000
3000
әйелдерін сүннеттеу рәсімімен танымал.
04:48
So what might look like a problem
118
273000
3000
Айналып келгенде, кейбір Ислам дініне қайшы
04:51
within Islamic faith
119
276000
2000
рәсімдер мәселе болып көрінудің орнына
04:53
might turn out to be a tradition
120
278000
2000
дінмен астасып, салтқа
04:55
that Muslims have subscribed to.
121
280000
2000
әдетке айналған.
04:57
The same thing can be said for honor killings,
122
282000
2000
Дәл осындай жат салтқа абыройынан айырылған қызды (зина жасаған әйелді) өлтіру рәсімі жатады.
04:59
which is a recurrent theme in the Western media --
123
284000
3000
Батыстық бұқаралық ақпарттың ағымдағы тақырыбына
05:02
and which is, of course, a horrible tradition.
124
287000
3000
айналған бұл рәсім жан түршігерлік.
05:05
And we see truly in some Muslim communities that tradition.
125
290000
3000
Және біз осы дәстүрдің кейбір мұсылман қауымдарында сақталғанын көріп отырмыз.
05:08
But in the non-Muslim communities of the Middle East,
126
293000
3000
Бірақ Таяу Шығыстың мұсылман емес қауымдары арасында
05:11
such as some Christian communities, Eastern communities,
127
296000
2000
мысалға, христиан және Шығыс қауымдарында да
05:13
you see the same practice.
128
298000
2000
дәл сол рәсім бар екен.
05:15
We had a tragic case of an honor killing
129
300000
2000
Біз бірнеше ай бұрын Түркиядағы Армяндар
05:17
within Turkey's Armenian community
130
302000
2000
қауымында болған - арынан айырылған қызды
05:19
just a few months ago.
131
304000
2000
өлтіру амалының куәсі болдық.
05:21
Now these are things about general culture,
132
306000
2000
Бұл айтылған рәсімдер жалпы мәдениет дәстүрі бойынша жасалып отыр.
05:23
but I'm also very much interested in political culture
133
308000
3000
Сонымен қатар, мен саяси мәдениетке де көңіл бөлемін,
05:26
and whether liberty and democracy is appreciated,
134
311000
3000
саяси мәдениетте бостандық пен демократияға жеткілікті дәрежеде көңіл бөле ме?
05:29
or whether there's an authoritarian political culture
135
314000
3000
немесе мемлекетте азаматтарын бір істі мәжбүрлеп істете
05:32
in which the state is supposed to impose things on the citizens.
136
317000
3000
алатын әмірлі саяси мәдениет бар ма?
05:35
And it is no secret
137
320000
2000
Таяу Шығыс мемлекеттері
05:37
that many Islamic movements in the Middle East
138
322000
2000
көптеген ислам іс-әрекеттерінің
05:39
tend to be authoritarian,
139
324000
2000
жақтасы екені анық,
05:41
and some of the so-called "Islamic regimes"
140
326000
3000
және кейбір "Ислам режимі" деп аталатын елдер
05:44
such as Saudi Arabia, Iran
141
329000
2000
мысалға: Сауд Арабиясы, Иран,
05:46
and the worst case was the Taliban in Afghanistan --
142
331000
3000
ең құрығанда Афғандағы Талибан
05:49
they are pretty authoritarian. No doubt about that.
143
334000
2000
осы жаза мен рәсімдерді қолдайды.
05:51
For example, in Saudi Arabia
144
336000
2000
Мысалға, Сауд Арабиясында
05:53
there is a phenomenon called the religious police.
145
338000
3000
діни полиция деп аталатын сақшылар бар.
05:56
And the religious police imposes
146
341000
2000
Бұл діни сақшылары қиялдағы
05:58
the supposed Islamic way of life
147
343000
2000
ислам тұрмыс - салтын
06:00
on every citizen, by force --
148
345000
2000
әр азаматқа күшпен орындатады.
06:02
like women are forced to cover their heads --
149
347000
2000
мысалға, әйелдердің басына орамалды күшпен таққызады,
06:04
wear the hijab, the Islamic head cover.
150
349000
3000
Ислам шариғатына сәйкес хиджаб кигізеді.
06:07
Now that is pretty authoritarian,
151
352000
2000
Билік бұл істі қуана қолдайды
06:09
and that's something I'm very much critical of.
152
354000
3000
және мен оған қарсымын.
06:12
But when I realized
153
357000
3000
Кейін мен бұл іс-әрекеттерді
06:15
that the non-Muslim,
154
360000
2000
сол географиялық ортада басқа мұсылман емес,
06:17
or the non-Islamic-minded actors in the same geography,
155
362000
3000
немесе Исламмен қатысы жоқ қауымдардың
06:20
sometimes behaved similarly,
156
365000
2000
қайталап жатқанын көргенде,
06:22
I realized that the problem maybe
157
367000
2000
мәселенің тек Ислам дінінде емес,
06:24
lies in the political culture of the whole region, not just Islam.
158
369000
3000
бүкіл аймақтың саяси мәдениетінде жатқанын түсіндім.
06:27
Let me give you an example: in Turkey where I come from,
159
372000
3000
Сізге мысал келтірейін: Менің отаным Түркия
06:30
which is a very hyper-secular republic,
160
375000
2000
ақсүйектер мемлекеті,
06:32
until very recently
161
377000
2000
күні кешеге дейін
06:34
we used to have what I call secularism police,
162
379000
3000
бізге атеисттік деп аталатын
06:37
which would guard the universities
163
382000
3000
полиция қажет болды. Олар университеттерді жабық
06:40
against veiled students.
164
385000
2000
киінген студенттерден қорғаушы еді.
06:42
In other words, they would force students
165
387000
3000
Басқаша айтқанда, олар студенттердің бастарынан
06:45
to uncover their heads,
166
390000
2000
орамалды күшпен шешетін еді.
06:47
and I think forcing people to uncover their head
167
392000
2000
Менің ойымша, әйелдердің басынан орамалды зорлап шешу
06:49
is as tyrannical as forcing them to cover it.
168
394000
3000
оны зорлап кигізумен бірдей зомбылық.
06:52
It should be the citizen's decision.
169
397000
2000
Кию-кимеу әр азаматтың таңдауы.
06:54
But when I saw that, I said,
170
399000
2000
Мен осы көріністерден кейін
06:56
"Maybe the problem
171
401000
2000
"Мүмкін мәселе
06:58
is just an authoritarian culture in the region,
172
403000
2000
авторитарлық мәдениетте жатқан болар
07:00
and some Muslims have been influenced by that.
173
405000
2000
және кейбір мұсылман соның ықпалына түскен болар" деген қорытындыға келдім.
07:02
But the secular-minded people can be influenced by that.
174
407000
3000
Олай болса зайырлы көзқарастағы адамдар да соның ықпалына түсуі мүмкін.
07:05
Maybe it's a problem of the political culture,
175
410000
2000
Егер бұл саяси мәдениеттің мәселесі болса,
07:07
and we have to think about
176
412000
2000
біз осы саяси мәдениетті
07:09
how to change that political culture."
177
414000
2000
қалай өзгертуге болатыны жайлы ойлануымыз керек.
07:11
Now these are some of the questions
178
416000
2000
Міне осы сұрақтар бірнеше жыл бұрын
07:13
I had in mind a few years ago
179
418000
2000
мен кітап жазғанға дейін
07:15
when I sat down to write a book.
180
420000
2000
мені мазалады.
07:17
I said, "Well I will make a research
181
422000
2000
Мен: "Ислам бүгінгі деңгейге
07:19
about how Islam actually came to be what it is today,
182
424000
5000
қалай жеткенін зерттеп,
07:24
and what roads were taken
183
429000
2000
және қандай жолдармен келгенін,
07:26
and what roads could have been taken."
184
431000
2000
қандай жолдар таңдалуы мүмкін болғанын анықтап білемін", - деп шештім.
07:28
The name of the book is "Islam Without Extremes: A Muslim Case for Liberty."
185
433000
5000
Кітаптың аты "Экстримсіз Ислам: Мұсылманның азаттық үшін құқығы".
07:33
And as the subtitle suggests,
186
438000
2000
Кітаптың аты айтып тұрғандай,
07:35
I looked at Islamic tradition and the history of Islamic thought
187
440000
3000
мен ислам дәстүрлеріне және Ислам көзқарас тарихына
07:38
from the perspective of individual liberty,
188
443000
2000
жеке азат тұлғаның көзқарасымен қарадым,
07:40
and I tried to find what are the strengths
189
445000
2000
және жеке тұлғаның азаттығы үшін қажетті
07:42
with regard to individual liberty.
190
447000
2000
қуатты нүктелерді табуға тырыстым.
07:44
And there are strengths in Islamic tradition.
191
449000
2000
Ислам дәстүрлерінің жақсы жақтары бар.
07:46
Islam actually, as a monotheistic religion,
192
451000
3000
Ислам негізінен монотеистік дін болғандықтан,
07:49
which defined man as a responsible agent by itself,
193
454000
4000
адамды жауапкершілікке міндеттеген,
07:53
created the idea of the individual in the Middle East
194
458000
2000
Таяу Шығыста жеке адам идеясын қалыптастырып,
07:55
and saved it from the communitarianism, the collectivism
195
460000
3000
коммунитарианизмнен, яғни тайпаларды
07:58
of the tribe.
196
463000
2000
біріктіруден құтқарған.
08:00
You can derive many ideas from that.
197
465000
2000
Осы жерден көпті түсінуге болады.
08:02
But besides that, I also saw problems within Islamic tradition.
198
467000
3000
Осыған қарамастан мен Ислам дәстүрлерінің ішіндегі проблемаларды көрдім.
08:05
But one thing was curious:
199
470000
2000
Қызық жері:
08:07
most of those problems turn out to be problems that emerged later,
200
472000
3000
осы проблемалардың көбісі кейінірек пайда болған,
08:10
not from the very divine core of Islam, the Koran,
201
475000
3000
Алла Тағала тарапынан келген жоқ, яғни Құраннан алынбаған.
08:13
but from, again, traditions and mentalities,
202
478000
3000
Әр халықтың өз дәстүрі мен өмірге деген көзқарасынан
08:16
or the interpretations of the Koran
203
481000
2000
немесе орта ғасырдағы мұсылмандардың
08:18
that Muslims made in the Middle Ages.
204
483000
2000
Құраннан қате мағына шығаруынан туындаған.
08:20
The Koran, for example,
205
485000
2000
Мысалы Құран
08:22
doesn't condone stoning.
206
487000
2000
таспен ұруды бұйырмайды.
08:24
There is no punishment on apostasy.
207
489000
2000
Оның ішінде адасқандарды олай жазалауға болатыны айтылмаған.
08:26
There is no punishment on personal things like drinking.
208
491000
3000
Адамдардың жеке өміріне қатысты, мысалға маскүнемдерді жазалау туралы айтылмаған.
08:29
These things which make Islamic Law,
209
494000
4000
Міне, осы жазалар Ислам заңдарын
08:33
the troubling aspects of Islamic Law,
210
498000
3000
шындықтан алшақтатып, адамдар
08:36
were later developed into later interpretations of Islam.
211
501000
3000
Құранды өз түсінігі бойынша тәпсірлеуінен туындаған.
08:39
Which means that Muslims can, today,
212
504000
2000
Бүгін әр мұсылман осы
08:41
look at those things and say,
213
506000
2000
проблемаларға қарап,
08:43
"Well, the core of our religion
214
508000
2000
"Діннің негізі - мынау, және
08:45
is here to stay with us.
215
510000
2000
біз соған сәйкес өмір сүруіміз керек,
08:47
It's our faith, and we will be loyal to it.
216
512000
2000
бұл біздің наным және біз оған адал боламыз" дей алады.
08:49
But we can change how it was interpreted,
217
514000
2000
Біз бұл қате түсініктерді өзгерте аламыз.
08:51
because it was interpreted according to the time and milieu in the Middle Ages.
218
516000
3000
Себебі Құраннан қате мағына шығару орта ғасыр уақытында және ортасында болған.
08:54
Now we are living in a different world
219
519000
2000
Кәзір біз басқа заманда, басқа құндылықтар мен
08:56
with different values and different political systems."
220
521000
2000
басқа саяси жүйелер заманында өмір сүріп жатырмыз.
08:58
That interpretation is quite possible and feasible.
221
523000
3000
Бұрынғы қате түсініктерді түзетуге мүмкіндігіміз бар.
09:02
Now if I were the only person thinking that way,
222
527000
3000
Егер оны тек мен қаласам,
09:05
we would be in trouble.
223
530000
3000
онда біз бәлеге ұшырағанымыз.
09:08
But that's not the case at all.
224
533000
2000
Бірақ басты мәселе бұл емес.
09:10
Actually, from the 19th century on,
225
535000
3000
Іс жүзінде 19 ғасырдан бері Ислам түсінігінде
09:13
there's a whole revisionist, reformist --
226
538000
3000
бір қатар ревизионисттік немесе реформисттік
09:16
whatever you call it --
227
541000
2000
(қалай атасаңыз да өз еркіңіз),
09:18
tradition,
228
543000
2000
дәстүр
09:20
a trend in Islamic thinking.
229
545000
2000
тенденция алып жатыр.
09:22
And these were intellectuals or statesmen
230
547000
2000
19 ғасырда ислам зиялылары немесе мемлекет қайраткерлері болған,
09:24
of the 19th century, and later, 20th century,
231
549000
3000
кейінірек 20 ғасырда олар
09:27
which looked at Europe basically
232
552000
2000
Еуропаға қарап,
09:29
and saw that Europe has many things to admire,
233
554000
2000
Еуропаның таңданып қарайтын жетістіктері көп екенін түсінді,
09:31
like science and technology.
234
556000
2000
мысалы: ғылым мен технология.
09:33
But not just that; also democracy, parliament,
235
558000
2000
Тек бұл жетістіктер емес, сонымен қатар, демократия, парламент,
09:35
the idea of representation,
236
560000
2000
және өмірге деген көзқарас,
09:37
the idea of equal citizenship.
237
562000
2000
азаматтардың теңдігі идеясы.
09:39
These Muslim thinkers and intellectuals and statesmen
238
564000
3000
19 ғасырдың бұл мұсылман ойшылдары мен қайраткерлері
09:42
of the 19th century looked at Europe, saw these things.
239
567000
3000
бұл жетістіктерді көріп, өздеріне:
09:45
They said, "Why don't we have these things?"
240
570000
2000
"Неге біз бұл табыстарға жетпедік?" деген сұрақ қойды.
09:47
And they looked back at Islamic tradition,
241
572000
2000
Олар Ислам дәстүрлеріне көз жүгіртіп,
09:49
they saw that there are problematic aspects,
242
574000
3000
Исламға жатпайтын салттардың мәселе
09:52
but they're not the core of the religion, so maybe they can be re-understood,
243
577000
3000
туғызып отырғанын және оларды қайта зерттеп,
09:55
and the Koran can be reread
244
580000
2000
орта ғасыр түсініктерінен айырып, Құранды
09:57
in the modern world.
245
582000
2000
қайта оқытудың маңызын түсінді.
09:59
That trend
246
584000
2000
Бұл беталыс
10:01
is generally called Islamic modernism,
247
586000
3000
негізінен Ислам модернизациясы деп аталды,
10:04
and it was advanced by intellectuals and statesmen,
248
589000
3000
және мемлекет қайраткерлері мен зиялылары
10:07
not just as an intellectual idea though,
249
592000
2000
Исламды жаңалауды тек интеллектуалдық идеямен емес,
10:09
but also as a political program.
250
594000
2000
сонымен қатар саяси бағдарламалармен дамытты.
10:11
And that's why actually in the 19th century
251
596000
2000
Осы себептен 19 ғасырда
10:13
the Ottoman Empire, which then covered the whole Middle East,
252
598000
3000
Таяу Шығысты толығымен басып алған, Осман Империясы
10:16
made very important reforms --
253
601000
3000
өте маңызды реформалар жасады.
10:19
reforms like giving Christians and Jews
254
604000
2000
Реформалардың арқасында христиандар мен яһудилер
10:21
an equal citizenship status,
255
606000
2000
мұсылмандармен тең құқылы болды.
10:23
accepting a constitution,
256
608000
2000
Конституция мен
10:25
accepting a representative parliament,
257
610000
2000
өкілді парламентте
10:27
advancing the idea of freedom of religion.
258
612000
3000
дінді таңдау бостандығына қатысты реформалар жасалды.
10:30
And that's why the Ottoman Empire in its last decades
259
615000
3000
Дәл осы себептен Осман Империясы өзінің соңғы он жылдықтарында
10:33
turned into a proto-democracy,
260
618000
2000
прото-демократиялық,
10:35
a constitutional monarchy,
261
620000
2000
конституциялық монархияға айналды.
10:37
and freedom was a very important political value at the time.
262
622000
3000
Бостандық өте маңызды саяси құндылыққа айналды.
10:40
Similarly, in the Arab world,
263
625000
2000
Осы кезде Араб әлеміндегідей,
10:42
there was what the great Arab historian Albert Hourani
264
627000
3000
ұлы араб тарихшысы Алберт Хурани атаған
10:45
defines as the Liberal Age.
265
630000
2000
Либералдық кезең орын алды.
10:47
He has a book, "Arabic Thought in the Liberal Age,"
266
632000
2000
Хуранидің "Либералдық кезеңдегі араб көзқарасы" атты кітабы бар.
10:49
and the Liberal Age, he defines
267
634000
2000
Ол либералдық кезеңді
10:51
as 19th century and early 20th century.
268
636000
3000
19 ғ. - 20 ғ. басы деп белгіледі.
10:54
Quite notably, this was the dominant trend
269
639000
3000
20 ғасырдың басында ислам ойшылдары,
10:57
in the early 20th century
270
642000
2000
мемлекет қайраткерлері және діндарлар арасында
10:59
among Islamic thinkers and statesmen and theologians.
271
644000
4000
бұл беталыс үстемділік танытты.
11:03
But there is a very curious pattern
272
648000
2000
Бірақ 20 ғасырдың қалған уақытында
11:05
in the rest of the 20th century,
273
650000
2000
өте қызық көрініс болды,
11:07
because we see a sharp decline
274
652000
2000
оған себеп, Исламды модернизациялау
11:09
in this Islamic modernist line.
275
654000
2000
қарқынының түсіп кетуі.
11:11
And in place of that,
276
656000
2000
Оның орнына
11:13
what happens is that Islamism grows
277
658000
3000
біз Исламизмнің идеология ретінді
11:16
as an ideology which is authoritarian,
278
661000
3000
әмірлі идеология ретінде өскенін көріп отырмыз,
11:19
which is quite strident,
279
664000
2000
бұл идеология өте ұшқыр,
11:21
which is quite anti-Western,
280
666000
2000
батысқа қарсы,
11:23
and which wants to shape society
281
668000
2000
қияли көзқарасқа негізделген
11:25
based on a utopian vision.
282
670000
2000
қоғамды орнатқысы келеді.
11:27
So Islamism is the problematic idea
283
672000
3000
Сонымен, Исламизм 20 ғасырда
11:30
that really created a lot of problems
284
675000
2000
Ислам әлемінде
11:32
in the 20th century Islamic world.
285
677000
3000
көптеген мәселелерді туғызды.
11:35
And even the very extreme forms of Islamism
286
680000
3000
Исламизмнің экстримді түрлері
11:38
led to terrorism in the name of Islam --
287
683000
3000
Исламның атын жамылып, терроризмді дүниеге әкелді,
11:41
which is actually a practice that I think is against Islam,
288
686000
3000
Терроризм негізінен дінді бұрмалағаннан шықты, ал Ислам дінге өзгертулер енгізуге қарсы,
11:44
but some, obviously, extremists did not think that way.
289
689000
3000
бірақ кейбір экстримисттер олай ойламайды әлбетте.
11:47
But there is a curious question:
290
692000
2000
Осы жерден қызық сұрақ туады:
11:49
If Islamic modernism was so popular
291
694000
3000
Егер 19 ғ. - 20 ғ. басында Ислам
11:52
in the 19th and early 20th centuries,
292
697000
2000
модернизациясы қарқынды дамыса,
11:54
why did Islamism become so popular
293
699000
2000
неге 20 ғасырдың қалған уақытында
11:56
in the rest of the 20th century?
294
701000
2000
Исламизм үстем болды?
11:58
And this is a question, I think,
295
703000
2000
Менің ойымша, бұл сұрақты
12:00
which needs to be discussed carefully.
296
705000
2000
жете талқылау қажет.
12:02
And in my book, I went into that question as well.
297
707000
2000
Менің кітабымда осы сұрақтарға толық жауаптар бар.
12:04
And actually you don't need to be a rocket scientist to understand that.
298
709000
4000
Және сол жауаптарға қол жеткізу үшін сіздің аса дарынды ғалым болуыңыз шарт емес.
12:08
You just look at the political history of the 20th century,
299
713000
2000
20 ғасырдың саяси тарихына көз жүгіртсеңіз болғаны,
12:10
and you see things have changed a lot.
300
715000
2000
нәтижесінде сіз көп өзгеріс болғанын байқайсыз.
12:12
The context has changed.
301
717000
2000
Өмірдің
12:14
In the 19th century,
302
719000
2000
19 ғасырда
12:16
when Muslims were looking at Europe as an example,
303
721000
2000
мұсылмандар Еуропаға қарап еліктегенде,
12:18
they were independent; they were more self-confident.
304
723000
3000
еуропалықтар азат болған және өз күштеріне көбірек сенетін еді.
12:21
In the early 20th century, with the fall of the Ottoman Empire,
305
726000
3000
20 ғ. басында Осман Империясының құлдырау нәтижесінде
12:24
the whole Middle East was colonized.
306
729000
3000
бүкіл Таяу Шығыс отарланды.
12:27
And when you have colonization what do you have?
307
732000
2000
Отарлау кезінде не пайда болушы еді?
12:29
You have anti-colonization.
308
734000
2000
Отарлауға қарсы күш.
12:31
So Europe is not just an example now to emulate;
309
736000
3000
Енді кәзір мұсылмандар Еуропаға еліктемейді,
12:34
it's an enemy to fight and to resist.
310
739000
3000
себебі кәзір ол соғысатын, қарсыласатын жау.
12:37
So there's a very sharp decline
311
742000
2000
Мұсылман әлемінде
12:39
in liberal ideas in the Muslim world,
312
744000
2000
либералдық идея қарқыны төмендеп,
12:41
and what you see is more of a defensive,
313
746000
3000
мықты, жауап қайтара алатын
12:44
rigid, reactionary strain,
314
749000
3000
күш пайда болды.
12:47
which led to Arab socialism, Arab nationalism
315
752000
2000
ол араб социализміне, араб ұлтшылдығына,
12:49
and ultimately to the Islamist ideology.
316
754000
3000
ақырында Исламисттік идеологияға әкелді.
12:52
And when the colonial period ended,
317
757000
3000
Отарлау кезеңі аяқталған кезде,
12:55
what you had in place of that
318
760000
2000
оның орнына
12:57
was, generally, secular dictators,
319
762000
2000
ақсүйек диктаторлар келіп,
12:59
which say they're a country,
320
764000
2000
өздерінің мемлекет болғандығын,
13:01
but did not bring democracy to the country,
321
766000
2000
бірақ мемлекет тәуелсіз болмайтындығын,
13:03
and established their own dictatorship.
322
768000
2000
және сол мемлекетті билейтін өкімет орнатқандығын жариялады.
13:05
And I think the West, at least some powers in the West,
323
770000
3000
Менің ойымша кейбір Батыс билеушілері,
13:08
particularly the United States,
324
773000
2000
негізінен АҚШ
13:10
made the mistake of supporting those secular dictators,
325
775000
3000
осы зайырлы диктаторларды өздерінің пайдасы үшін
13:13
thinking that they were more helpful for their interests.
326
778000
3000
қолдағанда қателік жасады.
13:16
But the fact that those dictators
327
781000
2000
Нәтижесінде бұл диктаторлар
13:18
suppressed democracy in their country
328
783000
2000
елдерінде демократия мен
13:20
and suppressed Islamic groups in their country
329
785000
2000
ислам топтарын басып,
13:22
actually made the Islamists much more strident.
330
787000
2000
жалған исламисттердің күшеюіне себепші болды.
13:24
So in the 20th century,
331
789000
2000
Сөйтіп біз 20 ғасырда
13:26
you had this vicious cycle in the Arab world
332
791000
2000
Араб әлемінде шырғалаң шеңберді көреміз,
13:28
where you have a dictatorship suppressing its own people
333
793000
3000
ол жерде диктаторлық өкімет өз халқын,
13:31
including the Islamic-pious,
334
796000
2000
діндарларды қоса езіп отырды,
13:33
and they're reacting in reactionary ways.
335
798000
3000
ал халық қолдарынан келгенше жауап қайтарып отырды.
13:36
There was one country, though,
336
801000
2000
Осы шырғалаң шеңберден
13:38
which was able to escape or stay away
337
803000
3000
құтыла алған
13:41
from that vicious cycle.
338
806000
2000
бір ел ғана.
13:43
And that's the country where I come from; that's Turkey.
339
808000
3000
Ол ел менің елім -Түркия.
13:46
Turkey has never been colonized,
340
811000
2000
Түркия ешкімнің отарында болмаған,
13:48
so it remained as an independent nation after the fall of the Ottoman Empire.
341
813000
3000
Осман Империясының құлдырауынан кейін тәуелсіз ұлт болып сақталды.
13:51
That's one thing to remember.
342
816000
2000
Осыны ескеру қажет.
13:53
They did not share the same anti-colonial hype
343
818000
3000
Түркиямен көршілес елдерде отарлауға қарсы болған
13:56
that you can find in some other countries in the region.
344
821000
3000
жалған іс-әрекеттер Түркияда болған жоқ.
13:59
Secondly, and most importantly,
345
824000
2000
Екіншіден, ең маңыздысы
14:01
Turkey became a democracy
346
826000
2000
Түркия біз айтқан елдердің ішінде
14:03
earlier than any of the countries we are talking about.
347
828000
2000
демократияға қол жеткізген бірінші ел.
14:05
In 1950, Turkey had the first free and fair elections,
348
830000
2000
1950 жылы Түркияда ең бірінші ашық, әділ сайлау өтті,
14:07
which ended the more autocratic secular regime,
349
832000
3000
сайлаудан кейін озбыр зайырлы режим тоқтатылды.
14:10
which was the beginning of Turkey.
350
835000
2000
Түркия ел ретінде алғашқы қадамын жасады.
14:12
And the pious Muslims in Turkey
351
837000
2000
Және Түркияның діншіл адамдары
14:14
saw that they can change the political system by voting.
352
839000
4000
сайлау арқылы саяси жүйені өзгерте алатынын түсінді.
14:18
And they realize that democracy is something that is compatible with Islam,
353
843000
3000
Олар тәуелсіздіктің Исламмен
14:21
compatible with their values,
354
846000
2000
олардың құндылықтарымен бірге жүретінін түсінді,
14:23
and they've been supportive of democracy.
355
848000
2000
олар демократияны қолдады.
14:25
That's an experience
356
850000
2000
Бұл жетістіктерге
14:27
that not every other Muslim nation in the Middle East had
357
852000
2000
күні бүгінге дейін Таяу Шығыс мұсылман ұлттарының
14:29
until very recently.
358
854000
2000
ішінде жетпегендері әлі бар.
14:31
Secondly, in the past two decades,
359
856000
2000
Екіншіден, соңғы 20 жылда
14:33
thanks to globalization, thanks to the market economy,
360
858000
3000
жаһандану нәтижесінде, нарықтық экономика арқасында,
14:36
thanks to the rise of a middle-class,
361
861000
2000
табысы орташа топтағы адамдардың жағдайы жақсаруы арқасында
14:38
we in Turkey see
362
863000
2000
біз Түркияда
14:40
what I define as a rebirth of Islamic modernism.
363
865000
4000
Ислам модернизациясының қайта жанданғанын көрдік.
14:44
Now there's the more urban middle-class pious Muslims
364
869000
3000
Табысы орташа топтағы қаланың иманды мұсылмандары
14:47
who, again, look at their tradition
365
872000
2000
әдет - ғұрыптарының ішінде,
14:49
and see that there are some problems in the tradition,
366
874000
3000
дінге қайшы келетін әдет-ғұрыптардың бар екенін көріп отыр.
14:52
and they understand that they need to be changed and questioned and reformed.
367
877000
3000
Олардан күмәнданып, өзгертіп, қайта жасау керектігін түсінеді.
14:55
And they look at Europe,
368
880000
2000
Еуропаға қарап, оның
14:57
and they see an example, again, to follow.
369
882000
3000
еліктеуге тұрарлық үлгі екенін тағы біледі.
15:00
They see an example, at least, to take some inspiration from.
370
885000
2000
Кемінде шабыт алуға болатын үлгі екенін түсінеді.
15:02
That's why the E.U. process,
371
887000
2000
Сол себептен Түркия
15:04
Turkey's effort to join the E.U.,
372
889000
2000
Еуропа Одағына мүше болуға талпынып жүр,
15:06
has been supported inside Turkey
373
891000
2000
Түркиядағы ислам діндарлары
15:08
by the Islamic-pious,
374
893000
2000
бұл шешімді қолдайды,
15:10
while some secular nations were against that.
375
895000
3000
басқа зайырлы мемлекеттер болса қарсы болды.
15:13
Well that process has been a little bit blurred
376
898000
2000
Бұл процесті кейбір
15:15
by the fact that not all Europeans are that welcoming --
377
900000
2000
Еуропалықтар қолдамады,
15:17
but that's another discussion.
378
902000
3000
бірақ бұл басқа әңгіме.
15:20
But the pro-E.U. sentiment in Turkey in the past decade
379
905000
3000
Бірақ өткен он жылдықта Түркияның Еуропа Одағына
15:23
has become almost an Islamic cause
380
908000
2000
мүше болуын қалауы діни себепке негізделді,
15:25
and supported by the Islamic liberals
381
910000
2000
және қолдаушылар Ислам және
15:27
and the secular liberals as well, of course.
382
912000
3000
ақсүйек либералдары болды.
15:30
And thanks to that,
383
915000
2000
Соның арқасында
15:32
Turkey has been able to reasonably create a success story
384
917000
3000
Түркия парасатпен табысқа жетті,
15:35
in which Islam and the most pious understandings of Islam
385
920000
5000
Ислам және ислам көзқарастары
15:40
have become part of the democratic game,
386
925000
2000
демократияның бір бөлшегіне айналды.
15:42
and even contributes to the democratic and economic
387
927000
2000
ол өз кезегінде елдің демократиялық және экономикалық
15:44
advance of the country.
388
929000
2000
дамуына септігін тигізді.
15:46
And this has been an inspiring example right now
389
931000
3000
Түркияның осы жетістіктері кейбір
15:49
for some of the Islamic movements
390
934000
2000
Ислам елдеріне немесе Арабия құрамындағы
15:51
or some of the countries in the Arab world.
391
936000
3000
кейбір елдерге жігерлендіретін үлгі болып отыр.
15:54
You must have all seen the Arab Spring,
392
939000
2000
Сіздер бәріңіз Тунис пен Египетте басталған
15:56
which began in Tunis and in Egypt.
393
941000
3000
арабтардың көтерілісін көрген боларсыздар.
15:59
And Arab masses
394
944000
2000
Араб бұқарасы
16:01
just revolted against their dictators.
395
946000
2000
диктаторларына қарсы көтерілді.
16:03
They were asking for democracy; they were asking for freedom.
396
948000
3000
Олар демократияны талап етті; олар еркіндікті қалады.
16:06
And they did not turn out to be the Islamist boogyman
397
951000
3000
Олар диктаторлардың өздерінің
16:09
that the dictators were always using
398
954000
2000
режимін іске асыру үшін қолданатын
16:11
to justify their regime.
399
956000
3000
қуыршағы болғысы келмеді.
16:14
They said that "we want freedom; we want democracy.
400
959000
3000
Олар: "Біз бостандықты қалаймыз, біз тәуелсіздікті қалаймыз.
16:17
We are Muslim believers,
401
962000
2000
Біз мұсылманбыз,
16:19
but we want to be living as free people in free societies."
402
964000
3000
бірақ біз азат адамдар сияқты тәуелсіз қоғамда өмір сүргіміз келеді",-деді
16:22
Of course, this is a long road.
403
967000
2000
Әрине бұл ұзақ жол.
16:24
Democracy is not an overnight achievement;
404
969000
2000
Демократияға бір күнде жету мүмкін емес,
16:26
it's a process.
405
971000
2000
бұл ұзақ процесс.
16:28
But this is a promising era
406
973000
2000
Бірақ бұл дәуір мұсылмандар үшін
16:30
in the Muslim world.
407
975000
2000
үлкен үміт күттіретін дәуір.
16:32
And I believe that the Islamic modernism
408
977000
2000
Мен 19 ғасырда басталған, бірақ 20 ғасырда
16:34
which began in the 19th century,
409
979000
2000
саяси жағдайға байланысты
16:36
but which had a setback in the 20th century
410
981000
2000
сәтсіздікке ұшыраған,
16:38
because of the political troubles of the Muslim world,
411
983000
2000
Ислам модернизмі жаңадан
16:40
is having a rebirth.
412
985000
2000
туатынына сенемін.
16:42
And I think the getaway message from that
413
987000
3000
Осы айтылғандарды қорытындыласақ,
16:45
would be that Islam,
414
990000
2000
кейбір батыс
16:47
despite some of the skeptics in the West,
415
992000
3000
күмәнданушылардың пікіріне қарамастан,
16:50
has the potential in itself
416
995000
2000
Ислам демократияға,
16:52
to create its own way to democracy, create its own way to liberalism,
417
997000
3000
либерализмге, азаттыққа жетелейтін
16:55
create its own way to freedom.
418
1000000
2000
бірден бір жол екені хақ.
16:57
They just should be allowed to work for that.
419
1002000
2000
Тек оған кедергі болмау керек.
16:59
Thanks so much.
420
1004000
2000
Көп рахмет.
17:01
(Applause)
421
1006000
4000
(Ду қол шапалақ)
ABOUT THE SPEAKER
Mustafa Akyol - JournalistMustafa Akyol is a columnist for Turkey's oldest English-language daily, Hurriyet Daily News.
Why you should listen
Mustafa Akyol is a Turkish political commentator and author based in Istanbul. He thinks and writes on issues relating to Islam and modernity, and dissects Turkish politics as a columnist for the English-language Hurriyet Daily News and the website Al-Monitor: The Pulse of the Middle East. He also writes a monthly opinion piece for The International New York Times.
Akyol's book, Islam Without Extremes, was published in July 2011 and calls for "an interpretation of Islam that synthesizes liberal ideas and respect for the Islamic tradition."
More profile about the speakerAkyol's book, Islam Without Extremes, was published in July 2011 and calls for "an interpretation of Islam that synthesizes liberal ideas and respect for the Islamic tradition."
Mustafa Akyol | Speaker | TED.com